Przedmiot psychologii
dr Renata Rosmus
Czym jest nauka?
1.Wiedza gromadzona za pomocą naukowych metod.
2.Mity, które do tej pory nie zostały sfalsyfikowane. „Przemija tylko to, co jest kłamliwe. Dla prawdy śmierć nie istnieje.” — Aleksander Hercen
3.Co jest pierwsze spekulacja czy wynalazczość.
4.Nauka rozpoczęła się, gdy świadomie sprawdzano informacje wywodzące się z przekazów kulturowych, spekulacji czy praktyki.
Czym jest prawda?
1.Zgodność z rzeczywistością
2.Arystoteles (metafizyka) Powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest fałszem. Powiedzieć o tym, co jest, że jest, a o tym, czego nie ma, że go nie ma, jest prawdą.
paradoksem Eubulidesa Pewien człowiek twierdzi: "ja teraz kłamię".
Czym jest prawda?
św. Tomasza
„prawda” może być rozumiane trojako:
metafizycznie-prawdą jest to, co jest. Prawdziwe jest to, co istnieje. Prawda jest zamienna z bytem. Każda rzecz, o ile istnieje, jest prawdziwa.
teorioznawczo -prawda zachodzi wówczas, jeżeli to co jest w naszym intelekcie jest zgodne z rzeczywistością.
logicznie-wszystko co wskazuje na prawdę, ukazuje ją, prowadzi do niej.
Czym jest rzeczywistość
Paul Watzlawick:
1.Rzeczywistość pierwszego stopnia: obiektywnie stwierdzalne, mierzalne fakty
2.Przeczywistość drugiego stopnia:
Opinie punkty odniesienia i wartości
Czym jest prawda?
Kłamstwo nie staje się prawdą tylko dlatego, że wierzy w nie więcej osób. — Oscar Wilde
Przestańcie nazywać błędem to, co jest przeciwieństwem waszej prawdy, a prawdą to, co jest przeciwieństwem błędu. — Antoine de Saint-Exupéry
Kłamstwo nie różni się niczym od prawdy, prócz tego, że nią nie jest. — Stanisław Jerzy Lec
Ciągłość dziedziny
Świadome wysiłki zmierzające do zaprzeczania historii snutych przez innych i zastępowanie ich przez kolejne opowieści tworzą łańcuch wyjaśnień. Uzasadnione jest powiązanie historii psychologii z historią filozofii i poszukiwanie korzeni współczesnych koncepcji psychologicznych w filozofii antycznej.
Przedmiot psychologii
Dusza
Korzenie greckie
Spekulacja i argumentacja, zerwanie z religijnym tłumaczeniem świata
Naukowe zainteresowania: ciała niebieskie, świat nieorganiczny, dopiero w XIX wieku szczegółowo zaczęto obserwować zwierzęta i następnie człowieka
Heraklit i Empedokles walka między miłością a nienawiścią - Freud
Pitagorejczycy - techniki matematyczne w badaniu przyrody
Człowiek
Jest częścią materialnego świata i sam jest materią
Brak podziału między duszą i nie-duszą
Natura obejmuje cztery stany: ziemię, powietrze, ogień i wodę
Świat jest makrokosmosem a człowiek mikrokosmosem, które nawzajem się wyjaśniają
Człowiek odkrywa,że jest częścią wszechświata, nawet jego natura i usposobienie podlegają prawom i mogą być traktowane jako uniwersalia.
Kim jest człowiek
Teorie wyjaśniające naturę:naturalna dobroć, potencjał,
duch i ciało człowieka
„Dobroć” teorii naukowej
Podstawowym kryterium naukowości teorii jest jej falsyfikowalność możliwa dzięki:
Jawności teorii,
Precyzji przewidywań zdarzeń,
Korespondująca z obowiązującymi teoriami, wiedzą,
Falsyfikowalność, podanie kryteriów, których spełnienie obala daną teorię,
Funkcje teorii naukowej
- deskrypcja (opisywanie zjawisk językiem naukowym),
- eksplanacja (wyjaśnianie zjawisk),
- predykcja (możliwość przewidywania), Celem prowadzonych badań naukowych jest poznanie prawdy o jakimś wycinku rzeczywistości, jednakże ta prawda także musi spełniać określone warunki:
Cechy teorii
ogólność
· ścisłość
· informacyjna zawartość
· pewność
· prostota — chodzi o prostotę logiczną (im dana teoria zawiera mniej postulatów a więcej przynosi zawartości informatycznej, tym bardziej wysoka jest jej prostota logiczna) i matematyczną (im więcej jest początkowych postulatów tym większa jest prostota matematyczna).
Wiedza gorąca i zimna
Ukryte Teorie Osobowości
Teorie naukowe wyjaśniające
zagadnienie Ukrytych Teorii
Osobowości
Jaką wiedzę o człowieku jesteśmy
w stanie obecnie
zaakceptować?
Wolna wola, naturalna dobroć, potencjał,
plastyczność, duch i ciało
Założenie 1.
Los człowieka jest zdeterminowany przez siły wyższe
Natura człowieka jako realizacja Boskiego zamysłu
1.dusza ludzka różni się od duszy zwierząt
2.kobieta pochodzi od mężczyzny
3.ludzie mają wolną wolę
4.dominacja mężczyzn nad kobietami jest karą za nieposłuszeństwo Ewy
(76% Amerykanów wierzy w biblijne stworzenie świata, 79 % w biblijne cuda, 76 % w anioły, diabły, 67 % w nieśmiertelność, 15 % uważa, że Darwinowska teoria opisuje prawdę)
Determinizm czy wolna wola
wszystko, co wydarza się w świecie, jest zdeterminowane przez fatum, Boga lub też bóstwa , jakkolwiek stopień owej determinacji może być różny - w skrajnym wypadku mamy do czynienia z fatalizmem, czyli przekonaniem, iż nic nie zależy od człowieka.
św. Tomasz z Akwinu
"pięć dowodów istnienia Boga, które są wszakże jednego typu, stanowią warianty tej samej myśli. Pierwszy dowód z istnienia ruchu wnosi, że istnieje pierwsza przyczyna ruchu; drugi z niesamoistności świata wnosi, że istnieje istota niesamoistna będąca przyczyną świata; trzecia z przypadkowości rzeczy wnosi, że istnieje poza nimi istota konieczna; czwarty z faktu, że istnieją istoty różnej doskonałości, wnosi, iż istnieje istota najdoskonalsza; wreszcie piąty z powszechnej celowości przyrody wnosi, że istnieje istota najwyższa, rządząca przyrodą a działająca celowo".
Założenie 2
Człowiek ma wolną wolę.
INDETERMINIZM
filozofia wolnej woli
Pogląd odrzucający przyczynowy uwarunkowania wszelkich zjawisk (przyrody, rozwoju społeczeństw, działania ludzkiego). Indeterministą był na przykład święty Augustyn, który utrzymywał, iż człowiek jest wolny tylko wtedy, gdy opowiada się po stronie dobra. Natomiast egzystencjaliści głosili, iż człowiek niejako jest skazany na wolność i jego chcenia nie mają tu, żadnego znaczenia - „Człowiek jest skazany na wolność” - powie Sartre.
T.Hobbes człowiek jest bardzo bliski zwierzęciu, różni go silniejsza wola.
Człowiek jest kierowany przez dwa rodzaje ruchu: witalny i wolny.
Tym, co różni człowieka od zwierząt nie jest inny umysł, ale inna wola. Ludzie mają większą wolę niż zwierzęta. Te ostatnie są bardziej zależne od instynktów i działania natury, natomiast wola ludzi tylko w pewnych granicach podlega konieczności. Wola, która nie podlega żadnej konieczności, to wola nie należąca ani do ludzi, ani do zwierząt
Założenie 3
Człowiek rodzi się czysty jak niezapisana karta
Natura człowieka - „stawanie się”w trakcie doświadczania
John Locke (1632-1704) „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (1690)
Krytykuje teorie idei wrodzonych, zgodnie z którymi ludzie rodzą się wyposażeni w matematyczne ideały, wieczne prawdy i pojęcie Boga.
Empiryzm teoria ludzkiej psychiki i teoria epistemologii - jak dochodzimy do prawdy
Konsekwencje współczesne Locke'owi
Kwestionowanie:
autorytetu Kościoła
Boskich praw królów
Niewolnictwa
Umysły ludzi różnią się, bowiem mają różną historię.
Konsekwencje nam współczesne
Różnice między ludźmi nie mają podstaw biologicznych a jedynie społeczne.
Ludzie są równi pod względem osobistych możliwości.
Nieetycznym jest przedstawianie, podkreślanie, badanie różnic między klasami, rasami, płciami.
John Stuart Mill (1806-1873)
Konsekwencje politycznej filozofii czystej tablicy:
Przyznanie kobietom prawa do głosowania.
Obowiązkowa nauka szkolna.
Poprawienie warunków życia najuboższych.
Asocjacjonizm
teoria psychologiczna, wg której złożone czynności psychiczne, takie jak spostrzeganie, przypominanie, uczenie się, myślenie, zachowanie powstają przez łączenie się elementarnych procesów psychicznych na zasadzie asocjacji. Prawa asocjacji zostały po raz pierwszy sformułowane przez Arystotelesa. A. jako system teoretyczny ukształtował się w XVII-XVIII w. w koncepcjach filozoficznych m.in.: Davida Hume'a, Johna Locke'a, Johna Stuarda Milla.
Asocjacja, skojarzenie,
Arystoteles: prawa kojarzenia:
przez styczność w czasie (występuje wówczas, gdy przeżycia następują w krótkich odstępach czasu),
podobieństwo (gdy wyobrażenie A pociąga za sobą wyobrażenie B dzięki obiektywnemu podobieństwu przedmiotów wyobrażanych)
kontrast (gdy wyobrażenie A pociąga za sobą wyobrażenie B wskutek przeciwstawności niesionych treści).
Liberalizm polityczny
i ekonomiczny
Liberalizm ekonomiczny współcześnie jest najważniejszą teorią ekonomiczną. Najczęściej kojarzymy go z takimi hasłami jak: wolność, równość, własność, wolność działania, wolność dla przedsiębiorstw, wolność wymiany, swobodny przepływ kapitału, ludzi i towarów, wolny rynek, ograniczenie interwencjonizmu państwowego
Założenie 4
Człowiek jest dobry
John Dryden (1631-1700)
angielski poeta i dramaturg.
„Najpierw tworzymy sami własne nawyki, potem nawyki tworzą nas.”
„Ludzie - to tylko dzieci, trochę większego wzrostu.”
„Jestem tak wolny, jakim uczyniła człowieka Natura,
Zanim zapanowało niewolnicze prawo,
Kiedy po leśnych ostępach biegał szlachetny dzikus.”
Jean-Jacques Rousseau
(1712-1778)
Doktryna szlachetnego dzikusa współcześnie
Stronniczość oceny ludów pierwotnych przez Margaret Mead
Dobro
Projekt manifestu UNESCO, 1950, A.Montagu
„Wyniki badań biologicznych przemawiają za etnicznym i ogólnoludzkim braterstwem, jako że człowiek przychodzi na świat z potrzebą współpracy, a jeśli owa potrzeba nie zostanie zaspokojona, to zarówno jednostki, jak i całe narody chorują.”
