Temat 10
CHARAKTERYSTYKA PROGRAMÓW PREWENCYJNYCH STOSOWANYCH W CELU OGRANICZENIA ZACHOWAŃ DEWIACYJNYCH I PRZESTĘPCZYCH
Wdrażana od kilku lat w Polsce reforma systemu edukacji obliguje do opracowywania i realizowania w codziennej praktyce edukacyjnej programu wychowania i programu profilaktyki. W konsekwencji obserwujemy w środowisku praktyków wiele sporów i nieporozumień toczących się wokół wychowania i profilaktyki.
WYCHOWANIE – wspomaganie dziecka w rozwoju ukierunkowanym na osiągnięcie pełnej dojrzałości fizycznej, psychicznej, społecznej i duchowej. ( Z. Gaś 2001)
PROFILAKTYKA – proces wspomagania człowieka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu i zdrowemu życiu, a także ograniczanie i likwidowanie czynników niekorzystnych dla życia i zdrowia. ( Z. Gaś 2001)
Działanie profilaktyczne wówczas stanowią wyspecjalizowaną część działań wychowawczych, które wyróżnia cel (np. wszechstronny rozwój człowieka to cel wychowania, a opóźnianie inicjacji alkoholowej co cel profilaktyki).
W zapobieganiu zachowaniom niepożądanym – dewiacyjnym czy też przestępczym, istotne jest wyposażenie dzieci i młodzieży w umiejętności radzenia sobie z bezradnością, lękiem w momencie zagrożenia. Można to uczynić poprzez budowanie i realizowanie programów wychowawczych (prewencyjnych) przy pomocy instytucji zaangażowanych w problem narastających zachowań negatywnych.
Cele polityki prewencyjnej:
- zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i aktywizacja środowisk lokalnych do współpracy na rzecz przeciwdziałania przyczynom zjawisk kryminogennych;
- obniżenie poziomu rangi czynów karalnych;
- włączenie prewencji kryminalnej do planu rozwoju społecznego na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym.
Wychowanie jako podstawa działań profilaktycznych:
Praca profilaktyczna winna się oprzeć na :
- umiejętności wspierania, czyli udostępnianiu wychowankowi własnych zasobów, umożliwiających odzyskanie poczucia bezpieczeństwa oraz komfortu psychicznego;
- umiejętności wspierania wychowanka w rozwiązywaniu problemów, podejmowaniu decyzji, realizowania np. strategii dziesięciu kroków (zainteresuj problemem, sformułuj go, oceń okoliczności i określ ich cel, sformułuj i przebadaj alternatywy, zbierz informacje, sklasyfikuj wartości, zbadaj ponownie cele, alternatywy wyboru, ryzyko i konsekwencje, wybierz jedną z możliwości i opracuj plan, uogólnij na inne sytuacje i oceń zrealizowane działanie);
- umiejętności interweniowania w kryzysie, polegającej na ocenia aktualnego stanu wychowanka oraz natury i głębokości kryzysu, ocenie jakości potrzebnej pomocy, umożliwienie odreagowania emocji i poszerzanie repertuaru działań aż po samodzielne działania nad rozwiązywaniem kryzysu;
- umiejętności skupiania się na najważniejszym, ułatwiającej wychowankowi analizę własnych zasobów i doświadczeń i wykorzystanie ich do rozwiązania sytuacji trudnej;
- umiejętności kierowania wychowanka po specjalistyczną pomoc;
- umiejętności zmieniania zachowania wychowanka poprzez modelowanie, nagradzanie i uzgadnianie czyli zawieranie z wychowankiem umowy określającej zadania, jakie mają wykonać wychowawca i wychowanek w zamian za konkretne nagrody.
Zasady skutecznej profilaktyki, w odniesieniu do profilaktyki szkolnej:
1. Podstawą programu działań profilaktycznych w szkole powinny być wyniki obiektywnych badań dotyczących zachowań dysfunkcjonalnych (zwłaszcza odurzania się i stosowania przemocy) w środowisku szkolnym i otaczającej szkołę lokalnej społeczności.
2. Zaplanowane w ten sposób działania powinny być ukierunkowane na mierzalne cele i zadania.
3. Planowane i wdrażane działania profilaktyczne powinny wynikać z wcześniejszych doświadczeń lub badań ewaluacyjnych wskazujących, że wykorzystywane strategie rzeczywiście zapobiegają lub redukują dysfunkcjonalność dzieci i młodzieży.
4. Programy działań profilaktycznych w szkole powinny być systematycznie ewaluowane w zakresie osiągania zakładanych celów, a uzyskiwane wyniki powinny być wykorzystywane do modyfikacji, wzbogacenia i rozwijania programu oraz, w razie konieczności, do modyfikacji celów i zadań.
Wg Z. Gasia w Polsce szkolne programy profilaktyczne są konstruowane na podstawie intuicji realizatorów albo działań skutecznych w odniesieniu do jednej populacji.
Powinny one zawierać:
- działania informacyjne ukierunkowane na dostarczenie podstawowych i rzetelnych informacji osobom objętym profilaktyką;
- działania edukacyjne ukierunkowane na tworzenie możliwości rozwijania umiejętności konstruktywnego zaspokajania potrzeb fizycznych, psychicznych i społecznych;
- działania alternatywne ukierunkowane na tworzenie warunków do konstruktywnego działania i samorealizacji;
- działania o charakterze wczesnej interwencji ukierunkowane na dostarczanie profesjonalnej, paraprofesjonalnej i wolontarystycznej pomocy w rozwiązywaniu doznawanych trudności oraz eliminowaniu zachowań problemowych;
- działania o charakterze zmian środowiskowych ukierunkowane na eliminowanie w środowisku wychowawczym dziecka czynników ryzyka i wprowadzaniu czynników chroniących;
- działania o charakterze zmian przepisów ukierunkowane na eliminowanie przepisów i zarządzeń promujących dysfunkcjonalność oraz wprowadzanie takich, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu stylowi życia.
