Rozdział III – Sektor MŚP w Polsce

3.1. Przepisy prawne regulujące działalnie sektora MŚP

W Polsce, tak jak w pozostałych krajach członkowskich UE obowiązują jednakowe przepisy dotyczące definicji sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Regulacja wskazująca różnice między małymi, średnimi i mikroprzedsiębiorstwami zawarta została w Ustawie o swobodzie działalności gospodarczej¹. W art. 107 wspomnianej Ustawy opisana jest również metoda przeliczania kwot rocznego obrotu i bilansu rocznego, wyrażanego w euro na złotówki. Już w 1999 roku ustawa Prawo działalności gospodarczej² znacząco zmniejszyła różnice w przepisach dotyczących sektora MŚP, znacznie przybliżając przepisy umożliwiające funkcjonowanie polskich małych i średnich firm do prawa UE.

Działalność gospodarczą w Polsce można prowadzić, podobnie jak w innych krajach UE, w wielu formach. Należą do nich: spółki handlowe oraz indywidualna działalność gospodarcza. Wśród spółek wyróżnia się spółki kapitałowe ( z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjna) i spółki osobowe (partnerska, jawna, komandytowa i komandytowo-akcyjna). Prowadzić własną firmę mogą osoby fizyczne i prawne, jak również jednostki organizacyjne, które posiadają osobowość prawną³.

Aby założyć przedsiębiorstwo należy przejść przez kilka etapów. Pierwszym z nich jest uzyskanie wpisu do rejestru lub ewidencji, w zależności od formy prowadzonej działalności. Następnie przyszły przedsiębiorca musi zgłosić do Krajowego Rejestru Sądowego swoje przedsiębiorstwo, a GUS nadaje firmie numer REGON. Przedsiębiorca w ciągu 7 dni od daty rozpoczęcia działalności zobowiązany jest do zgłoszenia tego do Urzędu Skarbowego, gdzie zostanie nadany numer NIP oraz do wybrania formy opodatkowania⁴.

Aby ułatwić procedurę zakładania przedsiębiorstwa w wielu krajach UE, w tym w Polsce zainicjowano proces „jednego okienka”, który ma na celu skrócenie i ułatwienie załatwiania wszelkich formalności związanych z założeniem działalności. Proces zakładania przedsiębiorstwa w Polsce zajmuje obecnie od 20 do 23 dni, co jest dość słabym wynikiem w porównaniu do krajów członkowskich UE⁵.

Podatki jakimi obarczeni są polscy przedsiębiorcy to podatek CIT, pobierany w formie liniowej (19%) oraz podatek od osób fizycznych w wysokości 18 i 32% w zależności od osiągniętych dochodów.

3.2. Pomoc państwa dla sektora MŚP

Z chwilą wejścia Polski do UE wszelkie przepisy dotyczące możliwości korzystania przez MŚP z pomocy państwa, są jednakowe jak w pozostałych krajach członkowskich. Co oznacza, że pomoc oferowana małym i średnim przedsiębiorstwom jest zgodna z regulacjami Unii. W Polsce, zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004r., o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej⁶, kontrolę nad pomocą dla przedsiębiorstw sprawuje Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK).

Pomoc kierowana do polskich MŚP to pomoc de minimis⁷ jak również pomoc publiczna, która jest udzielana w wielu formach, m.in.: jako dotacje lub zwolnienia i ulgi podatkowe, korzystniej z punktu widzenia przedsiębiorstwa udzielane kredyty i pożyczki oraz poręczenia i gwarancje bankowe, oddanie bądź też zbycie mienia należącego do Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, umorzenie, odroczenie lub zaniechanie poboru podatków, opłat, kar czy kosztów sądowych⁸.

Istotną dla sektora MŚP jest ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej⁹, w której zawarte zostały przepisy dotyczące możliwości pozyskiwania przez przedsiębiorstwa środków publicznych, które następnie przeznaczone zostaną na rozwój firm.

Pomoc ze strony państwa skierowana do MŚP udzielana jest w ramach działalności ministerstw, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Urzędu Skarbowego, Urzędu Marszałkowskiego, Polskiej Fundacji Przedsiębiorczości oraz Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), która powstała w 2000 roku i podlega Ministrowi Gospodarki. Agencja powołana została, aby zarządzać środkami finansowymi pochodzącymi z UE oraz budżetu państwa, aby jak najkorzystniej zostały one rozlokowane wśród małych i średnich przedsiębiorstw. PARP realizuje programy operacyjne, wspierając tym samym rozwój przedsiębiorczości oraz wzrost innowacyjności polskiej gospodarki i zasobów ludzkich. Agencja promuje polską gospodarkę tworząc odpowiednie warunki dla rozwoju i aktywności na rynku międzynarodowym polskich przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb małych i średnich firm¹⁰.

Polska Fundacja Przedsiębiorczości jest organem wspomagającym tworzenie oraz rozwój sektora MŚP, zwłaszcza firm działających w Północno – Zachodniej części Polski. Wspomaga ona przedsiębiorstwa w zakresie finansowym, doradczym oraz szkoleniowym. W ramach Polskiej Fundacji Przedsiębiorczości działają Regionalny oraz Subregionalne Fundusze Pożyczkowe, dzięki którym mikro i małe przedsiębiorstwa mają możliwość skorzystania ze środków finansowych, pozwalających inwestować w rozwój firm. Fundusze Pożyczkowe działają na terenie Północno – Zachodniej Polski (województwa: dolnośląskie, wielkopolskie, lubuskie, kujawsko-pomorskie, pomorskie i zachodniopomorskie)¹¹.

