Promieniowanie rentgenowskie (w wielu krajach nazywane promieniowaniem X lub promieniami X) – rodzaj promieniowania elektromagnetycznego, które jest generowane podczas wyhamowywania elektronów^[1]. Długość fali mieści się w zakresie od 10 pm do 10 nm. Zakres promieniowania rentgenowskiego znajduje się pomiędzy ultrafioletem i promieniowaniem gamma.

Zakresy promieniowania rentgenowskiego

• twarde promieniowanie rentgenowskie – długość fali od 5 pm do 100 pm

• miękkie promieniowanie rentgenowskie – długość fali od 0,1 nm do 10 nm

Ze względu na częściowe pokrywanie się zakresów promieniowania rentgenowskiego i promieniowania gamma, obecnie jako kryterium klasyfikujące przyjmuje się źródło promieniowania: promieniowanie rentgenowskie powstaje podczas hamowania wolnych elektronów, a promieniowanie gamma w wyniku rozpadu promieniotwórczego jąder pierwiastków.

Promieniowanie rentgenowskie uzyskuje się w praktyce (np. w lampie rentgenowskiej) poprzez wyhamowywanie rozpędzonych elektronów na materiale o dużej (powyżej 20) liczbie atomowej (promieniowanie hamowania), efektem czego jest powstanie promieniowania o charakterystyce ciągłej, na którym widoczne są również piki pochodzące od promieniowania charakterystycznego anody (rozpędzone elektrony wybijają elektrony z atomów anody). Luki po wybitych elektronach na dolnych powłokach elektronowych pozostają puste do czasu, aż zapełnią je elektrony z wyższej powłoki. Elektron przechodząc z wyższego stanu emituje kwant promieniowania rentgenowskiego – następuje emisja charakterystycznego promieniowania X. Promieniowanie X powstaje także w wyniku wychwytu elektronu, tj. gdy jądro przechwytuje elektron znajdujący się na powłoce K, w wyniku czego powstaje wolne miejsce, na które spadają elektrony z wyższych powłok i następuje emisja kwantu X.

Zjawisko Comptona, rozpraszanie comptonowskie

zjawisko rozpraszania promieniowania X (rentgenowskiego) i promieniowania gamma, czyli promieniowania elektromagnetycznego o dużej częstotliwości, na swobodnych lub słabo związanych elektronach, w wyniku którego następuje zwiększenie długości fali promieniowania

RTG

• Badań rtg nie można stosować do diagnostyki tkanek miękkich ze względu na zbyt małe różnice ich współczynników absorpcji.

• W celu lepszego zobrazowania niektórych struktur stosuje się środki kontrastujące, popularnie zwane kontrastami.

• Badania rentgenowskie nie są obojętne dla zdrowia, ponieważ ok. 99% promieniowania jest pochłaniane przez organizm. Dlatego też ogranicza się je do minimum, stosując coraz częściej nowocześniejsze metody diagnostyki, które są bardziej dokładne i - co najważniejsze - bardziej bezpieczne dla pacjenta

Kontrast w badaniu RTG

• substancja podawana podczas badania obrazowego w celu lepszego uwidocznienia określonych struktur i narządów

• Jako substancje kontrastujące stosowane są m.in.:

1. sole baru – podawane doustnie w celu uzyskania lepszego widoku śluzówki przewodu pokarmowego,

2. związki jodu – podawane do naczyń krwionośnych w celu uzyskania ich obrazu i np. obrazu serca

RTG klatki piersiowej

• badanie radiologiczne polegające na przechodzeniu przez klatkę piersiową kontrolowanych dawek promieni rentgenowskich (promieni X), rzutowanych na prostopadłą płaszczyznę z detektorem tych promieni.

Standardowe zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej wykonywane jest w projekcji tylno-przedniej. Niekiedy wykonuje się zdjęcie boczne, rzadziej skośne. Niekiedy zdjęcie rentgenowskie wykonuje się po bezpośrednim podaniu doustnie środka cieniującego – kontrastu, celem lepszej oceny przełyku oraz śródpiersia

• Zdięcie „A”

• prawidłowy radiogram klatki piersiowej

• Zdięcie „B”

• zapalenie płuc w przebiegu gorączki

8 listopada 1895 roku niemiecki naukowiec Wilhelm Röntgen rozpoczął obserwacje promieni katodowych podczas eksperymentów z lampami próżniowymi. 28 grudnia 1895 roku opublikował on wyniki swoich badań w czasopiśmie Würzburgskiego Towarzystwa Fizyczno-Medycznego. Było to pierwsze publiczne ogłoszenie istnienia promieni rentgenowskich, dla których Röntgen zaproponował nazwę promieni X, obowiązującą do chwili obecnej w większości krajów (m.in. w krajach anglosaskich). Potem wielu naukowców zaczęło je określać jako promienie rentgena (nazwa obowiązująca m.in. w Polsce i w Niemczech). Za odkrycie promieni X Röntgen otrzymał pierwszą nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki w 1901 roku.