MAKROEKONOMIA
PKB (PRODUKT KRAJOWY BRUTTO) – suma wartości wszystkich wytworzonych produktów finalnych i wytworzonych usług również o charakterze finalnym (w ujęciu rocznym i kwartalnym); wskaźnik potęgi gospodarczej kraju
PKB per capita – PKB przypadający na 1 mieszkańca; wskaźnik dobrobytu społeczeństwa danego kraju
MAKROEKONOMIA – dziedzina nauk ekonomicznych, która zajmuje się funkcjonowaniem gospodarki jako całości
USTRÓJ GOSPODARCZY – reguły prawne, które przesądzają o tym, komu i jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może lub musi wykonywać czynności gospodarcze
GOSPODARKA LIBERALNA – taki typ gospodarki, w którym liczba czynności gospodarczych nakazanych lub zastrzeżonych przez państwo jest wysoce ograniczona
USTRÓJ ETATYSTYCZNY – większość czynności gospodarczych jest zastrzeżonych wyłącznie dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych, wiele też jest nakazanych przez państwo
GOSPODARKA CENTRALNIE ZARZĄDZANA – jednostki gospodarcze obowiązuje pewien szczególny rodzaj nakazów i zakazów
DYREKTYWA GOSPODARCZA – nakłada na jednostkę gospodarczą obowiązek prowadzenia działalności w dziedzinach i rozmiarach określonych przez władze i sposobem przez te władze wymaganym
GOSPODARKA RYNKOWA – podstawowym motywem działania przedsiębiorstw jest maksymalizacja zysku, a podstawowym sposobem kontaktów między przedsiębiorstwami są transakcje kupna-sprzedaży, zawierane w oparciu o swobodnie negocjowane ceny
MODELE GOSPODAREK RYNKOWYCH:
Neoliberalna gospodarka rynkowa
Społeczna gospodarka rynkowa
Socjalna gospodarka państwa dobrobytu
Japońska gospodarka rynkowa
USTRÓJ STANOWY – jakaś część ludności z racji pochodzenia objęta jest na mocy prawa większą liczbą zakazów prowadzenia i nakazów wykonywania czynności gospodarczych niż pozostała jej część
MARKSIZM – kierunek myślowy, który zakładał, że społeczeństwo żyjące w ustroju kapitalistycznym ma charakter klasowy (istnieje w nim klasa posiadaczy środków produkcji i klasa wyzyskiwanych robotników)
KAPITALIZM – większość dóbr gospodarczych jest własnością prywatną, przy czym własność ta obejmuje przynajmniej prawo do sprzedaży dóbr lub nieodpłatnego przekazania dowolnej osobie prywatnej lub fizycznej oraz prawo do prowadzenia przy użyciu dobra działalności gospodarczej, której sensem jest otrzymanie nadwyżki ekonomicznej
SOCJALIZM – większość dóbr ekonomicznych jest własnością kolektywną, a w przypadku dóbr prywatnych ograniczoną jedynie do prawa do sprzedaży dóbr lub nieodpłatnego ich przekazania
DEMOKRATYCZNY USTRÓJ GOSPODARCZY – całe społeczeństwo lub przynajmniej stan uprzywilejowany wyposażony jest w mechanizmy wyborcze (może wpływać na charakter prawa gospodarczego)
DYKTATORSKI USTRÓJ GOSPDARCZY – stanowienie prawa odbywa się z pominięciem mechanizmów wyborczych
SNA (SYSTEM RACHUNKÓW NARODOWYCH) – za pomocą tej metody oblicza się PKB; rozstrzyga kto wytwarza PKB a kto nie oraz jakie dobro, a w szczególności jaka usługa jest do niego zaliczana
WZROST GOSPODARCZY – jeśli PKB w roku t jest większy niż w roku t+1, to w okresie między t a t+1 dokonał się wzrost gospodarczy
RECESJA – spadek PKB w wielkościach bezwzględnych obserwowany między rokiem t+1 a t
STAGNACJA – brak wzrostu i brak spadku
WZROST STOPY ŻYCIOWEJ – jest możliwy wtedy, gdy wzrost gospodarczy jest szybszy od wzrostu ludności; przybywa wtedy dóbr i usług na mieszkańca
POLITYKA PIENIĘŻNA – zespół czynności zmierzających do zapewnienia gospodarce pieniądza w ilości dostosowanej do jej potrzeb
POLITYKA FISKALNA – czynności, których celem jest pobór podatków oraz czynności polegające na rozdysponowaniu sum zebranych w rezultacie poboru
POLITYKA GOSPODARCZA – świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową – na jej dynamikę, strukturę i funkcjonowanie, na stosunki gospodarcze w państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą
KLASYCZNA KONCEPCJA PAŃSTWA-MINIMUM (A. SMITH, D. RICARDO) - samoczynnie działający mechanizm rynkowy (tzw. Niewidzialna ręka) sprawia, że egoistyczne działania jednostek stają się korzystne dla ogółu. Działalność państwa powinna sprowadzać się do zapewnienia ładu instytucjonalno-prawnego, obrony narodowej, porządku publicznego oraz stworzyć jak najlepsze warunki dla konkurencji
INTERWENCJONIZM PAŃSTOWY (J. KEYNES) – minimalizowanie konsekwencji występowania 2 istotnych wad gospodarki rynkowej: jej niezdolności do realizowania pełnego zatrudnienia oraz niesprawiedliwego podziału dochodów.