Najbardziej powszechna kategoryzacja uwzględniająca poziom funkcjonalności/ dysfunkcjonalności odbiorców profilaktyki:
PROFILAKTYKA PIERWSZORZĘDOWA – to działania mające na celu z jednej strony promocję zdrowia i przedłużanie życia człowieka, z drugiej zapobieganie pojawianiu się problemów związanych z dysfunkcjonalnym stylem życia. Szczególnie akcentuje się tutaj budowanie i rozwijanie różnorodnych umiejętności radzenia sobie z wymogami życia, deficyty w tym zakresie są bowiem powszechnie spotykane u osób dysfunkcjonalnych. Ważne jest dostarczanie rzetelnych informacji, dostosowanych do specyfiki odbiorców. Inspiracją do podejmowania działań profilaktycznych na tym poziomie jest świadomość istnienia w lokalnej społeczności czynników zagrażających prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu.
PROFILAKTYKA DRUGORZĘDOWA – lub wczesna identyfikacja; ma na calu ujawnienie osób przejawiających pierwsze objawy zaburzeń oraz pomaganie im w zrozumieniu istoty problemów i wycofaniu się z dysfunkcji. Inspiracją do podejmowania działań profilaktycznych na tym poziomie jest świadomość istnienia w lokalnej społeczności osób z grup wysokiego ryzyka, u których pojawiają się pierwsze przejawy dysfunkcjonalności.
PROFILAKTYKA TRZECIORZĘDOWA – rozumiana jako interwencja po zakończeniu pomocy terapeutyczno – rehabilitacyjnej. Ma ona na celu z jednej strony przeciwdziałanie nawrotowi zaburzeń, a z drugiej umożliwienie osobie dysfunkcjonalnej powrotu do społeczeństwa, prowadzenia satysfakcjonującego i społecznie akceptowanego trybu życia. Inspiracją do podejmowania takich działań jest świadomość istnienia w społeczności lokalnej osób, które skutecznie przeszły proces terapeutyczny i potrzebują wsparcia w utrzymaniu odzyskanego zdrowia.
Porównanie poziomów profilaktyki.
Osoby zajmujące się profilaktyka powinny wyraźnie dostrzegać podobieństwa i różnice tych trzech poziomów działań.
Podobieństwa obejmują głównie:
- promowanie zdrowia, pozytywnych wzorów zachowań;
- redukowanie liczby przypadków osób dysfunkcjonalnych w ogólnej populacji;
- redukowanie zachorowalności i śmiertelności związanych z dysfunkcjonalnym stylem życia;
- obniżanie prawdopodobieństwa długoterminowej niezdolności do prowadzenia społecznie akceptowanego stylu życia.
Różnice:
- profilaktyka pierwszorzędowa ma charakter proaktywny i przedterapeutyczny i jest ukierunkowana na wszystkie osoby, które mogą być zagrożone negatywnymi wpływami czynników destrukcyjnych;
- profilaktyka drugorzędowa ma charakter paraaktywny i przedterapeutyczny i jest ukierunkowana na osoby, które nie tylko mogą znaleźć się w sytuacji ryzyka, ale już obecnie potrzebują pomocy;
- profilaktyka trzeciorzędowa ma natomiast charakter reaktywny i terapeutyczny, a dotyczy osób, które znajdują się w kryzysie i są rozbite psychicznie.
Szkoła winna współpracować z rodziną, zarówno poprzez wymianę informacji o dzieciach, doradzanie rodzicom w kwestiach wychowawczych i dokształcanie pedagogiczne, współpracę z różnymi specjalistami, a także udostępnianie im akt pedagogicznych. Powinno się także angażować rodziców w proces wychowawczy szkoły – rodziców można zapraszać na wycieczki szkolne, organizować turnieje, wspólne imprezy np. sportowe itp. Rodzice również wspólnie z nauczycielami powinni uczestniczyć w procesie rozwiązywania problemów, tworzeniu partnerskiej atmosfery.
W dzisiejszych czasach konieczne staje się zaplanowanie i realizacja systemowych działań profilaktycznych. Potrzebą staje się również zwiększenie skuteczności działań profilaktycznych skierowanych do młodzieży (tworzenie zintegrowanych programów profilaktycznego i wychowawczego). Niezbędne staje się rozwijanie działań interwencyjnych w grupach ryzyka (rozwijanie metod interwencji wobec zagrożonych jednostek i ich najbliższego otoczenia). Strategie profilaktyczne powinny mieć charakter środowiskowy i winny uwzględniać także działania rodziców i liderów młodzieżowych. Należy zindywidualizować dobór poziomów działań profilaktycznych do potrzeb danej grupy ( profilaktyka pierwszo-, drugo-, trzeciorzędowa).
Przestępczość nieletnich
Policyjna praktyka pokazuje, że przez ostatnie lata w przestępczości nieletnich następował proces brutalizacji i znacznie obniżył się wiek nieletnich, którzy popełniają czyny karalne. W ciągu ostatnich dwóch lat, przy spadku przestępczości ogólnej (2005 r. – 1 379 962 przestępstwa stwierdzone; 2006 r. – 1 287 918 przestępstw stwierdzonych), nieletni popełnili więcej przestępstw. Policjanci ujawnili w 2006 r. o ponad 6000 więcej niż rok wcześniej czynów karalnych popełnionych przez nieletnich (2005 r. – 71 482; 2006 r. – 77 515). Wprawdzie statystyki pokazują, że tylko średnio co dwudzieste przestępstwo w kraju popełnione jest przez nieletnich, ale zważywszy, że dokonują go ludzie bardzo młodzi lub wręcz dzieci, jest to w szczególnym zainteresowaniu Policji. Średnio około 85% czynów karalnych nieletni dokonują na terenie miast. W ubiegłym roku policjanci ujawnili 53 783 nieletnich podejrzanych o popełnienie czynów karalnych (ogółem podejrzanych – 587 959), czyli o 2809 więcej niż w roku 2005 (ogółem podejrzanych – 594 088). Niepokojący jest fakt, że prawie co dziesiąty podejrzany to nieletni. Konieczne jest tutaj podkreślenie, że w ubiegłym roku policjanci ujawnili ponadto 2117 czynów karalnych popełnionych przez dzieci poniżej 13. roku życia. W ostatnich trzech latach zauważamy niewielką, ale jednak wzrostową tendencję przestępczości nieletnich w tej grupie wiekowej.
