POJĘCIA

1. PODEJŚCIE NAUKOWE

Nauka – całokształt wiedzy osiąganej za pomocą metody naukowej. Nauka sprowadza się w pewnym stopniu do wiedzy, o tym co jest teoretyczne. Nauka składa się z teorii (jest silna ponieważ mają dużo ustaleń, zależności) i badań ( metodologia mówi w jakim stopniu są badania) - stosunek metodologii do badań.

Tautologia – w naukach formalnych. Są to twierdzenia, które są prawdziwe tylko na mocy praw logiki. Zdanie prawdziwe: kij ma dwa końce, element definicyjny autorytety, które spotykamy jest to wiedza spotkana autorytet.

Metodologia- to system określonych reguł i procedur, prowadzących do uzyskiwania wiedzy naukowej. System ten jest ciągle ulepszany. Naukowcy ciągle szukają nowych metod obserwacji, analizy, logicznego wnioskowania.

Kontekst uzasadnienia – pieczołowite wykonywanie badań zgodnie wg procedury, zadań. Ta metoda jest najważniejsza. Odnosi się do działań badaczy podejmowanych wtedy, gdy próbują oni zweryfikować twierdzenia nauki.

Kontekst odkrycia- należy publikować oraz zajmować się tym co jest ciekawe, potrzebne.

Wyjaśnianie – jedno zjawisko jest wyjaśniane za pomocą innego zjawiska poprzez odwołanie się do praw ogólnych ( ludzie kłamią – badania na poszczególnych przypadkach).

Wyjaśnianie dedukcyjne –dane zjawisko wyjaśniamy, pokazując, że może zostać ono wyprowadzone z ustalonego prawa ogólnego. W myśleniu dedukcyjnym przesłanki prowadzą w sposób konieczny do wniosków. Op pewnych zdarzeń do ogólnych praw.

Wyjaśnianie probabilistyczne – inaczej indukcyjne – od pewnych zdarzeń do ogólnych praw. Wyjaśnianie to odwołuje się do uogólnień wyrażających albo arytmetyczny stosunek jednego zjawiska do drugiego, albo jego uogólnieniem wyrażającym określone tendencje/skłonności.. wnioski dotyczące konkretnych przypadków nie mogą zostać wyprowadzone z całkowita pewnością.

Verstehen –rodzaj empatii ( rozumiem ponieważ by w tej samej sytuacji)- są to nauki przyrodnicze i nauki społeczne, które tworzą dwie odmienne dziedziny wiedzy. Powodem tej odmienności jest natura właściwego im przedmiotu badawczego.

Empiryczny - oznacza doświadczenia oparte na formach obserwacji( ogólne podejście do rzeczywistości). Musi się ona opierać na spostrzeżeniach (zależą od naszych zmysłów), doświadczeniach, obserwacji.

Empiryzm logiczny – wychodzi z założenia, że można uzyskać wiedzę obiektywną w naukach społecznych, badając zarówno świat społeczny jaki i świat przyrodniczy.

Epistemologia – bada podstawy wiedzy, zajmuje się naturą tych przesłanek i rolą, jaką one odgrywają.

Intersubiektywność – jest wymianą informacji wśród naukowców. Informacje dotyczą wyników obserwacji i faktów, jest ona niezbędna ponieważ samo myślenie logiczne nie gwarantuje jeszcze empirycznej obiektywności.

Logika - system reguł wnioskowania pozwalających na wyprowadzenie rzetelnych wniosków
z zaobserwowanych faktów.

Replikacja – czyli powtarzanie badań dokładnie w taki sposób w jaki przeprowadzili je badacze i naukowcy. Ma chronić przed niezamierzonymi błędami i oszustwami.

Nauka normalna – to rutynowa weryfikacji teorii dominująca w danym momencie historycznym.

Nauka rewolucyjna – nagły rozwój konkurencyjnego paradygmatu. Zmiana paradygmatu oznacza rewolucje w nauce i może zostać zaakceptowana przez społeczność naukowców, lecz jedynie stopniowo.

Paradygmat – jest ściśle związany z koncepcją nauki normalnej. Jest skupiane na konkretnej rzeczywistości, każde działanie może być wyjaśniane jako rezultat.

Przewidywanie – umiejętność właściwego przewidywania uznawana jest za podstawową cechę myślenia naukowego. Jeśli wiedza jest niedostateczna do przewidywanie nie jest możliwe.

