Zadania samorządu terytorialnego w zakresie ochrony środowiska
Rozwój gospodarczy ostatnich lat przyczynił się paradoksalnie do wzrostu świadomości ekologicznej i dbałości o środowisko. Coraz częściej zaczęto zauważać negatywny wpływ człowieka na środowisko. Chcąc ograniczyć rozwój tej sytuacji wprowadza się w życie coraz to nowsze rozwiązania. Jednym z przykładów takiej działalności jest określenie głównych zasad polityki zrównoważonego rozwoju. W dużym skrócie mówi ona o tym, że rozwój gospodarczy powinien stać na równi ze sprawami dotyczącymi ochrony środowiska. Jest to zagwarantowanie dalszego postępu technologicznego, przemysłowego a zarazem umożliwienie przestrzegania określonych standardów jakości środowiska. Jest wiele możliwości realizacji tych planów. Wyznaczenie specjalnych obszarów chronionych (np. Natura 2000 - tereny Unii Europejskiej), wprowadzenie opłat za korzystanie ze środowiska (wysokość takiej kary i pewnego rodzaju rekompensaty zależy od ilości wprowadzanych do środowiska zanieczyszczeń, lub skali korzystania z dóbr środowiska). Jednakże wszystko to nie miałoby prawa bytu gdyby nie zostały wprowadzone w życie akty normatywne. To one ściśle określają, kto powinien egzekwować kary i stać na straży przestrzegania prawa, związanego z ochrona środowiska, one mówią o wielkości tych kar, kiedy i za co zostają one nałożone. Mówią na ile możliwa jest działalność związana z eksploatacją zasobów środowiska, gdzie powinien powstać obszar specjalnie chroniony określają jego rangę i zasięg itp.
W naszym państwie nadrzędną ustawą nakładającą obowiązek dbania o środowisko i jego elementy jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej (ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 roku). To ona w myśl artykułu 86 mówi, że na każdym obywatelu Polski spoczywa obowiązek dbania o środowisko i jego poszczególne komponenty. Ustawa ta tym obowiązkiem obciąża również władze publiczne (art.72 ust.2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej). Według obowiązującego podziału terytorialnego podstawowymi jednostkami terytorialnymi są: województwo, powiat i gmina. Wyróżniona w tej grupie gmina stanowi natomiast podstawową jednostkę samorządu terytorialnego. W myśl ustawy o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 13, poz.74) gminę należy rozumieć jako "wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium", "wykonującą zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność', "posiadającą osobowość prawną", której "samodzielność(…)podlega ochronie sądowej". Do jej podstawowego zakresu działań należą, jak czytamy w art. 6 i 7 ustawy o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 roku, "wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów". Własnymi zadaniami gminy są między innymi sprawy związane ściśle z ochroną środowiska: "ład przestrzenny, gospodarka terenami i ochrona środowiska", a także "wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych (…) wysypiska i utylizacja odpadów komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną". Natomiast ustawa kompetencyjna z 17 maja 1990 roku wskazuję na uprawnienia gminy w zakresie ochrony środowiska, nawiązując do: miejscowego planowania przestrzennego, lokalizacji inwestycji o znaczeniu lokalnym, określeniu miejsca lokalizacji (ocenę oddziaływania na środowisko danej inwestycji- będącą podstawowym narzędziem instrumentów ochrony- dokonuję przede wszystkim administracja rządowa na szczeblu wojewódzkim), utrzymania porządku i czystości w gminie, ochrony drzew i krzewów. Trzeba jednak zaznaczyć, że wszystkie decyzję własne podejmowane przez "gminę" dotyczą tylko i wyłącznie danej gminy. Ważny jest także podkreślenia fakt, iż zadanie gminy w dziedzinie ochrony środowiska w ustawie o samorządzie terytorialnym są jedynie zaznaczone w sposób bardzo ogólny, a ich dokładniejszy zakres opisany jest w innych ustawach (np. Ustawa Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62 poz.627 ze zm.)), którym gmina, jako jednostka terytorialna Polski podlega.
Niniejsza praca jest zobrazowaniem, jakiego rodzaju zobowiązania wynikające z aktów prawnych posiada gmina w dziedzinie ochrony środowiska. Przytoczone przykłady są tylko przykładami, a nie zbiorem wszystkich rozwiązań normatywnych jakie określają rolę gminy w ochronie środowiska.