Tabela 3.1. Sposób alokacji pomocy państwa skierowanej do przedsiębiorstw:

Rok	Kwota udzielonej pomocy (mln zł)	Pomoc w formie wydatków bezpośrednich (dotacje, ulgi)	Pozostałe formy pomocy ze strony państwa
2003	28 355,6	9,7%	90,3%
2004	16 400,6	37,7%	62,3%
2005	4 795,1	77,1%	22,9%
2006	5 875,6	78,5%	21,5%
2007	6 549,5	75,4%	24,6%
2008	14 383,1	64,0%	36,0%
2009	19 173,4	70,5%	29,5%
2010	24 087,3	78,4%	21,6%
2011	21 462,5	86,9%	13,1%
2012	21 795,6	85,7%	14,3%
2013	20 618,6	89,4%	10,6%

Opracowanie własne na podstawie: Departament Monitorowania Pomocy Publicznej UOKiK, Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2009 roku, Warszawa 2010 s. 13

Departament Monitorowania Pomocy Publicznej UOKiK, Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2013 roku, Warszawa 2014, s. 16

W latach 2003-2013 wartość jak również forma wspierania przedsiębiorstw przez państwo zmieniała się. Do roku 2006 następował systematyczny spadek wartości udzielanej pomocy. W 2005 roku diametralnie zmieniła się forma pomocy udzielanej ze strony państwa, i do roku 2013 systematycznie wzrastał odsetek dotacji kierowanych do przedsiębiorstw, a zmniejszała się pomoc zmniejszająca wpływy do budżetu państwa. W ciągu kolejnych lat (2007-2012) nastąpił wzrost wartości pomocy dla przedsiębiorstw. W 2013 roku dominującą formą wspierania przedsiębiorstw ze środków publicznych stanowiły dotacje (89,1%)¹². Wielkość pomocy udzielonej wówczas wyniosła 20 618,6 mln złotych.

Ogółem w 2003 roku na pomoc publiczną dla przedsiębiorstw wydano 28 355,6 mln złotych, w tym największą część stanowiły środki wydatkowane na pomoc sektorową (70,7% ogółu), głównie na restrukturyzację oraz utrzymanie bądź tworzenie nowych miejsc pracy¹³. Wśród przedsiębiorstw korzystających wówczas z pomocy państwa 6% stanowiły małe przedsiębiorstwa, a 7% firmy średnie¹⁴.

W 2013 roku środki pomocowe przeznaczone były głównie na pomoc regionalną (54,3%). Największą część stanowiło tutaj finansowanie nowych inwestycji oraz środków przeznaczonych na wzrost zatrudnienia, szkolenia oraz prace z zakresu B+R, w ramach pomocy horyzontalnej(30,2%)¹⁵. Wartość pomocy wyniosła 20 618,6 mln złotych, w ponad 89% składała się z dotacji przekazywanych małym i średnim przedsiębiorstwom, 8,7% stanowiły udzielone ulgi¹⁶.

Na przestrzeni analizowanych lat zmieniał się udział małych i średnich przedsiębiorstw w wartości otrzymywanych środków z budżetu państwa. W 2013 roku odnotowano wzrost udziału sektora MŚP w pomocy publicznej z 46,5% w 2012 roku do 60,7%.

Tab. 3.2. Wielkość pomocy uzyskanej przez przedsiębiorstwa sektora MŚP w ogólnej wartości pomocy publicznej uzyskanej w latach 2009-2013

Rodzaj przedsiębiorstwa	Udział w ogólnej wartości pomocy publicznej
	2009
Mikroprzedsiębiorstwa	9,1%
Małe przedsiębiorstwa	15,6%
Średnie przedsiębiorstwa	21,4%

Źródło: opracowanie własne na podstawie Raport z 2013 roku, s. 40

Ponad to w 2013 roku udzielono pomocy de minimis, w kwocie 6 143,1 mln złotych, z której w 96,2% skorzystały firmy należące do sektora MŚP. Największym beneficjentem tego typu pomocy były mikroprzedsiębiorstwa, które otrzymały 69% środków przeznaczonych dla wszystkich przedsiębiorstw, małe firmy uzyskały pomoc równą 16,7%, a średni 10,5% wartości udzielonej w 2013 roku pomocy de minimis¹⁷. Środki kierowane do przedsiębiorstw w blisko 78% dotyczyły dotacji oraz zwolnień, odliczeń i innych ulg podatkowych. W porównaniu do roku 2012, udział dotacji zmniejszył się wśród form pomocy o blisko 12%, wzrosła za to wartość przeznaczona na gwarancje i poręczenia kredytowe¹⁸.

W latach 2004-2006 Polska w ramach funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności Polska otrzymała 8,275 mld EUR, dodatkowo z budżetu państwa wydatkowano środki w kwocie 3,13 mld EUR uzupełniając tym budżet przewidziany na realizację programów w ramach polityki strukturalnej¹⁹.

Z pośród programów, w ramach których lokowano środki finansowe z punktu widzenia MŚP istotne były: Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw” (1,3 mld EUR) oraz Sektorowy Program Operacyjny „Rozwój Zasobów Ludzkich” (1,27 mld EUR)²⁰. Poprzez realizację tych programów wspierano przedsiębiorczość w dwojaki sposób. Zarówno poprzez bezpośrednią pomoc firmom jako wnioskodawcom, którzy ubiegali się o dofinansowanie projektów jak i pośrednio, poprzez korzystanie z pomocy instytucji otoczenia biznesu wspieranych ze środków strukturalnych²¹.

W kolejnym okresie programowania, tj. 2007-2013 Polska otrzymała z Unii Europejskiej fundusze w wysokości 67,92 mld EUR²². Programy Operacyjne Innowacyjna Gospodarka oraz Kapitał Ludzki przyczyniły się do znacznego wsparcia finansowego MŚP. Dzięki tym programom rozdysponowano ponad 21 mld EUR, z czego znaczna część wykorzystana została przez małe i średnie przedsiębiorstwa w celu dalszego rozwoju gospodarczego oraz zwiększania innowacyjności firm jak również na spadek liczby bezrobotnych na polskim rynku²³.