MONETARYZM (M. FRIEDMAN) – główne zadania polityki gospodarczej to walka z inflacją w długim okresie za pomocą wszelkich narzędzi polityki monetarnej
NOWA EKONOMIA KLASYCZNA (R. LUCAS, R. BARRO) – wysuwa hipotezę racjonalnych oczekiwań (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe analizując np. prowadzoną przez państwo politykę, oprócz przebiegu danego zjawiska w przeszłości, wykorzystują wszelkie dostępne informacje, które mogą im ułatwić poprawne prognozowanie) i teoremat nieefektywności państwal (pogląd, w myśl którego państwo przez swoją politykę gospodarczą nie jest zdolne do skutecznego oddziaływania na koniunkturę gospodarczą, gdyż wszystkie zmiany są antycypowane i neutralizowane.
SZKOŁA NEOAUSTRIACKA (F. HAYEK) – akcentuje głównie ochronę własności prywatnej i konkurencji; stawia na prywatną przedsiębiorczość i wolny rynek jako najlepszy mechanizm alokacji zasobów i najlepsze źródło informacji
EKONOMIA PODAŻY (A. LAFFER, G. GILDER) – stymulowanie podażowej strony gospodarki przez redukcję podatków dla pobudzenia inwestycji, obniżkę podatków od dochodów osobistych i ograniczenie sektora publicznego
TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO (K. ARROW, J. BUCHANAN, G. TULLOCK, A. DOWNS, W. NISKANEN) – bada związki między sferą ekonomii i polityki; państwo powinno interweniować tylko w sytuacji, gdy istnieją jednoznaczne dowody, że rozwiązania rynkowe są mniej efektywne.
PODTSAWOWE CELE POLITYKI GOSPODARCZEJ:
stabilna i wysoka dynamika wzrostu gospodarczego
pełne zatrudnienie
stabilizacja poziomu cen
równowaga zewnętrzna w zakresie wymiany z zagranicą i kursu walutowego
BUDŻET PAŃSTWA – plan finansowy uwzględniający dochody i wydatki państwa z wiązane z prowadzoną przez państwo polityką gospodarczą i społeczną, sporządzany na okres 1 roku.
NADWYŻKA – dochody > wydatki
DEFICYT – wydatki > dochody
RÓWNOWAGA – wydatki = dochody
ZASADY BUDŻETOWE:
zasada rocznego budżetowania (konstruowany na okres 1 roku)
zasada zupełności (obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa)
zasada jedności (wszystkie dochody i wydatki są zawarte w 1 zestawieniu)
zasada jawności (budżet jest ustawą opublikowaną w dzienniku ustaw)
zasada równowagi budżetowej (dochody powinny pokrywać wydatki państwa)
STOPA REDYSTRYBUCJI – procentowy udział wydatków budżetowych w stosunku do PKB
HANDEL ZAGRANICZNY – eksport i import towarów i usług
BEZROBOCIE – stan, w którym nie ma pełnego zatrudnienia
INFLACJA – wzrost ogólnego poziomu cen i spadek wartości pieniądza
RODZAJE BEZROBOCIA:
naturalne – występuje w sytuacji równowagi na rynku pracy:
frykcyjne – ludzie, którzy są albo absolwentami szkół (szukają pracy) albo ją zmieniają oraz wszystkie osoby ułomne (niepełnosprawne, chore)
strukturalne – wynika ze zmian w strukturze gospodarki (np. zawody, które wymierają)
transformacyjne – w sytuacji transformacji gospodarczej
dobrowolne (klasyczne) – jest efektem działalności związków zawodowych, które wywierają presję na rynku płac i płace są powyżej poziomu równowagi; ludzie świadomie rezygnują z pracy, bo nie odpowiadają im zbyt niskie płace
przymusowe (keynesowskie, koniunkturalne) – spada popyt na pracę, występuje nadprodukcja, słaba koniunktura; ludzie nie znajdują zatrudnienia mimo akceptacji niskich zarobków
RODZAJE INFLACJI ZE WZGLĘDU NA:
przyczyny bezpośrednie:
popytowa – popyt > podaż
finansowa – spowodowana przez wzrost wydatków rządowych
kredytowa – spowodowana przez nadmierne pożyczki bankowe
podażowa – skutek szoków, które obniżają podaż (klęski żywiołowe, wojna, restrukturyzacja)
kosztowa – przenoszenie na ceny wyższych kosztów produkcji
zysków – wzrost marż zysków
importowana – utrzymujący się wzrost eksportu napędzany zwiększonym popytem ze strony zagranicy; duży napływ kapitału stymuluje popyt, wzrost cen importowanych surowców i półproduktów
tempo wzrostu cen:
pełzająca – ceny rosną wolno (2-3% rocznie)
umiarkowana - roczna stopa wzrostu poniżej 10%
galopująca – dwu-trzycyfrowa stopa
hiperinflacja – co najmniej 300%
IRL (INDEKS ROZWOJU LUDZKIEGO) – koncentruje się na 3 elementach życia ludzkiego: długowieczności, poziomie wiedzy i stopie życiowej
KRZYWA PHILLIPSA - krzywa ilustrująca związek pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji, przy założeniu pewnej oczekiwanej stopy inflacji. Przyjmuje się, że w długim okresie występuje pomiędzy nimi relacja odwrotnej zależności.
