Tłuszcze – lipidy

Są to bez azotowe substancje naturalne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.

Źródła tłuszczy w przyrodzie:

1. Rośliny: kompleksy białkowo – tłuszczowe występujące w różnych strukturach komórkowych (najwięcej w cytoplazmie, błonach komórkowych), jako substancje zapasowe najwięcej gromadzą nasiona oleiste, owoce, niektóre palmy np. kokosowa, kakaowa

2. Zwierzęta:

   1. Tłuszcz zwierzęcy – to najczęściej tkanka podskórna otaczająca jelita i nerki zdrowych zwierząt

   2. Tłuszcz rybi – pochodzący z wątroby dorszy, wielorybów i rekinów.

Oleje z nasion olejodajnych:

1. Oleje schnące:

   1. Olej lniany

   2. Olej makowy

2. Oleje półschnące:

   1. Olej arachidowy

   2. Olej rzepakowy

   3. Olej sezamowy

   4. Olej bawełniany

   5. Olej sojowy

   6. Olej słonecznikowy

   7. Olej z krokosza barwierskiego

3. Oleje nieschnące:

   1. Olej oliwkowy

   2. Olej migdałowy

Oleje o specjalnym przeznaczeniu:

• Olej rącznikowy

• Olej wątłuszowy (tran właściwy pozyskiwany z dorsza)

• Olej czolmugrowy

• Olej krokoszowy

• Olej wiesiołkowy

Oleje stałe:

• Olej kakaowy

Zastosowanie tłuszczy w farmacji:

• Mazidła

• Czopki

• Maści

• Emulsje

• Mydła

Olej lniany – Oleum Lini

Nasiona lnu – Semen lini

Len zwyczajny – Linum usitatissimum

Lnowate – Linaceae

Jest źródłem Wit F (czynnik aktywny zawierający składniki tłuszczowe o działaniu regenerującym, odżywczym, p/zapalnym i sam w sobie działa kojąco).

Olej jest sporządzony na gorąco. Jest głównym składnikiem mydła potasowego. Wchodzi w skłąd preparatu Linomag.

Olej makowy – Oleum papaveris

Nasienie maku – Semen papaveris

Mak lekarski – Papaver somniferum

Makowate – Papaveraceae

W preparatyce farmaceutycznej na bazie olei z nasion przygotowano emulsje nasienne. Do tego celu najczęściej używano nasion migdałowca, lnu oraz maku lekarskiego. Nasiona te ucierano w moździerzu z dodatkiem niewielkiej ilości wody na gęstą papkę.

Aby mogła powstać pełnowartościowa emulsja, muszą być spełnione trzy warunki:

1. Obecna faza wodna

2. Obecna faza olejowa

3. Emulgator

Fazę olejową i emulgator uzyskuje się po zmiażdżeniu nasienia. Faza białkowa będąca emulgatorem znajduje się w obielmie nasienia.

Emulsja na bazie migdałów zwyczajowo była stosowana przy anemii (niedokrwistości). Emulsja na bazie nasion lnu zwyczajowo wykorzystywana była w nieżytach żołądka, chroniąc ściany żołądka przed nadmiernym wydzielaniem soku żołądkowego. Emulsje na bazie nasion maku zwyczajowo stosowane były przy nieżytach żołądka (osłaniająco).

Wszystkie oleje roślinne i emulsje zawierają w swoim składzie kwas linolowy, który zaliczany jest do grupy kwasów Omega – 6 zwanych niezbędnymi nienasyconymi kwasami tłuszczowymi (NNKT). Nie podnoszą cholesterolu, nie zagrażają sercu i naczyniom krwionośnym.

Olej arachidowy – Oleum Arachidis

Łupiny orzeszków ziemnych

Orzeszki ziemne Arachidis hipogea

Motylkowate – Fabaceae

Pozyskiwany z orzeszków ziemnych rosnących w tropikach. Orzeszki występują w strąkach, które są przysypywane ziemią. Strąk jest zarazem owocem.

W farmacji olej arachidowy wykorzystywany jest jako rozpuszczalnik dla substancji stosowanych we wstrzyknięciach domięśniowych. Wymagania do tego celu określa FP.

Olej rzepakowy – Oleum rapae

Nasiona kapusty rzepaku – semen brassicae

Kapusta rzepak – Brassica napus

Krzyżowate – Cruciferae

Warunkiem wykorzystania kapusty rzepaku na olej jest posiadanie nasion odmiany o obniżonej zawartości kwasu erukowego. Kwas erukowy jest czynnikiem toksycznym nasilającym stłuszczenie narządów miąższowych wątroby i nerek oraz powoduje uszkodzenie mięśnia sercowego blokując w komórkach serca mitochondrialny system enzymatycznego utleniania kwasów tłuszczowych. W celu pozbycia się kwasu erukowego prowadzi się proces jego rafinacji, czyli oczyszczenia.