Założenie 5
Nawet jeśli człowiek jest zły, to można go kontrolować i skłaniać do pożądanych zachowań.
Thomas Hobbes
(1588-1679)
Stan natury to wojna każdego z każdym (bellum omnium contra omnes).
Każdy człowiek jest z natury egoistą.
Człowiek postawiony zostaje przed dramatycznym wyborem. Musi opowiedzieć się albo za bezpieczeństwem i jednocześnie za absolutną podległością, albo za nieograniczoną wolnością i anarchią, oraz związanym z nimi ciągłym zagrożeniem dla jego życia.
zło
Lewiatan-jednostka lub zgromadzenie, któremu ludzie muszą się podporządkować
„Behemoth”, „The Elements of Law.”, „Human Nature” i „De Corpore Politico
Hobbesa porównanie filozofii
przyrody z polityką.
Lewiatan: stan grupy ludzi przed założeniem państwa. Jest to stan wojny, ponieważ przeważa konkurowanie o władzę, dobra i sławę. Później jednak, na mocy umowy każdego z każdym, zaczyna funkcjonować władca, co już określa pewne pierwsze prawa i zalążek państwa. Nie był zwolennikiem ani państwa totalitarnego, ani boskiego prawa królów. Śmiało głosił, że podległy władcy nie może, jeśli nie chce, zabijać, uczestniczyć w wojnach czy podbojach. Twierdził, że prawo władzy nie pochodzi od Boga, ale od wszystkich jednostek, które zrzekły się części swoich praw dla wybrania głowy państwa.
Założenie 6.
Człowiek jest plastyczny
Plastyczność: Karol Darwin
(1809-1882)
Konsekwencje:
Interpretacja teorii ewolucji jako wyjaśnienie postępu intelektualnego i moralnego.
Herbert Spencer najuboższe klasy społeczne i rasy są gorzej dostosowane biologicznie ( darwinizm społeczny).
Francis Galton - eugenika ( zapobieganie rozmnażaniu się osób gorzej dostosowanych).
Plastyczność: konstrukcjonizm społeczny
Pragnienie wolności i sprawiedliwości.
Pragnienie porządku społecznego niezależnego od biologii.
Zainteresowanie wpływami kultury.
Nauka w służbie dobrostanu człowieka.
Plastyczność: behawioryzm
Jesteśmy tym, czego się nauczymy.
John Watson
Edward Thorndike
Burrhus Skinner
Edward Tolman
Uzasadnienie
wiary
Dlaczego tak ważna jest wiara
w to, że:
1. Kultura kształtuje ludzi a nie biologia
(plastyczność).
2. Człowiek jest dobry.
3. Człowiek ma wolną wolę.
3. Istnieje dusza ( duch, psychika) i ciało,
należy je rozpatrywać oddzielnie, przy czy
duch ma władzę nad ciałem?
Cztery obawy związane z naturą
człowieka
(Steven Pinker, 2005)
1. Jeśli między ludźmi występują wrodzone różnice, to uzasadniony jest ucisk i dyskryminacja
2.Jeśli ludzie są z natury niemoralni, to trzeba porzucić nadzieję na poprawę ludzkiej kondycji.
Steven Pinker, 2005
3.Jeśli ludzie są wytworami biologii, to wolna wola okazuje się mitem, a ludzie nie ponoszą odpowiedzialności za swoje czyny.
4.Jeśli ludzie są wytworami biologii, to życie nie ma wyższego sensu ani celu.
Nierówność?
1. Jeśli między ludźmi występują wrodzone różnice, to uzasadniony jest ucisk i dyskryminacja.
Uprzedzenia
Małe zróżnicowanie genetyczne ludzi, szympansy są bardziej zróżnicowane.
Małe różnice jakościowe
Większe różnice ilościowe
Większe różnice ilościowe w obrębie danej grupy etnicznej lub rasy niż między grupami i rasami
Stereotypy jako wyraz socjalizacji
Dowody przeciw zasadniczym różnicom między ludźmi
W latach 70. XX wieku amerykański zoolog i genetyk Richard Lewontin wykazał - wbrew temu, co podpowiadałaby intuicja - że zmienność genetyczna naszego gatunku w 85 proc. realizuje się wewnątrz każdej populacji (a więc np. populacji Polaków). Pozostałe 15 proc. wynika z różnic międzygrupowych, przy czym 8 proc. przypada na różnice międzypopulacyjne (np. pomiędzy Polakami, Rosjanami, Niemcami), a zaledwie 7 proc. to zmienność „międzyrasowa”.
Dowody przeciw zasadniczym różnicom między ludźmi
W latach 90. XX wieku amerykański genetyk Alan Templeton wykazał, że podział na rasy kontynentalne jest bezpodstawny. Analiza ludzkiego DNA dowiodła, że przepływ genów w obrębie całego, zasiedlającego wszystkie kontynenty gatunku ludzkiego zawsze był ciągły i wielokierunkowy. Żadna z populacji poszczególnych kontynentów nie może być uznana za odrębną linię filogenetyczną, czyli „rasę”.
Dowody przeciw zasadniczym różnicom między ludźmi - stereotypy
Arthur Jensen i J. Philippe Rushton. Bestsellerem 1994 roku była książka „The Bell Curve”, która pokazywała ranking inteligencji w kolejności: Azjaci, biali, czarni. Oczywiście autorzy nie zastanawiali się nad takimi drobnostkami jak zasadność wyróżniania akurat trzech grup ludzkich, wpływ zamożności, kultury, społeczeństwa czy dostęp do edukacji.
Wrodzone uniwersalia?
Nikt nie czuje się dobrze w roli niewolnika.
Pragniemy sprawiedliwości.
Pragniemy więzi.
Tworzymy społeczeństwa.
Interakcjami między ludźmi rządzą te same reguły, niezależnie od rasy, kultury, płci.
Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych 4.08.1776
Thomas Jefferson :
„Uznajemy za prawdę oczywistą, że wszyscy ludzie stworzeni są równymi.”
Równość polityczna białych mężczyzn
Prawo wyborcze kobiet 1869
Desegregacja w armii USA - Harry Truman 26 I 1946
Współczesna teoria ewolucji
Ernst Mayr , 1963
„ Równość pomimo rozmaitości jest dość wyrafinowanym pojęciem, wymagającym przyjęcia postawy moralnej, która wydaje się przekraczać możliwości wielu ludzi. Wolą oni zaprzeczać ludzkiej różnorodności, utożsamiając równość z jednakowością.(...) Jej argumenty na rzecz równości opierają się na postulacie jednakowości, jeśli zatem okaże się, że ludzie nie są tacy sami, to runą także podstawy równości”.
Moralność
Jeśli ludzie są z natury niemoralni, to trzeba porzucić nadzieję na poprawę ludzkiej kondycji.
Peter Singer
Rozszerzający się krąg
Ludzie stopniowo przesuwają linię , która otacza istoty uznawane za godne moralnego traktowania, obejmując nią coraz większy obszar. Z rodziny na wioskę, klan, plemię, naród, rasę, na całą ludzkość (Deklaracja Praw Człowieka). W planach są małpy człekokształtne, zwierzęta stałocieplne, zygoty, płody, osoby, których mózgi umarły.
Zmiana zachowania
Psychologia dąży do opracowania systemów wychowawczych, które pozwoliłyby na wychowanie szczęśliwego, zdrowego psychicznie i fizycznie człowieka, przygotowanego do aktywnego i satysfakcjonującego współżycia w grupach, sprawującego kontrolę nad sposobem i stopniem zaspakajania własnych potrzeb w i poprzez relację z innymi.
Historia psychologii
Początki odrębności
Nazwa psychologii
Rodolphus Goclenius (1547-1628)
(Rudolf Goeckel, niemiecki filozof i profesor logiki a Akademii w Marburgu
Rozprawa p.t.:
„Psychologia, czyli o doskonałości człowieka, o duszy, a przede wszystkim o jej pochodzeniu rozważania tych współczesnych teologów i filozofów, których nazwiska znajdują się na odwrotnej stronie” (1590)
Pochodzenie duszy
Traducjonisci: rodzice w trakcie poczęcia człowieka rodzą z nieożywionej materii i ciało i duszę
Kreacjoniści: bóg stwarza człowieka jako odrębną całość, jednocząc stworzoną przez siebie duszę z rodzicielskimi komórkami, połączonymi w akcie prokreacji
Preegzystencjalizm: dusze zostały stworzone przez Boga na początku świata a potem łącza się z ciałami, które są im przeznaczone
Pochodzenie nazwy psychologia do 1972 r.
Francois H.Lapointe podważa pierwszeństwo Phillipa Schwarzerta (Melanchton, 1553)
Liber de anima ( Rozprawa o duszy) - rozprawa dotycząca podstaw psychologicznych etyki
Andre Lalande 1923, logik i metodolog zaprzecza pojawieniu się nazwy psychologia w dziele Melanchtona
cd.
Pneumatologia (grecka nazwa pneuma - tchnienie)
Nazwę upowszechnia Christian Wolf (1679-1754) „Psychologia empirica” 1732
„Psychologia rationalis” 1734
Anna Paulina Jabłonowska z Sapiehów przekład dzieła Joahima Henryka Campego 1786
„Psychologia albo krótko zebrane lekcye elementarne o naturze i własnościach duszy”
Psychologia
Nauka o duszy : psyche i logos
Obecnie psychologia to nauka o psychice, świadomości, osobowości, ja jako o zamiennikach pojęcia duszy. (Stanach-hexis)
A także o odruchach, zachowaniu,spostrzeganiu, emocjach myśleniu, poznawaniu. (Aktach-energeia)
Zmienna myśl psychologiczna
Przyczyny zmienność sposobu ujmowania przedmiotu psychologii:
Związek z filozofią - powroty i rozstania.
Wundta koncepcja niesubstancjalnej świadomości.
Freuda formy nieświadomej świadomości.
Zmienna myśl psychologiczna
4. Watsona abstrahowanie od świadomości i koncentracja na zachowaniu.
5. Humanistyczna świadomość potrzeb i rozwoju.
6. Psychologia transpersonalna - świadomość celem badań psychologii.
Dysonans poznawczy
Renata Rosmus
„Wiedziałem/łam, że tak będzie”.
Dążenie do zgodności
Teoria Dysonansu Poznawczego
Leo Festinger
Ludzie gromadzą dane poznawcze (informacje o faktach, opinie, przekonania, sądy itp.) stanowiące wiedzę o sobie i otaczającej go rzeczywistości.
Gromadzone dane są ze sobą porównywane.
Wynikiem porównań jest ustalenie:
konsonansu
dysonansu
braku związku
Konsekwencje wyniku porównań
dwóch elementów poznawczych
Konsonans - jeśli w wyniku porównania można stwierdzić, że z jednego elementu poznawczego wynika drugi - stan pozytywny.
Dysonans - jeśli z treści jednego elementu wynika przeciwieństwo drugiego - stan negatywny odczuwany jako przykre napięcie.
