UŻYWANIE I NADUŻYWANIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH
Perspektywa ewolucyjna
Substancje psychoaktywne na pewno nie są odpowiedzią na jakiś problem pochodzący ze środowiska. Zażywanie ich pozwala korzystać z jakiegoś systemu który powstał w innym celu.
To że z niego korzystamy świadczy o tym że nauczyliśmy się go pobudzać tymi substancjami.
Wydaje się, ze mamy jeden system podstawowy który działa w połączeniu z kilkoma innymi, czego wynikiem są odmienne reakcje na różne substancje.
Główny system to: system ośrodków gratyfikacji = system dopaminergiczny = system dopaminowy = system szukania przyjemności (bo wywołuje uczucie euforii)
W jakim celu powstał system dopaminowy??
Jest uaktywniany różnymi sposobami np. podejmowanie ryzykownych działań
Patrząc wstecz (ewolucja) zadaniem tego systemu było zachęcanie czy motywowanie naszych przodków do podejmowania różnych ryzykownych działań jak polowanie, które jest ważne ze względu na przetrwanie, więc jest nagradzane.
Zadaniem systemu nie jest jedynie dostarczanie przyjemności, umożliwia też zdobywanie nowych umiejętności potrzebnych do przetrwania
System dopaminowy dostarcza przyjemności i pomaga skupić uwagę na tych działaniach, które są nagradzane. Wykształcił się więc po to by nakłaniać przodków do podejmowania działań korzystnych adaptacyjnie !!
Podstawowe pojęcia i koncepcje:
Nałogi – definicja światowej organizacji zdrowia
NAŁÓG jako stan okresowego lub chronicznego zatrucia wynikający z systematycznego zażywania pewnych substancji. (definicja ta dotyczy jedynie końcowej fazy nałogu!)
Właściwości nałogu: przemożne pragnienie przyjmowania substancji, zdobywanie jej za wszelką cenę, ciągłe zwiększanie dawki, psychiczne i fizyczne uzależnienie, szkody wyrządzane sobie i społeczeństwu, zespół abstynencji po nieprzyjęciu substancji.
Nadużywanie substancji – nałóg prawie zawsze wiąże się z nadużywaniem substancji. Terminem nadużywania określa się skłonność do przyjmowania zbyt dużej ilości substancji – większych niż organizm może przyswoić bez szkody dla siebie. Termin ten oznacza też przyjmowanie substancji nawet wtedy gdy przeszkadza to normalnemu funkcjonowaniu w społeczeństwie.
Substancje psychoaktywne – oddziałują na nastrój świadomość lub na jedno i drugie. Używamy substancji które zmieniają sposób funkcjonowania naszej psychiki.
Uzależnienie – większość substancji uzależniających wywołuje zmiany fizjologiczne i chemiczne w organizmie. Zmiany mogą być tak głębokie, że aby normalnie funkcjonować potrzeba kolejnej dawki.
Uzależnienie = ma przede wszystkim charakter fizjologiczny choć odstawienie substancji psychoaktywnych wywołuje często objawy psychologiczne (np. euforia a potem depresja, by przywrócić normalny stan psycho potrzebna jest następna dawka)
Tolerancja – aby uzyskać ten sam efekt trzeba przyjmować coraz większe dawki substancji. Wynika ze zmian fizjologicznych. (dowodzi ze uzależnienie jest wynikiem zmian fizjo, wywołanych systemat. przyjmowaniem subst.)
Model tolerancji solomona jako proces opozycyjny:
Wg solomona osoba doznająca przypływu poz emocji zaraz później będzie doświadczać gwałtownego przepływu emocji negatywnych.
Po okresie wzrostu neg emocji następuje przypływ emocji pozytywnych
Ilekroć odczuwane emocje zaczynają odbiegać od poziomu wyjściowego zostaje uruchomiony proces opozycyjny, którego zadaniem jest przywrócenie normalności.
Proces opozycyjny nasila się gdy jest często uaktywniany a słabnie gdy pobudza się rzadko!
Aby zażycie substancji przyniosło ten sam efekt trzeba zwiększyć dawkę
Odstawienie substancji:
- obstawieniu substancji towarzyszą określone objawy fizjologiczne i psychiczne. Choć zwykle uwydatnia się objawy negatywne to przerwanie przyjmowania substancji powoduje też skutki pozytywne.
