EKONOMIKA PROCESÓW WYTWÓRCZYCH

dr Zbigniew Nasalski

Katedra Ekonomiki Przedsiębiorstw

WYKŁAD 1	26.10.2011

Ekonomika – ma swoje źródło w ekonomii (nauce o gospodarowaniu) i jest jej częścią zajmującą się zjawiskami ekonomicznymi zachodzącymi w określonych działach (częściach) gospodarki, związkami i zależnościami, jakie między tymi zjawiskami występują oraz warunkami, w jakich zjawiska te powstają i się kształtują.

Proces:

• Kontrolowany ciąg działań (zdarzeń) i zbiór zasobów koniecznych do przetworzenia stanu wejściowego w określony stan wyjściowy;

• Ciąg zachodzących jedna po drugiej i wynikających kolejno z siebie przemian prowadzących do pewnego stadium końcowego wyniku;

• Przebieg stadiów; każdy ciąg przemian doprowadzający do nowego stanu rzeczy niezależnie od wartościowania;

• Zmiana kształtów, właściwości fizykochemicznych, wyglądu zewnętrznego przetwarzanego materiału lub trwała zmiana wzajemnego położenia poszczególnych części wchodzących w skład produkowanego wyrobu, czyli montaż podzespołów i wyrobów.

Produkcja – celowe i zorganizowane działanie zmierzające do wytworzenia określonego produktu, (wytwórczość) i dostarczanie go na rynek.

Manufacturing – wytwarzanie, fabrykacja, wytwórczość polegająca najczęściej na przemysłowym przetwarzaniu surowców i półwyrobów na wyroby przeznaczone na rynek.

Proces wytwórczy:

• Zasoby systemu produkcyjnego (wektor wejścia) przekształcane są w produkty (stanowiące najważniejszą składową wektora wyjścia);

• Jest składową procesu produkcyjnego (proces badań i rozwoju + proces wytwórczy + proces dystrybucji i obsługi klienta).

Proces wytwarzania:

1. Proces technologiczny:

• Operacje,

• Zabiegi,

• Przejścia,

• Czynności,

• Ruchy elementarne.

1. Procesy pomocnicze:

• Procesy / operacje kontroli,

• Procesy / operacje transportu,

• Procesy / operacje magazynowania.

Cechy procesu wytwórczego:

• Celowość – proces produkcyjny musi być zaprojektowany i zorganizowany dla realizacji określonego celu pojedynczego lub grupy celów, przy czym te cele mogą się zmieniać;

• Dynamika – proces produkcyjny przebiega w warunkach zmienności charakterystyk ilościowych i jakościowych, zasileń materiałowych, energetycznych i informacyjnych, co świadczy o dynamicznym charakterze warunków jego funkcjonowania;

• Ekonomiczność – proces produkcyjny powinien przebiegać przy maksymalizacji efektu produkcyjnego w warunkach limitowanych zasileń w czynniki produkcji lub przy założeniu uzyskania określonego użytecznego efektu produkcyjnego w warunkach minimalizacji zasileń w czynniki produkcji (zasada gospodarności).

Podział procesów wytwórczych:

1. KRYTERIUM: przebieg w czasie

• Procesy dyskretne,

• Procesy ciągłe.

1. KRYTERIUM: technologia i środki

• Procesy obróbki,

• Procesy montażu.

1. KRYTERIUM: organizacja

• W ujęciu technologicznym,

• W ujęciu przedmiotowym,

• W ujęciu technologii grupowej.

Możliwe obszary definiowania produktu:

• Funkcja, działanie,

• Właściwości funkcjonalne,

• Właściwości eksploatacyjne,

• Właściwości ergonomiczne,

• Właściwości dystrybucyjne,

• Właściwości estetyczne,

• Właściwości dostaw i planowania,

• Właściwości prawne,

• Właściwości wytwórcze,

• Właściwości ekonomiczne,

• Właściwości konstrukcyjne,

• Właściwości likwidacyjne.