Wielkość konsonansu lub dysonansu
1. Zależy od wagi porównywanych
elementów i zakresu zgodności lub
rozbieżności.
2. Im ważniejszych elementów dotyczy,
oraz im więcej elementów sprzecznych,
tym silniejsze dążenie do konsonansu.
3. Zakres rozbieżności nie ma znaczenia.
Warunkiem przeżywania dysonansu poznawczego
jest logiczna niezgodność
i brak obiektywnych uzasadnień dla istnienia rozbieżności.
Człowiek dąży do konsonansu
Przywrócenie konsonansu jest bardziej prawdopodobne poprzez zmianę elementów zewnętrznych niż posiadanych:
1. Zmiana elementu nowego na logicznie
zgodny z posiadanym.
2. Rozmycie dysonansu poprzez dodanie
informacji uzasadniających rozbieżność.
3. Zmiana elementu należącego do przekonań
utrwalonych.
„Ja” w teorii dysonansu poznawczego Eliot Aronson
Potrzeba podtrzymywania samooceny.
Dysonans poznawczy jest konsekwencją zaangażowania się w działania niezgodne
z koncepcją siebie jako osoby rozsądnej
i przyzwoitej.
Osłabianie dysonansu poprzez uzasadnianie
lub zmianę własnego zachowania.
Konsekwencje
Tworzenie i utrzymanie względnie stabilnego systemu wiedzy o rzeczywistości.
Kreowanie i utrzymanie stabilnej, pozytywnej samooceny.
Nawiązywanie i kontynuowanie pozytywnych relacji interpersonalnych.
Poczucie kontroli sytuacji.
Zachowanie spójności między aktualnym nastrojem a obrazem rzeczywistości.
OSOBOWOŚĆ
podstawy dla kierunku Fizjoterapii
Renata Rosmus
TEMPERAMENT
zespół właściwości człowieka, będących odzwierciedleniem organizacji jego układu neurohormonalnego, uwarunkowanej głównie czynnikami dziedzicznymi
ma charakter genetyczny
w trakcie życia ulega stosunkowo niewielkim zmianom
wpływa na „formę” funkcjonowania (ale nie treść)ţ
ujawnia się w bardzo wczesnych etapach rozwoju (w okresie prenatalnym)ţ
razem z właściwościami nabytymi i inteligencją tworzy osobowość człowieka
Układ strachu/lęku
Strelau
Regulacyjna Teoria Temperamentu
Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania, czyli dotyczącej kategorii energetycznych i czasowych.
Charakterystykę formalną zachowania można stosować do ludzi i zwierząt.
W toku rozwoju temperament ulega powolnym zmianom determinowanym biologicznie i środowiskowo.
Temperament pełni funkcję regulacyjną: moduluje poziom stymulacji organizmu.
Rola temperamentu ujawnia się przede wszystkim w sytuacjach trudnych.
Strelau - RTT
REAKTYWNOŚĆ
tendencja do reagowania z określoną intensywnością
zapotrzebowanie na bodźce
Strelau - RTT
Charakterystyka energetyczna zachowania:
wrażliwość sensoryczna - łatwe reagowanie na bodźce o bardzo niskim natężeniu, ujawnia się w zakresie wszystkich rodzajów stymulacji (próg pobudzenia)ţ
wrażliwość emocjonalna - łatwe generowanie emocji w odpowiedzi na słabe bodźce emocjonalne (negatywne)ţ
odporność na zmęczenie - adekwatne reagowanie w sytuacjach wymagających długotrwałej lub silnie stymulującej aktywności
odporność na dystraktory - adekwatne reagowanie przy silnej stymulacji zaburzającej (dyskomfort fizyczny, hałas, ból, temperatura...)ţ
odporność emocjonalna - kontrolowanie reakcji emocjonalnych w odpowiedzi na silne bodźce
Strelau - RTT
Charakterystyka czasowa zachowania
ruchliwość - łatwe zmiany zachowań w odpowiedzi na zmiany w otoczeniu
szybkość reakcji - minimalny czas reakcji na bodźce
tempo - szybkość zachowań (ich liczba w jednostce czasu)ţ
utrzymywanie - trwanie reakcji (zachowania) po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji) i mimo pojawienia się nowych bodźców
powtarzanie - liczba powtórzeń tych samych zachowań po zniknięciu bodźca
Strelau - RTT (czynniki)ţ
TEMPERAMENT TRUDNY
10% dzieci
układ cech temperamentalnych częściej występujący u dziećmi z różnymi zaburzeniami:
brak regularności reakcji
wycofywanie się
trudność w przystosowaniu do nowej sytuacji
duża aktywność
duża siła reakcji
przewaga emocji negatywnych nad pozytywnymi
TEMPERAMENT TRUDNY
5-latki:
lęk, wybudzhy złości, jąkanie, zaburzenia snu itp. (program NYLP)ţ
7-12 lat:
trudności wychowawcze (Maziada)ţ
dorosłość (temperament diagnozowany dwukrotnie: 1-6 i 7-12)ţ
niższa samoocena, gorsze stosunki rodzinne i funkcjonowanie społeczne oraz zawodowe (Tubman, Lerner, Lerner, von Eye)ţ
TEMPERAMENT TRUDNY
DOBROĆ DOPASOWANIA
zgodność między oczekiwaniami i wymogami otoczenia a temperamentem osoby
PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI
Costa, McCrae
podłoże biologiczne
warunkuje sposób dostosowywania się do wymagań otoczenia
w efekcie
30% - 40% zachowania można tłumaczyć czynnikami genetycznymi
NEUROTYCZNOŚĆ - stabilność emocjonalna / skłonność do negatywnych emocji, łatwe zniechęcanie się, niskie poczucie wartości
EKSTRAWERSJA - towarzyskość i poszukiwanie wrażeń, pozytywna emocjonalność
UGODOWOŚĆ - sympatia i altruizm / egocentryzm, rywalizacja, oschłość lub agresja
SUMIENNOŚĆ - konsekwencja w dążeniu do celu / impulsywność, nieodpowiedzialność
OTWARTOŚĆ - ciekawość, wyobraźnia, niekonwencjonalność / konwencjonalizm, niechęć do nowości
Typy osobowości (Block)ţ
Typ odporny = zrównoważenie emocjonalne + ekstrawersja + ugodowość + sumienność:
dobre przystosowanie i duże kompetencje społeczne
Typ o obniżonej kontroli = mała ugodowość + mała sumienność:
impulsywność i brak zdolności odraczania gratyfikacji
Typ o nadmiernej kontroli = neurotyczność + introwersja:
silne zahamowanie w wyrażaniu emocji
Zestawienie typów osobowości
z typami temperamentu Hipokratesa-Galena
typ odporny ˇÖ sangwinik
typ o nadmiernej kontroli ˇÖ melancholik
typ o obniżonej kontroli ˇÖ choleryk
flegmatyk ˇÖ ? (duże możliwości przetwarzania stymulacji + nieadekwatna regulacja stymulacji)ţ
Standardy jak świat wygląda / powinien wyglądać
Człowiek przetwarza informacje równolegle w ramach dwóch systemów (Epstein):
system doświadczeniowy - automatyczne, niekontrolowane uczenie się: szybkie, bezwysiłkowe, skojarzeniowe, całościowe, związane z emocjami; można znać ich efekty, ale zazwyczaj są nieświadome (sytuacje codzienne, interpersonalne)ţ
system racjonalny - myślenie, rozumowanie; świadomy, ukierunkowany, w większości werbalny, wymagający wysiłku i czasu, abstrakcyjny i analityczny, raczej nieemocjonalny (aktywność edukacyjna i zawodowa)ţ
Karen Horney - postawa „ku ludziom” (uległa)ţ
POTRZEBY
kontaktu z ludźmi,
aprobaty z ich strony
bycia potrzebnym i lubianym
udzielania pomocy
doznawania opieki i kierowania
nie dostrzega u innych potrzeby odrębności
unika konfliktów
ustępuje
zajmuje gorszą pozycję
postrzega innych jako lepszych, ważniejszych
czasami wybucha („usprawiedliwione”)ţ
Horney - postawa „przeciw ludziom” (agresywna)ţ
POTRZEBY:
siły
dominacji i władzy
uznania
sukcesu
„życie to walka”
„inni są nastawieni do mnie wrogo
„jestem racjonalny”
buduje obraz „dobrego obywatela”
miłość, przyjaźń - strata czasu lub interes
nie umie przegrywać
muszę być twardy
Horney - „postawa od ludzi” (wyizolowana)ţ
POTRZEBY:
niezależności
samowystarczal-ności
bycia lepszym od innych
„byle inni się nie wtrącali w moje życie”
obojętny na emocje
utrzymuje dystans emocjon. z ludźmi
ogranicza swoje potrzeby
unika zobowiązań
nie lubi czyjejś pomocy
gloryfikuje rozum
Niepatologiczne zaburzenia osobowości
Trwały wzorzec wewnętrznego doświadczenia oraz zachowań, różniący się od oczekiwań otoczenia społecznego, w którym ta osoba funkcjonuje
Przejawia się w różnorodnych sytuacjach (zawodowych, rodzicielskich, towarzyskich)ţ
Początki w okresie dorastania
Związany z dyskomfortem osoby i otoczenia
Zaburzenie © sztywność
Nie występuje w przebiegu zaburzeń
Osobowość paranoidalna
podejrzliwość, brak zaufania odnośnie intencji innych osób
atrybucje motywacji innych osób:
oszukują
wykorzystują
rozmyślanie o zachowaniach innych i doszukiwanie się złych intencji
unikanie bliskich relacji (zagrożenie)ţ
niechętne ujawnianie spraw osobistych
problemy z wybaczaniem
skłonność do kontrataku
Osobowość schizoidalna
dystans wobec ludzi
ograniczona ekspresja emocjonalna
brak dążenia do intymności
„samotnicy” (z wyboru)ţ
ograniczona zdolność do czerpania przyjemności z doznań zmysłowych, cielesnych, interpersonalnych (spacer, seks)ţ
mniej wyczulone na akceptację społ.
mniejsza świadomość subtelności interpersonalnych - nieadekwatne reakcje
opinia innych: powierzchowny, egocentryczny
rzadko doświadczają silnych emocji, chłodni, powściągliwi
Osobowość schizotypowa
dyskomfort w relacjach interpersonalnych - deficyty w relacjach społecznych
nadinterpretowanie sytuacji przypadkowych (ale bez pewności)ţ
czasem język niejasny, dygresyjny
odpowiedzi zbyt ogólne lub konkretne
usztywnione, ograniczone kontakty społ.
zaniedbywanie konwencji (ubiór, kontakt wzrokowy, żarty)ţ
ograniczone kontakty interpersonalne
trzy powyższe:
wrażenie osób dziwnych i ekscentrycznych
Osobowość antyspołeczna (psychopatia, socjopatia)ţ
lekceważenie i łamanie praw innych
początki przed 15 r.ż.