Najważniejszym organem decydującym w danej gminie (art.11 ustawy o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 roku) są mieszkańcy gminy, którzy podejmują decyzję na drodze referendum lub za pośrednictwem organów gminy. Referendum gminne jest wiążące w chwili gdy bierze w nim udział co najmniej 30% mieszkańców. W myśl przepisów mają oni prawo decydować o samoopodatkowaniu mieszkańców na cele publiczne a także mogą oni odwołać radę gminy przed upływem kadencji (art.12). Pozostałe decyzję dotyczące gminy podejmuję rada gminy, będąca organem stanowiącym i kontrolnym. Jest ona wybierana przez mieszkańców na okres 4 lat, a liczbę radnych określana jest na podstawie wielkości gminy. Przykładowo dla gminy liczącej do sześćdziesięciu tysięcy mieszkańców jest to trzydziestu dwóch radnych.
Na mocy Ustawy o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 roku (art.18) "do właściwych zadań rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawa nie stanowi inaczej". Jeżeli chodzi natomiast o zakres działań rady gminy na rzecz ochrony środowiska to zgodnie z art.18 ust.2 są to:
decyzje podjęte w sprawie budżetu gminy, kontrolowanie sprawozdań z jego wykonywania
decyzje na mocy których zostaję określony plan zagospodarowania przestrzennego
decyzje o programach gospodarczych
decyzje dotyczące wielkości podatków i opłat których wielkość i zakres jest określony przez odrębne ustawy
a także decyzje dotyczące współpracy między gminami.
Rada gminy powołuję komisję rewizyjną, której celem jest opiniowanie budżetu gminy a także inne zadania zlecone przez radę. Jednakże uprawnienia te nie naruszają obowiązków narzuconych na inne komisję powołane przez radę w myśl art. 21 ust.1 ustawy o samorządzie terytorialnym. Organem wykonawczym gminy jest zarząd gminy, wybierany również przez członków rady gminy. W skład zarządu wchodzą przewodniczący zarządu (wójt lub burmistrz (prezydent miasta)) ich zastępcy a także inni członkowie zarządu. Zarząd gminy wypełnia powierzone mu zadania(określone w art.30), a organem sprawującym kontrolę nad ich realizacją jest rada gminy. Jednostką odpowiedzialną za realizację zadań narzuconych przez zarząd jest urząd zwany urzędem gminnym (urzędem miasta). Za sprawy dotyczące ochrony środowiska odpowiedzialne są specjalnie wyodrębnione wydziały (referaty) urzędu miasta (gminy). Podsumowując, najważniejszym organem w gminie są mieszkańcy. To oni wybierają radę gminy (na okres 4 lat), lecz mają także prawo ( w drodze referendum) odwoływać ją przed zakończeniem kadencji. Rada gminy może współpracować z powołaną przez siebie Komisją do spraw ochrony środowiska. Radzie gminy podlega zarząd gminy, którego przewodniczącym jest wójt, burmistrz. Zarząd gminy może także współpracować z radą osiedla, a także z sołtysami. Zarządowi gminy podlega urząd gminy, w której znajduję się odpowiedni wydział (referat) do spraw związanych z ochroną środowiska.
Jednak nie tylko Konstytucja RP i Ustawa o Samorządzie Terytorialnym narzucają na gminę zadania związane z ochroną środowiska. Taki obowiązek wynika również z wielu innych przepisów prawnych obowiązujących na terenie Polski, które zobowiązaliśmy się przestrzegać w chwili przystąpienia Polski do danej organizacji międzynarodowej np. Unii Europejskiej. Wśród tego typów dokumentów międzynarodowych można wyróżnić: Agenda '21 (1992 r.), V Program Działań Unii Europejskiej na rzecz Ochrony Środowiska (1993 r.), czy Karta Ekorozwoju Miast Europejskich (1994 r.).
Agenda'21 - dokument podpisany w Rio de Janeiro w 1992 roku na Konferencji Narodów Zjednoczonych, omawia wiele działań na szczeblu lokalnym, które składają się na program ekorozwoju danego obszaru. To jakiego rodzaju są to działania w danym przypadku jest ściśle determinowane (jak pisze dokument) przez władze lokalne. Gdyż to właśnie do ich obowiązków należy prowadzenie i utrzymanie infrastruktury gospodarczej, socjalnej i środowiskowej, nadzór procesów planowania, a także to one decydują o polityce lokalnej i o przepisach w zakresie ochrony środowiska, oraz uczestniczą we wdrażaniu krajowej i lokalnej polityki środowiskowej. Do obowiązków narzuconych na władze lokalne (o czym pisze Agenda '21) należy również stały kontakt ze społecznością w zakresie promowania zrównoważonego rozwoju.
