Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

1

Logika

WYKŁAD 6: retoryczne postaci nazw,

podział logiczny, klasyfikacja, zdanie

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

2

W praktyce mamy do czynienia z konstrukcjami nazw (i zdań), tworzonymi w celu
realizacji pewnych zabiegów retorycznych. Niektóre konstrukcje są błędne z
logicznego punktu widzenia lub tylko niezręczne, choć ta ich wadliwość bywa
zamierzona.

* * *

Uwaga na marginesie rozważań retorycznych:

Elliot Aronson i Anthony Pratkanis dostrzegają, iż niektórzy dziennikarze i niektórzy
prawnicy przestrzegają następującej zasady:

-

Nie zadawaj pytań, na które nie znasz odpowiedzi.

Uważają, że w większości przypadków chodzi nawet o jej następujące uściślenie:

-

Nie zadawaj pytania, na które nie dostaniesz odpowiedzi, której pragniesz.

Zasadę tę (w każdej z tych dwóch postaci) jednoznacznie potępiają, jako objaw braku
profesjonalizmu dziennikarskiego i prawniczego.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

3

Funkcje wypowiedzi

-

opisowa

- stwierdzenie opisujące dany stan rzeczy.

Przykład 1. TVN jest najbardziej obiektywną i

wiarygodną stacją telewizyjną w Polsce.  Przykład 2. „Moja siostra zachorowała” + odpowiedni
akcent.

-

ekspresywna

- danie wyrazu swoim przeżyciom jakiegoś rodzaju.

Przykład 1. „Spadaj na drzewo!”

Przykład 2. „Moja siostra zachorowała” + odpowiedni akcent, ton i siła głosu.

-

sugestywna (impresywna)

- jest bodźcem do określonego działania odbiorcy komunikatu.

Przykład 1.

„Jedź wolniej!” Przykład 2. „Moja siostra zachorowała” + odpowiedni akcent, ton i siła głosu
sugerujące, że coś należy uczynić.

-

performatywna

- dokonuje się stworzenia (zaistnienia) pewnego faktu o charakterze umownym.

Funkcja ta jest spełniona tylko w określonym kontekście: osoby, miejsca, czasu.

Przykład 1.

Ustanowienie normy przez prawodawcę. Przykład 2. Sentencja wyroku. Przykład 3. „Moja siostra
zachorowała” + odpowiedni akcent, ton i siła głosu sugerujące, że zaistniał stan rzeczy mający pewne
skutki.

-

prezentacyjna

- wypowiedź swoją postacią zdradza (pośrednio informuje) o cechach osoby ją

formułującej.

Przykład 1. użycie „nie umią” świadczy o brakach w wykształceniu. Przykład 2. użycie

„angielka” na określenie bułki, w Poznaniu świadczy o osobie starszej, a w Łodzi nie informuje o
wieku. Przykład 3. naśmiewanie się ze sposobu mówienia osoby niedorozwiniętej świadczy o
chamstwie. Przykład 4. „[wyciszenie] moja [wyciszenie] siostra [wyciszenie] zachorowała
[wyciszenie]” + odpowiedni akcent (ew. pełna swoistego wdzięku chrypka) świadczy o menelstwie(?)

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

4

Zdanie

DEF. Zdanie w sensie logicznym to wyrażenie posiadające wartość logiczną.

[zła definicja]

Zdanie jest obiektem i jako takie nie podpada pod kryterium prawdy i fałszu. Wartości
logicznej nie posiada, ani napis, ani dźwięk, lecz sąd wydany, czyli przekonanie (ew.
wypowiedzenie).

Jednak w celu uproszczenia rozważań, często stosuje się powyższą definicję.



Przypomnienie:
Sąd jest to myśl, która zdaje sprawę z pewnego stanu rzeczy. Ze względu na moment
asercji możemy wyróżnić cztery rodzaje sądów: sąd wydany, sądy tylko pomyślany,
przypuszczenie i wątpienie. Wartość logiczną ma sąd wydany. Wartość logiczną mogą
mieć także przypuszczenie i wątpienie (wartości prawdopodobieństwa).