niedostosowanie do norm społ. (prawnych)ţ
oszukiwanie (brak odpowiedzialności)ţ
impulsywność, nieumiejętność planowania dłuższych działań
lekceważenie bezpieczeństwa
skłonność do irytacji i agresji
brak odpowiedzialności, wyrzutów sumienia, obojętność na cierpienie innych
Osobowość borderline
chwiejność: relacji interpersonalnych, obrazu siebie, emocji
impulsywność (wydatki, używki, seks)ţ
lęk przed porzucieniem
autoagresja, próby samobójcze
uczucie pustki
nieadekwatna złość i agresja
Osobowość histrioniczna
nadmierna emocjonalność z zachowaniami przyciągającymi uwagę innych
częste uwodzenie innych (też w pracy itp.), postrzeganie relacji jako bardziej intymnych niż w rzeczywistości
przywiązywanie dużej wagi do swego wyglądu
sposób mówienia: egzaltowany ale ogólnikowy - też: kategoryczne sądy bez rzeczowych argumentów
nadmierne, dramatyczne reakcje „emocjonalne”, szybko mijające
podatność na sugestię
zmienność opinii i uczuć pod wpływem innych lub mody
uleganie autorytetom
Osobowość narcystyczna
wysokie ambicje, potrzeba podziwu, uznania
brak empatii
przecenianie własnych zdolności i umiejętności
dewaluowanie innych
oczekiwania szczególnych praw
postrzeganie bliskich relacji z perspektywy prestiżu
zazdrość (o osiągnięcia)ţ
wyniosłość, arogancja
z osobowością
antyspołeczna, borderline, histrioniczna, narcystyczna
oceniani jako dramatyzujący, rozemocjonowani, niekonsekwentni
Osobowość unikająca
zahamowanie społeczne, wycofanie
nadwrażliwość na negatywną ocenę
unikanie aktywności społecznej
negatywny obraz siebie
unikanie porażek, głębokie przeżywanie niepowodzeń
Osobowość zależna
potrzeba doznawania opieki
lęk przed odrzuceniem
zachowania uległe
problemy z samodzielnym podejmowaniem codziennych decyzji
przerzucanie odpowiedzialności
dyskomfort w sytuacji samotności, lęk
w przypadku rozpadu związku usilne poszukiwanie nowego
Osobowość obsesyjno-kompulsywna
przesadne zaabsorbowanie porządkiem, doskonałością i samokontrolą
koncentracja na regułach, spisach, detalach, procedurach itp.
problemy z kończeniem zadań z powodu perfekcjonizmu
zaniedbywanie odpoczynku i relacji przyjacielskich
ocenianie w kategoriach „czarno-białych”, rygoryzm moralny
niechętnie pozbywają się zużytych rzeczy
niechętnie powierzają innym zadania
skąpstwo
z osobowością
unikającą, zależną, obsesyjno-kompulsywną
spostrzegane jako zalęknione, niespokojne
Rozwój kompetencji poznawczych i społecznych
Renata Rosmus
Żebrowska okresy rozwoju dziecka
Niemowlęctwo 1r.ż.
Wiek poniemowlęcy - 1-3
Wiek przedszkolny 3-7
Młodszy wiek szkolny 7 -11,12
Wiek dorastania - 12,13 - 17,18
Okres młodzieńczy 17,18 -24
Stadia te wyróżniono ze względu na
1. sposób i poziom poznawania i uświadamiania rzeczywistości
2. dominujący rodzaj działalności
3. specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego
USPOŁECZNIENIE:
Socjalizacja - czynniki społeczne wpływające na rozwój
Rozwój społeczny - kierowany, efekt wychowania
Socjalizacja - proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa
- proces uczenia się norm i zasad obowiązujących w społeczeństwie
Goffman - interakcja, wchodzenie w role,
Parsons od indywidualizmu do uniwersalizmu
SKALA F autorytaryzm Rokeach:
1.aprobata konwencjonalnych wartości i przyjętych zwyczajów,
2.autorytarna wrogość, tendencja do karania osób aprobujących inne normy
3.autorytarna uległość, bezkrytyczne podporządkowanie się autorytetom
4.antyintracepcja - niechęć do wnikania w psychikę własnych i innych ludzi
5.poczucie zagrożenia
6.etnocentryzm
7.wrogość wobec innych grup
Ustosunkowanie emocjonalne
Uśmiech - dowolny między 4 a 6 tygodniem życia
- różnicowanie bb
- zmienna siła uśmiechu
Lęk przed obcymi - 8 miesiąc
Przywiązanie:
Bowlby -
1. wszyscy traktowani tak samo
2. 7 -8 miesiąc pierwsze silne przywiązanie
3. przemieszczanie się w kierunku dorosłego,
4. pozostawanie w bezpiecznej odległości
5.przywieranie i posługiwanie się dorosłym jako bezpieczną podstawą
Przywiązanie
Ainsworth - bezpieczne i lękliwe przywiązanie
Schaffer - wzajemna zwrotność relacji matka-dziecko, jakość reakcji a nie ilość
Harlow - rezusy, 20 lat badań, eksperyment z matką z futerka i siatki drucianej, konsekwencją braku kontaktu z matką jest upośledzenie kompetencji społecznych naczelnych
Lorenz- wdrukowanie, okres krytyczny (-bardziej plastycznie „okres sensytywny”)
Efekty pozbawiania związku z matką:
- choroba sieroca u dzieci hospitalizowanych Spitz
- Bolby - 44 młodych złodziei i 44 młodych uczciwych - czasowe ograniczenie kontaktu z
matką, w ciągu pierwszych 5 lat życia,
- Goldfarb - 10 i 14 latki wychowywane w instytucjach opiekuńczych lub domach
zastępczych, niższe osiągnięcia formalne i społeczne, moczenie nocne, depresja, skarlenie
Rutter - krótkotrwałe i długotrwałe efekty pozbawienia kontaktu z matką, ojcem
Krótkotrwałe fazy
1.PROTEST
2.ROZPACZ
3.ZOBOJĘTNIENIE
Syndrom rozpaczy:
OPÓŹNIENIE ROZWOJU JĘZYKOWEGO
I SPOŁECZNEGO
Rutter - krótkotrwałe i długotrwałe efekty pozbawienia kontaktu z matką, ojcem
Długotrwałe - niedostatek czegoś a nie utrata
- afektywna psychopatia
- antyspołeczne zachowanie i przestępczość
- opóźnienie rozwoju intelektualnego
Freud i Dann - 3 letnie sieroty z niemieckich obozów koncentracyjnych, nie przejawiały afektywnej psychopatii bowiem przywiązały się do siebie
Schaffer i Emerson rozwój przywiązania
Badania 60 niemowląt, w warunkach naturalnych
1. pierwsze przywiązanie 7-8 miesiąc,
2. u większości przywiązanie wobec wielu osób
3. 18 miesiąc tylko 13% tylko do matki
Rozwój przywiązania
Clark i Clark przeciw Bolbiego przekonaniu o decydującej roli niemowlęctwa
- Tizard i Hodges - adopcja w wieku czterech lat
1. pierwsze dwa lata są krytyczne
2.wczesne doświadczenia przyczyną problemów
3.niektóre dzieci mogą być obciążone genetycznie, matki przechodziły stres w ciąży
4.większość dzieci wykształciła więź z adopcyjnymi rodzicami
Rozwój przywiązania
- Ainsworth - niemowlęta z plemienia Ganda- potwierdzenie Bowlbiego, ale
przywiązanie także do innych członków plemienia
- Fox - kibuce izraelskie, silniejsze przywiązanie wobec matek niż wobec opiekunów
- Lamb - silniejsze przywiązanie do matki, ojcowie pełnia uzupełniające role
ZABAWA
Gardner cele zabawy:
- lepsze opanowanie świata
- adekwatne radzenie sobie z problemami
- relacje między sobą i światem
- odkrywanie relacji między rzeczywistością a fantazją
-quasi-logiczne formy myślenia mogą być swobodnie wypróbowywane
ZABAWA
1.do 18 miesięcy zabawa samotna
2.3 rż. Zabawa równoległa
3.4rż. zabawa uspołeczniona
Rodzaje zabaw - manualna, polegająca na powtórzeniach, zabawa jednolatków, fantazjowanie trzylatków, strukturalizowane zabawy dzieci starszych
Teoria zabawy Piageta ( zabawa jako wyraz asymilacji)
1. zabawa sensoryczno - motoryczna do 2 lat
2. zabawa symboliczna - przedoperacyjny poziom rozwoju inteligencji
3.zabawa w role
Rola zabawy
Bruner - możliwości uczenia się, np. klockami
Wygotski - wiodący czynnik ogólnego rozwoju, poznanie reguł zabawy, procedury, poznanie sytuacji, które nie występują w rzeczywistości
Freud - zabawa jako środek obniżenia poziomu stłumionych emocji
Erikson - „dziecięca zabawa jest formą ludzkiej zdolności do radzenia sobie ze swoimi doświadczeniami przez tworzenie sytuacji modelowych i doskonalenie rzeczywistości przez eksperymentowanie i planowanie”.
Terapia zabawą
Badania nad zabawami
Hutt - zabawy eksploracyjne - eksploracja specyficzna, eksploracja zróżnicowanej,
Sylfa - przedszkola i grupy zabawowe - zabawa rozwinięta :
- jasny cel i pewne środki jego osiągnięcia
- sprzężenie zwrotne - ocena postępów bez odwoływania się do innych osób
ROZWÓJ PROCESÓW POZNAWCZYCH
JEAN PIAGET - wywiad kliniczny i obserwacje w warunkach naturalnych.Opis rodzajów myślenia do okresu adolescencji
Schematy i operacje to zmienne struktury poznawcze
Rozwój schematów i operacji:
1.noworodek - wrodzone schematy - patrzenia, chwytania, ssania
2.rozwój złożonych schematów
3.operacja jest strukturą wyższego rzędu, pojawia się po osiągnięciu średniego dzieciństwa (wiek szkolny). Rodzaje operacji, odwracalność operacji. Dziecko nie potrafi przeprowadzić odwracalnych operacji.
Procesy przystosowania do środowiska
Adaptacja: asymilacja (nowy przedmiot zostaje zrozumiany zgodnie z posiadanymi schematami) i akomodacja (modyfikacja pojęć i schematów do wymagań środowiska)
Akomodacja i asymilacja to niezmienne funkcje poznawcze
Stan równowagi poznawczej (harmonii poznawczej) - każda zmiana prowokuje asymilację i akomodacje do przywrócenia stanu równowagi.
Stadia rozwoju 1
Stadium 1:sensoryczno- motoryczne do 2 r.ż.
Bezpośrednie spostrzeganie, aktywność motoryczna, do 8 mż. Dziecko nie posiada stałości przedmiotu, kończy się antycypacją czasu, stałości przedmiotu, możliwością przewidywania
Stadia rozwoju 2
Stadium 2:Przedoperacyjne do 7r.ż.
