PRAWOZNAWSTWO 20.01.2010r
Wykład

WYKŁADNIA PRAWA
Jest ściśle związana z procesem stosowania prawa. Doktryna nauk humanistycznych posługuje się pojęciem wykładni prawa. W ramach decyzyjnego modelu stosowania prawa wyróżnia się kilka etapów
1. Dokonanie wyboru właściwej normy prawnej i ustalenie czy obowiązuje, jeżeli istnieje potrzeba dokonania wykładni

Wykładnia prawa występuje w kilku znaczeniach
->w znaczeniu szerokim
*sposób poznania wszelkich przedmiotów kulturowych, np. interpretacja dzieła sztuki, literackiego
*obejmuje rozumienie wyrażeń języka pisanego lub mówionego zgodnie z regułami tego języka, np. na gruncie reguł syntaktycznych – każdy język opiera się o jakieś reguły gramatyczne
->w znaczeniu wąskim
*wątpliwości właściwego znaczenia tekstu w myśl zasady to co jest jasne nie wymaga interpretacji

Na gruncie doktryny występują dwie teorie
*klaryfikacyjna teoria – wiąże się z rozumienie wykładni w wąskim znaczeniu, z sytuacją występowania wątpliwości dotyczącą właściwego zrozumienia tekstu, przepisu prawnego. Zakłada że wykładnia polega na uzasadnieniu przepisu
*derywacyjna – wykładnia dokonywana jest w każdym przypadku ustalenia normy prawnej w przepisie prawnym. Wiąże się z każdą sytuacją dekodowania norm prawnych z przepisów prawnych. Znajduje większość zwolenników na gruncie doktryny polskiej.

Obie koncepcje mają swoich zwolenników.

Wtedy mamy do czynienia z wykładnią(punkt wyjścia klaryfikacyjną)

System prawa powinien być systemem zupełnym.

W współczesnych systemach prawa stosuje się zasadę ze organ stosujący prawa musi rozstrzygnąć na gruncie prawa każdą sprawę, zawsze musi wydać decyzję czy to pozytywną czy negatywną. Zawsze istnieją wątpliwości, mogą one przybrać postać 3 rodzajów racji, które przemawiają
*lingwistyczne – przemawiają za konieczność stosowania wykładni związane niejednoznacznością. Rozumienie jednego przepisu jest niezharmonizowane z rozumieniem drugiego przepisu. nieostrością tekstu prawnego
*systemowe – każdy przepis prawny pozostaję w skomplikowanych, złożonych relacjach z innymi przepisami, systemami prawa
*funkcjonalne – przy wykładni prawa nie należy się ograniczać tylko do kontekstu językowego trzeba też stosować kontekst inny

Proces wykładni składa się z szeregu czynności które są dokonywane w określonej kolejności.

Wróblewski określił proces wykładni wykładnią operatywną. Przebieg procesu wykładni zakłada istnienie następujących po sobie czynności
1. Organ stosujący prawa dokonujący wykładni może jej dokonywać tylko w sytuacji kiedy powstaną wątpliwości co do znaczenia stosowania procesu prawnego. Ustalenie czy przepis prawny budzi wątpliwości. Jeżeli okazuje się, że jest niejasny to przechodzimy do 2 etapu
2. Ustalenie właściwego znaczenia przepisu. W tym celu organ dokonujący wykładni posługuje się dyrektywami(reguły służące do ustalania właściwego znaczenia przepisu):
*reguły językowe
*reguły systemowe
*reguły funkcjonalne
jeżeli wyniki stosowania reguł są zbieżne to przystępuje się do 3
3. Sformułowanie decyzji interpretacyjnych, ustalenie właściwego znaczenia przepisy. Jeżeli nie uzyskamy jednoznacznego rezultatu to wówczas stosuje się dyrektywy preferencji (reguły określające kolejność)
ten model wykładni odnosi się tylko do prawa wąsko rozumianego. Do wykładni która posługuje się ustalenia właściwego przepisu.