V-ty Program Działań Unii Europejskiej na rzecz Ochrony Środowiska stwierdza, że władze lokalne odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu poprawnej interpretacji podstawowych zasad polityki ekorozwoju poprzez "wykonywanie swoistych statusowych funkcji". Dokument ten narzuca na organy władz lokalnych "zgodnie z zasadą subsydiarności, odpowiedzialność za jakość środowiska (…) i za podejmowanie koniecznych działań naprawczych i ulepszających".
Karta Ekorozwoju Miast Europejskich została podpisana w 1994 roku w Dani. Obliguję ona państwa europejskie, w tym także Polskę, do uznania organów władz lokalnych za główne w realizacji podstawowych zasad ekorozwoju. Jednocześnie określa sam ekorozwój- procesem twórczym, którego głównym celem jest osiągnięcie stanu równowagi na poziomie lokalnym.
Jak już wcześniej wspomniano ustawa o samorządzie terytorialnym w sposób bardzo ogólny określa zakres działań gminy na rzecz ochrony środowiska. Bardziej szczegółowych rozwiązań normatywnych, należy szukać w przepisach prawnych bezpośrednio związanych z ochroną środowiska. Do tego typu aktów należą między innym:
Ustawa Prawo Ochrony Środowiska ( z dnia 27 kwietnia 2001 roku)
Wójt, burmistrz bądź prezydent miasta są organami administracji samorządowej gminy. Oznacza to że posiadają kompetencje władcze, co oznacza że mogą nakazać przymusowe wykonanie obowiązku. Oznacza to również, że każdy z nich ma swoje określone kompetencje, także w Prawie ochrony środowiska. Dlatego, w myśl artykułu 376 ustawy prawo ochrony środowiska (z dnia 27 kwietnia 2004 roku), zalicza się ich do organów ochrony środowiska. W dalszej części ustawy (art. 379) zostały określone podstawowe funkcję organów samorządowych gminy, a są to:
kontrola przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska
kontrola pracowników podległych im urzędów (w przypadku gminy są to urzędy miejskie lub gminne)
możliwość wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach które dotyczą wykroczeń przepisów dotyczących ochroną środowiska
przyjmowanie zawiadomień o awarii
wstrzymanie użytkowania instalacji, których emisja nie wymaga pozwolenia
nakazanie osobom fizycznym wykonanie czynności ograniczającej negatywne oddziaływanie na środowisko
Ustawa o Ochronie Przyrody (z dnia 16 kwietnia 2004 rok)
Zgodnie z art. 83 wójt, burmistrz albo prezydent miasta wydaje zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości. Wnioskodawca jeżeli nie jest właścicielem posesji z której chce usunąć drzewo lub krzew powinien pokazać stosowny dokument zaświadczający o zgodzie właściciela nieruchomości. Wydanie zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu może być uzależnione od przesadzenia drzew lub krzewów w miejsce wskazane przez organ wydający zezwolenie albo zastąpienie ich innymi drzewami lub krzewami. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta może ustalić w wydanych zezwoleniu opłatę za usuwanie drzew lub krzewów. Wielkość tej opłaty zależy od rodzaju drzewa, wieku, grubości pnia itp. Zgodnie z art. 88 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody wójt, burmistrz lub prezydent miasta może wymierzyć administracyjną karę pieniężną za:
zniszczenie drzew, terenów zielonych lub krzewów spowodowane niewłaściwym wykonaniem robót ziemnych lub złym użytkowaniem urządzeń mechanicznych lub technicznych, lub wprowadzeniem do środowiska środków chemicznych szkodliwych dla roślinności
usunięcie krzewów lub drzew bez określonego zezwolenia
zniszczenie, które mogło być spowodowane niewłaściwą pielęgnacją terenów zielonych, zadrzewień, drzew, krzewów
Do obowiązków rady gminy, w zakresie ochrony przyrody należy m.in. ustanowieni pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych lub zespołu przyrodniczo - krajobrazowego. Jednakże ma to miejsce wówczas gdy wojewoda nie ustanowił tych form ochrony.