Rozwój mowy, myślenie symboliczne, kończy się myśleniem operacyjnym
Ograniczenia dziecięcego myślenia:
1.Egocentryzm: niezdolność do ujmowania świata z punktu widzenia innego niż własny
2.Centracja koncentracja uwagi tylko na jednym przedmiocie i pomijanie pozostałych nawet bardzo ważnych. Niezdolność do decentracji - stałość masy, stałość objętości, stałość ilości (na oczach dziecka zmienia się kształt)
3.Nieodwracalność - niemożność powrotu do stanu wyjściowego
Stadia rozwoju 3
Stadium 3: Operacje konkretne (do 11 r.ż.)
Znaczenie manipulacji
1.Nabywanie odwracalnego myślenia
2.Zdolności do decentracji
ad. Kolejność pojawiania się niezmienników;
pierwszy - niezmiennik liczby (6-7rż),
ostatni - niezmiennik objętości 11-12rż.
ad. Różne perspektywy spostrzegania rzeczywistości
Stadia rozwoju 3
3.Zdolność klasyfikacji - grupowania wg cech
4.szeregowania - zdolność do porządkowania
Stadia rozwoju 4
Stadium 4: operacji formalnych od ok.11r.ż.
Zdolność do rozumowania abstrakcyjnego.
Myślenie przypomina myślenie dorosłego - rozwiązywanie problemów, testowanie hipotez i badanie wzajemnych zależności
Teoria rozwoju Jerome Bruneta
Trzy główne sposoby reprezentowania świata:
Enaktywny
Ikoniczny
Symboliczny
Teoria rozwoju Jerome Bruneta
Enaktywny : czynności motoryczne, nie wykorzystuje wyobraźni, wykorzystuje się praktykę, nie są wewnętrznie reprezentowane przez pojęcia, słowa lub obrazy, wewnętrzną reprezentacją jest układ ruchów
Ikoniczny : obrazy umysłowe wzrokowe, słuchowe, węchowe lub dotykowe, wytwarza obraz rzeczywistości, nawet jeśli nie potrafi nazwać go słowami
Symboliczny : reprezentacja świata za pomocą języka i innych systemów symbolicznych - liczb, muzyka, abstrakcyjne formy myślenia, manipulowanie i tworzenie reprezentacji rzeczywistości
Podstawowe informacje o procesach poznawczych
Guiford: MODEL STRUKTURY INTELEKTU
1 - operacje - poznanie
pamięć
myślenie rozbieżne (dywergencyjne)
myślenie zbieżne (konwergencyjnne)
ocena (myślenie krytyczne)
Guiford: MODEL STRUKTURY INTELEKTU
2- materiał treściowy
figuralny (materiał konkretny spostrzeżenia)
symboliczny(litery,cyfry,nuty)
semantyczny (pojęcia i sądy)
behawioralny (postawy, potrzeby, nastroje, intencje,myślenie )
Guiford: MODEL STRUKTURY INTELEKTU
3- wytwory:
jednostki treściowe (figura, tło)
klasy (kategorie)
związki
systemy
transformacje
implikacje
Guiford: MODEL STRUKTURY INTELEKTU
Wyodrębnił 120 różnych zdolności, będących kompilacją operacji, materiału i wytworu
SPEARMAN TEORIA DWÓCH CZYNNIKÓW
Czynnik ogólny „g” mający operacyjny charakter, bardziej złożone funkcje intelektualne w większym stopniu wysycane są czynnikiem „g”
„s” - czynnik specjalny
THURSTONE
czynniki grupowe składające się na zdolności:
1. rozumienie słów,
2. czynnik przestrzenny
3. czynnik spostrzeżeniowy (spostrzeganie podobieństw i różnic)
4. rozumowanie
5. płynność słowna
6. czynnik liczbowy
7. czynnik pamięciowy
Poziom inteligencji
Standaryzacja Stanford-Binet:
56 - 65 - 0,3
66-75 - 2,3
76-85 - 8,6
80-95 - 20,1
96 - 105 - 33,9
106 - 115 - 23,1
116 - 125 - 9,0
126 - 135 - 2,3
136 - 145 - 0,5
Poziom inteligencji
139 geniusz
128-138 nadzwyczaj zdolny
117-127 bardzo zdolny
106 - 116 zdolny
95-105 - przeciętny
Nabywanie języka
Dźwięki, z których składa się słowo nazywamy fonemami, fonemy łączą się ze sobą i tworzą morfemy
Ok. 3 lat trwa nauczenie się płynnej mowy, pierwsze słowa ok. 1r.ż. do ok 4,5 r.ż.
Nabywanie języka - fazy
1.Gaworzenie gruchanie i gaworzenie, 5-6 miesiąc gaworzenie - sylaby
2.Wypowiedzenia jednowyrazowe, 12 miesiąc mama, tata, pies, nie, 18 miesięcy 50 słów, poprawnie reaguje na znacznie więcej
3.Pierwsze zdania - ok. 2 r.ż. , znajomość prostych reguł gramatycznych, do wieku 4,5 lat mają problemy z przeczeniem, liczbą mnogą, niezależnie od kultury prawidłowości rozwoju języka, budowy zdań są podobne np. położenia (łyżka stół) posiadania (moja lalka) czynności (mama tańczy).
Teorie nabywania języka
1.teorie uczenia się ECHOIDALNE, warunkowanie instrumentalne, wzmacnianie
2.teorie natywistyczne ; Chomsky - wrodzony mózgowy mechanizm przyswajania języka, zawierający informacje o strukturze jezyka, na pewnym etapie wszystkie języki mają te same struktury tzw. UNIWERSALIA JĘZYKOWE . Różnice między językami zachodzą w strukturze powierzchniowej
Wartości, moralność, sprawiedliwość
L.Kohlberg (1976)
1.Prekonwencjonalny :
1) Przestrzega przepisów by uniknąć kary
2) Przestrzega przepisów, jeśli to leży w
jego interesie.
2.Konwencjonalny:
3) Spełnia to, czego oczekują od niego osoby z bliskiego otoczenia.
4) Utrzymuje porządek konwencjonalny, wypełniając przyjęte przez siebie zobowiązania.
L.Kohlberg (1976)
3.Pryncypialny:
5) Ceni prawa innych; podtrzymuje bezwzględne wartości i prawa, niezależnie od opinii innych.
6) Kieruje się własnymi zasadami etycznymi, nawet jeśli naruszają prawo.
Kompetencje społeczne
umiejętność analizy sytuacji,
umiejętność oceniania siebie i innych,
empatia, nastawienie prospołeczne
komunikacja,
perswazja,
motywowanie,
kontrola emocji,
negocjowanie,
udzielanie wsparcia,
asertywność,
Rozwój społeczno - moralny
W zależności od koncepcji psychologicznej - psychodynamiczna, behawiorystyczna, poznawcza (Piaget uważał, że do 6 r.ż. dzieci są egocentryczne)
Kompetencje społeczne jako instrumenty radzenia sobie w społeczeństwie
Kompetencje to umiejętności społeczne, które
można kształtować i rozwijać podobnie jak inne
zdolności, za pomocą tych samych form uczenia
się, dostosowanych do preferencji „ucznia”
np.zdolności percepcyjnych i możliwości
przekształcania informacji, rodzaju pamięci,
motywacji, właściwości temperamentalnych,
Zainteresowań itp..
Uzależnienia
Alkoholizm
+ REKLAMY
= nałogowe tendencje w naszym życiu
Obszary zainteresowań szkodliwymi skutkami nadużywania alkoholu i poszukiwania sposobów radzenia sobie z tymi szkodami
Sposoby myślenia o naturze problemów alkoholowych
„ALKOHOLIK” „ALKOHOLIZM” - polowa XIX w. Magnuss Huss
12 kroków
1.Przyznaliśmy, że staliśmy się bezsilni wobec alkoholu - że przestaliśmy kierować własnym życiem.
2.Uwierzyliśmy, że Siła większa od nas samych może przywrócić nam zdrowy rozsądek.
3.Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek Go pojmujemy.
4.Zrobiliśmy gruntowny i odważny obrachunek moralny.
12 kroków
5.Wyznaliśmy Bogu, sobie i drugiemu człowiekowi istotę naszych błędów.
6.Staliśmy się całkowicie gotowi, aby Bóg uwolnił nas od wszystkich wad charakteru.
7.Zwróciliśmy się do Niego w pokorze, aby usunął nasze braki.
8.Zrobiliśmy listę wszystkich osób, które skrzywdziliśmy i staliśmy się gotowi zadośćuczynić im wszystkim.
9.Zadośćuczyniliśmy osobiście wszystkim, wobec których było to możliwe, z wyjątkiem tych przypadków, gdy zraniłoby to ich lub innych.
10.Prowadziliśmy nadal obrachunek moralny, z miejsca przyznając się do popełnianych błędów.
11.Dążyliśmy poprzez modlitwę i medytację do coraz doskonalszej więzi z Bogiem, jakkolwiek Go pojmujemy, prosząc jedynie o poznanie Jego woli wobec nas oraz o siłę do jej spełnienia.
12.Przebudzeni duchowo w rezultacie tych kroków, staraliśmy się nieść to posłanie innym alkoholikom i stosować te zasady we wszystkich naszych poczynaniach.
Amerykański psycholog B. F. Skinner sformułował tzw. humanistyczną wersję kroków:
Przyznajemy, że wszystkie nasze wysiłki, aby przestać pić alkohol, zawiodły.
Doszliśmy do przekonania, że musimy się zwrócić do kogoś o pomoc.
Poprosiliśmy o pomoc inne osoby, zarówno kobiety, jak i mężczyzn, szczególnie te, które borykają się z tym samym problemem.
Sporządziliśmy listę sytuacji, w których picie alkoholu jest najbardziej prawdopodobne.
Poprosiliśmy naszych przyjaciół, aby pomogli nam unikać takich sytuacji.
Jesteśmy gotowi przyjąć pomoc, którą nam ofiarują.
Szczerze wierzymy, że oni nam pomogą.
Sporządziliśmy listę wszystkich osób, wobec których zawiniliśmy i którym mamy zamiar zadośćuczynić.
Zrobimy wszystko, aby zadośćuczynić tym osobom w taki sposób, aby ich nie zranić.
Nadal będziemy sporządzać listy skrzywdzonych osób i uaktualniać je w miarę potrzeby.
Jesteśmy głęboko wdzięczni za to, co nasi przyjaciele zrobili i nadal dla nas robią.
My sami, z kolei, jesteśmy gotowi pomóc innym, którzy zwrócą się do nas, w taki sam sposób.
Radzenie sobie ze stresem
dr Renata Rosmus
Objawy stresu- poziom fizyczny
…1.Cierpię na zaburzenia zasypiania i snu.
…2.W ciągu dnia jestem często zmęczony i napięty.
…3.Często mam zaburzenia trawienia.
…4.Kręci mi się w głowie bez powodu.
…5.Mam zaburzenia w oddychaniu.
…6.Często mam przyspieszone tętno.
cd. poziom fizyczny stresu
…7.Oblewam się potem.
…8.Czuję ucisk w żołądku.
…9.Często reaguję bólami głowy.
…10.Moje ciśnienie krwi jest podniesione lub obniżone
1 suma poziom fizyczny
……
Poziom emocjonalny stresu
…1.Cierpię, często czuję się samotny, opuszczony, wyobcowany.