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

5

Uwaga 1.
Wartość logiczna ma charakter obiektywny, czyli niezależny od poglądów człowieka.
Jeśli osoba A wierzy w prawdziwość sądu S, zaś osoba B wierzy w fałszywość tego
samego sądu S, to nie znaczy, że sąd S jest raz prawdziwy a raz fałszywy!

Sytuacja ta świadczy o tym, że prawdziwe są dwa następujące sądy:
„osoba A wierzy w prawdziwość sądu S” oraz
„osoba A wierzy w fałszywość sądu S”.

Uwaga 2.
Podobnie jest z nieznajomością wartości logicznej sądu. Sąd ma wartość logiczną
nawet wtedy, gdy nikt z ludzi jej nie zna.
„Bóg istnieje”
„Bóg nie istnieje”
Każdy z tych sądów ma jakąś wartość logiczną (przy określonym znaczeniu słowa
„Bóg”) chociaż nikt z żyjących ludzi nie zna żadnej z tych wartości.

Patrz spór realistów z antyrealistami dotyczący epistemiczności/nieepistemiczności pojęcia
prawdy - paradoks Fitcha, znany jako paradoks poznawalności: „wiemy, że q jest sądem
prawdziwym, którego prawdziwość jest jednak dla nas nieznana”. Antyrealiści przyjmuja tzw.
zasadę poznawalności (The Knowability Principle): Każdy sąd prawdziwy jest poznawalny.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

6

Zdanie złożone to zdanie, którego częścią właściwą jest inne zdanie (

równoważnie:

to

zdanie, które zawiera funktor zdaniotwórczy od argumentu/ów zdaniowych).

Zdanie proste, to zdanie, które nie jest złożone.

(dychotomiczne definiowanie)

Przykład.
zdanie proste:
„4-go listopada 2011 roku studenci pedagogiki mają wykład z logiki”

zdanie złożone:
„Prawdą jest, że 4-go listopada 2011 roku studenci pedagogiki mają wykład z logiki”
(jest to tzw. asercja - patrz wykład wcześniejszy)

funktor zdaniotwórczy od argumentu zdaniowego

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

7

Zdanie analityczne, to zdanie którego wartość logiczna wynika, albo ze znaczenia
użytych w nim słów, albo ze struktury zdania (kształtu).

[inaczej niż u Ziembińskiego]

Zdanie syntetyczne, to zdanie niebędące zdaniem analitycznym.

Przykłady.
zdania analityczne:

„Woda wrze w stu stopniach Celsjusza”
„Jeśli Jan jest wyższy od Pawła, to Paweł jest niższy od Jana”
„jeśli a = b, to b = a”
„jeśli a = b, to b a”
„Kwadrat ma trzy boki”
„Krasnoludki istnieją lub [krasnoludki] nie istnieją”
„Jeśli krasnoludki istnieją, [krasnoludki] to istnieją”

zdania syntetyczne:

„10-go listopada padał w Łodzi deszcz”
„Trawa ma kolor zielony”
„Jeśli deszcz pada, to ulice są mokre”

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

8

Szczególnym przypadkiem zdania analitycznego jest zdanie wewnętrznie
kontradyktoryczne, czyli takie które jest fałszywe, albo na mocy znaczenia użytych w
nim słów, albo na mocy jego struktury.

Przykłady.

„Słońce świeci i nieprawda, że [słońce] świeci”
„a a”
„jeśli a = b, to b a”
„Kwadrat ma trzy boki”
„Jeśli Jan jest wyższy od Pawła, to Paweł jest wyższy od Jana”

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

9

Podział na zdania analityczne i syntetyczne był w historii myśli ludzkiej pojmowany bardzo różnie.

Platon:

analityczne - wiedza pewna (konieczna) o ideach,
syntetyczne - wiedza przygodna o faktach zmysłowych.