Racjonalizm – kierunek filozofii – istnieje możliwość zdobycia wiedzy poprzez proste odwołanie się do reguł i metod logiki.

Proces badawczy – to całościowy schemat działań, które naukowcy podejmują w celu wytworzenia wiedzy. Jest to paradygmat naukowych dociekań.

Podejście rozumiejące - pojawiło się jako wytwór tradycji Vestehen.

BADANIA NAUKOWE

Pojęcie – to abstrakcja (symbol) reprezentacja obiektu własności zjawiska.

Definicja operacyjna - budujemy zawsze wtedy, gdy danego zjawiska nie możemy obserwować bezpośrednio np. wstyd, takie uczucie, które pokazuje się w postaci zaczerwienienia.

Definicja pojęciowa – opisuje pojęcie za pomocą innych pojęć.

Definicja ostensywna – obserwowalne właściwości, opisujemy czy dane zjawisko zaszło czy nie, najpierw definicje, które mówią a potem przechodzimy do badań np. skala weksla.

Termin pierwotny – pierwsze terminy podstawowe, które ciężko jest zdefiniować np. przedmiot.

Termin pochodny – możemy zdefiniować, które są zdefiniowane np. krzesło.

Taksonomia – opisuje związki, pokazuje zależności: system kategorii, skonstruowany odpowiednio do obserwacji empirycznych w taki sposób że można opisać związki między kategoriami; kategorie mogą być wewnętrznie powiązane, odzwierciedla pierwotną rzeczywistość; nie dostarczają wyjaśnień ale dostarczają jednostkę rzeczywistości empirycznych.

Model – to odtworzenie rzeczywistości. Cechy charakterystyczne zjawisk lub obiektów, włączając w to ich części składowe i powiązania między nimi, logiczne powiązania, uporządkowania pojęć. Model pozwala wyeksponować to co najważniejsze.

Fałszywa konkretyzacja – czyli błędy polegające na traktowaniu abstrakcji jako rzeczywistość zamiast jako wytworu myślenia.

Strategia teorii przed badaniem – plan badawczy, w której najpierw formułuje się założenia teoretyczne, a następnie prowadzi badania empiryczne pozwalające na przyjęcie lub odrzucenie tych założeń.

Strategia badań przed teorią – plan badawczy, w którym obserwacja empiryczna, opis cech, pomiar i analiza otrzymanych wyników poprzedzają etap budowania teorii

Odpowiedniość– zgodność pomiędzy definicjami pojęciowymi i definicjami operacyjnymi.

Znaczenie teoretyczne – znaczenie jakie ma dane pojęcie w kontekście teorii, w której się pojawiło.

Teoria aksjomatyczna – system teoretyczny składający się ze zbioru pojęć i definicji operacyjnych; zbiór twierdzeń opisujących sytuację, w której teoria ta ma zastosowanie; zbiór powiązanych ze sobą stwierdzeń, a także system reguł logicznych wykorzystywanych do powiązania wszystkich pojęć w ramach systemu.

Struktura pojęciowa- poziom zaawansowania teorii polegający na systematycznym wbudowaniu kategorii deskryptowych w szerszą strukturę formułowanych twierdzeń.

System klasyfikacyjny – ustalenie teoretyczne dotyczące kategorii arbitralnych, skonstruowanych w celu opracowania obserwacji empirycznych.

System teoretyczny- połączenie taksonomii, struktur pojęciowych, opisów, wyjaśnień w strukturę pozwalającą na pełne wyjaśnienie zjawiska empirycznego.

PODSTWOWE ELEMENTY PROCESU BADAWCZEGO

Problem badawczy – to bodźce intelektualne wywołujące reakcję w postaci badań naukowych. Mają postać pytań. Nie wszystkie bodźce intelektualne mogą być badane w sposób empiryczny.

Jednostki analizy – są to podstawowe elementy badanego zjawiska np. człowiek, postawa, klasa szkolna, gmina budżet.

Zmienna – to właściwości empiryczne mająca dwie lub więcej wartości.

Zmienna ciągła – zmienna, która nie ma określonej minimalnej jednostki np. czas

Zmienna dyskretna – zmienna mająca minimalną jednostkę. Te, które da się wydzielić jednostki np. ilość osób, to co możemy policzyć.