Fazy procesu wytwórczego:

• Magazynowanie materiałów i półwyrobów zakupionych na zewnątrz,

• Przygotowanie materiałów i półwyrobów do obróbki,

• Obróbka części: mechaniczna, chemiczne, erozyjna itp.,

• Montaż podzespołów mechanicznych, elektrycznych, elektronicznych,

• Montaż finalny,

• Badania i pomiary wyrobów,

• Pakowanie i konserwacja,

• Magazynowanie wyrobów gotowych.

OGÓLNY SCHEMAT RELACJI PODSTAWOWYCH KATEGORII EKONOMICZNYCH W ODNIESIENIU DO PROCESU PRODUKCYJNEGO

WYKŁAD 2	09.11.2011

TEMAT: CZYNNIKI PRODUKCJI

Czynniki produkcji:

• Środki techniczne produkcji,

• Przedmioty pracy,

• Czynniki energetyczne,

• Czynnik ludzki,

• Informacje,

• Kapitał.

Środki techniczne produkcji:

• Teren – powierzchnia produkcyjna,

• Wyposażenie technologiczne,

• Budynki i budowle,

• Instalacje transportowe,

• Instalacje energetyczne,

• Itp.

Przedmioty pracy:

• Materiały,

• Półwyroby przeznaczone do dalszej produkcji lub montażu,

• Itp.

Materiały to przedmioty pracy zużywane jednorazowo w każdym cyklu produkcyjnym, przekazujące w całości swoją wartość na wytwarzane wyroby.

Materiały bliskie swej naturalnej postaci to surowce, zaś materiały po poddaniu ich obróbce to półfabrykaty, części lub podzespoły wyrobów.

Czynniki energetyczne:

• Woda,

• Gazy i sprężone powietrze,

• Ciepło i czynniki oziębiające,

• Energia elektryczna,

• Paliwa stałe i gazowe,

• Itp.

Czynnik ludzki:

• Personel inżynieryjno-techniczny,

• Personel wykonawczy,

• Administracja,

• Relacje uposażeń,

• Warunki podejmowania decyzji,

• Warunki pracy,

• Płynność załogi,

• Itp.

Informacje:

• Prognozy i informacje rynkowe,

• Informacje o konstrukcji wyrobu i funkcjach użytkowych,

• Informacje o jakości,

• Informacje o kosztach własnych,

• Decyzje związane z postulowanym programem produkcji,

• Doświadczenie produkcyjne załogi,

• Itp.

Kapitał:

• Zamrożony w środkach technicznych produkcji,

• Zamrożony w materiałach,

• Zamrożony w półwyrobach i wyrobach gotowych,

• Finansowy w kasie, bankach i u klientów,

• Formy obiegu kapitału,

• Stopa dyskonta,

• Itp.

Kompleksowy zestaw wskaźników, oceniający gospodarowanie środkami trwałymi można ująć w następujących grupach:

• Wskaźniki produktywności i rentowności środków trwałych,

• Wskaźniki rozmiaru środków trwałych (struktury, dynamiki, stanu technicznego),

• Wskaźniki postępu technicznego w dziedzinie środków trwałych (wyposażenia technicznego, uzbrojenia energetycznego, zmechanizowania pracy),

• Wskaźniki technicznego uzbrojenia produkcji (usług),

• Wskaźniki wykorzystania środków trwałych (wykorzystania powierzchni terenu, wykorzystania budynków, produktywności powierzchni, aktywności, intensywności, ekstensywności),

• Wskaźniki wpływu gospodarki środkami trwałymi na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa.

Klasyfikacja środków trwałych (KŚT)

Produktywność – techniczne współzależność między strumieniami nakładów czynników produkcji a strumieniami produktów (wyrobów, usług), relacja:

$$Pc = \ \frac{\text{efekt}}{naklad}$$

Pc – produktywność całkowita

Produktywność cząstkowa

$$Pcz = \ \frac{\text{efekt}}{naklad\ czastkowy\ (jeden\ lub\ kilka\ elementow\ wektora\ wejscia}$$

Podstawowe kierunki poprawy produktywności:

• Wzrost produkcji przy utrzymaniu kosztów na stałym poziomie,

• Wzrost produkcji z jednoczesną obniżką kosztów (radykalna restrukturyzacja),

• Znaczny wzrost produkcji przy znacznie mniejszym wzroście kosztów,

• Ograniczenie produkcji przy jednoczesnym znacznym obniżeniu kosztów (wariant niebezpieczny, możliwy do wykorzystania przejściowo w okresie restrukturyzacji).