- Ludzie kontynuują przyjmowanie substancji ze strachu przed stanem towarzyszącym ich odstawieniu!
- ważnym elementem wielu programów walki z uzależnieniami jest przeciwdziałanie negatywnym emocjom pojawiającym się w wyniku odstawienia określonych substancji.
Głód
- Głodem nazywamy stan w którym bardzo pragniemy zażyć substancję uzależniającą; chęć zdobycia i przyjęcia jej pochłania nas bez reszty (skupienie uwagi i myśli na zdobyciu subst.) zaniedbywanie ważnych sfer egzystencji.
- Ludzie wyznaczają sobie cel spożycia subst i jej pożadaną ilość czyli poziom intoksykacji.
- ludzie potrafią umiarkowanie korzystać z susbt. (możemy się tego nauczyć)
-ludzie potrzebujący wys. poz. intoksykacji mają za sobą dł. hist podobnego postępowania.
- ludzie tworzą rywalizujące ze sobą wspomnienia dotyczące tego jak używać substancji
- problem nawrotów: pozytywne emocje związane z substancjami uzależniającymi zostają uwarunkowane. Sygnał płynący z otoczenia wystarczy by wyzwolić odpowiedni stan emocjonalny. Nawrót jest raczej problemem psychologicznym niż organicznym.
DLACZEGO LUDZIE SIĘ UZALEŻNIAJĄ?
Unikanie i dążenie: używanie substancji i uzależnienie od nich to 2 różne rzeczy, choć powiązane.
Kolb: po środki psychoaktywne sięgają dwa rodzaje ludzi: hedoniści, którzy pragną stanu euforii i osoby neurotyczne szukający ulgi i ucieczki od lęku.
- unikanie jest silniejszą motywacją niż dążenie. Z unikaniem wiąże się zagrożenie życia.
Model motywacyjny:
Ludzie sięgają po subst. Z różnych powodów i te powody decydują o tym czy zaczną danej subst nadużywać czy nie!
- model zakłada że ludzie sięgają po subst w celu regulacji swoich nastrojów, by spotęgować pozytywny natrój, osłabić emocje negatywne. Ludzie kierujący się drugim rodzajem motywacji – ucieczką od problemów – łatwiej popadają w uzależnienie.
4. Powody pierwszego sięgania po substancje psychoaktywne.
Im częściej sięgamy po substancje tym większe niebezpieczeństwo popadania w nałóg
Dlaczego ludzie używają substancji uzależniających??
Biologia :
Aby zbadać czy zjawisko uzależnienia ma podłoże biologiczne, przeanalizowano: nastrój dominujący, aktywność i poszukiwanie nowości.
Dominujący nastrój – osoby pijące i palące papierosy mają wyższe wskaźniki lęku i neurotyczności -> Ludzie używają substancji psychoaktywnych by zapanować nas swoimi emocjami
Aktywność – niski poziom aktywności reprezentują ludzie preferujący siedzący tryb życia, wysoki poziom aktywności osoby niemogące usiedzieć w miejscu( osoby nadaktywne). Aby utrzymać optymalny poziom pobudzenia nadaktywni muszą poszukiwać nowych źródeł stymulacji. (Większość substancji zwiększa pobudzenie) istnieje też związek m. subst. psychoakt. a impulsywnością.
Poszukiwanie nowości – istnieje silny związek między zażywaniem substancji uzależniających a cechą osobowości zwaną poszukiwaniem nowości. osoby szukające doznań chętnie sięgają po substancje miedzy innymi dlatego że charakteryzujący je bardzo niski powiom oksydazy monoaminowej pozwala im na doświadczanie silniejszych emocji niż ludziom o wysokim poziomie tego enzymu !
Uczenie się:
Przyjmowanie substancji wiąże się z wyuczonym sposobem postępowania w trudnych sytuacjach. Ludzie o mniejszej skłonności do zażywania substancji zapewne nauczyli się lepszych sposobów rozwiązywania swoich problemów. Chętniej sięgają po używki ludzie skarżący się na brak wsparcia.