Ustawa Prawo Wodne (z dnia18 lipca 2001 roku)
Ustawa ta w artykule 10 mówi że "wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi.". Pozostałe zadania i obowiązki gminy w dziedzinie ochrony wód na podstawie poniższej ustawy określają dalsze artykuły zawarte w ustawie. Zgodnie z artykułem 29 wójt, burmistrz lub prezydent miasta może, w drodze decyzji, nakazać właścicielowi gruntu prac polegających na przywróceniu stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegającym szkodom, w chwili gdy właściciel przyczynił się do niekorzystnych zmian stanu wody, a zmiany te dotyczą także gruntów sąsiednich. Jeżeli właściciel gruntu wie że w wyniku eksploatacji gruntu mogą nastąpić zmiany w stanie wody na danym terenie i terenie sąsiednim, może on sporządzić tekst ugody, która umożliwia taką działalność. Ugoda ta nie dotyczy wprowadzenia do wód lub ziemi ścieków. Tekst takiej ugody powinien zatwierdzić wójt (burmistrz lub prezydent) tylko wówczas po podjęciu takiej decyzji przez organy wcześniej wymienione możliwa jest realizacja działań. Art. 81 prawa wodnego nakłada na organy administracji samorządowej zadania związane z ochroną przed powodzią lub suszą.
Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków
(z dnia 7 czerwca 2001 rok)
Do roku 2001 na terenie Polski obowiązywała ustawa z dnia 24 października 1974 roku Prawo Wodne. Ustawa ta regulowała wszystkie kwestie związane z zaopatrzeniem w wodę i odprowadzaniem ścieków. Jednakże zmiany, jakie zaszły w polskim prawie ochrony środowiska, doprowadziły do wyodrębnienia oddzielnej ustawy regulującej problemy związane z odprowadzaniem ścieków oraz zbiorowym zaopatrzeniem w wodę. Ustawa ta określa:
zasady i warunki zbiorowego zaopatrzenia w wodę do picia oraz zbiorowego odprowadzania ścieków
zasady działania przedsiębiorstw wodociągowo - kanalizacyjnych
warunki umożliwiające ciągłe zaopatrzenie w wodę o określonej jakości
warunki współpracy pomiędzy odbiorcami usług a przedsiębiorstwem wodno- kanalizacyjnym
W myśl tej ustawy to gmina (bądź związki międzygminne) odpowiada za popraną politykę zawiązaną ze zbiorowym zaopatrzeniem w wodę i zbiorowym odprowadzaniem ścieków. Rada gminy podejmuję decyzję w sprawie regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków obowiązującego na terenie danej gminy. W regulaminie tym mogą być zawarte m.in. minimalny poziom usług w dostawie wody i odprowadzania ścieków, zasady postępowania np. w przypadku nie dotrzymania zobowiązań zarówno ze strony odbiorcy usług jak i realizatora usług wodno- kanalizacyjnych, zasady i tryb zawierania usług, zasady pomiaru poboru i odprowadzania ścieków oraz zasady prowadzenia rozliczeń., może określać warunki i tryb przyłączenia do sieci oraz techniczne warunki określające możliwości dostępu do usług itp. Natomiast pozwolenia na prowadzenie działalności wodno - kanalizacyjnej wydaje burmistrz, prezydent miasta bądź wójt. Aby uzyskać tego typu pozwolenie przedsiębiorstwo musi spełniać kilka warunków m.in. musi posiadać środki finansowe niezbędne do prowadzenia działalności, posiadać odpowiednie środki techniczne umożliwiające przebieg procesów technologicznych związanych z zaopatrzeniem w wodę i odprowadzeniem ścieków, przedsiębiorstwo musi posiadać na terenie Polski siedzibę i adres, oddział lub przedstawiciela w myśl przepisów o działalności gospodarczej.
Ustawa o odpadach ( z dnia 27 kwietnia 2001 roku).