Zarówno dane, jak i praktyka pozwalają na stwierdzenie, że:
wśród czynów karalnych najczęściej popełnianych przez nieletnich dominowały te, które były skierowane przeciwko życiu, zdrowiu i przeciwko mieniu;
sprawcami byli w zdecydowanej większości starsi uczniowie szkół podstawowych i gimnazjów;
większość czynów była popełniana indywidualnie, ale coraz częściej obserwuje się zjawisko działania w grupach, również z osobami pełnoletnimi;
popełniane czyny miały znaczny ciężar gatunkowy, charakteryzowały się również brutalnością i agresją.
Popełnianie czynów karalnych przez nieletnich to jeden z przejawów złożonego procesu demoralizacji.
Czy przestępczość nieletnich da się całkowicie wyeliminować?
Jaki wpływ będą miały działania profilaktyczne podjęte wobec całej populacji nieletnich, ze szczególnym uwzględnieniem tych, którzy nie ukończyli 13 lat, z rozpoznaniem nieletnich sprawców i skutecznym egzekwowaniem orzeczonych wobec nich środków, na skuteczność zapobiegania i zwalczania przestępczości nieletnich? Osiągnięcie sukcesu w tej dziedzinie zależy od tego, czy zostanie zapewniona ciągła współpraca przedstawicieli władz oświatowych, organów samorządowych oraz organizacji pozarządowych z Policją. Zapobieganie przestępczości integruje Policję ze społeczeństwem pojmowanym zarówno globalnie, jak też lokalnie – w mieście, osiedlu, bloku, czy na wsi. Inicjowane przez Policję i prowadzone na terenie całego kraju, w różnych formach, działania programowe w powyższym zakresie oparte są na szeroko rozumianym „Community Policing”. Obejmują one propozycje współpracy możliwe do wdrożenia w konkretnej społeczności miasta lub wsi.
Realizowane na przestrzeni lat programy prewencyjne można podzielić na dotyczące:
ochrony osób i mienia,
bezpieczeństwa w ruchu drogowym,
patologii,
ofiar przestępstw,
bezpieczeństwa ogólnego.
Przykładowe programy prewencyjne:
Wielkopolski Program Prewencyjny "Bezpieczna Szkoła", Anna Springer - Wydział Prewencji
Zapewnienie bezpieczeństwa dzieciom i młodzieży stanowi podstawowe zadanie przed którym stoją rodzice, nauczyciele oraz Policja. Wraz z rozwojem dziecka i jego samodzielności musimy coraz bardziej liczyć się z koniecznością wyposażenia go w umiejętność przewidywania zagrożeń, unikania ich, a jeśli już zaistnieją - w zdolność do radzenia sobie z trudną sytuacją.
Statystyki policyjne dowodzą, iż dzieci i młodzież ze względu na swoje predyspozycje psychofizyczne oraz wychowanie w poczuciu ufności do otaczającego je świata, coraz częściej stają się ofiarami jak i też sprawcami przestępstw. Mając to na uwadze Wydział Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Poznaniu opracował program prewencyjny “Bezpieczna Szkoła”, którego celem jest prowadzenie szeroko rozumianej profilaktyki wiktymologicznej - uczenia dzieci i młodzieży unikania zagrożeń, a także edukacja rodziców i nauczycieli w zakresie wychowania i promowania postaw pomagających w zachowaniu bezpieczeństwa . Program ten jest adresowany do uczniów szkoły podstawowej i gimnazjów.
Założenia programu:
Promowanie tematyki prewencji kryminalnej dotyczącej bezpieczeństwa dzieci w trakcie spotkań w szkołach oraz w ramach prowadzonych akcji profilaktycznych poprzez kampanie informacji medialnych.
Stworzenie jednolitych standardów bezpieczeństwa dla wszystkich szkół poprzez wprowadzenie jednakowych form współdziałania Policji, szkoły i rodziców zmierzających do wyeliminowania lub znacznego ograniczenia wszelkich zagrożeń.
Cele programu adresowanego do dzieci:
Uwrażliwienie ich na możliwości pojawienia się zagrożeń w drodze do i ze szkoły, w czasie zabawy i przebywania w domu.
Wskazanie na sposoby radzenia sobie w sytuacjach zagrożeń.
Zwrócenie uwagi na umiejętności przewidywania skutków nieodpowiedniego postępowania i zachowania w różnych sytuacjach i miejscach.
Przedstawienie uczniom zakresu ich odpowiedzialności za bezpieczeństwo innych.
Wykształcenie umiejętności zwracania się o pomoc w przypadkach wystąpienia zagrożeń.
Cele programu adresowanego do rodziców i nauczycieli:
Wzbogacenie wiedzy w informacje związane ze sposobami uczenia dzieci właściwego postępowania i zachowania , które pozwoli uchronić je przed staniem się ofiarą przestępstwa ze strony dorosłych lub nieletnich sprawców.
Wprowadzenie jednolitego algorytmu postępowania rodziców i nauczycieli w przypadku ujawnienia ucznia - ofiary przestępstwa lub ucznia – sprawcy czynu zabronionego.
Przekazanie wiedzy dotyczącej praw dzieci ofiar przestępstw i odpowiedzialności prawnej ucznia sprawcy czynu zabronionego.
Sposoby osiągnięcia zakładanych celów:
Diagnozowanie stanu bezpieczeństwa na terenie szkoły w oparciu o informacje dyrekcji szkoły, rozpoznanie terenu przez dzielnicowego.
Organizowanie i przeprowadzenie szkoleń programowych przez specjalistów ds. nieletnich, dzielnicowych z nauczycielami oraz pedagogami szkolnymi.