Wsparcie przedsiębiorców ze strony państwa odbywa się również dzięki specjalnym strefom ekonomicznym, utworzonym w Polsce. Specjalna strefa ekonomiczna – to narzędzie, dzięki któremu państwo może stwarzać wszelkiego rodzaju udogodnienia związane z przepisami prawa, warunkami fiskalnymi i administracyjnymi, prowadząc tym samym do stworzenia korzystniejszych warunków dla funkcjonowania przedsiębiorstw, niż te obowiązujące w państwie. W Polsce uprzywilejowane strefy funkcjonują w oparciu o: Ustawę z dnia 20 października 1994 roku o specjalnych strefach ekonomicznych, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2009 roku²⁴ oraz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2008 roku²⁵, wszystkie dokumenty były wielokrotnie nowelizowane²⁶.

Obecnie działa w Polsce 14 Specjalnych Stref Ekonomicznych, których wartość podjętych inwestycji na koniec 2013 roku wyniosła 93 141,2 mln złotych²⁷.

Jak wynika z danych zamieszczonych poniżej, wielkość inwestycji prowadzonych w strefach ekonomicznych regularnie wzrasta.

Tab. 3.3.1. Wartość nakładów inwestycyjnych poniesionych w strefach ekonomicznych (w latach 2003-2008)

Strefa	Nakłady inwestycyjne (w mln zł)
	2003
Kamiennogórska	84,0
Katowicka	6 113,1
Kostrzyńsko-Słubicka	622,8
Krakowska	311,0
Legnicka	2 011,6
Łódzka	740,5
Mielecka	2 093,8
Pomorska	666,4
Słupska	81,7
Starachowicka	152,8
Suwalska	355,5
Tarnobrzeska	499,0
Wałbrzyska	1 434,0
Warmińsko-Mazurska	102,7
Razem	15 268,9

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.mg.gov.pl/files/upload/7809/rapo.pdf, http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/F158E11B-4E7D-40F6-A5DC-2AA99B567837/49062/mso2E8.pdf

http://www.mg.gov.pl/files/upload/7809/Raport%20na%20RM1.pdf, 30.04.2015

Cz. Pilarska, Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2009, s. 23

Tab. 3.3.2. Wartość nakładów inwestycyjnych poniesionych w strefach ekonomicznych (w latach 2009-2013)

Strefa	Nakłady inwestycyjne (w mln złotych)
	2009
Kamiennogórska	1 436,2
Katowicka	16 025,3
Kostrzyńsko-Słubicka	3 332,7
Krakowska	1 564,1
Legnicka	4 257,6
Łódzka	7 163,8
Mielecka	4 177,1
Pomorska	5 910,1
Słupska	769,1
Starachowicka	1 260,2
Suwalska	1 376,5
Tarnobrzeska	5 459,4
Wałbrzyska	11 219,8
Warmińsko-Mazurska	2 637,8
Razem	66 589,7

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.mg.gov.pl/files/upload/7809/rapo.pdf, http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/F158E11B-4E7D-40F6-A5DC-2AA99B567837/49062/mso2E8.pdf

http://www.mg.gov.pl/files/upload/7809/Raport%20na%20RM1.pdf, 30.04.2015

Strefy utworzone w Polsce stanowią obecnie magnes dla zagranicznych przedsiębiorców, którzy inwestują swój kapitał rozwijając tym samym i unowocześniając Polską gospodarkę²⁸.

3.3. Rozwój sektora MŚP w latach 2003-2010

W 2003 roku w Polsce aktywnie działało 1 723 900 przedsiębiorstw należących do sektora MŚP. Największy udział w tej grupie firm miały mikroprzedsiębiorstwa, których działało wówczas 1 666 700, co stanowiło 96,7% ogółu przedsiębiorstw tego sektora, a 96,53% wszystkich działających wówczas przedsiębiorstw. Małych firm działało 42 800, a średnich przedsiębiorstw 14 400²⁹.

W 2003 roku zarejestrowano w Polsce 274 837 nowych przedsiębiorstw, w tym mikroprzedsiębiorstwa stanowiły najliczniejszą grupę, powstało wówczas 265 900 firm zatrudniających do 9 pracowników. Małych przedsiębiorstw utworzonych zostało 7569, a średnich 1071. Liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych w 2003 roku wyniosła 153 409, najmniejsze firmy postawione w stan likwidacji to 148 200, małych przedsiębiorstw zlikwidowanych zostało 3888, a średnich 978. Biorąc pod uwagę liczbę nowo powstałych firm, najmniej przeżyło średnich przedsiębiorstw³⁰.

W 2003 roku w Polsce 8 139 235 osób pracowało w przedsiębiorstwach, w tym wśród MŚP – 5 829 000, co stanowiło 71,61% zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw. w mikro firmach zatrudnienie znalazło blisko 60% (3 396 700) osób pracujących w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw. Małe przedsiębiorstwa zatrudniały 953 600 pracowników, a średnie 1 478 700³¹.

Wielkość nakładów inwestycyjnych poniesionych przez sektor MŚP w 2003 roku wyniósł 37 027 mln zł, co stanowiło 48% nakładów poniesionych przez sektor przedsiębiorstw. Najwięcej środków na rozwój wydały średnie firmy (16 259 mln zł), nakłady małych przedsiębiorstw wyniosły 10 680 mln zł, a firm mikro nie wiele mniej, bo 10 088 mln złotych³².