…2.Jestem często zdeprymowany, także bez specjalnego powodu.
…3.Najchętniej zapadłbym się pod ziemię!
…4.Mam mało okazji do wyrażania lub odreagowywania moich uczuć.
…5.Ostatnio często tracę panowanie nad sobą!
Poziom emocjonalny stresu
…6.Czuję się zagrożony, jestem bardziej lękliwy niż kiedyś.
…7.Często nie mam żadnego planu ani celu.
…8.W ostatnim czasie brakuje mi motywacji do rozwiązywania problemów.
…9.Moje reakcje są często nieadekwatnie gwałtowne.
…10.Jestem bardziej nerwowy i/lub zablokowany niż kiedyś. 2 suma: poziom emocjonalny …..
Poziom psychiczny stresu
…1.Moja zdolność koncentracji w sytuacjach stresowych jest dużo gorsza niż kiedyś.
…2.Nie interesuje mnie mój zawód, nie robię też nic w czasie wolnym.
…3.Moja samokontrola i samodyscyplina obniżyły się bardzo w ostatnim czasie.
…4.Częściej niż kiedyś zapominam o ważnych sprawach.
…5.Z trudnością przychodzi mi nauczenie się nowych rzeczy.
Poziom psychiczny stresu
…6.Czuję się często obojętny i niezdolny do podejmowania decyzji.
…7.Często czuję, że nie mam nic ważnego do powiedzenia.
…8.Wiele spraw zaczyna mnie przerastać.
…9.Mogę załatwić dużo mniej spraw po kolei i spokojnie niż kiedyś.
…10.W rozmowie często tracę wątek.
3 suma: poziom psychiczny ….
Stres biologiczny Hans Selye (1960)
Niespecyficzna reakcja organizmu na szkodliwe bodźce środowiskowe (stresory), zwana Ogólnym Zespołem Adaptacyjnym (General Adaptation Syndrom, GAS), przebiegająca w trzech stadiach:
1.stadium reakcji alarmowej
2.stadium odporności
3.stadium wyczerpania
Psychologiczne koncepcje stresu
Stres jako bodziec, sytuacja lub wydarzenie zewnętrzne o określonych właściwościach
Stres jako reakcja wewnętrzna człowieka, zwłaszcza reakcja emocjonalna, doświadczana wewnętrznie jako określone przeżycie
Stres jako relacja między czynnikami zewnętrznymi a właściwościami człowieka
Podejście bodźcowe
I.L.Janis (1958) zmiana w otoczeniu wywołująca u przeciętnego człowieka wysoki stopień napięcia emocjonalnego.
Holmes, Rahe, (1967) koncepcja zmian życiowych.
Lista zdarzeń stresowych
Holmesa i Rahe
Sumowanie się obciążeń związanych ze zdarzeniami życiowymi, zarówno nieprzyjemnymi jak choroba, śmierć bliskiej osoby jak i przyjemnymi ślub, wakacje
Stresory
1.dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof, obejmujących całe grupy
(stresory uniwersalne)
atakują najbardziej uniwersalne wartości
stawiają niezwykle wysokie wymagania
przychodzą bez ostrzeżenia
pozostawiają po sobie ślad, który jest reaktywowany, ilekroć pojawiają się bodźce skojarzone z danym wydarzeniem (Hobfoll,1991)
Stresory
2.poważne wyzwania i zagrożenia, dotyczące jednostek lub kilku osób
śmierć współmałżonka, rozwód, separacja, kara więzienia, śmierć członka rodziny, zawarcie małżeństwa,wybitne osiągnięcia
3.drobnych codziennych utrapień (Lazarus,Folkman,1984)
Podział stresorów ze względu na kryterium czasowe
1. Wydarzenia stresowe jednorazowe
2.Wydarzenia periodyczne lub cykliczne
3.Stresory chroniczne, permanentne
4. Sekwencje stresorów
Teoria zachowania zasobów S.Hobfolla (1989)
Ogólnym celem ludzkiej aktywności jest uzyskiwanie, utrzymywanie i ochrona cenionych obiektów (zasobów):
1.przedmioty: mieszkanie, środki transportu
2.warunki: stała praca, dobre małżeństwo
3.zasoby osobiste: umiejętności interpersonalne, poczucie skuteczności osobistej
4.zasoby energetyczne: pieniądze lub wiedza
Stres psychologiczny (Hobfoll,1989)
Reakcja wobec otoczenia, w którym istnieje
1.zagrożenie utratą zasobów netto
2.utrata zasobów netto
3.brak wzrostu zasobów występujący po ich zainwestowaniu
Relacyjne ujęcie stresu - zróżnicowane obiektywne i subiektywne wymagania i obiektywne i subiektywne możliwości
T.Tomaszewski (1963) - stres jako sytuacja trudna, w której naruszona została równowaga między możliwościami jednostki a zadaniami, czynnościami i warunkami ich wykonania
J.Reykowski (1966) - czynniki stanowiące zagrożenie i zakłócenie, ingerujące w istniejący tok aktywności, spostrzegane przez osobnika i zmuszające go do nowej koordynacji
J.Strelau (1996) - stan charakteryzowany przez silne emocje, takie jak strach, lęk, złość, wrogość, a także inne stany emocjonalne, wywołujące dystres oraz sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne, ewidentnie przekraczające bazalny poziom aktywacji
Fenomenologiczno-poznawcze ujęcie stresu R.S.Lazarus (1984)
Transakcja - wzajemne oddziaływanie człowieka i otoczenia, podlegające ocenie poznawczej podmiotu
ocena pierwotna - ocena sytuacji
ocena wtórna - ocena możliwości poradzenia sobie z przyczynami stresu)
Relacja może być oceniana jako niemająca znaczenia, sprzyjająco-pozytywna albo stresująca
Stresem jest relacja oceniana jako obciążająca lub przekraczająca zasoby jednostki i zagrażająca jej dobrostanowi
Ocena sytuacji stresowej
Transakcja stresowa może być ujmowana w ocenie pierwotnej jako krzywda, zagrożenie,wyzwanie
Ocena wtórna dotyczy źródeł stresu i własnych zasobów
Trzy poziomy oceny:
1.społeczny2.psychologiczny3.fizjologiczny
Wyznaczniki przyczynowe
Zmienne osobowe:
wartości i cele
ogólne przekonania
Zmienne otoczenia:
wymagania
zasoby
Procesy pośredniczące
Ocena pierwotna: krzywda/strata, zagrożenie, wyzwanie
Ocena wtórna: możliwość radzenia sobie
Radzenie sobie
zorientowane na problem
zorientowane na emocje
Skutki bezpośrednie
Jakość rozwiązania, konfrontacji
Stan emocjonalny
Zmiany fizjologiczne
Skutki odległe
Poziom funkcjonowania społecznego
Dobrostan psychiczny
Zdrowie/choroba somatyczna
Dobrostan GAIL SHEEHY (82)
1.poczucie, że życie ma cel i znaczenie- osiągnięcie przynajmniej kilku ważnych
długoterminowych celów
2.pozytywne nastawienie do porażki lub zawodu
3.odczuwanie przyjemności z
4.doświadczania rozwoju osobistego
5. odwzajemniona miłość do partnera
Dobrostan cd.
6. duże grono przyjaciół
7. wesołe usposobienie
8. brak wrażliwości na krytykę
9. wolność od lęków
10. energiczność
11. plany z wyprzedzeniem
12. nie zastanawiać się nad sobą
Analiza reakcji na stres Horowitza (1993)
Założenia:
1.Umysł stale porównuje stare modele z nowymi warunkami.
2.Równowagę między modelami trudno przywrócić jeśli wiąże się ze stratą.
3.Przeciążenie informacyjne skutkuje utrzymywaniem części informacji poza świadomością.
4.Zaprzeczanie i odrętwienie.
5.Informacje dążąc do zakończenia procesu wdzierają się do świadomości - intruzja
Model faz reakcji postresowych
1.Faza krzyku.
2.Faza wdzierania się
3.Faza zaprzeczania.
4.Faza przepracowania.
5.Faza zakończenia.
Przyczyny braku satysfakcji w związku
1.Osobowość i nawyki partnera.
2.Podział obowiązków.
3.Sposób porozumiewania się.
4.Sposób podejmowania decyzji.
5.Sytuacja finansowa.
6.Gospodarowanie wolnym czasem.
7.Życie seksualne.
8.Obowiązki rodzicielskie.
9.Uzgodnienia co do posiadania dzieci w przyszłości.
10.Rozstrzyganie spraw wiary i praktyk religijnych.
Skala idealistycznego zniekształcenia(Fowers,Olson,1993)
1.Mój partner i ja doskonale rozumiemy się nawzajem.
2.Mój partner wykazuje zrozumienie dla każdego mojego nastroju.
3.Nasz związek jest stuprocentowym sukcesem.
4. Niektóre z moich potrzeb nie są uwzględniane w naszym związku.
5.Nigdy, nawet przez moment, nie żałowałam(łem), że związałam(łem) się z moim partnerem
Utrudnienia w przepracowaniu problemu
Tendencyjne spostrzeganie:
- tendencja do pozytywnej oceny samego
siebie
- tendencja do pozytywnej oceny innych
osób
- tendencja do kontroli otoczenia
- tendencja do ujednolicenia informacji
- tendencja do przeceniania związków
Sztywne skrypty zachowania się (Kahler, 1974)
1.Bądź doskonały!
2.Próbuj usilniej!
3.Proś mnie!
4.Spiesz się!
5.Bądź silny!
Scenariusze rodzinne R.Laing)
Co mówili o Tobie Twoi rodzice?
Atrofia
Prawo niestosowania-
W pamięci pozostaje tylko to, co się stosuje.
Tworzenie skojarzeń, „kotwice”
Raz porzucone działanie trudno jest wdrożyć, ale niedokończone zadania ciągle upomina się o „domknięcie”
Entropia
Skłonność do porzucania działań jeszcze nie zaczętych
Niebezpieczne SŁOWA:
„NIE” „ALE” „SPRÓBUJ”
Radzenie sobie ze stresem
Odzyskiwanie równowagi między wymaganiami a możliwościami
proces
strategia
styl
Radzenie sobie
Nieświadome mechanizmy obronne:
Projekcja, racjonalizacja, izolacja, reakcja pozorowana, identyfikacja, introjekcja, identyfikacja
Mechanizmy adaptacyjne organizmu
Mechanizmy poznawcze i behawioralne mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby.
Funkcje radzenia sobie
1.Funkcja instrumentalna, zorientowanie na problem
2.Funkcja samoregulacji emocji
Relacja między funkcjami:
Służą temu samemu celowi
Są antagonistyczne
Są niezależne
Naprzemienna realizacja obydwu funkcji
Formy radzenia sobie Lazarus (1985)
1.zorientowane na problem
2.myślenie życzeniowe
3.dystansowanie się
4.samokontrola
5.podkreślanie pozytywnych stron
6.samoobwinianie
7.izolowanie się
8.poszukiwanie wsparcia społecznego
Formy radzenia sobie Carver, Scheier,Weintraub (1989)
1.Aktywne radzenie sobie
2.Planowanie
3.Zahamowanie aktywności konkurencyjnej
4.Radzenie sobie przez powstrzymywanie aktywności
5.Stosowanie instrumentalnego wsparcia społecznego
6. Stosowanie emocjonalnego wsparcia społecznego
cd.