Uczestniczenie specjalistów ds. nieletnich i dzielnicowych w spotkaniach z rodzicami w szkołach.
Współdziałanie instytucji i organizacji wspierających realizację programu w zakresie profilaktyki uzależnień.
Wypracowanie odpowiednich form przekazu informacji pomiędzy Sądem Rodzinnym a Policją w sprawach dotyczących nieletnich sprawców czynów zabronionych oraz małoletnich pozbawionych właściwej opieki rodzicielskiej.
Prowadzenie działań prewencyjnych przez dzielnicowych i kuratorów sądowych między innymi poprzez kontrolę miejsc zagrożonych, gdzie grupują się niepełnoletni, wspólne wizyty w domach podopiecznych podlegających kurateli sądowej.
Pozyskiwanie instytucji i organizacji pozapolicyjnych do współpracy w opracowaniu i wydaniu materiałów informacyjno– edukacyjnych związanych z bezpieczeństwem dzieci.
Współdziałanie w realizacji programu instytucji i organizacji działających na rzecz zapewnienia pomocy i bezpieczeństwa dzieciom.
Przedstawiciele szkolnej profilaktyki:
Dyrektorzy szkół
Wychowawcy klas
Pedagog szkolny
Uczniowie
Rodzice uczniów
Policja - Komendant KP, Naczelnik Sekcji Prewencji KMP, KPP, specjalista ds. nieletnich, dzielnicowy oraz instytucje i organizacje współdziałające na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.
"Narkotykom stop"
Głównym celem programu jest powiększenie kręgu osób, które będą posiadały wiedzę o szkodliwości, zagrożeniach ze strony środków odurzających, umiejętności mówienia "Nie - dziękuję nie biorę", oraz osób potrafiących mówić o sposobach pracy dealerów narkotykowych. Zachęcanie młodych ludzi do wyrabiania w sobie mechanizmów obronnych przed narkotykami. Kreowanie mody na nie branie, a także promocję osób i organizacji, które odnoszą sukcesy w walce z narkotykami. Uczestnictwo w akcjach prowadzonych przez inne organizacje i stowarzyszenia walczące z narkomanią, promowanie ich programów na terenie szkoły. Zachęcanie do korzystania z telefonów zaufania organizacji i stowarzyszeń pozarządowych pracujących na rzecz dzieci i młodzieży a zajmujących się problematyką narkotykową.
Odbiorcami akcji jest młodzież, uczniowie, a także rodzice. Sojusznikami w prowadzeniu kampanii antynarkotykowej w szkole obok nauczycieli, rodziców są organizacje pozarządowe i fundacje pracujące na rzecz dzieci i młodzieży, takie jak: Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii, MONAR, Stowarzyszenie Profilaktyki i Terapii "Młodzi Młodym", lekarze i pielęgniarki szkolne, Policja i organizacje sportowe, media, kościół.
Formy działania i zadania obejmują:
akcje propagandowe: ulotki, plakaty, znaczki, naklejki,
sąd nad narkotykami,
konkursy plastyczne
szkolny punkt informacyjny o zagrożeniu, jakie stwarzają narkotyki,
spotkania ze specjalistami: lekarzami, terapeutami z poradni uzależnień, byłymi narkomanami.
Ciekawą forma zabawy jest "Sąd nad narkotykami" podczas, której odbywa się proces sądowy, ale mniej sformalizowany. Zależy to od celu jaki chcemy osiągnąć oraz umiejętności i przygotowania zespołu realizującego. Zasady sądu mogą być sformułowane na samym początku przygotowania akcji.
Program obejmuje również oddzielne spotkania terapeuty z rodzicami zawierające następujące elementy:
podstawową wiedzę o narkotykach,
odpowiedzi na pytania dlaczego młodzi ludzie sięgają po narkotyki,
lista tzw. sygnałów zewnętrznych,
informację, kto to jest dealer narkotykowy, informacje, gdzie szukać pomocy.
Programy rekomendowane przez Centrum Metodyczne Profilaktyki Psychologiczno-Pedagogicznej. Przykładowe programy do realizacji w klasach:
NIE PAL PRZY MNIE, PROSZĘ – program edukacji antynikotynowej dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej.
TRZECI ELEMENTARZ, CZYLI PROGRAM 7 KROKÓW – program profilaktyki uzależnień z treningiem umiejętności życiowych dla uczniów w wieku 12-17 lat;
DZIĘKUJĘ, NIE – program rozwijania umiejętności życiowych i profilaktyki uzależnień dla uczniów szkoły podstawowej, gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej.
PROGRAM DOMOWYCH ALKOHOLIKÓW – program profilaktyki alkoholowej dla uczniów i ich rodziców.
TAK CZY NIE – program profilaktyki dla uczniów gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych.
SPOTKANIA – program profilaktyki uzależnień, przestępczości i innych zagrożeń społecznych dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych.
MAGICZNE KRYSZTAŁY – program wczesnej profilaktyki przemocy i uzależnienia od mediów, przeznaczony dla uczniów w wieku 6-12 lat.
CUKIERKI – program wczesnej profilaktyki uzależnień i przemocy, a także rozwijania umiejętności życiowych uczniów przeznaczony dla dzieci w wieku I-III szkół podstawowych oraz starszych grup przedszkolnych.
NOE – program profilaktyki alkoholowej dla gimnazjum i starszej młodzieży.
ODCZUWAJ, UFAJ, MÓW – program dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, szczególnie z rodzin z problemem alkoholowym.
Bibliografia:
1. Gaś Z. B., „Profilaktyka w szkole”, WSiP, Warszawa 2001.
2. Gwizdek B., Sołtys E. „Gimnazjalny projekt profilaktyczno-wychowawczy”, WSiP, Warszawa 2002.
3. Kordziński J., Taraszkiewicz M. „Bezpieczna i przyjazna szkoła. Vademecum Dyrektora”, WSiP, 2008.
4. „Polityka społeczna”, Tom 31, Wydania 1-12, Ministerstwo Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.