Poznanie:
Samokontrola (ogólna zdolność samoregulacji) ma wpływ na używanie substancji. Nadużywanie wiąże się z niedostatkiem kontroli. Nieumiejętność kontrolowania się jest jednym z podst. Czynników towarzyszących używaniu substancji psychoaktywnych. Samokontrola nie jest wrodzona, pojawia się w toku rozwoju.
DLACZEGO SUBSTANCJE PSYCHOAKTYWNE UZALEŻNIAJĄ??
Jak działa system dopaminowy?
W układzie limbicznym istnieje szlak( ścieżka gratyfikacji) zaczynający się od pola brzusznego nakrywki i biegnący przez jądro półleżące przegrody do kory przedczołowej.
Wszystkie substancje uzależniające wywołują wydzielanie dopaminy albo w jądrze półleżącym przegrody albo w korze przedczołowej, albo w obu tych miejscach. W normalnych warunkach system ten uaktywnia się na krótko, jednak subst. Utrzymują jego aktywność przez dłuższy czas hamując naturalne procesy degradacji czy reabsorbcji neuroprzekaźników… stężenie dopaminy w synapsach przekracza normalny poziom. Ścieżka gratyfikacji pozostaje aktywna co sprzyja przedłużonej euforii.
HEROINA I MORFINA
Biologia:
Heroina wywołuje euforię, choć zdarzają się napady lęku, szczytowy efekt następuje po 2h, a ustepuje po 5h, pobudza wydzielanie wielkich ilości dopaminy.
Morfina działa tak samo, ale ma mniejszą efektywność działania.
System dopaminowy plus system opia tyczny
Heroina pobudza system dopaminowy ale i opia tyczny.
Endorfiny – naturalne opiaty mózgu
W mózgu znajdują się receptory opiatów, organizm wytwarza własne opiaty zwane endorfinami (endogenna morfina) oddziałowują one z tymi samymi receptorami co morfina, działają przeciwbólowo, gruczół przysadki wytwarza natomiast nedorfiny.
Endorfiny oprócz zwalczania bólu poprawiają nastrój, usuwają objawy stresu, spowalniają oddech, zaparcia, zwężają źrenice, obniżają temperaturę i zmieniają funkcjonowanie przysadki.
Potrzeby psychiczne i społeczne a siła opiatów i Opiołów
Nawet przy występowaniu objawów odstawienia skłonność do zażywania morfiny zależy od warunków życiowych. morfina nie pozwala prowadzić normalnie aktywnego życia, wówczas jej nie potrzeba. ?
Oczekiwania a moc opiatów
Placebo może być równie skuteczne jak substancje uzależniające.
Uczenie się:
Warunkowanie reakcji na heroinę
Jeśli środek wywołujący wzmocnienie jest podawany w towarzystwie innego bodźca to po pewnym czasie bodziec ten zostanie skojarzony ze stanem wewnętrznym wywołanym przez substancję i będzie miał wpływ na jej przyjmowanie.
Siła wzmocnienia – zastępcze zaspokajanie popędów biologicznych
Morfina może zastępczo zaspokajać wiele popędów biologicznych jak głód pragnienie czy seks.
Czynnikiem powstrzymującym przed nałogiem jest dezaprobata społeczna
Używanie lub nieużywanie substancji zależy od oczekiwań
Poznanie :
Przezwyciężanie nałogu
Jak wyleczyć się z uzależnienia? Po pierwsze, trzeba nauczyć się radzić sobie z problemami w inny sposób, po drugie trzeba znaleźć działania które zaspokajają potrzeby psychiczne. Najlepszym sposobem walki z nałogami jest stworzenie ludziom możliwości realizowania się w satysfakcjonujących i przynoszących gratyfikację zajęciach.
Poglądy na temat samokontroli
Odniesienie sukcesu jest znacznie bardziej prawdopodobne jeżeli zmianę zainicjowało się samemu niż gdy wynika z czyjejś inicjatywy. Zakończone sukcesem zerwanie z nałogiem zaczyna się od wiary że potrafimy kontrolować swoje zachowanie i podjęcia decyzji, że chcemy je zmienić. !
KOKAINA I AMFETAMINA – ŚRODKI POBUDZAJĄCE
Kokaina i amfetamina wywołują euforię znacznie skuteczniej niż heroina czy marihuana i jest ona bardziej intensywna.