Sektor MŚP w 2003 roku wytworzył 48,3% PKB. Największy udział w strukturze wytworzonego przez małe i średnie przedsiębiorstwa PKB miały mikro firmy, których udział wyniósł 32,1%. Średnie przedsiębiorstwa wytworzyły 8,6% PKB, natomiast małe firmy 7,6%³³.

Jak wynika z badań opublikowanych przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w 2004 roku w Polsce istniało 1 701 776 przedsiębiorstw. Najliczniejszą grupę stanowiły mikro przedsiębiorstwa ( 96,6% ), średnich firm w 2004 roku zarejestrowanych było 13 995, czyli nieco ponad 0,8% wszystkich przedsiębiorstw w Polsce³⁴.

W 2004 roku zatrudnieni w sektorze MŚP stanowili 68%, czyli 5 812 288 pracujących w Polsce. W tym, w firmach mikro zatrudnienie wyniosło 3 383 500, w małych przedsiębiorstwach zatrudnienie znalazło 967 300 osób, a w średnich pracowało 1 461 500 pracowników³⁵.

W 2004 roku udział sektora małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu PKB kształtował się na poziomie 47,9%. W porównaniu do roku 2003 wskaźnik ten zmniejszył się, głównie przez spadek udziału małych firm w tworzeniu produktu krajowego brutto, z 39,7% do 38,3%. Udział mikroprzedsiębiorstw spadł ( o 0,7 ) do 31,4%. Wzrósł natomiast udział średnich firm w tworzeniu PKP do poziomu 9,6%³⁶.

Spośród 16 polskich województw, aż 10 z nich w działających na tych terenach MŚP w dziedzinie ochrony zdrowia i pomocy społecznej, zatrudnia więcej pracowników niż wynosi przeciętne zatrudnienie w tym sektorze w Polsce. Małe i średnie przedsiębiorstwa działające na terenie województwa małopolskiego zatrudniają ponad przeciętną liczbę pracowników głównie w hotelarstwie i gastronomii, ale również w górnictwie, budownictwie oraz pozostałych usługach. Firmy zarejestrowane na terenie Mazowsza to głównie przedsiębiorstwa oferujące usługi finansowe, gospodarowanie nieruchomościami oraz usługi transportowe. W sekcji górnictwa największy odsetek zatrudnionych znajdował się w województwach: świętokrzyskim, dolnośląskim oraz opolskim. Przedsiębiorstwa województwa podkarpackiego zatrudniają ponad przeciętną liczbę pracowników w dziedzinie wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, wodę oraz gaz. W województwie podlaskim przeważają MŚP działające w dziedzinie edukacji i administracji publicznej, a wielkopolska to firmy działające w przetwórstwie przemysłowym³⁷.

Udział sektora MŚP w tworzeniu PKB w 2005 roku uległ niewielkiej, bo 0,6% zmianie w stosunku do roku poprzedniego i wyniósł 47,7%. Spadek ten był efektem zmniejszenia udziału w tworzeniu wartości dodanej brutto mikroprzedsiębiorstw (o 0,2%) do poziomu 30,7% oraz firm średnich (o 0,4%) do 9,5%³⁸.

Największy udział wartości dodanej generowanej przez MŚP występuje w sektorach: obsługi nieruchomości i firm, handlu i napraw oraz w budownictwie. W stosunku do roku 2004 wartości te zmniejszyły się, w sekcji obsługi nieruchomości i firm z 92,9% do 91,6%, udział w wartości dodanej firm działających w sektorze handlu i napraw spadł z 91,6% do 90,8%, a sekcja budownictwa odnotowała 0,8% spadek udziału w tworzeniu wartości dodanej przez MŚP³⁹.

W porównaniu z rokiem 2004, w 2005 roku liczba aktywnych przedsiębiorstw sektora MŚP zmniejszyła się o 37 929 i wyniosła 1 663 847, stanowiąc 99,8% ogółu polskich firm. W tym, mikroprzedsiębiorstwa pomimo spadku w stosunku do roku poprzedniego (o 38 325) stanowiły najliczniejszą grupę, liczącą 1 605 276 firm. Wśród przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 49 pracowników odnotowano wzrost liczby działających podmiotów z 44 180 do 44 326 również średnie przedsiębiorstwa w stosunku do roku poprzedniego zwiększyły swoją liczbę i w 2005 roku działało 14 245 firm⁴⁰.

Według danych GUS w 2005 roku zatrudnienie w sektorze MŚP otrzymało 5 869 202 osób, w tym mikroprzedsiębiorstwa zatrudniały 3 403 100 pracowników, czyli blisko 58% ogółu zatrudnionych, małe przedsiębiorstwa 972 000 osób, a średnie firmy zatrudniły w 2005 roku 1 494 100 pracowników. W stosunku do roku poprzedniego, sytuacja na rynku zatrudnienia wśród MŚP wzrosła o prawie 57 000⁴¹.

W 2006 roku liczba firm sektora MŚP w przeciwieństwie do lat ubiegłych (2003-2005) wzrosła do 1 701 284. Największy przyrost nastąpił wśród najmniejszych przedsiębiorstw, które zwiększyły swoją liczebność o 2,32% (37 276), i w 2006 roku działało 1 642 552 mikroprzedsiębiorstw. Średnie przedsiębiorstwa odnotowały 3% wzrost do 14 698, a liczba firm zatrudniających poniżej 50 pracowników zmniejszyła się o 0,66%⁴².

Rok 2006 był kolejnym rokiem wzrostu wartości dodanej brutto, którą wytworzyły firmy sektora MŚP (506 695 mln zł). Łączny udział przedsiębiorstw tego sektora wyniósł 47,8%, czyli w porównaniu z rokiem poprzednim wartość w ujęciu procentowym nie zmieniła się. Jak wynika z danych GUS wartość dodana wytworzona przez małe przedsiębiorstwa pozostała na niezmienionym poziomie (7,4%), spadł udział mikro firm o 0,5% natomiast wśród średnich przedsiębiorstw zanotowano wzrost z 8,9% do 9,3%⁴³.