Zakres i zadania gospodarki materiałowej:

• Planowanie i realizacja zaopatrzenia materiałowego,

• Organizowanie ruchu materiałów wewnątrz przedsiębiorstwa,

• Prowadzenie gospodarki magazynowej,

• Racjonalne gospodarowanie materiałami w toku działalności produkcyjnej,

• Wykorzystanie odpadów produkcyjnych,

• Kontrola racjonalności postępowania w/w działalności.

Stopień łatwości ustalenia wartości materiałów w produkcie

• Materiały bezpośrednie – są składnikami nowego produktu równocześnie oddając mu swoje właściwości i cechy,

• Materiały pośrednie – ich zużycia nie można odnieść do konkretnych wyrobów, np. materiały energetyczne i remontowe, narzędzia i pomoce warsztatowe.

Zużycie materiałów można obniżyć przez:

• Oszczędność i substytucję materiałów,

• Kompleksowe zagospodarowanie odpadów i ponowne wykorzystanie surowców wtórnych; uzyskane w ten sposób materiały zastępują lub uzupełniają materiały nowe,

• Organizację produkcji i gospodarki materiałowej – związanej z obiegiem materiałów w procesie produkcyjnym, ograniczeniem różnorodności materiałów, itp.

Materiałochłonność produkcji:

• Materiałochłonność produkcji określa wielkość nakładów materiałowych zużytych do wykonania jednostki wyrobu o określonych walorach użytkowych.

• Kształtuje bezpośrednio koszty produkcji.

Czynniki zmniejszające materiałochłonność:

• Zmiany w strukturze produkcji (zmiany asortymentowe),

• Postęp techniczny, jego tempo i skala zastosowania w produkcji (wprowadzanie nowoczesnych materiałów, podwyższanie jakości i funkcji użytkowych materiałów tradycyjnych, doskonalenie konstrukcji wyrobów),

• Działania techniczno-organizacyjne pozwalające na doskonalenie organizacji produkcji i przepływu materiałów w przedsiębiorstwie.

WYKŁAD 3	23.11.2011

TEMAT: FUNKCJA PRODUKCJI. ANALIZA MARGINALNA

Funkcja produkcji:

• Funkcja produkcji wyraża zależność między wielkością produkcji a rozmiarem nakładu czynników produkcji;

• Wielkość produkcji wynika z ilości nakładów czynników produkcji, a zatem jest ich funkcją;

• Funkcja produkcji jest techniczną zależnością wyznaczającą maksymalną ilość produkcji, które może być wytworzona z każdego zbioru określonych nakładów czynników produkcji (ceteris paribus);

• Graficznym obrazem krótkookresowej funkcji produkcji jest krzywa całkowitego produktu;

• Kształty tego rodzaju krzywych mogą być różne, ale wszystkie mają punkt, od którego dalsze zwiększanie nakładu zmiennego czynnika produkcji (np. pracy) przy utrzymywaniu stałego nakładu innego czynnika produkcji (np. kapitału) powoduje zmniejszenie całkowitego produktu;

• Funkcja produkcji można wykorzystywać do wyznaczania minimalnej ilości nakładów czynników produkcji niezbędnych do wytworzenia żądanej wielkości produkcji;

• Funkcja produkcji jest więc zbiorem technicznie efektywnych technologii tj. metod wytwarzania.

Formuły algebraiczne funkcji produkcji

Funkcja liniowa	Y = a + bX
Funkcja kwadratowa	Y = a + bX +cX^2
Funkcja wielomianu trzeciego stopnia	Y = a + bX + cX^2 + dX^3
Funkcja potęgowa	Y = AX^a
Funkcja wykładnicza	Y = ab^x
Funkcja logistyczna

Analiza funkcji produkcji pozwala ustalić m.in.:

• Poziom nakładów, przy którym osiąga się maksimum produktu bądź maksimum dochodu;

• Produkt przeciętny i krańcowy;

• Elastyczność produkcji;

• Dochód względem nakładów;

• Przedziały racjonalnego gospodarowania.