Do prawidłowej realizacji działań w dziedzinie gospodarki odpadami określonych przez politykę ekologiczną państwa potrzebne jest wdrożenie w życie odpowiednich planów gospodarki odpadami. Opracowanie takiego planu zostało również nałożone na gminę (art. 14 ust. 3 Ustawy o odpadach). Jak czytamy w art. 14 ust.5 ustawy o odpadach za projekt gminnego planu gospodarki odpadami odpowiadają organy wykonawcze gminy (zarząd gminy).Plan ten jest częścią programu dotyczącego ochrony środowiska, a zasady na których oparty jest proces jego tworzenia, opisany jest w prawie ochrony środowiska. Jak czytamy w art.14 ust.7 "projekt planu gminnego podlega zaopiniowaniu przez zarząd województwa oraz zarząd powiatu". Władze wykonawcze gminy w myśl tego artykułu mają zadanie opiniować plany powstałe na szczeblu wojewódzkim i powiatowym, pod warunkiem, że dana gmina należy do województwa czy powiatu. Jeżeli organy wykonawcze danej gminy należą do związku międzygminnego, to mogą one wówczas opracować jeden wspólny projekt programu gospodarowania odpadami, który podlega ocenie przez zarządy powiatów i województwa (art.14 ust. 11). To co powinien zawierać dany plan gospodarki jest dokładnie opisane w art.15. W chwili podejmowania decyzji dotyczących programów odpadami niebezpiecznymi przez wojewodę lub starostę, są oni zobowiązani do zasięgnięcia opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. A po wydaniu decyzji o są zobowiązani do przesłania kopii do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (art. 19). Starosta przed wydaniem zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania i transportu odpadów jest zobligowany (zgodnie z art. 28 ustawy o odpadach) do zasięgnięcia opinii właściwego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. A po podjęciu decyzji jest zobowiązany do dostarczenia kopii właściwemu wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta. W chwili przywozu z zagranicy odpadów innych niż niebezpieczne, potrzebne jest zezwolenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, z kolei on jest zobowiązany do przekazania kopii zezwolenia wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta właściwym ze względu na miejsce odzysku.
Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (z dnia 13 wrzesień 1996 roku z późniejszymi zmianami).
Jeszcze przed rokiem 1997 ( przed wejściem w życie ustawy o odpadach) ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminie regulowała między innymi sprawy związane z gospodarką odpadami komunalnymi. Po 1997 roku zadanie te zostały poddane odrębnej kompleksowej regulacji. Jednakże ustawa z dnia 13 września 1996 roku posiada ogromne znaczenie dla ochrony środowiska. Reguluje ona bowiem: zadania gminy dotyczące utrzymania czystości i porządku, obowiązki narzucone na właścicieli nieruchomości, a także warunki które muszą spełniać zezwolenia na świadczenia usług. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach mówi że "gmina zapewnia czystość i porządek na swoim terenie i tworzy warunki niezbędne do ich utrzymania" (art. 3 ust. 2). Do szczególnych zadań gminy w kwestii utrzymania porządku i czystości należą:
stworzenie odpowiednich warunków umożliwiających wykonanie prac związanych z utrzymaniem czystości na jej terenie, również poprzez stworzenie odpowiednich jednostek organizacyjnych
zbudowanie a także w późniejszym czasie eksploatacja własnych lub we współpracy z innymi gminami takich obiektów jak: stacja zlewni, instalacji do zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok zwierzęcych lub ich części
prace mające na celu utrzymanie placów, ulic i terenów otwartych w czystości (m.in. prace związane z usuwaniem błota, śniegu czy piasku, a także opróżnianie z odpadów urządzeń ustawionych na chodniku).
obowiązki narzucane na właścicieli zwierząt domowych w zakresie bezpieczeństwa i czystości w miejscach publicznych
sprawy związane z bezdomnymi zwierzętami, poprzez organizacje specjalnych miejsc (zasady tworzenia tych miejsc określają inne przepisy)
rejestr, a także udostępnianie go na stronie internetowej lub w sposób ogólnie przyjęty, dotyczący miejsc zbiórki sprzętu elektrycznego, elektronicznego pochodzących z gospodarstw domowych
organizacja zbioru, transportu i unieszkodliwiania martwych zwierząt
wyznaczanie obszaru dotkniętego chorobą zakaźną zwierząt.
Do zadań gminy w myśl ustawy o utrzymaniu czystości i porządku należy również prowadzenie ewidencji:
zbiorników bezopadowych
przydomowych oczyszczalni ścieków
umów zawartych na pobieranie odpadów.