Wzrost liczby działających przedsiębiorstw w 2006 roku zaowocował wzrostem zatrudnienia w tym sektorze do 5 964 700. W strukturze pracujących w przedsiębiorstwach największą część stanowiły osoby zatrudnione w firmach mikro – 57,8%. W średnich przedsiębiorstwach pracowało ponad 1 500 000 osób, co stanowiło 25,8% ogółu zatrudnionych w sektorze MŚP⁴⁴.

W 2007 roku liczba przedsiębiorstw sektora MŚP kształtowała się na poziomie 1 773 830. Najwięcej, bo 1 713 194, działało wówczas firm zatrudniających do 9 pracowników, małych przedsiębiorstw aktywnych było 45 184 , a liczba średnich firm działających w Polsce w roku 2007 to 15 452⁴⁵.

Udział małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu PKB to 47,4%, dominującą rolę pełniły mikroprzedsiębiorstwa wytwarzające 30,1%, firmy średnie wytworzyły 10%, a małe 7,3%. W 2007 roku, podobnie jak w roku ubiegłym wartość wytworzonego PKB przez sektor MŚP nie zmienił się znacznym stopniu ( zmiana o 0,3% ). Zmniejszył się udział mikroprzedsiębiorstw na rzecz wzrostu udziału firm zatrudniających do 250 pracowników⁴⁶.

Liczba zatrudnionych osób w sektorze MŚP w roku 2007 wyniosła 6 220 000. W stosunku do roku poprzedniego wzrosła o 227 000 pracowników. Największą liczbę pracowników zatrudniały Mikroprzedsiębiorstwa – 3 593 000, natomiast małe i średnie odpowiednio 1 008 000 oraz 1 619 000 osób⁴⁷.

W 2008 roku w Polsce aktywnie działało 1 859 210 przedsiębiorstw sektora MŚP. W tym Mikroprzedsiębiorstwa stanowiły 96,2% ogółu tych firm, małe przedsiębiorstwa to 2,95%, a średnie przedsiębiorstwa stanowią 0,88% firm należących do sektora MŚP. W porównaniu do roku poprzedniego, liczba działających przedsiębiorstw wzrosła o prawie 5%. Największy wzrost odnotowano wśród małych firm, których liczba wzrosła o blisko 10 000 przedsiębiorstw w porównaniu do roku 2007, z 45 200 do 55 000⁴⁸.

Udział firm z sektora MŚP w tworzeniu PKB w roku 2008 wynosił 46,9 %. Odnotowano niewielki spadek udziału tego sektora w porównaniu do roku poprzedniego ( o 0,5 %), związany ze zmniejszeniem udziału mikroprzedsiębiorstw skutkiem czego zmniejszył się udział całego sektora MŚP w tworzeniu PKB. Nadal jednak to najmniejsze firmy dominują w strukturze tworzenia Produktu Krajowego Brutto, ich udział w 2008 roku wyniósł prawie 30%, czyli przeważającą większość całości wytworzonego przez małe i średnie firmy PKB. Pozostałe 17,1% to udział średnich (9,8%) oraz małych przedsiębiorstw (7,3%)⁴⁹.

Według poszczególnych sekcji gospodarki, średnie przedsiębiorstwa związane z Pośrednictwem finansowym i sekcją Działalność produkcyjna miały w 2008 roku istotny wkład w tworzeniu PKB. Małe przedsiębiorstwa miały duży udział w sekcji Edukacja, Ochrona zdrowia i opieka socjalna, a także Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna. Największy udział w PKB miały przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników w sekcjach: Obsługa nieruchomości i firm, Transport, składowanie i łączność, Budownictwo oraz Handel i naprawy⁵⁰.

Wzrost liczby działających w Polsce małych i średnich przedsiębiorstw przyczynił się do wzrostu zatrudnienia w tym sektorze. W porównaniu do danych z 2007 roku, w 2008 roku w mikro, małych oraz średnich przedsiębiorstwach zatrudnienie znalazło 6 620 379 osób, co oznacza wzrost liczby osób pracujących w sektorze MŚP o 6,4%. W poszczególnych grupach należących do MŚP, największy wzrost zatrudnienia odnotowano w mikroprzedsiębiorstwach, gdzie w 2008 roku pracowało 3 727 200 osób, w porównaniu do roku ubiegłego wzrost zatrudnienia wyniósł 25,6%. W małych firmach poziom zatrudnienia wzrósł o 35,7% i w 2008 roku wyniósł 1 195 000 pracowników⁵¹.

Z danych opracowanych przez EUROSTAT dotyczących liczby firm sektora MŚP wynika, że w Polsce w 2009 roku liczba ta wynosiła 1 425 000⁵², stanowiąc 99,8% wszystkich polskich przedsiębiorstw. Polski sektor MŚP zdominowany jest przez firmy zatrudniające poniżej 9 pracowników, których udział w całkowitej liczbie przedsiębiorstw wyniósł 96%. W UE wskaźnik ten kształtował się na poziomie 92,3%⁵³.

Z danych GUS wynika, że w 2009 roku nastąpił 6% spadek liczby działających przedsiębiorstw sektora MŚP. Istotny spadek odnotowano wśród mikroprzedsiębiorstw, których liczba w porównaniu do roku 2008 spadła o 7,5%. Liczba małych firm spadła o 6,4%, natomiast liczba średnich przedsiębiorstw osiągnęła poziom niższy o 1,86% w stosunku do roku ubiegłego⁵⁴.