Zmienna interwałowa- możemy określić co jakiś odcinek np. wzrost człowieka.

Zmienna kontrolna- sprawdzają czy obserwowany związek między zmiennymi nie jest związkiem pozornym. Jest to zmienna, która jest utrzymywana na stałym poziomie w celu zbadania czy wpływa ona na związek pomiędzy zmienną zależną i zależną.

Zmienna niezależna – zmienna wyjaśniająca tj. zakładana hipotetycznie przyczyna zmian wartości zmiennej zależnej np. chodzenie do kościoła – zależy od nas.

Zmienna zależna - zmienna, którą badacz chce wyjaśnić np. wiara.

Związek- współwystępowanie czy współzmienność dwóch lub więcej zmiennych

Związek dodatni- jest wtedy kiedy wzrost pewnej zmiennej powoduje wzrost wartości drugiej zmiennej.

Związek ujemny-jest wtedy kiedy wzrost jednej zmiennej powoduje spadek drugiej zmiennej

Związek pozorny – związek między niezależną i zmienną zależną, który wydaje się oczywisty, a który jest fałszywy, ponieważ można go wyjaśnić za pomocą zmiennych innych niż uwzględniono w hipotezie badawczej.

Błąd ekologizmu- przenoszenie wniosków z bardziej złożonej na prostszą jednostkę analizy, z wyższego na niższy poziom.

Błąd indywidualizmu – powstaje, gdy wnioski dotyczące grup, społeczeństw czy narodów są bezpośrednio wyprowadzane z danych otrzymanych dla jednostek.

Siła związku – stopień, w jakim dwie zmienne współzmieniają się wprost proporcjonalnie lub odwrotnie proporcjonalnie.

Współzmienność – inaczej kowariancja – współzmienność dwóch lub więcej zjawisk.

Hipoteza – proponowane przez nas odpowiedzi na problemy badawcze. Określają związek między zmiennymi. Hipotezy tworzymy dedukcyjnie lub indukcyjnie. Każda hipoteza postawiona w trakcie pracy musi być poddana weryfikacji. Hipoteza musi być jasno zdefiniowana.

PROBLEMY ETYCZNE BADAŃ W NAUKACH SPOŁECZNYCH

Kompetencje – dobrowolność – pełne informacje – zrozumienie. Założenie, że każda decyzja jest podejmowana przez osobę odpowiedzialną, dojrzałą, posiadającą niezbędne informacje do podjęcia tej decyzji.

Anonimowość – ochrona osób uczestniczących w badaniach poprzez oddzielenie danych identyfikujących te osoby od udzielonych przez nich informacji. Występuje, jeżeli nazwisk nie można powiązać z wynikami ( podstawą jest zaufanie).

Poufność – informacje identyfikujące osoby badane, nie mogą oraz nie będą badane.

Dobrowolność - wolny wybór, czy uczestniczyć w badaniach naukowych, czy też nie. Zasada ta gwarantuje, że zgoda na narażenie się na znane ryzyko zostało wyrażone całkowicie dobrowolne.

Dylemat etyczny – powstaje, gdy badacz musi podjąć decyzje, czy prowadzić badania pomimo wątpliwej etycznej procedury.

Istotność informacji – odnosi się do zakresu, w jakim informacje zbierane przez badacza mają charakter prywatny lub potencjalnie zagrażający osobie badanej. Im bardziej osobiste są informacje udzielane przez osobę badaną tym większy obowiązek zapewnienia ich ochrony spoczywa na badaczu.

Kodeks etyczny – tworzone są po to aby w zasadach postępowania uwzględnione zostały specyficzne problemy i zagadnienia , z jakimi naukowcy mogą się spotkać w badaniach prowadzonych w ramach określonej dyscypliny.

Oszukiwanie – badacze często zbierają dane bez wiedzy i osób badanych i czasami nie przestrzegają zasady ochrony i zachowywania tajności danych.

Prawo do prywatności- prawo jednostki do wyboru czasu i okoliczności i co ważniejsze zakresu w jakim chce ona lub nie chce ujawnić swoich postaw, wierzeń, zachowań i opinii.

Strategia wyrażania zgody – jest stworzona racjonalnie.

Wyrażanie zgody – jest bardzo ważne i niezbędne w sytuacjach, w których osoby badane są narażone na ryzyko lub utratę wartości osobistych.