Dyrektywy wykładni językowej, systemowej, funkcjonalnej określane są toposem.
1 grupa dyrektyw dla wykładni językowej – wiążą się z ustalaniem znaczenia normy prawnej z uwagi na jej właściwości językowe. Tą wykładnię językową określa się jako lingwistyczną albo systematyczną.
Różnica między j. naturalnym a j. prawnym i prawniczym
*język naturalny – język etniczny, potoczny, składający się z wyrażeń. Ukształtował się w spontaniczny sposób
*język prawny – tekstów prawnych. Język, w którym sformułowane są teksty ustaw, uchwał, rozporządzeń czyli aktów normatywnych. Jego podstawowymi elementami są wypowiedzi normatywne wyznaczające zasady winnego zachowania.
*język prawniczy – tekst doktryny prawa. W odróżnieniu od języka prawnego, to język nauki prawa jaki i język praktyki prawniczej – język którym posługują się adwokaci, notariusze, prawnicy. Język taki, którym się mówi o języku prawnym. Jest bogatszy od języka prawnego

Punktem odniesienia języka prawnego i prawniczego jest język naturalny, etniczny

Różnice między językiem prawnym a prawniczym. Każdy z tych języków jest językiem, który posiada określoną budowę opiera się o gramatykę.
*syntaktyczne nauki(nauka o budowie języka)
*semantyka(nauka o znaczeniu pojęć i zwrotów językowych)
*pragmatyka(praktyczne wykorzystanie języka)

Znaczne różnice między językiem prawnym a prawniczym a naturalnym występują na gruncie semantyki. Wiele zwrotów języka prawnego może mieć takie same znaczenie jak równoznaczne zwroty języka potocznego. Język prawny bazuje na języku naturalnym, ale jego nieostrość, niejednoznaczność jest nie do akceptacji w przypadku norm prawnych – ograniczają zakres swobód wolności adresatów, muszą być w miarę precyzyjne i jednoznaczne. Język prawny nadaje swoiste znaczenie.

W języku prawnym normodawca posługuje się bardzo różnymi pojęciami
*pojęcia ostre – są określone znaczeniowo. Pozwalają jednoznacznie określić, że dany obiekt podpada pod dane pojecie, np. pełnoletni, obywatel
*pojęcia nieostre – są niedookreślone znaczeniowo. Sfera niepewności znaczeniowej, np. pojęcia wartościujące

*pojęcia zamknięte – wyznaczają wszystkie kryteria stosowalności dla danego terminu
*pojęcia otwarte – wymienia tylko niektóre kryteria stosowalności dla danego terminu

*pojęcia klasyfikacyjne – każdy obiekt, który posiada określoną cechę, podpada pod pojęcie klasyfikacyjne, np. obywatel. Są w zasadzie pojęciami ostrymi i zamkniętymi
*pojęcia typologiczne – występują jedynie istotne podobieństwa do danego typu. Takie pojęcia przynależą do danego typu mniej lub bardziej, np. umowa. Są pojęciami otwartymi i nieostrymi

Normodawca gdy chce uniknąć luzów interpretacyjnych to posługuje się pojęciami klasyfikacyjnymi, np. prawo karne(system prawa zamkniętego – obowiązuje nakaz wykładni literalnej, nie ma swobody, pojęcia muszą być klarownie sformułowane)
Pojęciami typologicznymi normodawca posługuje się gdy chce nadać procesowi stosowania prawa większą elastyczność, np. prawo cywilne

Różnice w sferze pragmatyki języka. Trudno jest odróżnić język prawny od języka prawniczego i naturalnego.

DYREKTYWY WYKŁADNI JĘZYKOWEJ – posługuje się regułami pozwalającymi ustalić właściwe znaczenie przepisu
1. Dyrektywa języka potocznego, naturalnego – głosi ona, że normie prawnej należy dawać takie znaczenie jakie posiada ona w języku potocznym, naturalnym. Jedna z najważniejszych dyrektyw językowych.
2. Dyrektywa języka prawnego – jeżeli normodawca nadał wyrażeniom zawartym w normie prawnej znaczenie swoiste to należy przy nich pozostać. Kiedy normodawca posłużył się definicją legalną, kiedy określił sprecyzował pojęcie, albo posługuje się definicją kontekstową – charakteryzując dany termin w umieszczeniu do w kontekście przepisów
3. Dyrektywa znaczenia specjalnego – terminowi należy nadawać takie znaczenie – jeżeli on należy do terminów charakterystycznych dziedzinom wiedzy jakie są tam przyjęte. Jeżeli normodawca używa takich pojęć specjalnych właściwych dla danego języka to trzeba się tego trzymać
4. Tym samym znaczeniom nie można nadawać tych samych znaczeń
5. Nie można nadawać przepisów prawnych, w których ukaże się cos zbędnego, w nadmiarze