Biologia:
Kokaina to substancja naturalna występująca w liściach krzewu kokainowego, u większości wywołuje przyjemne uczucia, w niewielkich ilościach organizm nie rozróżnia jej od placebo , stan euforii pojawia się po 15-30 sek, po 45-60 min może pojawić się lęk i zmęczenie, po wstrzyknięciu czy wypaleniu dużej ilości dawki pojawia się okrez kryzysu i fatalnego samopoczucia.
Amfetamina zmniejsza uczucie zmeczenia, zwieksza poczucie skuteczności i wytrzymałości, działa ok. 10-12 h, podczas gdy kokaina tylko 45 minut
System dopaminowy i nor epinefryna
Kokaina blokuje reabsorbcje dopaminy, amfetamina blokuje reabsorbcję i wyzwala dodatkowe wydzielanie dopaminy, oba środki wyzwalają wydzielanie nor epinefryny, która pełni rolę w przetwarzaniu info – czujność.
Uczenie się:
Pobudzenie dopaminowe można uwarunkować. Jeśli dane środowisko zwiększa aktywność dopaminergiczną może to wystarczyć do ponownego sięgnięcia po narkotyk. Zjawisko warunkowania pozwala też zrozumieć nawroty nałogu pod wpływem określonych emocji.
Poznanie:
Oczekiwania
Jeśli przed zażyciem narkotyku oczekuje się określonego efektu to zazwyczaj się on pojawia.
Nawroty
Nawroty mogą być związane ze wspomnieniami… ?
ŚRODKI HALUCYNOGENNE – KONOPIE INDYJSKIE I LSD
Konopie ( marihuana i haszysz)
Przyspieszone bicie serca, wzrost ciśnienia krwi, rozszerzenie źrenic, zaczerwienienie oczu, niekiedy brak tchu, krztuszenie, chwiejność, skurcze, a także zmiany psycho, lęk, niepokój, euforia, deformacje percepcji czasu i przestrzeni, złudzenia, halucynacje.
Dopamina + anandamid
Euforia wywołana prezez marihuanę, wiąże się z działaniem dopaminy, swierdzono też obecność anandamidu, który blokuje reabsorbcję dopaminy, a deformacje czasu i przestrzeni mogą wiązać się z serotoniną
LSD
Zwany kwasem, wywołuje wzrost ciśnienia krwi, pocenie, rozszerzenie źrenic, wzrost napięcia mięśni, bóle głowy zamroczenia, działanie na siatkowaty układ aktywujący, zmiany w percepcji wzrokowej, zaburzenie odczuwania czasu i jego upływu, a także racjonalnego myślenia i planowania
Dopamina + serotonina
LSD tłumi aktywność zawierających serotoninę komórek, LSD uwalnia aktywność neuronów odpowiedzialnych za czynnnośći, które są normalnie hamowane przez serotoninę. Tak samo działa psylocybina czyli magiczne grzybki.
Uczenie się:
Uzależnienie od tych środków nie wydaje się dużym problemem, uzależnienie pojawia się tu rzadziej, gł dlatego że te substancje zażywa się sporadycznie, bo wyłącza to na wiele godzin.
Poznanie:
Deformacje percepcji
Zwłaszcza percepcja wzrokowa, ale też słuchowe, dotykowe itp.
Pamięć i uwaga
Im czynność bardziej złożona im większej koncentracji uwagi wymaga tym trudniej ją wykonać po zażyciu narkotyku, zakłócenie działania pamięci, uwagi i mechanizmów poznawczych, ale nie są to zakłócenia trwałe. Długotrwałe zażywanie tych substancji prowadzi natomiast do problemów oddechowych.
Ekstaza
Syntetyczny środek psychoaktywny w działaniu przypominający amfetaminę, ma właściwoći halucynogenne, uszkadza mózg, trwałe zmiany w funkcjonowaniu serotogenicznych komórek nerwowych, objawy psychoczne, fizyczne i fizjologiczne.
ZASTOSOWANIA LECZNICZE – LECZENIE PRZEWLEKŁEGO BÓLU
Marihuana przynosi ulgę osobom z przewlekłym bólem spowodowanym nowotworem czy innymi chorobami, jest pożyteczna w leczeniu jaskry, epilepsji, stwardnienia rozsianego, porażeniu kończynowym, AIDS, migrenach, bólach porodowych , a także depresji i złym nastroju.
