Kl. 2 TD

Temat: Publicystyka pozytywistyczna – geneza polskiej felietonistyki.

Czas trwania lekcji: 45 min

Cele:

Główne:

- zapoznanie z formą felietonu i jego głównymi twórcami (Prus, Sienkiewicz, Świętochowski – Echa warszawskie)

- zapoznanie z różnymi stylami felietonów (m.in. kronika, list)

- zapoznanie z językiem i problematyką publicystyki pozytywistycznej

Operacyjne:

- uczeń przygotował w domu wstępną analizę i interpretację omawianym tekstów według wskazówek nauczyciela

- uczeń czyta ze zrozumieniem teksty publicystyki XIX-wiecznej

- uczeń charakteryzuje styl publicystyczny – felietonistyczny

- uczeń analizuje i interpretuje przygotowanej felietony

- uczeń określa sposoby przyciągania uwagi czytelników w tekstach publicystyki XIX-wiecznej

- uczeń nazywa funkcje omawianych tekstów i wskazuje ich językowe wykładniki

- uczeń wskazuje cechy narodowe Polaków ukazane w felietonach

- uczeń określa jakim gatunkiem jest felieton

Nieoperacyjne:

- przybliżenie uczniom problemów społecznych epoki pozytywizmu oraz zainteresowań ludzi tamtej epoki

Metody: heureza, dyskusja, praca w grupach

Formy pracy: zbiorowa, grupowa

Środki dydaktyczne: podręcznik E. Paczoska, Przeszłość to dziś, cz. 2 (tekst Kronik tygodniowych Prusa oraz fragment Listu z podróży do Ameryki Sienkiewicza), wybrane felietony Ech warszawskich z „Przeglądu Tygodniowego” (dotyczące życia kulturalnego i bieżących spraw społecznych), słownik terminów literackich

Przebieg lekcji:

1. Podanie tematu lekcji

2. Swobodna rozmowa na temat gatunków literackich spotykanych we współczesnej prasie

3. Główne wyznaczniki stylu publicystycznego (przypomnienie wiadomości):

- Publicystyka obejmuje, najogólniej mówiąc, wypowiedzi na aktualne problemy polityczne, społeczne, kulturalne itp.

- Publicystyka stanowi podstawową formę działalności dziennikarskiej (obok informacji), chociaż dziś dotyczy już nie tylko tekstów pisanych (w prasie), ale także innych typów wypowiedzi w środkach masowego przekazu (np. reportaż telewizyjny, radiowy, informacja filmowa itp.)

- Publicystyka różni się od tekstów informacyjnych tym, że nie tylko przekazuje wiadomości w obiektywnej („neutralnej”) formie, ale też je komentuje, wyjaśnia, rozstrzyga problemy. Bardzo ważne, aby informację odróżniać od komentarza (fakty od opinii), bo jest to warunek rzetelności i uczciwości dziennikarskiej

- Popularne gatunki dziennikarskie to: felieton, reportaż, wywiad, recenzja, komentarz czy artykuł polemiczny

1. Rozwój publicystyki, krótki wstęp do omawianych tekstów:

Publicystyka w dzisiejszym znaczeniu tego słowa narodziła się w drugiej połowie XIX w. wraz z rozwojem prasy. Chcąc przyciągnąć czytelników, redaktorzy dzienników i tygodników pozyskiwali do współpracy znanych autorów (dla których działalność dziennikarska często stanowiła stałe źródło dochodów, co nie było bez znaczenia). W dolnej części strony czasopisma, oddzielonej poziomą linią, zamieszczano powieści w odcinkach. Od francuskiej nazwy tej części gazety (fr. feuilleton – zeszycik, powieść w odcinku) powstała nazwa gatunku literackiego – felieton. Felietony ukazywały się w dziennikach zazwyczaj w ostatnim dniu tygodnia, zaś w tygodnikach – w każdym numerze.

