Podział logiczny

 

Podział, jak każdy wie, jest wyodrębnieniem pewnej części z jakiejś całości. Możemy podzielić na przykład blachę ciasta na kilka kawałków. Możemy też podzielić swoją kolekcję książek według nazwisk autorów. W przypadku ciasta będziemy mieli do czynienia z podziałem fizycznym. Z kolei podział kolekcji książek będzie już wymagał od nas nieco większego zaangażowania intelektualnego – będziemy musieli określić kryteria według których będziemy dokonywać podziału, a następnie posegregować książki według tych kryteriów. W tym przypadku będziemy mieli do czynienia z podziałem logicznym.

Zgodnie z powyższym, podział logiczny można określić jako proces myślowy mający na celu przyporządkowanie desygnatów jakiejś nazwy ogólnej do zakresów innych nazw, względem niej podrzędnych.

Zakres nazwy, której podziału dokonujemy, będziemy określać jako całość dzieloną. Zakresy nazw względem niej podrzędnych, będziemy zaś określać jako człony podziału.

Poprawność podziału logicznego

Aby podział logiczny był poprawny, musi być podziałem jednoznacznym, rozłącznym i zupełnym.

Jednoznaczność podziału logicznego oznacza, że podział musi być przeprowadzony według jednego, ściśle określonego kryterium. Jeśli podzielilibyśmy kolekcję płyt dvd na seriale, horrory, filmy akcji, filmy polskie, filmy Kieślowskiego, filmy Tarantino etc. to nasz podział nie spełniałby tego warunku – raz zasadą podziału byłaby forma, raz gatunek, raz kraj pochodzenia, raz osoba reżysera.

Rozłączność podziału logicznego oznacza, że między zakresami poszczególnych członów podziału musi zachodzić stosunek wykluczania się. Innymi słowy, jeden desygnat całości dzielonej może należeć tylko do jednego członu podziału. Podany przeze mnie podział płyt dvd również nie spełniałby tego warunku – chociażby filmy Kieślowskiego zaliczałyby się również do filmów polskich.

Zupełność podziału logicznego oznacza, że zakresy poszczególnych członów podziału muszą łącznie tworzyć zakres całości dzielonej. Innymi słowy, każdy desygnat wchodzący w skład całości dzielonej musi zostać przyporządkowany do któregoś z członów podziału. Jeśli zatem podzielimy nazwę „kierunek studiów” na nazwy „prawo”, „filozofia”, „psychologia”, „medycyna”, to podział ten nie będzie zupełny, bo istnieje wiele innych kierunków studiów oprócz wymienionych.

Poprawny będzie tylko taki podział logiczny, który jednocześnie spełnia wszystkie trzy wymienione powyżej warunki.

Podziałem takim byłby na przykład podział ludzi na „osoby do 10 roku życia”, „osoby między 10, a 20 rokiem życia” i „osoby powyżej 20 roku życia”. Podział ten dokonany został w oparciu o jedno kryterium – kryterium wieku. Podział ten jest podziałem rozłącznym – nie ma ludzi, którzy mieliby jednocześnie „osobami do 10 roku życia” i „osobami pomiędzy 10 a 20 rokiem życia” lub „osobami powyżej 20 roku życia”. Podział ten jest również podziałem zupełnym – innych ludzi niż wymienieni nie ma.

Podział dychotomiczny

Możemy wyróżnić kilka podstawowych rodzajów podziałów. Najprostszym z nich jest podział dychotomiczny, czyli dwuczłonowy. Polega on na podzieleniu zakresu jakiejś nazwy na desygnaty, które posiadają pewną cechę i na desygnaty, które tej cechy nie posiadają. Podziałem dychotomicznym byłby na przykład podział ssaków na psy i nie-psy. Nie byłby już jednak takim podziałem podział psów na sznaucery i jamniki. Mimo, że ma on dwa człony, to jednak nie są one względem siebie sprzeczne, przez co podział ten nie spełnia warunku zupełności (oprócz sznaucerów i jamników istnieją także inne rasy psów).

Podział według zasady specyfikacyjnej

Często jednak podział dwuczłonowy nie jest wystarczający i zachodzi konieczność dokonania podziału wieloczłonowego (politomicznego). Dokonuje się go poprzez wyznaczenie pewnej cechy (zasady specyfikacyjnej), na podstawie której dokonywać się będzie podziału. Cechę tą określa się jako determinandę, z kolei poszczególne człony podziału nazywa się determinantami. Podział ten określa się mianem podziału według zasady specyfikacyjnej.

 

W podanym przykładzie determinandą jest rasa psa, determinantami zaś są sznaucer, jamnik, labrador, buldog pudel i inny. Stosując podział wg zasady specyfikacyjnej często trudno jest wskazać wszystkie determinanty. Podział musi być jednak zupełny, dlatego też zwykle wskazuje się pewną grupę determinantów, pozostałe desygnaty przyporządkowuje się do członu o nazwie „inne”, „pozostałe” itp.