Zrozumienie – ważny element zgody na udział w badaniach, wyrażający się w przekonaniu, że osoby uczestniczące w badaniach wyraziły zgodę na podstawie właściwej wiedzy o procedurze badawczej, jeśli jest ona mniej lub bardziej ryzykowna.

PLANY BADAWCZE I STRUKTURA PROCESU BADAWCZEGO

Czynniki poza planem – stronniczość wynikająca z różnego doboru osób do grupy kontrolnej i grupy eksperymentalnej.

Czynniki związane z planem – obejmują te zmienne, które pojawiły się w trakcie prowadzenia badań i mogły spowodować zmiany w badanych osobach lub obiektach, a także w narzędziach pomiarowych.

Dobór wiązany – metoda kontroli, polegająca na wyrównywaniu grupy eksperymentalnej grupy kontrolnej ze względu na czynniki nie związane z planem badawczym, o których można założyć, że mają związek z hipotezą badawczą.

Dojrzewanie – procesy biologiczne, psychologiczne lub społeczne, które mogą przyczynić się do powstawania zmian w badanych osobach lub obiektach. Zmiany te mogą wpłynąć na zmienne zależne i prowadzić do błędnego wyniku.

Grupa eksperymentalna – grupa wystawiona na działanie zmiennej niezależnej w planie eksperymentalnym.

Grupa kontrolna – grupa w planie eksperymentalnym, która nie jest poddawana oddziaływaniu zmiennej niezależnej.

Historia – wszelkie zdarzenia zewnętrzne pojawiające się w czasie badania, które mogą wpłynąć na osoby badane i stworzyć podstawy konkurencyjnego wyjaśniania zmian wartości zmiennej zależnej.

Instrumentacja – proces zmian w narzędziu pomiarowym w okresie pomiędzy pomiarem początkowym a pomiarem końcowym.

Klasyczny plan eksperymentalny – jest stosowany zazwyczaj w naukach biologicznych i społecznych, składających się z dwóch porównawczych ze sobą grup: grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej. Grupy te są równoważne z wyjątkiem tego, że w grupie eksperymentalnej działa zmienna niezależna, natomiast nie ma jej w grupie kontrolnej

Kontrolowanie – procedura umożliwiająca wyeliminowanie możliwych źródeł wariancji mogących zniekształcić wyniki badań.

Kowariancja – współzmienność dwóch lub więcej zjawisk np. Wykształcenie – dochody, ubóstwo – przestępczość

Manipulowanie – operowanie zmiennymi, określenie sekwencji czasowej zdarzeń.

Plan badawczy- rodzaj projektu kierującego badaczem na etapie zbierania, analizowania i interpretowania danych.

Plan czynnikowy – plan badawczy pozwalający na jednoczesne badanie wpływu dwóch lub więcej zmiennych niezależnych na zmienną zależną i na wykrywanie interakcji pomiędzy zmiennymi

Pomiar końcowy- pomiar przeprowadzony po zadziałaniu zmiennej niezależnej

Pomiar początkowy - pomiar przeprowadzony przed wprowadzeniem zmiennej niezależnej

Porównywanie - określenie czy dwie zmienne współwystępują (korelacja).

Randomizacja- metoda kontroli dająca się przewidzieć oraz nie dających się przewidzieć efektów zakłócających, polegająca na losowym przyporządkowaniu osób badanych do grupy eksperymentalnej i do grupy kontrolnej.

Trafność wewnętrzna – w badaniach eksperymentalnych dane pozwalające wyeliminować możliwości, że to inne czynniki są odpowiedzialne za zróżnicowanie zmiennej zależnej.

Trafność zewnętrzna-zakres, w jakim wyniki badań można uogólniać na większe zbiorowości osób i przenosi na inne warunki społeczne czy polityczne.

Utrata osób badanych - czynniki opisujące problemy związane ze zmniejszeniem próby, który powoduje iż badacz nie jest w stanie zebrać kompletu danych do wszystkich badanych przypadków.

Zjawisko artefaktu regresji – błąd pojawiający się wtedy, gdy osoby badane zostały przyporządkowane do grupy eksperymentalnej na podstawie skrajnie wysokich wyników zmiennej zależnej, uzyskanej przez nie w pomiarze początkowym.