W drugiej połowie XIX w. felieton zrobił wielką karierę. Powstało wówczas wiele jego odmian tematycznych: były to relacje z podróży (listy, kartki – obrazki z różnych etapów wędrówki po kraju i zagranicy), felietony naukowe, sądowe, salonowe, literackie, teatralne, uliczne.

Wybitni publicyści XIX w., tacy jak Prus i Sienkiewicz, właściwie ustalili zasady podstawowych gatunków publicystycznych, stworzyli ich wzorce.

1. Praca z tekstami przygotowanymi w domu

- podział klasy na grupy 6-7 osobowe (3-6 grup) i rozdanie grupom wybranych tekstów (ew. z kartami pracy – pytaniami, na podstawie których należy stworzyć notatkę)

- uczniowie w grupach wspólnie analizują i interpretują wskazany fragment, starając się określić i krótko skomentować następujące elementy i aspekty tekstu:

• temat;

• intencję autora (cel, jaki przyświecał autorowi piszącemu ten tekst);

• sposoby przyciągania uwagi czytelnika;

• poetykę, zastosowane środki stylistyczne;

• gatunek literacki;

• dominujące funkcje językowe obecne w tekście.

- uczniowie powinni posiadać wstępnie przygotowaną do tego notatkę w domu

- uczniowie mogą korzystać z przygotowanego słownika terminów literackich

1. Prezentacja wyników pracy grup z podyktowaniem przygotowanych wniosków do zeszytów

2. Omówienie cech felietonu – wskazówki do samodzielnej pracy

- tematem felietonu może być właściwie wszystko, ale autor powinien uwzględniać sprawy aktualne, ważne (z jakiegoś punktu widzenia), ogarniać wszystko to, co się dookoła dzieje, przy czym zagadnienia pozornie błahe mogą kryć w sobie poważne problemy;

- felieton może łączyć różne, czasem odległe sprawy, może być „wielotematyczny”;

- lekkość i finezja felietonu wymagają pracy i wysiłku autora, który często łączy ze sobą odległe tematy;

- autor powinien mieć wiedzę o zagadnieniach, o których pisze;

- temat należy ująć tak, aby był interesujący dla czytelników;

- do felietonu można wprowadzić: fikcję literacką (nawet zdarzenia i postaci fantastyczne), stylistykę gawędy, listu, postać narratora itp.;

- Tytuł – powinien być ciekawy, atrakcyjny, przyciągający uwagę. Może zawierać: cytat lub być parafrazą jakiegoś cytatu, paradoks, aluzję, kalambur (gra słów uwydatniająca dwuznaczność jakiegoś wyrazu lub wyrażenia, gra podobieństwem brzmieniowym słów), neologizm, żart językowy;

- tytuł Powinien informować, ale i intrygować. Często jest apelem, wezwaniem, zakazem; uznaniem cieszą się tytuły nawiązujące do znanych tekstów (cytatów), zawierające skojarzenia literackie czy kulturowe;

- zapowiedź (lead) to umieszczony na początku artykułu krótki tekst (1–2 zdania lub czasem cały akapit), wydrukowany większą, grubszą czcionką, w którym czytelnik znajdzie wyraźną zachętę do czytania; lead może zawierać informację o treści artykułu, jakiś szczególnie intrygujący, kontrowersyjny jego fragment, cytat lub ważną myśl;

- każdy dłuższy tekst dziennikarski powinien być podzielony na akapity. Dobrze, jeśli dodatkowo „rozświetlają” go śródtytuły ułatwiające lekturę.

1. Krótki komentarz do funkcji humoru w omawianych felietonach (dodatkowo)

Humor, komizm (a także ironia i sarkazm, których nie brak w felietonach) miały wymiar dydaktyczno-moralizatorski. Przeciwstawiały się zwłaszcza romantycznej i sentymentalnej tradycji literackiej.

1. Praca domowa: dla chętnych na lepszą ocenę do napisania własny felieton według podanych na lekcji wytycznych