Wartość dodana brutto, którą wytworzył sektor MŚP w 2009 roku wyniosła 48,4%, co oznacza wzrost w stosunku do roku ubiegłego, o 1,2%. Mikroprzedsiębiorstwa wytwarzały prawie co trzecią złotówkę ( 30,4%), natomiast małe i średnie przedsiębiorstwa odpowiednio: 7,9% i 10,1%. Wielkość wartości dodanej wśród mikro i małych firm wzrosła o 0,5%, wśród przedsiębiorstw zatrudniających do 249 pracowników jedynie o 0,2%⁵⁵. Udział wartości dodanej w PKB, którą wytworzyły firmy plasuje Polskę na 11. Miejscu w UE. Wyraźnie wyższy udział w tworzeniu PKB, w stosunku do pozostałych krajów Unii, charakteryzuje Mikroprzedsiębiorstwa. Udział małych przedsiębiorstw w tworzeniu wartości dodanej jest natomiast znacznie niższy niż przeciętny poziom w UE⁵⁶.

Polska struktura udziału w tworzeniu wartości dodanej wśród małych i średnich firm odbiega od danych UE. Wyraźne różnie zanotowano wśród mikroprzedsiębiorstw, których struktura wytwarzania wynosiła w 2009 roku 16,3%, podczas gdy dane Unii Europejskiej kształtują się na poziomie 21,4%. Na równie dużą różnicę wskazuje struktura wytwarzania małych firm, w Polsce jest to 12,9%, natomiast w krajach członkowskich jest o 5,9% wyższa. Odwrotnie kształtuje się struktura udziału w tworzeniu wartości dodanej przez średnie przedsiębiorstwa, w Polsce wynosiła ona 22,1%, a w UE - 18,4%.

Struktura wartości dodanej określana według poszczególnych sektorów gospodarki również kształtuje się nieco inaczej niż w krajach UE. Dość istotne różnice występowały w handlu oraz usługach. Polski sektor handlowy to udział 32% w wartości dodanej brutto, natomiast MŚP we wszystkich krajach członkowskich UE wytworzyły 23,2%. Nieco ponad 40% środków generowanych w sektorze usług wytwarzają małe i średnie przedsiębiorstwa na terenie UE, w Polsce jest to znacznie mniej, bo 26,5%. Udział środków generowanych przez sektor MŚP w przemyśle i budownictwie jest za odpowiednio wyższy niż średnia Unii Europejskiej, co oznacza słabszy rozwój gospodarki polskiej, gdyż jak wynika z analizy rozwoju gospodarek zachodnich,; w wysokorozwiniętych państwach udział wartości dodanej generowanej przez przedsiębiorstwa jest zdominowany przez sektor usługowy⁵⁷.

Poziom zatrudnienia w MŚP w Polsce w 2009 roku, podobnie jak w pozostałych krajach UE zmniejszył się w porównaniu z rokiem 2008. W Polsce spadek ten wyniósł 3,4%, czyli ok. 300 000 pracowników⁵⁸.

W 2010 roku liczba aktywnie działających małych i średnich przedsiębiorstw wyniosła 1 723 500. Podobnie jak w UE udział ten stanowi 99,8% wszystkich firm. Struktura sektora MŚP jest jednak nieco inna niż w UE. Mikroprzedsiębiorstwa w liczbie 1 655 100 stanowią 96,03% ogółu przedsiębiorstw, w Unii Europejskiej wskaźnik ten jest niższy i wynosi ok. 92%⁵⁹. Analogicznie ilość działających aktywnie firm małych i średnich jest mniej niż wynosi średnia UE.

W 2010 roku w Polsce zanotowano spadek udziału przedsiębiorstw sektora MŚP w tworzeniu wartości dodanej brutto o 0,7% (do 47,6%)w stosunku do roku 2009. Zmniejszenie udziału w tworzeniu wartości dodanej dotyczy mikro i małych przedsiębiorstw, średnie firmy uzyskały o 0,3% wyższy wynik niż w roku 2009 ( 10,1%)⁶⁰.

W 2010 roku pracę w sektorze MŚP znalazło 6,2 mln osób, czyli 69,9% ogółu pracowników przedsiębiorstw⁶¹. Wyższy od średniej UE (29,7%) jest wskaźnik udziału osób pracujących w najmniejszych firmach i wyniósł w Polsce 37,2%, również w przedsiębiorstwach średniej wielkości udział pracujących w Polsce był wyższy, o prawie 2,0% i wyniósł 19,1%. Przeciwnie kształtował się udział osób pracujących w małych przedsiębiorstwach, który był o 8,8% niższy w stosunku do średniej UE (20,6%)⁶².

W 2010 roku Polska znalazła się na drugim miejscu w UE pod względem liczby tworzonych przedsiębiorstw, ustępując miejsca tylko Francji. Powstało wówczas 270 000 firm. Ponadto Polska jest jednym z siedmiu państw członkowskich UE, w których liczba zlikwidowanych firm jest mniejsza od przedsiębiorstw powstałych⁶³.

3.4. Przebieg rozwoju sektora MŚP w latach 2011-2013

Z danych Eurostatu wynika, że w Polsce w roku 2011 działało 1 523 000 przedsiębiorstw z sekcji B-J, L, M i N⁶⁴, co stanowi 99,8% wszystkich polskich firm. W porównaniu do roku poprzedniego nastąpił wzrost liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw o 3,4%, do poziomu zbliżonego z roku 2007 i 2008, czyli przed kryzysem gospodarczym⁶⁵.

W 2011 roku MŚP w Polsce wygenerowały 71,8% PKB, co oznacza wzrost w porównaniu do roku poprzedniego. Największy udział spośród MŚP mają Mikroprzedsiębiorstwa, które wytworzyły 47,3% PKB w 2011 roku, małe przedsiębiorstwa – 7,8%, a średnie firmy wytworzyły 10,1% wszystkich dóbr i usług wytworzonych na terenie Polski⁶⁶.