PLANY BADAWCZE: PLANY BADAŃ PRZEKROJOWYCH I PLANY QUASI – EKSERYMENTALNE

Plany łączne – to takie, w których łączy się wiele cech kilku planów badawczych.

Badania panelowe – ta sama próba osób jest badana w dwóch lub więcej odstępach czasowych. Problemem są odmowy w trakcie panelu oraz uwarunkowania samego panelu – respondenci mogą starać się odpowiadać ciągle w ten sam sposób.

Analiza rozszerzonych szeregów czasowych – uwzględnia się trzy zbiory danych zebranych przed wprowadzeniem kampanii i trzy zbory danych po jej wprowadzeniu , mimo to kontrolowanie innych potencjalnych źródeł braku trafności nie jest możliwe.

Analiza szeregów czasowych - plan quasi - eksperymentalny, w którym pomiar początkowy i pomiar końcowy dokonywany jest w wielu momentach przed i po wprowadzeniu zmiennej niezależnej.

Grupy kontrastowe - porównywanie grup, o których wiadomo, że różnią się pod względem jakiś istotnych cech.

Plany przekrojowe - plan badawczy najczęściej wykorzystywany w badaniach sondażowych, służących do badania związku pomiędzy właściwościami a dyspozycjami. Dzięki zastosowaniu odpowiednich metod statystycznych może osiągnąć status planu jedynie z pomiarem końcowym grupy kontrolnej.

Plany quasi -eksperymentalne - plany z grupami kontrastowymi ( w środowisku, klasie, warstwie, wydzielamy grupy, których wynik zestawiamy ze sobą przed i po wprowadzeniu zmiennej; badacze wprowadzają systematycznie zróżnicowane bodźce po to aby ocenić ich efekty przyczynowy np. w różnych szkołach

Plany szeregów czasowych z grupą kontrolną - plany quasi – eksperymentalne,które stwarzają możliwości kontrolowania czynnika historii, dojrzewanie i efektu powtórnego badania, występujących zarówno w grupie eksperymentalnej, jak i w grupie kontrolnej

Plany z zaplanowanym zróżnicowaniem -

Związek pomiędzy bodźcem a reakcją – związek, w którym badacz może manipulować zmienną niezależną.

Związek pomiędzy właściwościami a dyspozycjami – związek pomiędzy jakąś cechą charakteryzującą osobę ( właściwością) a odpowiadającymi jej postawami czy skłonnościami (dyspozycjami).

Jednorazowa analiza przypadku – dokonanie pomiaru jednej grupy lub jednego zdarzenia w jednym punkcie czasowym zazwyczaj po występowaniu tego zjawiska, która, naszym zdaniem jest przyczyną obserwowanych zmian.

Eksperyment myślowy – nie prowadzimy badania w rzeczywistości, dotyczy że piszemy, myślimy, zastanawiamy się.

Eksperimentum crucis – eksperyment rozstrzygający, jest w stanie powiedzieć czy rzeczywiście jest tak i tak.

POMIAR

Poziom nominalny – zbiór obiektów musi zostać podzielony na kategorie, które są wyczerpujące i rozłączne.

Poziom porządkowy – skala na której można wyznaczyć stosunek równoważności, mniejszości lub większości bez określenia o ile najczęściej mniejsze liczby przypisujemy większym wynikom. Liczby uporządkowane wykorzystywane do obiektów nazywamy wartościami rangowymi – świadczą o miejscu w szeregu a nie o odległości, wielkości w liczbach bezwzględnych.

Poziom interwałowy – przedziały np. dochody

Poziom stosunkowy – zmienne, które maja naturalny punkt zerowy ( waga, czas, wiek).

Błąd pomiaru -wszelkie zróżnicowanie nie wynikające z rzeczywistych różnic między mierzonymi właściwościami.

Izomorfizm – podobieństwo lub identyczność struktur.

Metoda połówkowa – metoda szacowania rzetelności polegająca na podzieleniu narzędzia pomiarowego na dwie odpowiadające sobie części i skorelowanie wyników otrzymanych w każdej z części oddzielnie.

Metoda powtórnego testowania - metoda szacowania rzetelności polegająca na podzieleniu narzędzia pomiarowego polegająca na dwukrotnym przebadaniu tej samej grupy osób tym samym narzędziem pomiarowym i obliczeniu współczynnika korelacji pomiędzy dwoma zbiorami wyników.