Podział naturalny i sztuczny

Zawsze kiedy dokonujemy podziału stosując jakąś zasadę, doprowadzi nas to do podziału naturalnego albo sztucznego. Desygnaty członów podziału w podziale naturalnym będą do siebie podobne o wiele bardziej niż do desygnatów należących do innych członów podziału. Desygnaty członów podziału w podziale sztucznym będą do siebie podobne tylko pod pewnym względem przez nas wskazanym. Podział naturalny i sztuczny to pojęcia bardzo nieostre i często trudno jest określić z jakim podziałem mamy do czynienia.

Za przykład weźmy grupę studentów. Podziałem naturalnym będzie na pewno podzielenie ich ze względu na płeć, na kobiety i mężczyzn. Podziałem sztucznym będzie z kolei podzielenie studentów na tych z parzystymi numerami indeksów i na tych z nieparzystymi, gdyż będzie to jedyna wyróżniająca ich cecha.

Klasyfikacja

Klasyfikacja to po prostu podział logiczny o więcej niż jednym stopniu podziału. Innymi słowy, po dokonaniu podziału według jednego kryterium, poszczególne człony podziału poddajemy dalszym podziałom.

Za przykład niech posłuży moja kolekcja płyt dvd. Podziałem podstawowym jest podział płyt na seriale i filmy. Następnie filmy dzielę na będące seriami kolekcje tematyczne pochodzące z różnych wydawnictw i pozostałe produkcje. W skład kolekcji tematycznych wchodzi kolekcja westernów, kolekcja filmów wojennych, kolekcja filmów animowanych i kolekcje filmów o Jamesie Bondzie. Pozostałe produkcje dzielę na filmy zagraniczne i filmy polskie. Wśród filmów zagranicznych wyróżniam filmy Quentina Tarantino Wśród filmów polskich wyróżniam filmy Krzysztofa Kieślowskiego i pozostałych twórców. Spójrzmy jak będzie to wyglądało na schemacie:

Oczywiście jest to podział dokonany na moje potrzeby i ktoś inny mógłby tą kolekcję podzielić inaczej. Poszczególne człony podziału można oczywiście dzielić dalej wedle własnego uznania.

Typologia

Typologia to inaczej wyróżnianie typów przedmiotów. Stosuje się ją wtedy, kiedy dokonanie poprawnego podziału logicznego jest niemożliwe, bo nie da się spełnić któregoś z warunków poprawności podziału.

Skoro już się tak uczepiłem filmów, będę konsekwentny i ponownie podam przykład z nimi związany. Można wyróżnić szereg gatunków filmowych. Jednakże, dzieląc filmy na gatunki (dramat, komedia, horror, wojenny etc.), bardzo szybko napotkalibyśmy na takie, których nie da się jednoznacznie przyporządkować do żadnego z gatunków. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, żeby przyporządkować je do kilku gatunków na raz. Na przykład „Zabójcza broń” – będzie to film akcji, ale również komedia, film „Sierociniec” to horror, nie pozbawiony jednak elementów dramatu. Temu właśnie służy typologia.

Innymi słowy, typologia polega na stworzeniu modelu obiektu wzorcowego (np. typowej komedii, typowego horroru, etc), by następnie oznaczyć nim poszczególne przedmioty. Typologia nie jest przy tym związana warunkami poprawności jakie musi spełniać podział logiczny.

Partycja

Partycja jest pojęciem zbliżonym do pojęcia podziału logicznego. Polega ona na wyodrębnieniu części  składowych jakiegoś przedmiotu. Partycja jest czynnością intelektualną, nie polega na fizycznym dzieleniu jakiegoś przedmiotu. Przykładowo partycją będzie powiedzenie, że roślina składa się z korzenia, łodygi, liści i kwiatów.

W literaturze można natknąć się na pogląd, z którym osobiście się nie zgadzam, że partycja dotyczy wyłącznie zbiorów w sensie kolektywnym, tzw. agregatów (o zbiorach w sensie kolektywnym tutaj). Uważam, że skoro partycja nie polega na dokonywaniu fizycznego podziału rzeczy i jest czynnością wyłącznie intelektualną, nic nie stoi na przeszkodzie aby odnieść ją również do przedmiotów niezborowych. Można przecież bez obaw powiedzieć, że człowiek składa się z głowy, tułowia, rąk i nóg. Dokonamy w ten sposób partycji, a ciężko uznać człowieka za agregat. Gdybyśmy tak uczynili, za agregat należałoby uznać każdy istniejący przedmiot. Jednakże, zanim przyjdzie Ci do głowy mnie zacytować, upewnij się lepiej jakie zdanie na ten temat ma Twój egzaminator.