Rada gminy będąca organem stanowiącym gminy uchwala regulamin dotyczący utrzymania porządku w gminach. Dotyczy on:
wymagań, dotyczących nieruchomości, w zakresie utrzymania czystości i porządku (związane z prowadzeniem selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych, uprzątnięciem błota, śniegu i lodu z części nieruchomości służącym do użytku publicznego, mycie i naprawa pojazdów poza myjniami i warsztatami)
rodzaju urządzeń przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych, miejsca ich rozmieszczenia, ich pojemności (przy uwzględnieniu średniej ilości odpadów wytwarzanych przez gospodarstwa komunalne, liczbę osób korzystających z tych urządzeń)
określenia częstości i sposobu pozbywania się odpadów komunalnych z miejsc użytku publicznego
maksymalnej ilości odpadów które uległyby biodegradacji na składowiskach odpadów komunalnych
pozostałych wymagań wynikających z gminnego planu gospodarki odpadami
obowiązków osób posiadających zwierzęta domowe, zmierzających do wzrostu bezpieczeństwa, a także poprawy czystości w miejscach publicznych , a także wymagań utrzymywania zwierząt gospodarskich na terenach wyłączonych z produkcji rolnej
wyznaczenia obszarów deratyzacji i określenia terminów jej przeprowadzenia.
Ponadto w myśl ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z dnia 13 września 1996 rada gminy ma obowiązek :
określenia górnych stawek opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za usuwanie odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych
zróżnicowania stawek np. w zależności od gęstości zaludnienia na danym obszarze.
Natomiast wójt, burmistrz, prezydent miasta wydaje z urzędu decyzję, które:
określają obowiązek uiszczania opłat za odbieranie odpadów komunalnych lub opróżnianie zbiorników bezodpływowych
określają terminy uiszczania opłat
określają sposoby i terminy udostępniania urządzeń lub zbiorników w celu ich opróżnienia
Ponadto wójt, burmistrz lub prezydent miasta wydają zezwolenia na podstawie wcześniej złożonych wniosków. Zezwolenia te dotyczą prowadzenia działalności związanych z odbieraniem odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, opróżnianie zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych, ochrony przez bezdomnymi zwierzętami, prowadzeniem schronisk dla bezdomnych zwierząt. Są oni ponadto (w myśl art. 8b) upoważnieni do przeprowadzenia kontroli działalności, którym wcześniej zostało wydane zezwolenie (w myśl art. 9, 9a)
Ustawy z dnia 7 lipca 1995 roku "O zagospodarowaniu przestrzennym"
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zawiera informacje o przeznaczeniu terenu gminy na określone cele. Określa on również wymagania techniczno-przyrodnicze, które winne być spełnione przy lokalizacji inwestycji. Jeszcze przed przystąpieniem do określania planu zagospodarowania przestrzennego, wójt (burmistrz albo prezydent miasta) sporządza studium zawierające część tekstową i graficzną, uwzględniając zasady określone w koncepcji planu. Studium nie jest aktem prawa miejscowego ( w odróżnieniu do miejscowego planu). Uwzględnia się w nim obszary oraz zasady ochrony środowiska jak i jego elementów. Po podjęciu decyzji o uchwaleniu planu zagospodarowania przestrzennego wójt, burmistrz lub prezydent miasta podejmuję dalsze kroki w realizacji planu ( w myśl art. 17 ). Plan zagospodarowania przestrzennego jest aktem prawa miejscowego. Podlega publikacji w dzienniku urzędowym województwa Podsumowując w myśl ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym gmina posiada następujące zadnia w zakresie ochrony środowiska:
określa studium i plan przestrzennego zagospodarowania terenu
określa główne kierunki i sposób przestrzennego zagospodarowania
wydają zezwolenia na realizacji przedsięwzięć związanych z przestrzennym zagospodarowaniem
sprawuję kontrolę na realizacją działań
Ustawy z dnia 3 lutego 1995 roku "O ochroni gruntów rolnych i leśnych"
Również i tej ustawie kreślone są zadnia jakie spełnia gmina w ochronie środowiska. Wójt, burmistrz lub prezydent (organy samorządowe gminy) mogą złożyć wniosek do wojewody o przeznaczeniu gruntu rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne. Do wniosku są zobligowani dołączyć opinie dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, a w odniesieniu do parków narodowych -opinię dyrektora parku narodowego. Art.. 10 ściśle określa co powinien zawierać taki wniosek (m.in. uzasadnienie, wykaz powierzchni gruntów, z uwzględnieniem klas bonitacyjnych gruntów rolnych i typów siedlisk gruntów leśnych, ekonomiczne uzasadnienie projektu, mapę itp.). W chwili produkcji kiedy dojdzie do naruszenia planu dotyczącego ściśle zagospodarowanie terenu pod uprawę roślin i hodowle zwierząt wójt po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego inspektora sanitarnego nakazuję zniszczyć uprawę, przemieścić zwierzęta poza obszar ograniczonego użytkowania lub może nakazać ich uboju (art.. 16). Wójt ma także obowiązek sprawowania kontroli stosowania przepisów na terenie gminy. Dlatego też jest uprawniony do wstępu na grunt i teren zakładu przemysłowego, wglądu do dokumentacji, sprawdzania tożsamości osób w związku z kontrolą, żądania wyjaśnień, pobierania próbek gleby lub roślin do analizy (art.26).