Rzetelność – stałość instrumentu pomiarowego określa wielkość błędu związanego z danym narzędziem pomiarowym.

Technika form równoległych – technika która ma przezwyciężyć ograniczenie metody powtórnego testowania. Aby zastosować tą technikę badacz musi stworzyć dwie równoległe wersje narzędzia pomiarowego.

Technika znanych grup – polega na przebadaniu określonym narzędziem pomiarowym grupy ludzi o znanych cechach, aby na tej podstawie określić kierunek różnic pomiędzy grupami.

Trafność – stopień, w jakim narzędzie pomiarowe mierzy to co z założenia mierzyć powinno.

Trafność empiryczna – mówi op rzeczywistym związku między zmiennymi. Mierzymy go zestawiając z wynikami uzyskanymi za pomocą innych narzędzi, w praktyce zestawiamy dwie grupy pomiarów i liczymy współczynnik korelacji.

Trafność teoretyczna – narzędzia pomiaru odnosimy do szeregu kontekstu teoretycznego, by sprawdzić powiązania z pojęciami założeniami tego kontekstu.

Trafność doboru próby – stopień w jakim określona populacja jest adekwatnie reprezentowana przez dane narzędzie pomiarowe.

Trafność fasadowa - subiektywna ocena trafności narzędzia pomiarowego dokonana przez badacza.

Trafność prognostyczna – ocena narzędzia pomiarowego poprzez porównywanie jednego narzędzia z wynikami za pomocą innego narzędzia pomiarowego tzw. kryterium.

Uniwersalizacja – stopień w jakim wynik badań można uogólnić na większe populacje i na inne sytuacje badawcze.

Wskaźnik – empiryczny, obserwowany element pojęcia.

Współczynnik rzetelności – dotyczy wielkości błędu związanego z narzędziami pomiarowymi. Współczynnik wynosi 0-1.

DOBÓR PRÓBY I SCHEMAT DOBORU BRÓBY

Błąd standardowy – miara statystyczna wskazująca jak dalece dokładnie otrzymane wyniki odzwierciedlają rzeczywiste wartości parametrów w populacji.

Błąd wynikający z braku odpowiedzi - stronniczość badania wynikająca z faktu że części respondentów nie udziela odpowiedzi w badaniach sondażowych, a zatem nie zostaje uwzględniona w badanej próbie.

Dobór losowy – dla każdej jednostki doboru próby wchodzącej w skład populacji możemy określić prawdopodobieństwo, z jakim jednostka ta może znaleźć się w próbie.

Dobór nielosowy - nie ma możliwości określania prawdopodobieństwa włączenia określonego elementu do próby i nie ma gwarancji, że każdy element może zostać włączony do próby z równym prawdopodobieństwem.

Jednostka doboru próby – pojedynczy element populacji, z której pobierana jest próba lub grupa takich elementów.

Losowanie grupowe -rodzaj losowania probabilistycznego często stosowanego w badaniach prowadzonych na dużą skalę, ponieważ jest to najmniej kosztowny schemat doboru próby.

Losowanie indywidualne nieograniczone – jest podstawowym sposobem doboru probabilistycznego i elementem wszystkich bardziej złożonych losowych schematów doboru próby.

Losowanie systematyczne – polega na wybieraniu każdego elementu z populacji, począwszy od pierwszego elementu, który zostaje wybrany w sposób losowy.

Losowanie warstwowe - badacze posługują się próbą warstwową przede wszystkim po to aby mieć pewność, że różne grupy składające się na populację są właściwe reprezentowane w próbie.

Parametr – wartość zmiennej określona dla populacji.

Podstawa doboru próby – lista jednostek doboru próby wykorzystywana w procesie pobierania próby z populacji.

Podzbiór – każdy układ elementów należących do populacji, który nie obejmuje wszystkich elementów definiowanych jako populacja.

Populacja – całkowity zbiór obiektów poddawanych analizie.

Próba – część populacji.

Próba reprezentatywna – część badanej populacji, która jest w maksymalnym stopniu reprezentatywna w stosunku do populacji, z której została pobrana.

Przedział ufności - miara określająca przedział wartości, do którego wpada określony procent średnich z próby

Statystyka – wartość parametru otrzymana na podstawie danych z próby, a nie z populacji.