Tamat 12
Temat: Stowarzyszenia i organizacje pozarządowe w procesie wdrażania profilaktyki w społeczeństwie , ich rola i znaczenie.
Organizacja pozarządowa jest to organizacja niezwiązana z żadną władzą państwową i niekorzystająca z rządowej pomocy finansowej. Jej członkami są zrzeszenia narodowe, stowarzyszenia o charakterze pozarządowym oraz osoby fizyczne lub prawne z różnych państw. Działalność jej opiera się na statutach, które nie mają charakteru umów międzynarodowych .Organizacja pozarządowa nie jest nastawiona na osiąganie zysku, ale na zaspokajanie jakichś potrzeb. To nie znaczy jednak, że organizacja nie może prowadzić działalności gospodarczej. Może, tyle tylko, że dochody nie są dzielone pomiędzy osoby pracujące czy ochotników, ale są przeznaczane na dalszą działalność.
Cele organizacji pozarządowych
Dominujące są dwa podejścia do tego problemu. Są tacy, którzy uważają, że organizacje pozarządowe to nic innego jak efekt niewydolności państwa i rynku w zakresie zaspokajania potrzeb społecznych. Dodają oni również, że jest to sposób na minimalizowanie kosztów tego procesu. Chwała organizacji polega na tym, że robią to tanio i znacznie lepiej. Są też i tacy, którzy sądzą, że organizacje pozarządowe pełnią chyba nawet ważniejszą rolę. Ich zdaniem organizacje są poduszką powietrzną pomiędzy państwem a społeczeństwem. Rozwiązują one, bowiem trudne problemy społeczne, zmniejszają napięcia i sytuacje konfliktowe w społeczeństwie. Dzięki nim również obywatele mają możliwość wyrażania swoich opinii, niekoniecznie w sprawach wielkiej polityki.
Rodzaje organizacji pozarządowych.
Podział ze względu na profil działalności:
• organizacje samopomocy - ich specyfika sprowadza się do tego, że działają na rzecz swoich członków, przykład: organizacja emerytów firmy X w miejscowości Y;
• organizacje opiekuńcze - te zaś świadczą usługi dla wszystkich, którzy tego potrzebują lub tylko dla pewnych kategorii osób, przykład: organizacja opieki nad dziećmi głuchymi;
• organizacje przedstawicielskie - na ogół reprezentują interesy jakiejś społeczności, przykład: społeczny komitet mieszkańców;
• organizacje mniejszości - reprezentujące interesy grup mniejszości na przykład religijnych, wyznaniowych, narodowościowych itp.;
• organizacje tworzone ad hoc - powstają dla przeprowadzenia określonej akcji;
• organizacje hobbystyczno-rekreacyjne - grupy osób zainteresowanych określoną sferą działalności, przykład: organizacja filatelistyczna;
• organizacje zadaniowe - często wykonują pewne funkcje zlecone przez władze, przykład: organizacja zajmująca się ochroną parku;
• organizacje "tradycyjne" - o szerokiej formule działalności jak i osób, na rzecz których działają
Organizacje pozarządowe: wolontariat, stowarzyszenie, fundacja, Polski Czerwony Krzyż, Caritas Polska, PAH, WOŚP, ITAKA,
Tamat 6
Metody przeciwdziałania uzależnieniom
Jak wiemy, uzależnienia są problemem całego współczesnego świata. Co gorsza, do tych „starych” uzależnień jak alkohol, narkotyki, nikotyna, doszło mnóstwo „nowych”, takich jak hazard, zakupy, internet, komputer, praca, a nawet opalanie czy odchudzanie. Najgorsze jest jednak to, że coraz częściej wszystkie te uzależnienia dotykają dzieci i młodzieży - ludzi, którzy dopiero kształtują swoje życie, wchodzą w nie, a gdy trafią na uzależnienie, są z góry skazani na życiową porażkę. Trzeba dołożyć wszelkich starań, aby te uzależnienia wyeliminować, przeciwdziałać im, pokazać młodym ludziom jak zagrażają one ich zdrowiu i życiu.
Swój referat opieramy na stronie praktycznej. Naszym zdaniem, w ten właśnie sposób najlepiej przedstawimy omawiany temat oraz zainteresujemy grupę naszymi działaniami. Stąd w naszej pracy scenki do odegrania, oraz zadanie aktywizujące grupę.
Najmniejszą grupą w społeczeństwie, a zarazem najważniejszą jest rodzina. To rodzina nas wychowuje i decyduje w głównej mierze o naszym rozwoju fizycznym i psychicznym, zaspokaja nasze potrzeby i oczekiwania, pomaga nam wejść w dorosłe życie. Niestety z rodziny można czerpać też złe wzorce, uzależnienia.
Scenka I
Akcja dzieje się w domu.
Żonę gra osoba wybrana z grupy, jest ona uległa, nie może sobie poradzić z mężem, ma problemy, jest całkowicie podporządkowana mężowi i starszemu synowi.
Męża gra Mariusz, jest alkoholikiem, awanturuje się regularnie, nienawidzi żony oraz młodszego syna
Młodszego syna gra Tomek, jest grzeczny, broni mamy z całych sił, boi się taty i starszego brata
Starszego syna gra Łukasz, jest uzależniony od narkotyków, kocha ojca, matki i brata nienawidzi
Policjanta gra Maciek
W domu znajduje się Żona i Starszy syn. Starszy syn odnosi się do matki bez szacunku, domaga się obiadu. Do domu wchodzi Mąż, awanturuje się z Żoną, pyta gdzie jest obiad, wita się serdecznie ze Starszym synem, na resztę rodziny krzyczy, jest agresywny. Młodszy syn staje w obronie mamy, wywiązuje się przepychanka, matka zrozpaczona dzwoni na policję, policjant zabiera ze sobą ojca i starszego syna - sprawców awantury.
Po zakończeniu scenki dyskutujemy z grupą na jej temat i słuchamy ich uwag oraz wyjaśniamy nasze intencje.