7. Pozytywne przewartościowanie i rozwój
8.Akceptacja
9.Zwrot w kierunku religii
10.Koncentracja na emocjach i ich rozładowanie
11.Zaprzeczenie
12.Spadek zaangażowania behawioralnego
13.Spadek zaangażowania umysłowego
Strategie radzenia sobie
Endler,Parker (1990)
Radzenie sobie zorientowane na problem
Radzenie sobie zorientowane na emocje
Radzenie sobie zorientowane na unikanie
Radzenie sobie jako styl - charakterystyczny dla jednostki repertuar radzenia sobie z sytuacjami stresowymi
Właściwości stylu radzenia sobie:
Liczba strategii
Rodzaj strategii
Elastyczność w stosowaniu strategii
Łatwość dostosowania strategii do aktualnych wymagań konkretnej sytuacji
Rodzaje stylów radzenia sobie
S.Miller (1987) : styl konfrontacyjny
styl unikowy
( strategie poznawcze i behawioralne)
Style radzenia sobie
Wsparcie społeczne
Umiejętność nawiązywania relacji społecznych
OTWARTOŚĆ
Skala otwartości - tematy poruszane w rozmowie z przyjacielem/przyjaciółką
1.Moje osobiste nawyki.
2.Rzeczy, które wzbudzają moje poczucie winy.
3.Rzeczy, których nie zrobiłabym publicznie.
4.Moje najgłębsze uczucia.
5.Co lubię i czego nie lubię w sobie.
6.Co jest dla mnie ważne w życiu.
cd.
7.Co sprawia, że jestem tym kim jestem.
8.Moje najgorsze lęki.
9.Rzeczy, które zrobiłem i jestem z nich dumny.
10.Moje bliskie związki z innymi ludźmi.
Kontrola emocji
Techniki relaksacyjne
Inteligencja emocjonalna
Inteligencja emocjonalna
Daniel Goleman
Kontrola emocji własnych
Kontrola emocji innych osób
Kontrola motywacji własnych
Kontrola motywacji innych osób
Twórczość
Podejście poznawczo-behawioralne
Interpretacja i uczenie się nowych nawyków
Pozbywanie się wzorów negatywnego myślenia (A.Ellis)
Sekwencja negatywnego myślenia ABC
A - symbolizuje wydarzenie
B - symbolizuje przekonanie
C - symbolizuje konsekwencje
To nie zdarzenie wywołuje w nas reakcję, ale jego interpretacja: A - się śmieją, B- ze mnie, C- jestem wściekła, bo śmieją się ze mnie
Recepta, unikać A aktywizujących B, lub rozpoznać zniekształcenia
Terapia racjonalno-emotywna
Znaczenie negatywnej automatycznej rozmowy z samym sobą, samoniszczące przekonania.
Recepta:
Rozpoznanie kolejnych sekwencji.
Wprowadzenie wewnętrznego obserwatora:
(terapeutę, prokuratora, adwokata itp..).
Autoafirmacja
Komunikaty skierowane do samego siebie.
Wyrażane w czasie teraźniejszym.
O pozytywnym wydźwięku.
W formie twierdzącej.
Zachowujące ciągłość.
Akcentowanie tego co pozytywne.
Wizualizacje
KONGRUENCJA - SPÓJNOŚĆ OSOBOWOŚCI:
Wierzysz w to co robisz, a twój umysł i ciało działają dla jednego celu
Umiejętność zauważania w sobie kongruencji i niezgodności (O'Conor, Seymour,93)
INTELEKT nie mogę się zdecydować
EMOCJE nie miałam do tego serca
PRZEKONANIA on nie wierzy w siebie
WARTOŚCI nie pragnęłam tego zbyt mocno
CELE nie miałam pojęcia, czego chcę
ZMIANA WŁASNEJ HISTORII I UKŁADU ODNIESIENIA (CZAS)
- pamiętanie zdarzeń, które sprzyjają naszej skuteczności, zabawa w zmianę okoliczności
wzmocnienie kontroli Locus of control
LINIE CZASU:
MISTRZOSTWO TO POCZUCIE SKUTECZNOŚCI
pisanie na własny temat:
1. wywiad z samym sobą
2. interpretacja swojej przeszłości
3. ocena negatywnego myślenia
4. planowanie rozwoju osobistego
5. wizje, cele, afirmacje
6. wymyślanie własnej historii - im więcej, tym większy masz wybór
7. opisywanie różnych perspektyw tego co nas martwi
8. wyzwanie = okazja
Cele
Dobrze sformułowany
Określony pozytywnie
Kontrolowalny
Realistyczny
Szczegółowy
Określony zakres
Ekologiczność
PLANY DZIAŁANIA:
pozwalają się zorientować, czy cel jest osiągnięty
pozwalają dostrzec jakie środki mogą być potrzebne
pomagają lepiej wykorzystać czas
pozwalają zobaczyć ewentualne trudności i przeszkody
mało zdyscyplinowanej osobie zapewnia schemat, na którym może ona oprzeć swoje działanie
Asertywność
Umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z innymi osobami.
Bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażenie wobec innej osoby uczuć, postaw, opinii lub pragnień w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia tej drugiej osoby.
Prawa asertywności(Fensterheim)
Masz prawo do robienia tego co chcesz - dopóty, dopóki nie rani to kogoś innego.
Masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie - nawet jeśli rani to kogoś innego - dopóty, dopóki Twoje intencje nie są agresywne, ale asertywne.
Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb - dopóty, dopóki uznajesz, że druga osoba ma prawo odmówić.
Prawa asertywności(Fensterheim)
Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej sprawy z drugą osobą i wyjaśnienia jej.
Masz prawo do korzystania ze swoich praw.
Umiejętności składające się na asertywność
Obrona swoich praw.
Wyrażanie uczuć pozytywnych.
Wyrażanie uczuć negatywnych.
Przyjmowanie uczuć i opinii innych osób.
Stanowienie swoich praw.
Wyrażanie osobistych opinii i przekonań.
Umiejętności składające się na asertywność
Zabieranie głosu na szerszym forum (występy publiczne).
Asertywna reakcja na własne poczucie krzywdy lub winy.
Monolog wewnętrzny.
Monolog wewnętrzny
Negatywne zdania na swój temat
Warunki asertywności
Normy zachowania
Katastofizowanie
Teksty samokarzące
Karanie się po zrealizowaniu zachowań asertywnych
Zarządzanie sobą M.Adamiec
Autentyczność
Refleksyjność
Samoasertywność
WSKAZÓWKI DLA ZARZĄDZAJĄCYCH SOBĄ:
1.ZRÓB TO ZARAZ
2.ZARZĄDZANIE PERCEPCJĄ
3.DĄŻ DO RZECZY WIELKICH- ALE ZACZYNAJ OD MAŁYCH
4.ZASADA PARETA - 80% rezultatów pochodzi z 20 % przyczyn
5.DZIAŁANIE JEST LEKIEM NA LĘK
WSKAZÓWKI DLA ZARZĄDZAJĄCYCH SOBĄ:
6.MOTYWACJA ZEWNĘTRZNA I WEWNĘTRZNA
7.DZIAŁANIE JAK GDYBY - zachowanie się tak jakbyśmy coś potrafili
8.RUSZENIE Z MIEJSCA postawienie pierwszego kroku
9.NIE RÓB NICZEGO BYLE JAK: śmieci wrzucasz - śmieci wyjmujesz
10.MILTEER, 1990 - 80 % codziennych myśli jest negatywnych, jeśli mamy dobry dzień
SPOSTRZEGANIE LUDZI I KREOWANIE WIZERUNKU
WŁASNEJ OSOBY W OCZACH INNYCH
dr Renata Rosmus
Teorie spostrzegania interpersonalnego
Teorie nieinferencyjne:
wnioskowanie na podstawie wyrazu emocjonalnego
Teorie inferencyjne:
- teorie atrybucyjne F.Heidera, H.Kelleya
- teoria rezultatów nietożsamych E.Jonesa i
K. Daviesa
- ukryte teorie osobowości (UTO) S.Asch
Przyczyny niedoskonałość spostrzegania ludzi i pułapki w podejmowaniu decyzji
właściwości procesu percepcji,
właściwości struktur poznawczych,
czynników motywacyjnych
Motywacje poznawcze
Motywacja poznawcza specyficzna:
dążenie do zgodności informacji
dążenie do informacji zaprzeczającej
dotychczasowej wiedzy
Motywacja niespecyficzna:
poszukiwanie jakiejkolwiek informacji dotyczącej
obiektu, niezależnie od posiadanej wiedzy, lub
w przypadku braku wiedzy na temat obiektu
Spostrzeganie samego siebie.
1. Podstawowe procesy zdobywania wiedzy o sobie samym :
samoobserwacja,
samoanaliza,
samoocena.
2. Czynniki ograniczające zakres samoświadomości.
3. Przyczyny samooszukiwania się:
„ ja prywatne” i „ ja publiczne”,
„ ja podmiotowe” i „ja przedmiotowe”,
„ ja realne” i „ja idealne”.
4. Otoczenie społeczne jako źródło wiedzy o własnej osobie:
zapożyczanie sądów od innych osób,
porównywanie się z innymi ludźmi, grupy odniesienia,
ocena podobieństwa,
znaczenie kontekstu społecznego,
stereotypy i prototypy,
5. Teoria spostrzegania samego siebie D. Bema.
Błędy w spostrzeganiu interpersonalnym.
Trafność spostrzegania:
trafność powierzchniowa,
różnicowa trafność powierzchniowa,
trafność stereotypowa,
trafność różnicowa.
Dlaczego mylimy się w ocenie samego siebie i
innych ludzi ?