Analiza marginalna:

• Narzędzie badawcze marginalnych (krańcowych) przyrostów wielkości ekonomicznych, oparte na regułach rachunku różniczkowego;

• Cel: rozpatrywanie kategorii przyrostów marginalnych (krańcowych) jednego czynnik, przyjętego za efekt (skutek), względem innego (innych) uznanego (uznanych) za przyczynę;

• Jest narzędziem pomocnym w optymalizacji wolumenu produkcji w przedsiębiorstwie, pozwala analizować zmiany zysku w zależności od zmian wielkości produkcji.

• Wykorzystywane są m.in. następujące kategorie ekonomiczne:

1. Koszt krańcowy – relacja przyrostu kosztów w następstwie przyrostu produktu o jednostkę (naturalną lub pieniężną). Inaczej, jest to pierwsza pochodna funkcji kosztów względem produktu globalnego;

2. Produkt krańcowy – przyrost produkcji spowodowany zwiększeniem nakładu o jednostkę;

3. Utarg krańcowy – dodatkowy utarg wynikający ze zwiększenia o jednostkę produkcji i sprzedaży;

4. Zysk krańcowy – przyrost zysku spowodowany sprzedażą dodatkowej jednostki produktu. Zysk krańcowy jest równy różnicy między utargiem krańcowym a kosztem krańcowym;

5. Elastyczność produkcji – stosunek procentowej zmiany wielkości produkcji do procentowej zmiany wielkości nakładu.

• Przy każdej zmianie warunków ekonomicznych należy określić ich wpływ na utarg i koszt krańcowy przedsiębiorstwa;

• Podstawową regułą decyzyjną w analizie marginalnej jest poszukiwanie takiej wielkości zmiennej decyzyjnej (np. wielkości produkcji) przy której zysk będzie największy;

• Maksymalny zysk jest osiągany przy takiej wielkości produkcji, przy której zysk krańcowy jest równy zero;

• Przedsiębiorstwo osiąga maksymalny zysk przy takiej wielkości produkcji, przy której utarg ze sprzedaży dodatkowej jednostki produktu staje się równy kosztowi jej wytworzenia.

Przykłady analizy funkcji produkcji:

• Wielomian trzeciego stopnia,

• Zmienny charakter efektywności kolejnych nakładów (rosnący lub malejący).

Oznaczenia:

• Produkt globalny – Pg,

• Produkt krańcowy – Pk,

• Produkt przeciętny – Pp,

• Elastyczność produkcji – Ep.

Przykład – produkt globalny, przeciętny, krańcowy

Właściwości krzywej produktu globalnego, jakie kształtują się w miarę wzrostu nakładu:

1. Poziom nakładów mniejszy od N1:

• Szybkie przyrosty Pg w następstwie wzrostu Pk,

• Pp wzrasta wolniej od Pk,

• Elastyczność produkcji (Ep) większa od jedności i jest rosnąca,

• Produkt przeciętny rośnie wolniej niż produkt krańcowy.

1. Poziom nakładów wynosi N1:

• Pk osiąga swoje maksimum,

• Pp nadal rośnie,

• Krzywa Pg osiąga tzw. punkt przegięcia (A),

• Powyżej punktu A przychody krańcowe wykazują tendencję malejącą.

1. Poziom nakładów w przedziale N1 – N2:

• Pk maleje, przy malejącym tempie wzrostu Pp i Pg.

1. Poziom nakładów wynosi N2:

• Malejący Pk zrównuje się z Pp, który w tym punkcie (punkt B), osiąga swoje maksimum,

• Pg nadal rośnie, lecz w tempie wolniejszym,

• Elastyczność produkcji wynosi 1,

• Kończy się strefa (względnie) nieracjonalnego gospodarowania (produkcji).

1. Poziom nakładów w przedziale N2-N3:

• Pk nadal maleje,

• Pp maleje od punktu N2,

• Elastyczność produkcji zawiera się w przedziale (1,0),

• Jest to strefa racjonalnego gospodarowania (racjonalnej produkcji).