Wykładnia testów prawnych opiera się przede wszystkim na prymacie wykładni językowej przed wykładnią systemową i funkcjonalną. Ale w państwie prawa to właściwe teksty prawne stanowią podstawę działania obywateli i na ich treści polegają, a nie na tym jakie intencje przypisuje prawodawca. Od znaczenia językowego mogą odstąpić, wtedy gdy przemawiają szczególne racje
prawne, moralne, społeczne, ekonomiczne, np. kiedy wykładnia językowa prowadzi do wydania decyzji, która była by niesprawiedliwa lub niesłuszna, jeżeli wykładnia jest sprzeczna z wartościami konstytucyjnymi, jeżeli ma miejsce oczywisty błąd legislacyjny. Prymaty wykładni językowej nie może pozostawać z sprzecznością reguła harmonizacji kontekstu – zakazuje się ustalania znaczenia językowego z pominięciem znaczenia kontekstu systemowego i funkcjonalnego.

DYREKTYWY WYKŁADNI SYSTEMOWEJ – charakteryzuje się tym, że interpretowany tekst prawny traktowany jest jako cześć danego aktu normatywnego, czy systemu prawa, czy gałęzi prawa. Wypływają stąd określone dyrektywy interpretacyjne – reguły ustalające właściwe znaczenie przepisów
1. Przepisy prawa należy interpretować w duchu niesprzeczności z danym systemem prawa lub zupełności systemu prawa
2. Zgodności z zasadami prawa konstytucyjnego, międzynarodowego prawa publicznego, prawa wspólnotowego
3. Nie należy dokonywać wykładni przepisów prawa w sposób prowadzący do powstania luki prawnej. Chodzi tu o luki rzeczywiste (swoiste lub techniczne)
4. Przepisy prawne powinny być interpretowane z uwzględnieniem miejsca jaki zajmują oni w systematyce wewnętrznej i zewnętrznej tekstu prawnego. Przepisy prawne powinny być tak interpretowane by uwzględniać kontekst innych przepisów prawnych

DYREKTYWY WYKŁADNI FUNKCJONLANEJ – należy uwzględniać kontekst ekonomiczny, społeczny, polityczny, moralny. Należy kierować się przede wszystkim tym, żeby interpretując normę prawną nie pomijać tych kontekstów. Wykładnia funkcjonalna pełni w stosunku do wykładni systemowej pełni rolę pomocniczą, dopełniającą
1. Ustalanie właściwego znaczenia przepisu. Przy wykładni przepisów powinno się uwzględniać powszechnie uznane normy moralne, zasady sprawiedliwości i sprzeczności.
2. Wykładnia, która udaje się do celów określana jest mianem wykładni teleologicznej
3. Wykładnia subiektywna – przepisy prawne winny być interpretowane zgodnie z wolą histerycznego prawodawcy. Znaczenie tej wykładni maleje w przypadku aktów starszych.
4. Dyrektywa wykładni obiektywnej – przepisy prawne winny być interpretowane z woli aktualnego prawodawcy
5. Dyrektywa wykładni porównawczej – przepisy prawa powinny być interpretowane zgodnie z zasadami interpretacji podobnych przepisów prawnych