Ponad 46% MŚP prowadzi swoją działalność w zakresie usług, a blisko 30% działa w sektorze handlowym. Działalność przemysłową prowadzi 10,6%, natomiast 13,4% małych i średnich polskich przedsiębiorstw prowadzi swoją działalność w sektorze budowlanym. W porównaniu do struktury przedsiębiorstw UE w Polsce istnieje odmienna struktura branżowa. Dotyczy to handlu, gdzie działa o 13% więcej firm w porównaniu do innych krajów Unii, natomiast sektor usług oferowanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa w stosunku do liczby wszystkich polskich MŚP jest o prawie 10% niższy niż dane innych państw Unii Europejskiej. Na przestrzeni ostatnich lat struktura ta zmienia się na korzyść przedsiębiorstw działających w sektorze usługowym, co pozwala Polsce zbliżać się do struktury krajów członkowskich⁶⁷.

Liczba zakładanych przedsiębiorstw z każdym rokiem wzrasta, jednak tendencje rosnące dotyczą również liczby firm likwidowanych. Jak wynika z danych GUS, w 2011 roku w Polsce zlikwidowanych zostało 419 000 przedsiębiorstw, podczas gdy nowo otwartych tylko 408 000⁶⁸.

W 2011 roku 6,3 mln osób pracowało w MŚP, co stanowi ponad 70% ogółu zatrudnionych w owym roku w Polsce. Ponadto w 2011 roku Polska znalazła się w pierwszej 5 krajów UE w produkcji żywności, tytoniu oraz artykułów tekstylnych, wytwarzając 8% ogółu produkcji krajów członkowskich w tej dziedzinie⁶⁹.

Z danych GUS wynika, że w 2012 roku w Polsce aktywnych było 1 791 700 przedsiębiorstw, czyli o 10 300 więcej niż w roku ubiegłym. Wśród mikro – i małych firm nastąpił wzrost liczby przedsiębiorstw. Najmniejsze firmy stanowiły 95,95% (1 719 200), małych firm działało o ponad 2 000 więcej (57 100), natomiast liczba aktywnych średnich przedsiębiorstw zmniejszyła się do 15 500⁷⁰.

W 2012 roku nastąpił wzrost wartości dodanej wytworzonej przez MŚP do 48,5%. Wzrósł udział mikroprzedsiębiorstw do 29,7% oraz firm średnich z 10,1% do 11,0%, udział małych firm w tworzeniu wartości dodanej nie uległ zmianie w porównaniu do roku poprzedniego, wynosząc 7,8%⁷¹.

W 2013 roku liczba małych i średnich przedsiębiorstw wyniosła 1 474 953, zatrudniając 5 679 112 osób. W stosunku do roku poprzedniego, nie odnotowano istotnych zmian w liczbie działających firm. Mikroprzedsiębiorstwa stanowią ponad 95% wszystkich przedsiębiorstw tego sektora, a wytworzona przez nie wartość dodana wyniosła 28 mld EUR. 52 676 małych przedsiębiorstw działających na polskim rynku w 2013 roku wytworzyły 27 mld EUR wartości dodanej, zatrudniając 1 121 510 pracowników. Średnie przedsiębiorstwa zatrudniały 1 550 098 osób, w 14 850 firmach⁷². 94 mld EUR stanowiące wartość dodaną sektora MŚP to 50% całkowitej wartości dodanej 2013 roku⁷³.

---

1. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. O swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. z 2004r. Nr 173, poz. 1807↩

2. Ustawa Prawo działalności gospodarczej z 19 listopada 1999 r. Dz. U. z 1999 r. Nr 101, poz. 1178↩

3. http://ksse.com.pl/files/page/Formy%20prowadzenia%20działalności%20gorpodarczej%20w%20Polsce_Furtek%20Komosa%20Aleksandrowicz.pdf, 12.04.2015r.↩

4. A. Brożkowska, K. Wrana, Małe i średnie firmy na rynkach międzynarodowych możliwości rozwoju działalności na rynkach: Polski, Grecji, Hiszpanii i Włoch, CTC Polska, Opole 2008, s.63-64↩

5. http://www.een.org.pl/index.php/unia-europejska---spis/page/4/articles/komisja-europejska-a-sektor-msp.html, 12.04.2015 r.↩

6. Dz. U. z 2007 r., nr 59, poz. 404, z późn. Zm.↩

7. Rozporządzenie Komisji UE nr 1407/2013 z dnia 18 grudnia 2013r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis (Dz. Urz. UE L 352 z 24.12.2013)

   Pomoc de minimis – pomoc, której wartość dla danego beneficjenta w okresie trzech kolejnych lat podatkowych nie przekracza 200 tys. euro lub 100 tys. euro w sektorze transportu drogowego, nie wpływa ona na handel między państwami członkowskimi i/lub nie zakłóca bądź nie zagraża zakłóceniem konkurencji i dlatego nie podlega przepisom art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej↩

8. Departament Monitorowania Pomocy Publicznej UOKiK, Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2013 roku, Warszawa 2014, s. 10↩

9. Dz. U. z 2005 r., nr 179, poz. 1484↩

10. Biuro Analiz i Dokumentacji Kancelarii Senatu, Wsparcie finansowe dla małych i średnich przedsiębiorstw ze środków krajowych i Unii Europejskiej, Warszawa 2012, s.3↩

11. Tamże, s. 4-5↩

12. Departament Monitorowania Pomocy Publicznej UOKiK, Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2013 roku, Wyd. UOKiK, Warszawa 2014, s. 20, wykres 4↩

13. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2003 roku, Wyd. UOKiK, Warszawa 2004, s.12, tabela nr 2↩