Obok rodzin patologicznych, nie możemy przechodzić obojętnie. Wręcz przeciwnie, musimy im pomagać. May pokażemy dwie metody niesienia takim ludziom pomocy. Jest to pomoc indywidualna (rozmowa z terapeutą) i pomoc grupowa (mitingi).
Scenka II
Terapeuta: Mariusz
Kolega terapeuty 1: Tomek
Kolega terapeuty 2: Łukasz
Pacjent terapeuty: Maciek
Rekwizyty: butelka po alkoholu napełniona wodą, 3 kieliszki do wódki
Rzecz się ma w gabinecie u terapeuty (Mariusz siedzi za biurkiem w sali i rozmawia z Tomkiem i Łukaszem, śmieją się, piją alkohol)
(Dobiega pukanie zza drzwi)
Terapeuta: „O kurde! Zapomniałem, że mam wizytę! Chłopaki chowamy to, musicie to schować”(pokazuje na kieliszki, a sam chowa flaszkę pod stół).
(Kumple terapeuty zabierają w pośpiechu kieliszki).
(Terapeuta upewniwszy się, że kumple schowali kieliszki i poszli, wpuszcza pacjenta do sali i prosi go, aby usiadł po drugiej stronie biurka.)
Terapeuta: „Co pana do mnie sprowadza?”
Pacjent: „Jestem alkoholikiem, chcę się leczyć”
Terapeuta: „Rozumiem, co może mi pan o sobie powiedzieć?”
(Pacjent opowiada krótką historię swojego życia, bardzo dramatyczną i smutną, ok. 2 minuty)
(Terapeuta współczuje pacjentowi, jest mu go żal, wyjmuje flaszkę spod biurka i prosi, aby się razem napili. Obaj piją i rozmawiają o swoich problemach, terapeuta żali się pacjentowi, że zdradza go żona.)
Po zakończeniu scenki dyskutujemy z grupą na jej temat i słuchamy ich uwag oraz wyjaśniamy nasze intencje.
Zadanie aktywizujące grupę
Dzielimy grupę na trzy podgrupy, prosimy aby każda z nich stworzyła plakat (gr.1 – antynikotynowy, gr.2 - antyalkoholowy, gr. 3 – antynarkotykowy), który będzie mógł być powieszony w szkole i skutecznie odstraszać młodych ludzi od sięgania po używki:alkohol, narkotyki i papierosy.
Po zakończeniu każda grupa prezentuje swój plakat, omawiamy go wspólnie z całą grupą
Informacje uzupełniające
Uzależnienie - stan psychicznej i fizycznej zależności od jakiegoś psychoaktywnego środka chemicznego, przejawiający się przymusem jego przyjmowania w oczekiwaniu na efekty działania tego środka lub dla uniknięcia objawów abstynencyjnych; np. uzależnienia: lekowe, toksykomanie, lekomanie, narkomanie, nikotynizm; niekiedy za uzależnienia uznaje się wszystkie nawykowe zachowania z zatraceniem indywidualnej niezależności (np. uzależnienie od mody, telewizji, komputera).
Uzależnienie fizjologiczne (ang. physiological dependence), zwane też czasem fizycznym, to nabyta silna potrzeba stałego zażywania jakiejś substancji odczuwana jako szereg dolegliwości fizycznych (np. bóle, biegunki, uczucie zimna, wymioty, drżenia mięśni, bezsenność). Zaprzestanie jej zażywania (odstawienie) prowadzi do wystąpienia zespołu objawów, które określa się jako zespół abstynencyjny (zespół z odstawienia).
Uzależnienie psychiczne (ang. psychological dependence), znane też jako psychologiczne, to nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie jednak nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw. Jego cechy to:
wzrost napędu związanego z poszukiwaniem środka uzależniającego
wzrost tolerancji na działanie środka (obniżenie efektu przyjemności, który on dostarcza)
kompulsywna konsumpcja środka kosztem swojego zdrowia oraz otoczenia
osłabienie woli
obsesja brania i natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet po wieloletniej abstynencji
samooszukiwanie się usprawiedliwiające wykonywanie danej czynności (związane z psychologicznymi mechanizmami obronnymi)
fizyczne wyniszczenie, brak zainteresowania otoczeniem niezwiązanym ze środkiem i jego zdobywaniem
Uzależnienie społeczne (socjologiczne), wiąże się z zażywaniem środków toksycznych pod wpływem panującej mody lub w grupie ludzi podobnych do siebie. Istotą zjawiska jest bardzo silne uzależnienie od grupy, co pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej zasad i obyczajów. Ponadto osoba uzależniona, w miarę pogłębiania się choroby rezygnuje z ważnych dla siebie wcześniej aktywności, wypada z ról społecznych (utrata pracy, usunięcie ze szkoły, konflikty w rodzinie, zanik zainteresowań, zawężenie kontaktów do grupy narkomańskiej). Następuje coraz większa marginalizacja i najczęściej również kryminalizacja środowiska, w którym obraca się uzależniony.
Współuzależnienie – utrwalona forma funkcjonowania w długotrwałej, trudnej i niszczącej sytuacji życiowej, związanej z patologicznymi zachowaniami partnera. Ogranicza ona w istotny sposób swobodę wyboru postępowania, prowadzącą do pogorszenia stanu i utrudnia zmianę położenia na lepsze. Jest to np. bardzo głębokie uwikłanie się w chorobę alkoholową osób dorosłych związanych z osobą nadużywającą alkoholu i zdominowanie życia osób współuzależnionych od tej osoby.
W rodzinie z problemem alkoholowym pojawia się gniew, smutek, poczucie krzywdy i możliwe poczucie współodpowiedzialności za postępowanie alkoholika. Te zaś mogą prowadzić osoby dorosłe, a więc współmałżonków lub rodziców osoby uzależnionej do współuzależnienia. Jego powstaniu sprzyja silna zależność emocjonalna i materialna od osoby z problemem alkoholowym, słaba sytuacja zawodowa osoby współuzależnionej, izolacja rodziny, a także nacisk środowiska np. na utrzymanie rodziny za wszelką cenę, a także charakter osoby i to co wnosi ona w związek, i zmiany jakie zachodzą w psychice osoby współuzależnionej na skutek zachodzących w rodzinie zdarzeń.