1. Poziom nakładów wynosi N3:

• Pk wynosi 0,

• Pp maleje, lecz cały czas jest większy od 0,

• Pp osiąga swoje maksimum (punkt C),

• Elastyczność produkcji wynosi 0,

• Kończy się strefa racjonalnego gospodarowania (racjonalnej produkcji).

1. Poziom nakładów jest większy od N3;

• Pk jest ujemny,

• Pp maleje,

• Od punktu C maleje też Pg,

• Elastyczność produkcji jest mniejsza od 0,

• Jest to stref bez względnie nieracjonalnego gospodarowania (nieracjonalnej produkcji).

Krzywa przeciętnego kosztu całkowitego i kosztu krańcowego)

OPTYMALIZACJA POZIOMU PRODUKCJI

• Przyjmując za kryterium optymalizacji zysk, poziom ten wyznacza maksymalne pole zysku,

• Odpowiada mu poziom produkcji P2,

• W punkcie tym następuje zrównanie produktu krańcowego i produktu przeciętnego oraz ceny,

• Jest tzw. punkt równowagi statycznej firmy, bowiem wszelka zmiana produkcji wiąże się ze zmniejszeniem zysku (punkt B),

• Powyżej tego poziomu (B) następuje strata na każdej dodatkowej jednostce produkcji, co ilustruje pole deficytu,

• W punkcie C przy poziomie produkcji P3 następuje zrównanie pola zysku i pola deficytu, co oznacza, że zysk równa się zero (maksimum produkcji),

• Minimalny poziom produkcji, wyznaczony jest przez A i produkcję P1.

WYKŁAD 4	07.12.2011

TEMAT: ZDOLNOŚĆ PRODUKCYJNA

Miara możliwości wytworzenia:

• W określonym czasie (zwykle roku),

• W danym przedsiębiorstwie (wydziale, oddziale lub na stanowisku roboczym),

• Maksymalnej liczby wyrobów,

• Odpowiadających obowiązującym normom jakościowym,

• Przy optymalnym wykorzystaniu czynników produkcji,

• Bierze się pod uwagę tylko obiekty wydziałów produkcji podstawowej.

Cel obliczania zdolności produkcyjnej:

• Określenie możliwości wytwórczych przedsiębiorstwa (zakładu, wydziału, odcinka produkcyjnego),

• Ujawnienie dostępnych rezerw i przyczyn niepełnego wykorzystania tej zdolności.

Inne miary możliwości produkcyjnych w przedsiębiorstwie:

• Wykonanie,

• Przepustowość,

• Moc produkcyjna,

• Moc perspektywiczna.

POZIOMY MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH

Przepustowść – poziom możliwości trwale osiągnięty już w ubiegłym okresie.

Zdolność produkcyjna – poziom możliwości realny dla bieżącedgo planowanego okresu.

Moc produkcyjna – poziom możliwości, której osiągnięcie jest realne w przyszłym okresie.

Perspektywiczna moc produkcyjna – poziom możliwości produkcyjnej przewidywany do osiągnięcia w dlaszych, perspektywicnych okresach.

Rezerwy możliwości produkcyjnych

Rezerwy występujące między poziomami możliwości produkcyjnych:

1. Rr – rezerwy rozpoznane:

• Ra – rezerwy produkcyjne , których wykorzystanie jest możliwe w bieżącym okresie planowym,

• Rf – rezerwy produkcyjne, których wykorzystanie może nastąpić w przyszłych okresach.

1. Rp – rezerwy perspektywiczne.

Czynniki kształtujące zdolność produkcyjną

1. Czynniki produkcji

1. Środki pracy

• Zainstalowane maszyny i urządzenia produkcyjne, ich rodzaj, liczba i charakterystki techniczne;

• Wielkość powierzchni produkcyjnej.

1. Przedmioty pracy

• Stosowane surowce, materiały i paliwo technologiczne – ich kształt, wymiary, właściwości fizyczne i mechaniczne, możliwość substytucji.