Ustawa o Ochronie Zwierząt (21 sierpień 1997 rok)
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) ma prawo odebrać właścicielowi lub opiekunowi zwierzę nad którym się znęcano, bito, przetrzymywano w niegodnych warunkach art. 6 i art. 7). Rada gminy w myśl art. 11a może przyjąć program zapobiegający bezdomności zwierząt, który zakładałby:
sterylizację bądź kastrację zwierząt
poszukiwanie nowych właścicieli dla zwierząt
usypianie ślepych miotów
Wszelki koszty z tym związane ponosi gmina.
Zgodnie z artykułem 94 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku "organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów(…)". Tekst ten dotyczy również gminy jako organu samorządu terytorialnego. Jak widać zakres działań gminy w ochronie środowiska jest bardzo obszernie określony przez różnego typu przepisy prawne. Począwszy od dokumentów międzynarodowych, które nakładają na gminy dbania o środowisko naturalne, po ustawy i rozporządzenia. Zadania jakie realizuje gmina w ochronie środowiska są różnorodne. Jest to nie tylko wydawanie aktów prawa miejscowego, kontrola przepisów prawnych, a także możliwość pobierania opłat i kar za nie przestrzeganie ich. Prawo ochrony środowiska narzuca na organy samorządu terytorialnego przymus informowania społeczności o wszystkich podjętych decyzjach w zakresie ochrony środowiska. Dlatego też na przykład wszystkie uchwały rady gminy (organu stanowiącego gminy) są opublikowane w dzienniku urzędowym danego województwa pod które podlega gmina.
Zadania jakie wykonuje gmina można podzielić na dwie: grupy zadania własne i zlecone. Do zadań własnych należą wszystkie sprawy związane z lokalnymi potrzebami gminy, a decyzje wydane w celu realizacji zadań własnych obowiązują na terenie danej gminy. Gmina podlega pod administrację rządową, w związku z tym ma obowiązek wykonywać zadania zlecone. Przykładem tego typu działań są między innymi jednorazowe inwestycję finansowane ze środków np. Unii Europejskiej. W przypadku, jeżeli gmina nie wykorzysta w pełni przeznaczonych na dany środek finansów, fundusze te są zwracane.
Podstawową zasadą działania samorządów terytorialnych jest nawiązanie współpracy z innymi samorządami. Według ustawy o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 roku istnieją trzy formy współpracy, do których zaliczamy:
związki międzygminne
porozumienia komunalne
stowarzyszenia gmin
Gminy własnowolnie wyrażają chęć do tworzenia związków międzygminnych. W wyniku powstania związku powołuję się nową osobę prawną, która jest odpowiedzialna za wszystkie prawa i obowiązki uczestniczących w nich gminach. Zadania wykonywane przez związki międzygminne są działaniami we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Do zadań tych mogą należeć: określone czynności prawne (tworzenie aktów prawnych), prowadzenie określonej działalności gospodarczej. Obecnie w Polsce istnieje wiele związków międzygminnych np. Związek Gmin Kieleckich.