Po kilkunastu latach badań psychologicznych zostały już dosyć szczegółowo opisane podstawowe kryteria i symptomy współuzależnienia. Wśród autorów odnotowujemy jednak nadal spore różnice poglądów na ten temat. W Journal of Psychoactive Drugs (1986) T. Cermak twierdzi, że podstawowe symptomy współuzależnienia to:
lokowanie uczucia własnej wartości w zdolności do kontrolowania uczuć i zachowań swoich i cudzych, mimo oczywistych doświadczeń, że konsekwencje są odwrotne;
zaspakajanie potrzeb cudzych w sposób uniemożliwiający zaspakajanie potrzeb własnych;
zaburzenie systemu granic, zarówno w sytuacjach intymności jak i osamotnienia;
bierne trwanie w związku z osobą o zachwianej osobowości (alkoholizm, narkomania, chorobliwa impulsywność);
doznawanie bardzo bolesnych emocji lub utrata wrażliwości emocjonalnej w okresie przynajmniej dwóch lat, bez szukania pomocy na zewnątrz.
Psychologiczna prewencja jest to zespół działań, w których wykorzystuje się metody i środki psychologiczne w celu obniżenia prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń w funkcjonowaniu somatycznym, psychicznym i społecznym. Cel ten osiąga się poprzez przeciwdziałanie czynnikom ryzyka i wzmacnianie zasobów. Prewencja może polegać na minimalizowaniu zagrożeń przez eliminowanie czynników ryzyka, które można podzielić na ryzyko sytuacyjne (stres wydarzeń), rozwojowe (okresy krytyczne w rozwoju, na przykład kryzys dorastania) oraz temperamentalne i osobowościowe. Działanie prewencyjne ma w pierwszym rzędzie przeciwdziałać pojawieniu się zaburzeń. Jest więc nastawione przede wszystkim na grupy ryzyka.
Poradnictwo psychologiczne to forma pomocy oferowana osobom zdrowym przeżywającym tak zwane kryzysy rozwojowe lub trudności przystosowawcze. Poradnictwo psychologiczne użyteczne jest w zmianach rozwojowych i nagromadzeniu się wydarzeń życiowych. Odbywa się ono w formie kilku spotkań, których głównym celem jest zidentyfikowanie problemu i poszukiwanie sposobów jego rozwiązania. Poradnictwo można podzielić na cztery fazy:
diagnoza problemu, to znaczy zidentyfikowanie trudności z jaką osoba sobie nie radzi
określenie czynników podtrzymujących istnienie problemu oraz trudności związanych z jego rozwiązaniem
poszukiwanie nowych sposobów rozwiązania trudności
wzmocnienie klienta w realizowanych przez niego zmianach
Interwencja kryzysowa jest działaniem zmierzającym do odzyskania przez osobę dotkniętą kryzysem zdolności jego samodzielnego rozwiązania. Ma charakter pomocy psychologicznej, medycznej, socjalnej lub prawnej i służy wsparciu emocjonalnemu osoby w kryzysie. Kryzys jest momentem zwrotnym, stanem, który cechuje się dużym napięciem emocjonalnym, uczuciem przerażenia, obawą przed utratą kontroli i poczuciem bezradności oraz przed różnymi formami dezorganizacji zachowania i objawami somatycznymi. Osoba przeżywająca taki stan, ze względu na ograniczenie bądź wyczerpanie własnych możliwości rozwiązania problemu, wymaga pomocy z zewnątrz. Istnieją ośrodki interwencji kryzysowej, które działają często jako rodzaj pogotowia, są czynne przez całą dobę. Proponują one pomoc w złagodzeniu cierpienia i bezradności, w odzyskaniu sił oraz kontroli nad własnym życiem, interwencję w środowisku, fachową informację i w wyjątkowych sytuacjach czasowe schronienie. W ramach tych ośrodków działa też z reguły telefon zaufania.
Pomoc psychologiczna świadczona przez psychologa klinicznego może mieć bardzo zróżnicowane formy. Cele tej pomocy są jednak zawsze ukierunkowane na dobro osób i społeczności, na dobro związane ze zdrowiem.
Miting
W związku z powtarzającymi się pytaniami dotyczącymi spotkań samopomocowych grup wsparcia przedstawiamy skrótowy ich opis. Większość spotkań ma charakter otwarty (może w nich uczestniczyć każdy), niektóre grupy natomiast spotykają się na mitingach zamkniętych tzn. przeznaczonych tylko dla członków wspólnoty DDA/DDD - czyli osób, które zdecydowały, że chcą do niej należeć. Miting trwa zwykle około 2 godzin i dzieli się na dwie części połączone krótką przerwą. Zarówno czas trwania spotkań jak i ich przebieg mogą się nieznacznie różnić w zależności od grupy i panujących w niej preferencji. Spotkanie "moderowane" jest przez osobę prowadzącą, która czuwa nad przebiegiem mitingu, nad przestrzeganiem zasad oraz udziela głosu chętnym. Prowadzący nie posiada żadnych specjalnych przywilejów (zakres jego kompetencji opisują Tradycje) - jest to osoba wybierana cyklicznie spośród członków grupy lub gdy zajdzie potrzeba po prostu pierwsza chętna. Pierwszy raz na mitingu: zasady: |
Temat 11
PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU LOKALNYM
Na początku zajęć chcemy przybliżyć wam pojęcia, którymi będziemy się posługiwać. Pojęcia są ściśle związane ze środowiskiem lokalnym.
Zadanie grupy: Co według was oznacza pojęcie społeczność lokalna i co to jest strategia.
Społeczność lokalna- pojęcie społeczność lokalna odnosi się do grup społecznych, które łączy wspólnota terytorialna: mieszkańcy jednego osiedla, gminy czy miasta. Ale społeczność lokalna to również pracownicy tego samego zakładu pracy. Pojęcie to odnosi się również do grup wykonujących jakieś wspólne działania: uczniów jednej klasy, uczestników obozu językowego, studentów.
