Tolerancja jako zadanie wychowawcze

Nietolerancję rodzi przekonanie o własnych racjach i swojej doskonałości oraz o ułomności moralnej i intelektualnej oponenta. Osoba nietolerancyjna odmawia „innemu” światu możliwości istnienia na równi z jego światem.

W przeciwieństwie do tolerancji, obojętność nie zawiera oceny ani elementu etycznego. Jest to pewna postać egocentryzmu, która nie wyjaśnia interesów poza osobistych. Przykładem obojętności może być brak reakcji wobec samo niszczeniu się narkomana. Inaczej jest w przypadku w sytuacjach wychowawczych, kiedy dziecko może sobie zaszkodzić zachowując się irracjonalnie np. katując się nieodpowiednią dietą.

Tolerancja może mieć zatem charakter pozytywny- kiedy jest „racjonalna”, aktywna poznawczo i aktywnie zaangażowana” lub negatywny- oznacza to pasywność wobec przedmiotu nietolerancji.

Tolerancję od cierpliwości, pobłażliwości, obojętności odróżnia świadomość iż jest to określona postawa indywidualna wobec otoczenia regulowana elementami intelektualno-poznawczymi, emocjonalnymi oraz motywacyjnymi.

Według Legowicza.¹

„Tolerancja to swoista w swych założeniach i odniesieniach postawa ludzka, która będąc szczególną wartością samą dla siebie, jest dlatego w życiu ludzkim tak pożądana, gdyż jeśli nie jedynie, to głównie dzięki niej można wszędzie żyć zgodnie i szczęśliwie..."².

Nietolerancja- źródła i przejawy

Nietolerancja, czyli nieuprawniona agresja czyli brak poszanowania cudzych uprawnień inspirowała okrucieństwo człowieka, instytucji i systemów. Jest to zachowanie lub opinia skierowana przeciwko ludziom, zjawiskom lub wartościom, które „nam" nie odpowiadają, są „inne" w celu ich zmiany lub zniszczenia, mimo że ich istnienie lub posiadanie jest uprawnione przez prawa natury, obyczaj, moralność.³

Głównym pytaniem które powinien zadać pedagog społeczny jest to pytanie o źródła nietolerancji. Tadeusz Pilch wymienia następujące przyczyny nietolerancji

*Ignorancja- Nie tylko dlatego, że nastawienia nietolerancyjne i gotowość do nietolerancyjnych zachowań cechuje w większości ludzi o niskim poziomie wykształcenia lecz przede wszystkim dlatego, iż obiektem nietolerancyjnych zachowań i działań są ludzie i zjawiska postrzegani jako „inni", obcy i nieznani.

*Poczucie odmienności- owemu poczuciu towarzyszy wyraźna kwalifikacja etyczna, estetyczna lub inna, lecz zawsze generalnie dodatnio wartościująca własną pozycję i cechy.

*Lęk i zagrożenia- Są to powszechne i naturalne uczucia w sytuacji zagrożenia utratą wyłączności, przywileju (tak reaguje powszechnie człowiek zagrożony w swojej wyłączności lub przywilejach). Jest to odmiana społecznego i indywidualnego egoizmu.

*Przesądy- jako szczególna postać ignorancji, ale różniącą się od niewiedzy uporczywością trwania i nieusuwalnością przez objaśnianie. Niestety najgroźniejsza postać przesądów to te wywołujące agresywne czyny wobec innych ras, w Polsce np. Cyganów, Żydów.

*Dyspozycje psychiczne warunkowane cechami osobniczymi- Sztywność, schematyczność obrazu świata, a także zachwiane poczucie bezpieczeństwa - to cechy ułatwiające narodziny nietolerancji. Jakże to częste właściwości ludzi starych, dla których świat jawi się jako skumulowane zagrożenie ich pozycji ekonomicznej i bezpieczeństwa osobistego.

*Dyspozycje psychiczne warunkowane okolicznościami zewnętrznymi- zaliczamy tu głównie propagandę, system wychowania lub szczególną presję konformizmu lub nawet towarzyskiego konwenansu. Wszystkie te czynniki mogą kształtować osobowość szalenie podatną na przekonanie i czyny nietolerancyjne.

Na podstawie wymienionych źródeł, Aronson sformułował wieloskładnikową definicję nietolerancji.

Nietolerancja oznacza:

1. postawę (zachowanie, sąd) wynikające z procesów rozumowych lub pseudorozumowych, umotywowane różnymi czynnikami, o silnym zabarwieniu emocjonalnym;

2. podmiotem takich zachowań lub przeświadczeń są jednostki, grupy, instytucje lub państwo;

3. dotyczą innych ludzi, grup, instytucji, ich właściwości, systemów wartości kulturowych lub religijnych;

praw ludzi do posiadania odrębności w myśleniu, zachowaniu i wartościach;

4. cechy i właściwości przeciw którym jest skierowana, są w świetle zasad powszechnego uznania uprawnione i w rozumieniu powszechnym nie szkodą innym;

5. wyraża się w różnych postaciach agresji, przymusu, eliminowania, ograniczania lub niszczenia.⁴

---

1. T. Pilch, I. Lepalczyk, ,,Pedagogika społeczna”, Warszawa 2003, s.427↩

2. J. Legowicz ,,Tolerancja wymóg życia społecznego”, ,,Nowe drogi”, 1985, nr 8, s. 26↩

3. T. Pilch, I. Lepalczyk, ,,Pedagogika społeczna”, Warszawa 2003, s.428↩

4. T. Pilch, I. Lepalczyk, ,,Pedagogika społeczna”, Warszawa 2003, s.430↩