1. Siła robocza

• Liczba i struktura zatrudnionych pracowników;

• Czas pracy stanowisk robowczych.

1. Struktura asortymentowa

• Program asortymentowy produkcji.

1. Organizacja procesów produkcji

• Optymalne normy techniczne, odzwierciedlające daną technologię produkcji, możliwe do uzyskania na posiadanych maszynach;

• Optymalny czas pracy maszyn i urządzeń oraz powierzchni produkcyjnej w roku;

• Typ produkcji i właściwy poziom organizacji pracy.

Etapy planowania zdolności produkcyjnej

1. Analiza planowanego poytu i określenie potrzeb w zakresie wydajności.

2. Obliczanie dostępnej wydajności aktualnie posiadanego wyposażenia.

3. Identyfikacja niezgodności między poziomem wydajności a jej dostępnością.

4. Planowanie przezwyciężenia niezgdoności.

5. Optymalizacja działania (wybór najlepszego projektu).

Metody obliczania zdolności produkcyjnej

1. Wskaźnika syntetycznego.

2. Analityczna.

3. Programowania liniowego.

Wykorzystanie zdolności produkcyjnej

1. Wskaźnik wykorzystania zdolności produkcyjnej

$WWZP = \ \frac{P}{\text{ZP}}$

Gdzie:

WWZP – wskaźnik wykorzystania zdolności prodykcyjnej,

P – produkcja planowana lub wykonana,

ZP – zdolność produkcyjna.

1. Niewykorzystana zdolność produkcyjna (rezerwy zdolności produkcyjnej – RZP)

RZP = ZP − P

Przyczyny (czynniki) niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnej

1. Czynniki niezależne:

• Możliwości pozyskania materiałów,

• Stopoeń zmienności popytu rynkowego.

1. Czynniki zależne:

• Niewykorzystanie środków pracy,

• Niewykorzystanie czasu pracy robotników,

• Organizacja procesu produkcji.

Rezerwy zdolności produkcyjnej

1. Rezerwy intensywne – związane ze skróceniem czasu pracy maszyn potrzebnego na wytworzenie jednostki wyrobu.

2. Rezerwy ekstensywne – związane z możliwością zwiększenia czasu pracy maszyn i urządzeń oraz obciążenia powierzchni produkcyjnej.

Wykorzystanie rzerw intensywnych

1. Zmniejszenie czasu maszynowego (czasu bezpośredniej pracy maszyn) przypadającego na jednostkę wyrobu:

• Ulepszenie technologii produkcji (np. zastąpienie obróbki skrawaniem bardziej wydajną obróbką plastyczną),

• Intensyfikacja procesów technologicznych (np. zwiększenie szybkości skrawania, podwyższenie temperatury, zastosowanie katalizatorów w przemyśle chemicznym).

1. Zmniejszenie udziału czasu pomocniczego i pozostałych skałdników w ogólnym czasie pracy urządzenia:

• Mechanizacja czynności pomocniczych pozwalająca na skrócenie czasu nakładania, zdejmowania materiałów i narzędzi, czasu trwania kontroli technicznych.

• Zwiększenie serii wyrobów.

1. Likwidacja nieprodukcyjnego biegu maszyn związanego z wytworzeniem i naprawianiem braków oraz dodatkowymi pracami spowodowanymi odstępstwami od zaplanowanej technologii.

Rezerwy ekstensywne – tworzą je przestoje maszyn i urządzeń.

Przestoje te można podzielić na:

• Produkcyjne – np. prace remontowe, przeglądy,

• Nieprodukcyjne (straty czasu pracy) – spowodowane np. brakiem narzędzi, materiałów, energii zleceń produkcyjnych, wadliwą organizacją produkcji.

Analiza rezerw zdolności produkcyjnej

Cel: poszukiwanie możliwości wzrostu produkcji bez powiększenia potencjału produkcyjnego i wyznaczanie kierunków doskonalenia procesów gospodarczych.

Badania rezrew jest niezbędne do ustalenia:

• Sposobów wykorzystania majątku trwałego,

• Obiektów zbędnych,

• Obiektów, ogniw, wydziałów i zakładów najbardziej obciążonych wymagająych dalszej analizy,

• Poziomu organizacji procesów produkcyjnych.