Działaniem lokalnym określamy wysiłki mieszkańców niewielkiego osiedla mieszkaniowego, zmierzające do stworzenia placu zabaw dla dzieci, jak i uchwalony przez radę gminy projekt oddania do dyspozycji młodzieży halę sportową. Podsumowując pojęcie społeczność lokalna jest bardzo pojemne i może być w odniesieniu do małego osiedla mieszkaniowego, a także gminy, czy dużego miasta.
Strategia, kiedy działanie społeczności można nazwać strategią-
O strategii lokalnej można mówić, gdy społeczność lokalna realizuje jakąś strategie w zapobieganiu jakiegoś problemu. Ale najpierw ten problem musi być dokładnie ustalony. Takim problemem może być alkoholizm, przemoc w rodzinie, czy działania mające na celu wyperswadowanie młodzieży sięgania po alkohol czy papierosy. Strategia ma na celu nie tylko wykorzystanie środków finansowych przeznaczonych na ten cel, ale także zaangażowanie do działań różne organizacje i całą społeczność. A także prowadzenie działań zapobiegających powrotowi do problemu.
Społeczność lokalna powinna postarać się o przyłączenie do akcji różnego rodzaju instytucji.
Aby działania zapobiegawcze uwzględniły wielorakie potencjalne czynniki wpływające na rozwój zjawiska, w budowaniu programu powinni uczestniczyć reprezentanci różnych organizacji i instytucji.
Ważne jest także, aby lokalna strategia ograniczania problemów była skoordynowana z działaniami dotyczącymi innych problemów rozpoznanych na terenie społeczności.
Pytanie do grupy: Jak uważacie, które społeczności lepiej funkcjonują, oczywiście odnośnie działań lokalnych. Te skupiające małą liczbę obywateli czy duże społeczności miejskie???
Lepiej funkcjonują mniejsze społeczności, ponieważ mieszkańców charakteryzuje nie tylko fizyczna bliskość ze względu na obszar zamieszkania, ale i społeczna bliskość, ze względu na to, iż borykają się z podobnymi problemami. W małych społecznościach zauważyć można również dużą determinacje i zaangażowanie wszystkich mieszkańców w rozwiązanie problemów.
Dlatego lokalne działania dotyczące rozwiązywania wielu dokuczliwych kwestii
życia codziennego promuje się jako bardziej skuteczne, bo ich lokalni twórcy i realizatorzy lepiej znają rzeczywiste uwarunkowania tych problemów
Pytanie do grupy: Jak myślicie, w jakich obszarach może przejawiać się działanie społeczności lokalnej???
- promowanie akcji profilaktycznych,
- złożenie do władz pisma o wykonanie boiska dla młodzieży( takie działania również pomogą w zapobieganiu problemów bo młodzież dzięki temu będzie miała gdzie spędzać wolny czas,
- urządzanie świetlicy dla dzieci,
- pomoc sąsiedzka w przyprowadzaniu i odprowadzaniu dzieci ze szkoły
- pomoc ludziom starszym w codziennych obowiązkach np. robienie zakupów,
- organizowanie spotkań społeczności lokalnej
Działania wspólnoty lokalnej nie dotyczące profilaktyki mogą również wzmocnić więzi nieformalne mieszkańców, taka sytuacja pozwoli zauważyć problemy i przybliżyć je na spotkaniach osiedlowych.
Cechy charakterystyczne procedury i kroki, budowanie lokalnej strategii profilaktycznej.
Dobra strategia wyraża się w opracowaniu programu, którego założeniem głównym jest osiągnięcie wyznaczonego celu. Budowanie lokalnej strategii profilaktycznej jest czynnością ciągłą, a to oznacza, że czynność ta powinna być realizowana nieprzerwanie, niezależnie od ewentualnych zmian składu zespołu osób przygotowujących projekty czy osób odpowiedzialnych za ich wdrażanie.
Schemat procesu budowania lokalnej strategii profilaktycznej przewiduje następujące etapy:
1. diagnozę,
2. formułowanie i wybór celów strategicznych,
3. formułowanie zadań,
4. projektowanie działań oraz uzasadnianie ich doboru,
5. ocenę procesu budowania strategii i jej przewidywanej skuteczności,
6. zatwierdzanie strategii przez władze lokalne.
Diagnoza
Diagnoza jest wstępnym etapem budowania strategii. Jest to etap rejestracji
i gromadzenia danych, które wykorzystane zostaną w dalszych etapach.
Formułowanie i wybór celów strategicznych
Efektem tego etapu ma być wyraźne i zgodne określenie skutków strategii. Szukamy w tym miejscu odpowiedzi na pytanie, co chcemy osiągnąć.
Formułowanie zadań
To etap planowania, uzasadniania i uzgadniania metod i sposobów działania. Na tym etapie twórcy lokalnej strategii profilaktycznej decydują, co trzeba zrobić, aby zatwierdzone cele zostały osiągnięte.
Projektowanie działań
Projektowanie działań to określenie realizatorów odpowiedzialnych za wdrożenie projektowanych w strategii zadań i podział dostępnych zasobów i środków. Etap ten obejmuje przypisanie konkretnych zadań konkretnym instytucjom, organizacjom, zespołom itp. oraz wyznaczenie osób odpowiedzialnych za ich realizację i współpracę.
Ocena procesu budowania strategii
Ten etap obejmuje monitorowanie procesu i jego wyników.
Zadanie grupy: Grupa dzieli się na trzy odrębne podgrupy. Przyjmujemy, że każda nowo powstała grupa to mieszkańcy jednego osiedla. Zadaniem grupy jest przedstawienie projektu profilaktycznego skierowanego do dzieci- gr.I, młodzieży- gr.II i dorosłych- gr.III.
Ocena procesu budowania strategii obejmuje monitorowanie procesu i jego wyników.
LITERATURA
Świątkiewicz G., Profilaktyka w środowisku lokalnym, Warszawa 2002.