14. Tamże, s. 17, wykres 2↩

15. Departament Monitorowania Pomocy Publicznej UOKiK, Raport…, Dz. cyt., s. 23, tab. 9↩

16. Tamże, s. 20, wykres 4.↩

17. Departament Monitorowania Pomocy Publicznej UOKiK, Raport o pomocy de minimis w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2013 roku, Wyd. UOKiK, Warszawa 2014, s. 23, wykres 7.↩

18. Tamże, s. 12↩

19. Podstawy Wsparcia Wspólnoty, Promowanie rozwoju gospodarczego i warunków sprzyjających wzrostowi zatrudnienia, Dokument przyjęty przez Radę Ministrów 23 grudnia 2003r. oraz zatwierdzony przez Komisję Europejską w dniu 22 czerwca 2004 r., Bruksela – Warszawa 2003, s. 137↩

20. A. Jankowska, T. Kierzkowski, R. Knopik, Fundusze pomocowe dla Polski po akcesji – fundusze strukturalne i Fundusz Spójności, Wyd. PARP, Warszawa 2004, str. 31↩

21. B. Rogoda, Wpływ integracji europejskiej na rozwój przedsiębiorczości, p. red Jana Targalskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2009, s.124↩

22. Zespół pracowników Departamentu Koordynacji Wdrażania Funduszy UE pod kier. M. Kalupy, Sprawozdanie z realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013; Przebieg realizacji w 2012r., Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2013r., s. 97↩

23. http://www.efl.pl/finansowanie/EFL_Raport_MSP_pod_lup.pdf, 30.04.2015↩

24. D.z. U. z 2008r. Nr 232, poz. 1548, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2009 roku w sprawie pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom działającym na podstawie zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej na terenach specjalnych stref ekonomicznych↩

25. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2008 r. w sprawie poszczególnych stref↩

26. http://www.mg.gov.pl/Wspieranie+przedsiebiorczosci/Wsparcie+finansowe+i+inwestycje/Specjalne+strefy+ekonomiczne/Pomoc+regionalna+dla+przedsiebiorcow, 30.04.2015↩

27. http://www.mg.gov.pl/files/upload/7809/Kopia%20efektyIII.pdf, 30.04.2015↩

28. Cz. Pilarska, Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2009, s. 36↩

29. J. Łapiński, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008-2009, red. A. Wilmańska, Wyd. PARP, Warszawa 2010, s. 33, wykres 3.4.↩

30. Tamże, s.36, wykres 3.7.↩

31. Tamże, s. 40, wykres 4.2.↩

32. Tamże, s. 58, wykres 6.2.↩

33. Red. A. Tokaj-Krzewska, S. Pyciński, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2004-2005, Wyd. PARP, Warszawa 2006, s. 13↩

34. Red. S. Pyciński, A. Żołnierski, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005 – 2006, Wyd. PARP, Warszawa 2007, s. 26, wykres 2.8.↩

35. J. Łapiński, Raport…, Dz. cyt., s. 40, wykres 4.2.↩

36. Red. A. Tokaj-Krzewska, S. Pyciński, Raport…, Dz. cyt., s. 13↩

37. Red. A. Tokaj-Krzewska, S. Pyciński, Raport…, Dz. cyt., s. 27↩

38. Red. S. Pyciński, A. Żołnierski, Raport…, Dz. cyt., s. 17↩

39. Tamże, Załącznik 2 i 4, s. 18↩

40. Tamże, s 26, wykres 2.8.↩

41. J. Łapiński, Raport…, Dz. cyt., s. 40, wykres 4.2↩

42. Red. P. Zadura-Lichota, A. Żołnierski, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007, Wyd. PARP, Warszawa 2008, s. 22, tab. 2.5.↩

43. Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010-2011, Wyd. PARP, Warszawa 2012, s. 19, wykres 2.2.↩

44. Red. P. Zadura-Lichota, A. Żołnierski, Raport…, Dz. cyt., s. 29, tab. 2.9.↩

45. Red. A. Żołnierski, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2007-2008, Wyd. PARP, Warszawa 2009, s. 24↩

46. Tamże, s. 25↩

47. Red. A. Żołnierski, Raport…, Dz. cyt., s. 27↩

48. J. Łapiński, Raport…, Dz. cyt., s. 32-33↩

49. Tamże, s. 28↩

50. Tamże, s. 29↩

51. J. Łapiński, Raport…, Dz. cyt., s. 40↩

52. Komisja Europejska, SBA Fact Sheet 2012, Bruksela 2012. Dane za 2009 rok dotyczą sekcji B-J, L, M, N NACE rev. 2.LUB RAPORT MSP 2010-2011, S. 22↩

53. Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport…, Dz. cyt., s. 22↩

54. Tamże, s. 23, wykres 2.7↩

55. Tamże, s. 19, wykres 2.2.↩

56. Tamże, s. 18↩

57. Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport…, Dz. cyt., s. 20-21↩

58. Tamże, s. 28↩

59. Tamże, s. 22↩

60. Tamże, s. 19, wykres 2.2.↩

61. Tamże, s. 27↩

62. Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport…, Dz. cyt., s. 29↩

63. Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2011-2012, Wyd. PARP, Warszawa 2013, s. 24↩

64. Tamże, s. 19↩

65. Tamże, s. 20↩

66. Tamże, s. 21↩

67. Tamże, s. 22↩

68. Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport…, Dz. cyt., s. 22↩

69. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/performance-review/files/supporting-documents/2012/annual-report_en.pdf, 29.04.2015↩

70. Red. A. Tarnawa, Raport…, Dz. cyt., s. 19, wykres 2.7.↩

71. Tamże, s. 15, wykres 2.2.↩

72. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/performance-review/index_en.htm, 29.04.2015↩

73. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/performance-review/files/countries-sheets/2014/poland_en.pdf, 29.04.2015↩