Z oleju rzepakowego otrzymuje się margarynę poprzez uwodornienie oleju.

Olej sezamowy – Oleum sezami

Nasiona sezamu indyjskiego – semen sezami

Sezamowate – Pedaliaceae

W krajach wschodnich ma nazwę kunżut lub łogowa wschodnia.

Z nasion otrzymuje się jadalny olej tłuszczowy na zimno, zawiera duże ilości kwasu linolowego.

W preparatyce farmaceutycznej używany jako rozpuszczalnik leków. Zwyczajowo wykorzystywany jako baza do sporządzania maści, emulsji, plastrów, lewatyw. Podawanie oleju sezamowego zwiększa ilość trombocytów, co przyspiesza krzepnięcie krwi; zwyczajowo wykorzystywany przy leczeniu skazy krwotocznej.

Jeden z najlepiej przyswajalnych związków przez organizm. Zawiera sezaminę zwaną także sezamolem lub sezamoliną – jest to substancja, która sprawia, że komórki skórne później się starzeją.

Olej bawełniany – Oleum gossypium

Otrzymywany jest z nasion różnych gatunków bawełny – jako produkt uboczny. Nasiona te zawierają 14 – 25 % oleju tłustego, półschnącego, rzadko używanego w farmacji, częściej w celach technicznych lub spożywczych (po rafinacji). Olej zawiera związek fenolowy – gosypol.

Olej sojowy – Oleum sojae

Nasiona soi – semen sojae

Soja zwyczajna – Glicine soja

Motylkowate – Fabaceae

Roślina uprawiana z przeznaczeniem na białko. Nasiona soi zawierają w swoim składzie ok. 50 % białka, 20 % oleju, lecytynę i enzymy, do których należy m.in. ureaza sojowa, która przyspiesza hydrolizę mocznika. Obecność ureazy powoduje, że dostarczone do organizmu białko, które podlega szeregowi przemian nie napędza odkładania się złogów związków zagrażającym stawom, do tych związków należą szczawiany i moczany. Objawem magazynowania się tych związków jest artroza, czyli powolna degradacja stawów, najczęściej w obrębie kończyny górnej lub dolnej. Do najczęstszych objawów artrozy zaliczamy ból, obrzęki, ograniczenie ruchu, powstanie na uszach pustych pęcherzyków.

Białko sojowe i obecność ureazy sojowej zabezpiecza przed w/w objawami.

Oprócz białka soja jest głównym dostarczycielem fitoestrogenów.

Olej słonecznikowy – Oleum helianthi

Nasiona słonecznika – semen helianthi

Słonecznik jesienny – Helianthus annus

Złożone – Asteraceae

Jest to olej tłoczony na ciepło, olej jadalny i dietetyczny. Jest źródłem Wit. F, obniża zły cholesterol, stosowany jest jako rozpuszczalnik substancji leczniczych rozpuszczalnych w tłuszczach.

Olej oliwkowy (Oliwa) – Oleum olivarum

Wiecznie zielone drzewa oliwkowe odmiany Olea europea

Oliwkowate – Oleaceae

Podawany do wewnątrz działa żółciopędnie. Stosowany jest w profilaktyce choroby wieńcowej oraz stanów zapalnych przewodu pokarmowego. Stosowany na zewnątrz jest środkiem gojącym, przyspieszającym spajanie się ran.

Olej migdałowy – Oleum amygdalarum

Nasiona migdałowca – semen amygdalarum

Migdałowiec – Prunus dulcis

Różowate – Rosaceae

Wysokie właściwości lecznicze posiada migdałowiec odmiany gorzkiej Prunus amygdalarus amarus.

Olej uzyskiwany przez wytłaczanie w temp. poniżej 30⁰C ze względu na to, że w wyższych temp. może dochodzić do tworzenia się cyjanowodoru.

Olej migdałowy jest składnikiem zastrzyków, które rozpuszczają się tylko w tłuszczach.

Olej rycynowy – Oleum ricini

Nasienie rącznika – semen ricini

Rącznik pospolity – Ricinus communis

Wilczomleczowate Euphorbiaceae

Syn.: olej z palmy Chrystusowej – Oleum palmae Christi

Olej otrzymywany na zimno z nasion rącznika później wygotowywany we wrzątku w celu uaktywnienia znajdującego się w nim enzymu należącego do grupy lipaz, który eliminuje znajdującą się w oleju trującą toksoalbuminę (białko) zwaną rycyną. Po wygotowaniu jest to przezroczysty bezbarwny płyn zawierający gliceryd kwasu rycynolowego.