Produkt krajowy brutto PKB – jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze, zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem,
Produkt narodowy brutto PNB – stanowi miernik całkowitych dochodów osiągniętych przez obywateli danego kraju, powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą (dochody netto to różnica między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłaconymi z tytułu własności cudzoziemcom).
Produkt narodowy netto PNN – jest mniejszy od produktu narodowego brutto o amortyzację.
Dochód narodowy wg cen czynników wytwórczych .DNCW – uzyskujemy odejmując od produktu narodowego netto wielkość podatków pośrednich
Osobisty dochód ludności ODL - jest częścią dochodu narodowego wg cen czynników wytwórczych (DNCW), która pozostaje po potrąceniu nie rozdzielonych zysków, przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstw oraz po spłaceniu podatku od dochodów firm do budżetu państwa.
ODL – osobisty dochód ludności - może być zwiększony o transfery (renty, emerytury);
Dyspozycyjny dochód ludności DDL – jest wynikiem bezpośredniego opodatkowania ODL po uregulowaniu podatków .
Deflator – stosunek dochodu narodowego w ujęciu nominalnym (w cenach bieżących) do dochodu narodowego w cenach realnych (stałych), pomnożonej przez 100 tworzy wskaźnik .
Deflacja - zmniejszenie się ilości pieniądza na rynku , czego efektem jest spadek cen. Zazwyczaj deflacja jest powiązana jest ze spadkiem produkcji i zatrudnieniem ,ale jej efektem jest też obniżenie się cen i spadek zadłużenia zagranicznego liczonego w innych walutach .
Inflacja - przez inflację należy rozumieć proces wzrostu ogólnego poziomu cen towarów , który jest spowodowany zwiększeniem ilości pieniędzy będących w obiegu w stosunku do ilości towarów na rynku . Wzrost cen w jakimś okresie ma charakter względnie trwały.
Z definicji wynika również, że inflacja oznacza wzrost ogólnego tj. średniego poziomu cen. Wynika z tego, że nie każdy wzrost cen jest inflacją. Jeżeli podwyżkom niektórych cen towarzyszą obniżki innych cen, to ogólny poziom cen nie musi wzrosnąć. W tej sytuacji wzrost cen nie ma inflacyjnego charakteru.
Stopa dyskontowa - Jest to stopa %, po której bank centralny udziela pożyczek bankom komercyjnym. Jest to tzw. minimalna stopa pożyczkowa. Bank centralny jest kredytodawcą ostatniej instancji, w związku z czym jest w stanie udzielać pożyczek bankom komercyjnym w sytuacji zagrożenia finansowego i utraty zaufania . kredyt ten nazywa się kredytem refinansowym.
Luka recesyjna - pojawia się wtedy , gdy równowaga pomiędzy zagregowanym popytem i podażą występuje na poziomie niższym niż wynikającym z wielkości produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu .
Mnożnik inwestycyjny - decyduje o tym o ile wzrośnie produkt narodowy , jeżeli inwestycje wzrosną o 1 jednostkę . Mnożnik inwestycyjny jest tym większy , im większa jest krańcowa skłonność do konsumpcji , a zatem im mniejsza jest krańcowa skłonność do oszczędzania.
Dług publiczny - jest to całkowita kwota zadłużenia rządu w formie należnej zapłaty z tytułu sprzedaży papierów wartościowych Skarbu Państwa w celu pokrycia deficytu budżetowego.
Bilans płatniczy - jest to zestawienie wszelkich transakcji gospodarki narodowej z zagranicą w określonym czasie przeważnie jednego roku . Podstawowym celem jego sporządzania jest zapewnienie informacji o stanie stosunków finansowych państwa z zagranicą .
Ustrój gospodarczy- stanowią te reguły prawne, które przesądzają o tym:
komu oraz jakie przysługują prawa do posiadania,
oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać gospodarcze czynności.
Produkcja globalna - Wartość wytworzonej produkcji dóbr i usług w ciągu roku w przedsiębiorstwie
Produkcja finalna – ma miejsce wówczas, kiedy zakończony został proces produkcji i dane dobro nie podlega już dalszemu przetworzeniu, lecz przeznaczone zostaje na cele konsumpcyjne, bądź inwestycyjne.