Arystoteles:

analityczne - orzekanie na podstawie znajomości istoty,
syntetyczne - orzekanie nie mające takiej podstawy.

Hume:

analityczne - prawdy o ideach wytworzonych przez umysł,
syntetyczne - prawdy o faktach.

Leibniz (!):

analityczne - prawdy ważne we wszystkich możliwych światach,
syntetyczne - prawdy ważne tylko w niektórych światach.

Kant:

analityczne - sądy, których orzecznik zawiera się w podmiocie,
syntetyczne - sądy nie spełniające tego warunku.

Poincare:

analityczne - zdania przyjęte na podstawie konwencji i zdania z nich wynikające,
syntetyczne - zdania przyjęte doświadczalnie.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

10

Klasyczny rachunek zdań

Rozważania ograniczymy do zdań prostych oraz złożonych, w których występują
wyłącznie spójniki ekstensjonalne.

Przykład 1.
Z1: Jeśli deszcz pada, to należy założyć płaszcz i [należy] zabrać parasol lub nie
[należy] wychodzić z domu.

Symbole zdań prostych występujących w Z1:
p - deszcz pada
q - należy założyć płaszcz
s - należy zabrać parasol
t - należy wychodzić z domu

Z1 = p

((q s) t)

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

11

Przykład 2.
Z2: Jeśli świat nie jest wieczny, to nie ma on końca o ile ma początek.

Symbole zdań prostych występujących w Z2:
p - świat jest wieczny
q - świat ma koniec
s - świat ma początek

Z2 = p

(s

q)

Przykład 3.
Z3: Prawdą jest przynajmniej jedno z dwóch stanowisk, albo świat nie jest wieczny
będąc stworzonym, albo jest wieczny nie będąc stworzonym.

Symbole zdań prostych występujących w Z3:
p - świat jest wieczny
q - świat jest stworzony

Z3 = ( p q) (p q)

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

12

Przykład 4.
Z4: W przypadku, gdy świat nie jest wieczny, nie ma początku lub końca.

Symbole zdań prostych występujących w Z4:
p - świat jest wieczny
q - świat ma początek
s - świat ma koniec

Z4 = p

( q s)

Przykład 5.
Z5: Dusza nie umiera wraz z ciałem, o ile z faktu, że nie jest odwieczna wynika, że
umiera wraz z ciałem lub że nie jest wieczna.

Symbole zdań prostych występujących w Z5:
p - dusza umiera wraz z ciałem
q - dusza jest odwieczna
s - dusza jest wieczna

Z5 = ( q

(p s))

p

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

13

Przykład 6.
Z6: Jeśli dusza nie umiera wraz z ciałem lub nie jest odwieczna, to jeżeli nie jest
wieczna, to zarazem umiera wraz z ciałem i nie jest odwieczna.

Symbole zdań prostych występujących w Z6:
p - dusza umiera wraz z ciałem
q - dusza jest odwieczna
s - dusza jest wieczna

Z6 = ( p q)

( s

(p q))

Zdania w powyższych przykładach nie wyrażają żadnego przemyślanego stanowiska, a

podane są jedynie dla przećwiczenia zapisu symbolicznego zdań sformułowanych w

języku naturalnym.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów pedagogiki

14

Tautologią klasycznego rachunku zdań (tautologią krz) jest schemat zdaniowy, który
przy każdym podstawieniu na mocy krz staje się zdaniem prawdziwym.

Prawdą logiczną krz jest zdanie, którego schematem jest tautologia krz.

Przykład
Prawdą logiczną krz jest zdanie

„Jeśli Jan jest Czechem i [Jan jest] psychologiem, to [Jan] jest Czechem.”

ponieważ jest ono podstawieniem tautologii krz

(p q)

p.

Schemat zdaniowy (p q)

p jest tautologią, gdyż nie istnieje podstawienie

zamieniające ten schemat w zdanie fałszywe - sprawdzenie tego faktu na wykładzie 7.