Porozumienie komunalne polega na przejęciu określonych zadań publicznych przez jedną z gmin biorących udział w porozumieniu. Wszystkie gminy wchodzące w skład porozumienia wspólnie określają cel, zakres przestrzegania warunków porozumienia, a także sposób rozstrzygania sporów, które mogą powstać w trakcie współpracy. Celem porozumienia jest określenie i skoordynowanie wspólnych działań w różnych dziedzinach np. tj. ochrona środowiska. Przykładem może być nawiązanie współpracy poprzez porozumienie w celu poprawy stosunków wodnych określonych obszarów gmin, budowa oczyszczalni ścieków, składowiska odpadów komunalnych, zagospodarowanie turystyczne, ochrona terenów zielonych, itp. Środki potrzebne na realizację tych celów mogą być pobierane z własnych funduszy gmin, dotacji celowych i pożyczek skarbu państwa, fundacji i innych instytucji. Za przykład porozumienia może posłużyć porozumienie komunalne w sprawach ochrony środowiska zawarte pomiędzy gminami w rejonie Poleskiego Parku Narodowego.
Stowarzyszenia gmin powstają w chwili gdy na przykład kilka gmin posiada wspólne cele np. zbieżność interesów ekologicznych. Szczegółowe cele i zadania stowarzyszenia, jego program, jak i struktura organizacji są zawarte w statucie stowarzyszenia. Podkreślić trzeba tutaj odrębność stowarzyszeń. Ponieważ wszystkie rozstrzygnięcia w sprawie celów, programów, strukturze organizacji- jeżeli prawo nie stanowi inaczej- zależą tylko i wyłącznie do gmin które wyrażają chęć włączenia się do stowarzyszenia. Stowarzyszenia działają w imieniu wspólnych idei, wartości, reprezentowanych przez swych członków. Mogą one uczestniczyć w wymianie między innymi stowarzyszeniami na przykład z zagranicy. Mogą one organizować inne gminy na rzecz wspólnych działań mających na celu na przykład zmianę w obowiązującym prawie. Tego typu stowarzyszenia mogą czynnie wpłynąć na decyzje podejmowane na szczeblach centralnym bądź wojewódzkim. Mogą w efektywny sposób przedstawiać opinie mieszkańców danego obszaru na temat na przykład planowanego zagospodarowania przestrzennego. Mogą też wspólnie opracowywać programy realizacji ekorozwoju oraz programy wdrażania przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska. Przykładem mogą być Podlaskie Stowarzyszenie Gmin i Gmin Puszczy Białowieskiej.
Nawiązanie współpracy powinno odbywać się również na szczeblu samorządy terytorialne a urzędy administracji państwowej. Wynika to faktu, iż zadania w dziedzinie ochrony środowiska są realizowane przez rożne podmioty administracji państwowej. Niech za przykład posłuży tu kwestia zezwolenia na budowę przedsiębiorstwa związanego z utylizacją odpadów komunalnych. Osoba zainteresowana realizacja takiego przedsięwzięcia powinna zgłosić odpowiedni wniosek do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, a z kolei ten jest zobligowany do przedstawienia tego wniosku wojewodzie, który podejmuję decyzję.
Podsumowując, gmina wykonując swoje zadania w zakresie ochrony środowiska koncentruję swoją uwagę głównie na problemach związanych z:
tworzeniem odpowiednich przepisów i aktów prawa miejscowego w wyniku których zakazuje i nakazuje w sprawie użytkowania ze środowiska naturalnego
określeniem kar i opłat za nie przestrzeganie obowiązujących praw w dziedzinie środowiska
opracowaniem, tworzeniem a w późniejszym etapie wprowadzaniem w życie jednostkowych programów proekologicznych np. powołanie użytków ekologicznych, pomników przyrody, stanowiska dokumentacyjnych
wdrażaniem w życie polityki zarządzania środowiskowego
czynnym udziałem poprzez ustanawianie różnego rodzaju zapisów wdrażających w życie podstawowe zasady ekorozwoju gminy.
Celem wszystkich tych działań jest podążanie w myśl polityki zrównoważonego rozwoju, która gwarantuje obok rozwoju regionu pod kątem gospodarczym, życie w przyjaznym i czystym środowisku naturalnym.
Literatura:
zebrał i opracował Bartosz Rakoczy ."Prawo Ochrony środowiska. Wybór przepisów". Toruń 2003
Błażej Wierzbowski, Bartosz Rakoczy. "Podstawy Prawa Ochrony środowiska" wyd. 2. Warszawa 2005
B. Poskrobko "Zarządzanie środowiskiem", Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998r
Opracował i wstęp Grzegorz Rydlewski "Samorząd terytorialny i administracja rządowa gmina powiat województwa". Warszawa 1999