NIKOTYNA
Biologia:
Nikotyna wydaje się pobudzać jednocześnie system dopaminowy i system nadprodukcji substancji opia tycznych, uaktywnia acetylocholinę, może pobudzać i odprężać, (w niewielkich pobudzać, w większych odprężać)
Uczenie się
Wiele wskazuje że palenie jest kontrolowane przez sygnały ze środowiska, zew jak i wew, nałogowi palacze reagują głównie na sygnały wewnętrzne (poziom nikotyny) a okazjonalni na warunki zewnętrzne. Często wystarczy jeden papieros by znów być w szponach nałogu!
Poznanie:
Jeśli się sprawi że zapalenie każdego papierosa będzie wynikiem świadomej decyzji to uzyskuje się kontrolę nad nawykiem. Można zastąpić stare zachowania nowymi, ale to może prowadzić do nowych nawyków.
ALKOHOL
Biologia
W małych dawkach alkohol pobudza centralny układ nerwowy, w dawkach średnich tłumi jego działanie. Prowadzi to do efektu zwolnienia hamulców . đrednie dawki prowady do wzrostu tętna. Wydajność serca spada, w dużych dawkach alko na pewien czas podnosi poziom glukozy we krwi. ( po czym gwałtownie spada) alko zakłóca odkładanie glukozy w wątrobie, przyspiesza odkładanie się tam tłuszczu co prowadzi do marskości, duże ilości alko uszkadzają móżdżek, stan euforii jest spowodowany dopaminą i substancji opiatopodobnych, alko osłabia też działanie kory.
Oczekiwania związane z alkoholem a efekty
Zachowania człowieka po wypiciu alko zależy częściowo od jego oczekiwań. Często działa placebo, wynikałby że utrata panowania nad sobą wynika z wiedzy o skutkach picia niż rzeczywistego picia, picie wzmaga wystepowanie zachowan nieakceptowanych społecznie,
Alkoholizm a depresja
Istnieje związek miedzy piciem alko a depresją, problemy życiowe rzadko są przyczyna picia, popadają w depresję bo piją, a nie odwrotnie, alkohol obniża poziom dopaminy,
Alkohol a zwolnienie hamulców
Osłabienie działania kory odpowiedzialnej za kontrolę i hamowanie zachowań prowadzi do uwolnienia hamulców, wykonujemy czynności od których w normalnych warunkach się powstrzymujemy, alkohol osłabia skłonność unikania!!, alko we frustrujących sytuacjach zmniejsza reaktywność emocjonalną i zwiększa upór,
Uczenie się
Czynniki sytuacyjne
Ilość spożywanej substancji zależy od czynników sytuacyjnych, to czy będziemy mieć problemy z piciem można łatwo przewidzieć widząc ilu naszych znajomych pije i w jakim stopniu nasze Zycie obraca się wokół alkoholu.
Liczne determinanty picia
Pojawia się związek między bodźcem a piciem – warunkowanie
Środowisko rodzinne
Gdy członkowie rodziny są dysfunkcyjni to zagrożenie nałogiem wzrasta
Czynniki kulturowe
Różnice przez odmienne zapatrywanie się na działanie alko – kulturowych
Leczenie alkoholizmu
Ograniczanie ilości, odseparowanie od ludzi, przez których pijemy, zmiana miejsca zamieszkania lub zajęcia
Poznanie
Alkohol a krótkowzroczność informacyjna
Krótkowzroczność ta polega na ignorowaniu info które normalnie powstrzymywały by nas od pewnych zachowań, po alko zauważamy tylko info najbardziej palące.
Alkohol nas nadyma
Pod wpływem alko skupiamy się na naszym idealnym ja
Przekonanie dotyczące kontroli
Osoby nieuważające siebie za alkoholików radzą sobie o wiele lepiej w programach odwykowych, gdzie nie zaprzestaje się picia ale gdy się ogranicza i odwrotnie, osoby uważające się za alkoholików wypadają gorzej przy ograniczeniach i lepiej przy całkowitej abstynencji.
Kontrolowanie przez zmniejszanie
Ludzie mogą nauczyć się pić z umiarem
Przekonanie o możliwości zmiany swojego zachowania