Tendencja do pozytywnej oceny własnej osoby:
Tendencyjne ocenianie innych osób
Tendencja do kontroli otoczenia
Tendencja do zgodności informacji
Tendencja do ujednolicania danych
Tendencja do pozytywnej oceny własnej osoby:
1.prywatna samoakceptacja
2.publiczna akceptacja
3.zachowania autoprezentacyjne
4.Primus Inter Pares i Prawo Kowala
5.ukierunkowane porównania społeczne
6.skośność atrybucji przyczyn
7.autoafirmacje
8.teoria totalitarnego ego
Tendencja do pozytywnej oceny własnej osoby:
9.teoria opanowania trwogi (nieśmiertelność
dogmatyczna i kulturowa)
10.hipoteza optimum odrębności
11.strategie samoutrudniające
12.mechanizmy obronne
13.obronna atrybucja odpowiedzialności
14.przedmiotowa samoświadomość
15.negatywna ocena własnej przeciętności
16.efekt Feniksa
Tendencyjne ocenianie innych osób
1.stereotypy
2.centryzm grupowy
3.podobieństwo
4.komplementarność
5.zmiana znaczenia atrakcyjności podobieństwa i komplementarności w toku interakcji
6.model inwestycyjny oceny związku
7.efekt łagodności
8.złudzenie patetyczne
9.tendencja do spostrzegania sympatii
Tendencja do kontroli otoczenia
1.zewnątrz i wewnątrzsterowność
2.zjawisko reaktancji
3.wyuczona bezradność
4.poczucie własnej skuteczności
5.nierealistyczny optymizm
6.analiza po fakcie, wnioskowanie z następstw o racjach
7.przekonanie o sprawiedliwości świata
Tendencja do zgodności informacji
1.selekcja informacji
- perspektywy spostrzegania - aktor, obserwator
- teorie zgodności
- projekcja
- właściwości systemu poznawczego
- osobowość autorytarna
- dogmatyczne struktury przekona
- strategie konfirmacji hipotez
- rola nastawienia ( motywacja specyficzna i
niespecyficzna)
- samopotwierdzająca się hipoteza
Tendencja do zgodności informacji
2.ujednolicanie spostrzeżeń
- wpływ pierwszego wrażenia
- cechy centralne
- efekt halo
- fałszywe poczucie powszechności
- wpływ cech kontekstowych (akcentuacja)
3. tendencja do upraszczania
- przecenianie przyczyn wystarczających nad
koniecznymi
- reguły spod palca
Tendencja do przeceniania związków
1.tworzenie schematów
2.racjonalność- logiczne wynikanie
3.poszukiwanie podobieństw
4.przecenianie ekstremalności i negatywnych informacji
5.przecenianie czynników dyspozycyjnych nad sytuacyjnymi
6.błąd chybienia
7.korelacja pozorna
8.przecenianie związków między cechami wyróżniającymi się a innymi
9.zasada kontrastu
10.przecenianie różnic między sobą a innymi
11.heurystyki wydawania sądów
Manipulacja własnym wizerunkiem
Autoprezentacja:
kreowanie własnego wizerunku w oczach innych
Style autoprezentacji:
Intymidator, ingracjator, moralizator, bezradnościowy, autopromotor
Ochronny, defensywny, asertywny,
ofensywny
Autoprezentacja - prawda czy oszustwo?
autoprezentacja jako zachowanie przystosowawcze,
autoprezentacja jako przejaw empatii, odpowiedź na zapotrzebowanie otoczenia,
autoprezentacja jako forma kreowania samego siebie,
autoprezentacja wyrazem pragnienia autentycznych związków lub uzyskania przewagi,
autoprezentacja jako manipulacja.
Czynniki modyfikujące autoprezentację
czynniki osobowościowe:
samoocena,
skłonność do manipulacji
życiorys
czynniki sytuacyjne:
rodzaj publiczności
możliwość weryfikacji
Techniki autoprezentacyjne :
opisywanie siebie,
wyrażanie postaw,
publiczne atrybucje,
pamięciowe manipulacje,
zachowania niewerbalne,
kontakty społeczne,
konformizm i uleganie,
dekoracje, rekwizyty, oświetlenie,
kształtowanie fizyczności,
stosowanie ingracjacji,
wykorzystywanie porównań społecznych, zasady kontrastu,
posiadanie dóbr materialnych.
techniki repudiacyjne.
Pułapki autoprezentacyjne
paradoks autopromocji,
wieloznaczność przyznawania się do wysiłku wkładanego w osiąganie celu,
konieczność potwierdzania w praktyce cnót , które sobie przypisujemy,
status społeczny a tolerowanie zachowań niezgodnych z normami,
częściowe odsłanianie się - dylemat między prawdą a fałszem,
zróżnicowana publiczność,
świadkowie porażek,
złudzenie szefa,
lęk przed porażką autoprezentacyjną,
złudzenie oszusta.
Style autoprezentacji
- styl ochronny, styl defensywny, styl ofensywny, styl asertywny
- intymidator, moralizator, bezradnościowy, autopromotor, ingracjator
Zarządzanie konfliktem
Przyczyny
Przebieg
Strategie
Typy konfliktów:
Konflikty intrapersonalne.
Konflikty interpersonalny.
Konflikty interpersonalne międzygrupowe.
1.Konflikt realny.
2.Konflikt przypadkowy.
3.Konflikt przemieszczony.
4.Konflikt źle przypisany.
5.Konflikt potencjalny.
6.Konflikt fałszywy.
Model procesu konfliktu ( L.R.Pondy ,1972)
Następstwa poprzedniego konfliktu
Konflikt ukryty
(konkurencja,dążenie do autonomii,różne cele,
konflikt ról)
Konflikt odczuwany Konflikt spostrzegany
Konflikt manifestowany
( rozmyślne i świadome frustrowanie innych)
Następstwa konfliktu
Model procesu konfliktu (K.Thomas,1976)
Frustracja
Konceptualizacja
(egocentryzm,źródła i rozmiar problemu)
Reakcja
drugiej
strony
Zachowanie
(orientacja,cele strategiczne,taktyki)
Wynik
orientacja - rywalizacja, współpraca, kompromis, unikanie, dostosowanie
cele strategiczne - integracja, dystrybucja
taktyki - rywalizacyjne, kooperacyjne
Model konfliktu D.R.Petersona (1983)
Faza początkowa
(specyficzne zachowanie,nieprzestrzeganie norm
indywidualne skłonności ludzi, stres środowiskowy
szczupłe zasoby)
Unikanie Zaangażowanie
Negocjacje Eskalacja konfliktu
Akt zgody Zerwanie
interakcji
(separacja)
Rozwiązanie konfliktu
Dominacja
Uległość
Kompromis
Całkowita zgoda
Strukturalna poprawa więzi
Model konfliktu
Zbigniew Nęcki ( 1991)
SPRZECZNOŚĆ
PROWOKACJA
KONFRONTACJA
ESKALACJA
Fazy konfliktu
Faza odczuwania sprzeczności
Faza wzajemnej wrogości
Faza konfrontacji
Faza kulminacji
Faza wyciszenia
Faza porozumienia
Faza konsekwencji konfliktu
Typologia reakcji na konflikty
Akty unikowe:
Negowanie istnienia konfliktu
Brak reakcji na zaczepki
Uabstrakcyjnienie sporu
Uogólnienie
Żartowanie
Zmiana tematu
Typologia reakcji na konflikty
Akty odcinania się:
Obwinianie
Odrzucanie
Nakazy, żądania
Wrogie pytania
Negatywne domniemania
Unikanie odpowiedzialności
Typologia reakcji na konflikty
Działania integrujące:
Odsłanianie się
Prośby o odsłonięcie się przez przeciwnika
Uściślenie zarzutów
Wsparcie osobiste
Podkreślanie wspólnoty
Przyjęcie odpowiedzialności
Zaufanie
Perspektywy wg Worchela (1979):
1.Osobowościowa gotowość do zaufania - czynniki
rozwojowe, predyspozycje.
2.Zaufanie jako zjawisko instytucjonalne -
przekonanie o kontynuacji interakcji w
przyszłości wynikające z norm i przepisów.
3.Zaufanie jako wynik wzajemnych umów
indywidualnych, tworzenie zaufania na
poziomie interpersonalnym i grupowym.
Zaufanie to wiara w słowa, działania i decyzje innej jednostki lub gotowość do działania na ich podstawie. (McAllister, 1995)
Zaufanie oparte na odstraszaniu, zaufanie oparte na wiedzy i zaufanie oparte na identyfikacji (Shapiro, Sheppard i Cheraskin, 1992)
Zaufanie oparte na rachunku zysku i strat (Lewicki i Bunkier, 1995, 1996)
Interwencja w konflikt
Ustalenie stron i przyczyn konfliktów
Zainicjowanie interwencji
Interwencja
Wyjście ze sporu
NEGOCJACJE
MEDIACJE
Przyczyny niezadowolenie i frustracji w zakładzie pracy:
wprowadzenie bardziej skomplikowanych procedur
postawienie niemożliwych do osiągnięcia celów
zmiana stylu kierowania
przeniesienia personalne
nieakceptowane przepisy roli
poszukiwanie tematów zastępczych, by nie rozwiązać właściwego konfliktu
( łatwiejsze niż zaspokojenie potrzeb)
arbitralne posunięcia np. powstrzymywanie informacji, dostarczanie
informacji zagrażających
eskalacja rozrasta się wraz z zadrażnieniami, frustracją, zmianami norm,
oczekiwaniami audytorium, przekręcanie informacji, kłamstwem,
drażnieniem partnera
poszukiwanie sprzymierzeńców rozszerzające konflikt - strona nie mająca
władzy preferuje społecznie akceptowane formy zachowań,
strona mająca władzę preferuje kontrolowaną eskalację.
Utrzymywanie się konfliktów:
brak motywacji do negocjacji i zmiany
błędny odbiór i interpretacja
niewłaściwy sposób działania
niechęć do brania odpowiedzialności
czekanie na inicjatywę partnera
nadmierne obwinianie się
sprawowanie kontroli nad informacjami
celowe zakłócenia w komunikowaniu się
usztywnienie struktur komunikacyjnych
tworzenie nieformalnych układów
kontrola nad nagrodami
celowe oczernianie członków organizacji
nękanie
Stymulowanie konfliktu
( Stoner,J.A.F.,Walker, Ch.,1992)
wprowadzenie ludzi z zewnątrz
postępowanie wbrew regułom
zmiana struktury organizacji
zachęcanie do współzawodnictwa
wybór odpowiednich kierowników
Rozwiązywanie konfliktu:
dominacja i tłumienie
kompromis
integrujące rozwiązania konfliktu (uzgodnienia,konfrontacja,cel nadrzędny)
Fazy konfliktu
Faza odczuwania sprzeczności
Faza wzajemnej wrogości
Faza konfrontacji
Faza kulminacji
Faza wyciszenia
Faza porozumienia
Faza konsekwencji konfliktu
Fazy konfliktu F.Glasl
Kontrola konfliktu „mamy konflikt”
1.różnice merytoryczne
2.różnice personalne
Utrata kontroli nad konfliktem „konflikt ma nas”
3.konflikt o konflikt
4.konflikt o rozwiązanie konfliktu
Typologia reakcji na konflikty
Akty unikowe:
Negowanie istnienia konfliktu
Brak reakcji na zaczepki
Uabstrakcyjnienie sporu
Uogólnienie
Żartowanie
Zmiana tematu
Typologia reakcji na konflikty
Akty odcinania się:
Obwinianie
Odrzucanie
Nakazy, żądania
Wrogie pytania
Negatywne domniemania
Unikanie odpowiedzialności
Typologia reakcji na konflikty
Działania integrujące:
Odsłanianie się
Prośby o odsłonięcie się przez przeciwnika
Uściślenie zarzutów
Wsparcie osobiste
Podkreślanie wspólnoty
Przyjęcie odpowiedzialności
Fazy eskalacji (F.Glasl, 2008)
Twardnienie stanowisk
Debata, polemika
Czyny zamiast słów
Wizerunki, koalicje
Utrata twarzy
Strategie gróźb i szantażu
c.d.eskalacja konfliktu
7.Lokalne ciosy w celu destrukcji
8.Zdruzgotanie wroga
9.Razem w otchłani