Olej ma działanie drażniące i przeczyszczające, pobudza perystaltykę jelit w celu wyregulowania mocy działania, najczęściej na jego bazie tworzy się emulsję o nazwie Emulsio oleum ricini.

Olej wątłuszowy – Oleum Jecoris aseli

Olej z wątroby dorsza

Dorsz atlantycki – Gadus morrhua

Olej otrzymywany jest przez wymrożenie i wytopienie tłuszczowej tkanki podskórnej dorsza otaczającej i przerastającej wątrobę.

Głównym składnikiem oleju jest Wit. A i D₃. Wit. A jest niezbędna w procesach widzenia; Wit. D₃ działa p/krzywiczo, czyli buduje kości, katalizuje odkładanie się wapnia w kościach. Wit. A zewnętrznie działa keratolitycznie, czyli rozpuszcza zrogowaciały naskórek.

Zewnętrznie olej jest stosowany w oparzeniach, odmrożeniach, jako środek gojący na rany skóry. Jest źródłem długołańcuchowych wielokrotnie nienasyconych kwasów tłuszczowych, które mają działanie usprawniające układ odpornościowy oraz obniża zły cholesterol w organizmie. Ogólnie zapobiega chorobom sercowo – naczyniowym.

Olej czaulmugrowy

Otrzymywany z nasion drzewa czaulmugra Hydnocarpus kurzii zwanego uśpianem różnolistnym.

Poprzez tłoczenie otrzymywany jest jasnożółty olej o charakterystycznym, delikatnym, egzotycznym zapachu. Zawiera 80 – 90 % glicerydów kwasu czolmugrowego i hydnokarpowego oraz 10 – 20 % glicerydów kwasu oleinowego i palmitynowego.

W medycynie naturalnej stosowany do leczenia trądu, wykazuje skuteczność porównywalną z sulfonamidami.

Olej krokoszowy – Oleum Marthami

Krokosz barwierski – Carthamus tinctorus

Astrowate – Astreaceae

Zawiera kwasy omega – 3, dlatego stosowany jest w dietach obniżających poziom cholesterolu w organizmie.

Olej wiesiołkowy – Oleum oenothera

Wiesiołek dwuletni – Oenthera biennia

Wiesiołek dziwny – Oenthera paradoksa

Wiesiołkowate – Oenotheraceae

Jest dostarczycielem NNKT, szczególnie rzadko spotykanego u roślin kwasu γ – linnolenowego (GLA). GLA odpowiedzialne jest za właściwe nawilżenie skóry, za elastyczność, za ochronę prze wytwarzaniem się zmarszczek, przyczynia się do szybkiego wypełnienia się ranek i pęknięć w skórze.

W związku z dużą zawartością NNKT olej z wiesiołka tłoczony jest na zimno i spożywany również na zimno. Stosowany jest przeciw działaniu miażdżycy, w stanach alergicznych skóry, w chorobach autoimmunizacyjnych (np. astma oskrzelowa), ostatnio stwierdzono, że olej opóźnia zmiany w stwardnieniu rozsianym. Efekt leczniczy w w/w chorobach przypisuje się udziałowi kwasu GLA w biosyntezie prostaglandyn czyli czynników zapalnych.

Olej kakaowy (Masło kakaowe) – Oleum cacao (Butyrum cacao)

Kakaowiec – Theobroma cacao

Zatwarowate – Sterculiaceae

Nasienie kakaowca jest głównie dostarczycielem kakao, z tym, że jego wewnętrzna część jest ciemniejsza i ona stanowi miazgę kakaową, którą się suszy, natomiast zewnętrzna część jest jaśniejsza i stanowi produkt odpadowy. Produkt odpadowy posiada jedną cenną właściwość, a mianowicie fakt, iż rozpuszcza się w temp. ciała ludzkiego, który wykorzystywany jest przy produkcji czopków i innych postaci leku.

Masło kakaowe ma budowę krystaliczną. Składa się z trzech odmian:

• Odmiana α, która po rozpłynięciu się nie ma zdolności aby samodzielnie się na powrót zescalić

• Odmiana β – forma stabilna nadająca całości krystaliczną strukturę

  • Odmiana β’ – forma niestabilna

• Odmiana γ – forma niestabilna

Uzyskiwanie formy stabilnej jest możliwe dzięki budowie krystalicznej przez tzw. zaszczepienie. Formy polimorficzne głównie różnią się temp. krzepnięcia. Forma β ma najniższą.