METODY OBSERWACYJNE

Artefakty pomiarowe – stronnicze wyniki będące rezultatem sytuacji, w której stosowane procedury pomiarowe tj. kamera czy arkusze testowe mogą być źródłem wskazówek dotyczącego tego, co jest przedmiotem eksperymentu.

Czasowy terminarz – procedura wybierania jednostek obserwacji w różnych punktach czasu w taki sposób aby zapewnić reprezentatywność obserwacji wybranych ciągłych działań.

Eksperyment terenowy – badania odbywające się w środowisku naturalnym; badacz manipuluje jedna lub więcej zmiennymi niezależnymi w warunkach, które są na tyle kontrolowane, na ile pozwala sytuacja.

Losowanie jednostek – badacz wybiera jedną jednostkę i rejestruje wszystkie zachowania i zdarzenia dotyczące tej jednostki

Obserwacja kontrolowana – metoda której istotą jest jasne i wyraźne określenie co jak i gdzie należy obserwować; metoda wysoce usystematyzowana i mało elastyczna.

Obserwacja nie kontrolowana – metoda obserwacji mało usystematyzowana, w której momenty obserwacji rzadko określane i która jest często związana z badaniami jakościowymi.

Realizm eksperymentalny – stopień w jakim sytuacja eksperymentalna jest traktowana przez uczestników eksperymentu jako rzeczywista.

Realizm życiowy – zakres w jakim zdarzenia z sytuacji laboratoryjnej zachodzą w rzeczywistym życiu.

Stronniczość eksperymentatora – sytuacja, która powstaje gdy eksperymentator przekazuje swoje oczekiwania co do zachowania osób badanych

Triangulacja – więcej niż jeden sposób zbierania danych w ramach jednolitego planu badawczego w celu przetestowania tej samej hipotezy.

Wskazówki sugerujące – stronniczość pojawiająca się wtedy gdy osoby badane zdają sobie sprawę że znajdują się w sytuacji eksperymentalnej, są świadome tego że są obserwowane i sądzą że oczekuje się od nich określonych reakcji.

Zachowania językowe - treść wypowiedzi i strukturalne cechy mowy.

Zachowania niewerbalne – ruch ciała ( mimika twarzy), które wyrażają emocje, tj gniew, zdumienie czy strach.

Zachowania parajęzykowe- pozatreściowe aspekty zachowania tj: szybkość mówienia, głośność, tendencja do przerywania, specyficzne akcentowanie stanowią istotne źródła danych określane jako dodatkowe zachowania.

Zachowania przestrzenne – działania jednostki zmierzającej do strukturalizacji przestrzeni, która ją otacza np. kontrolowanie odległości od innych osób czy obiektów.

Pytania:

1. Podejście naukowe

   1. Porównaj i opisz różnice pomiędzy podejściem naukowym a sposobami zdobywania wiedzy opartymi na autorytecie, wierze i odwołującymi się do racjonalnego myślenia.

   2. Przedyskutuj założenia leżące u podstawy podejścia naukowego.

   3. Jakie są cele nauki jako systemu produkującego wiedzę?

   4. Opisz proces badawczy i jego etapy.

   5. Jak przebiega rzeczywisty proces uprawiania nauki – jako cyklicznego procesu wnioskowania i obserwowania jako instytucji społecznej?

2. Badanie – podstawowe pojęcia

   1. Omów cztery funkcje, jakie pełnią pojęcia w naukach społecznych.

   2. Czym się różnią definicje pojęciowe od definicji operacyjnych? Podaj przykład każdej definicji z dziedziny nauk społecznych, którą studiujesz.

   3. Omów typowe nieporozumienia dotyczące teorii. Czy możesz podać jeszcze inne?

   4. Opisz i wyjaśnij sposób stosowania modeli w naukach społecznych. Czy znasz przykłady z innych dziedzin?

   5. Omów rożnicę pomiędzy strategią teorii przed badaniami a strategią badań przed teorią. Która ze strategii – twoim zdaniem – lepiej odtwarza proces badań naukowych? Dlaczego?

3. Podstawowe elementy procesu badawczego

4. Problemy etyczne badań w naukach społecznych

5. Plany badawcze: eksperymenty

6. Plany badawcze: plany badań przekrojowych i plany quasi-eksperymentalne

7. Pomiar

8. Dobór próby i schematy doboru próby

9. Metody obserwacyjne