ROLA DYREKTYW PREFERENCJI – zgodnie z modelem wykładni operatywnej Wróblewskiego. Trzeci etap procesu wykładni polega na ustalaniu dyrektyw preferencji. Konflikty interpretacyjne rozwiązuje się za pomocą
*subiektywnych wykładni prawa – istotną rolę przypisuje się historycznemu prawodawcy. Zakładają niezmienne znaczenie normy prawnej
*obiektywnych wykładni prawa – zakładają że decyduje wola aktualnego prawodawcy. Zakładają możliwość zmiany sensu przepisu, dostosowania ich do aktualnych potrzeb, do potrzeb aktualnego prawodawcy
*statyczne – w razie kiedy istnieje konflikt między wykładniami systemowymi, językowymi i funkcjonalnymi pierwszeństwo ma wykładnia językowa
*dynamiczne – w sytuacji konfliktu pierwszeństwo ma wykładnia funkcjonalna

Pratkowa interpretacyjna – w 1 kolejności w przypadku kolizji dyrektyw językowych, systemowych i funkcjonalnych przypisuje się zasadę, że interpretator powinien się opierać na wynikach wykładni językowej. Tylko jeśli wątpliwości interpretacyjne są nie do usunięcia może odwoływać się do wykładni systemowej, jeśli ona nie usuwa wątpliwości to może się dowołać do wykładni funkcjonalnej.

Od tych dyrektyw jest szereg wyjątków. Pierwszeństwo wykładni językowej stanowi zasadę, na której opiera się wykładnia prawa międzynarodowego publicznego .

Podział wykładni
Z uwagi na to kto dokonuje tej wykładni(podmiot) i jaka jest jej moc wiążąca. Można wyróżnić wykładnię:
*autentyczną – dokonywana przez samego normodawcę. Jest zawarta w tym samym akcie normatywnym w którym zawarty jest interpretowany tekst prawnych
*legalną – dokonywana z upoważnienia przez prawo do interpretacji określonych przepisów prawnych. Dokonywana przez organ który na mocy prawa uzyskał prawo do interpretacji o mocy powszechnie obowiązującej – sąd najwyższy. Ma charakter abstrakcyjny – ona nie zawiera ustalenia właściwego znaczenia przepisy z rozstrzyganiem sprawy, kiedy istnieje potrzeba wyjaśnienia przepisów budzących wątpliwości
*operatywną – ma charakter konkretny. Wykładnia związana z rozstrzyganiem konkretnej sprawy. Może jej dokonywać sąd odwoławczy. Ma moc wiążącą w konkretnej sprawie
*doktrynalną – wykładnia naukowa. Nie ma żadnej mocy wiążącej. Dokonywana przed przedstawicieli. Jest zawarta w aktach naukowych, w komentarzach do tekstów prawnych. Może powoływać sąd na zasadnie wzmocnienia argumentacji

Ze względu na zakres wykładni
*literalna – punktem odniesienia jest wykładnia językowa. Jej znaczenie potocznie, nadane na gruncie języka prawnego albo jej swoistym znaczeniu. Jeżeli nadawane znaczenie jest zgodne z literami prawa to mówimy o wykładni rozszerzającej, jeżeli jest węższe niż językowe to mówi o zwężającej. Zgodna z wolą prawodawcy.
1. wszystkie przepisy prawne należy interpretować literalnie chyba że jakieś przyczyny nakazują nadać jej znaczenie rozszerzające i zwężające.
2. Należy w sposób literalny interpretować przepisy prawa karnego i podatkowego
*rozszerzająca – normodawca powiedział mniej niż zamierzał powiedzieć
*zwężająca – normodawca powiedział więcej niż zamierzał powiedzieć

Ze względu na stosunek do prawa obecnie obowiązującego
*secundum lege – zgodna z prawem. Nakaz generalny
*pretef lege – poza prawa
*contra lege – sprzeczna z prawem, np. wykładnia prawotwórcza. Zakaz generalny

Ze względu na materiał wykładni – można koszt stać z wszelkich materiałów: akt normatywny, orzecznictwo sądowe, doktryny prawnicze, materiały przygotowawcze

W szerokim znaczeniu reguły wykładni prawa o reguły inferencyjne
mianem reguł wnioskowań / inferencyjnych – polegają na wyprowadzeniu z tekstu prawnego pewnych norm zasad, które nie zostały w tekście wyraźnie sformułowane, np.
*wnioskowanie przez analogię
*wnioskowanie przez przeciwieństwo
*afortiori
*reguły instrumentalnego nakazu i zakazu