TEMAT: SYSTEM PRODUKCYJNY

System – zespół składników powiązanych wzajemnie przez zachodzące w nich współzależne procesy uwarunkowane celami i możliwościami systemu.

Otoczenie systemu – jest zbiorem obiektów, procesów i/lub ludzi, którzy oddziaływują na wydajność systemu, ale nie są pod jego wpływem. Otoczenie może być ważnym źródłem niepewności.

Struktura systemu – zbior obiektów, procesów i/lub ludzi, którzy współreagują tworząc dorażne więzi między wejściami i wyjściami systemu.

Struktura systemu:

• Statyczna – struktura rzeczy złożonych,

• Dynamiczna – struktura procesów.

Struktura statyczna może obejmować:

• Ludzi, którzy pracują w organizacji,

• Strukturę organizacji, tak jak odzwierciedla to schemat organizacji,

• Budynki i urządzenia,

• Sformułowanie procedury i regulacje.

Struktura dynamiczna – zmiany elementów struktury statycznej w casue:

• Powiązania czynnościowe oraz przebiegi zasileniowe (energia, praca, surowce, środki pracy) i informacyjne od wejścia poprzez transformację do wyjścia z systemu.

WYKŁAD 5	21.12.2011

Rodzaje procesów produkcyjnych:

1. Rodzaje technologii

• Wydobywcze,

• Przetwórcze.

1. Obiekt odniesienia

• Wyrobu,

• Komórki produkcyjnej.

1. Stopień złożoności

• Prosty,

• Złożony.

1. Udział pracy

• Procesy pracy,

• Procesy naturalne.

1. Udział produkcji towarowej

• Podstawowy,

• Pomocniczy,

• Uboczny.

1. Rodzaj środków pracy

• Ręczne,

• Ręczno-maszynowe,

• Maszynowe,

• Aparaturowe,

1. Związki operacji

• Operacje technologiczne,

• Operacje transportu,

• Operacje magazynowania,

• Proces technologiczny,

• Proces transportu,

• Proces magazynowania.

Rodzaje procesu na względu na stopień złożoności:

1. Proces produkcyjny prosty – przedmiot pracy (jeden detal) przekształcony jest w wyrób gotowy w kolejno następujących po sobie działaniach (operacjach).

∆ →©→©→ →˄ →∆

1. Proces produkcyjny złożony – charakteryzuje się wieloma równoległymi działaniami (produkcja kilku detali). W ostatniej fazie w wyniku złożenia (montażu) powstaje gotowy wyrób.

Przykład procesu złożonego

∆ - Operacje magazynowania

© - Operacje technologiczne

˄ - Operacje konserwacji

- Operacje kontroli

→ - Operacje transportu

Przygotowanie produkcji:

• Opracowanie strategii produktu,

• Pozyskiwanie i gromadzenie kapitału,

• Konstrukcyjne, technologiczne i organizacyjne przygotowanie produkcji,

• Projektowanie rozplanowania produkcji (rozmieszczenie komórek produkcyjnych),

• Projektowanie czynników materialnych i niematerialnych produkcji.

Proces wytwarzania:

• Procesy podstawowe – działania skierowane na surowce i materiały w celu zmiany ich kształtu, własności, funkcji, struktury, itp.

• Procesy pomocnicze – dotyczą utrzymania ruchu, zapewnienia funkcjonowania infrastruktury, utylizacji odpadów.

• Procesy obsługi,

• Procesy informacyjne,

• Proces dystrybucji i obsługi klienta (dystrybucja i serwis).

Organizacja procesu produkcyjnego - uporządkowanie i powiązanie wszystkich elementów procesu produkcyjnego, aby przebiegał on możliwie najsprawniej.

Organizacja procesu produkcyjnego polega na:

• Utworzeniu prawidłowych układów komórek produkcyjnych,

• Właściwym następstwie w czasie poszczególnych operacji,

• Wprowadzeniu określonej specjalizacji produkcji,

• Zapewnieniu równomierności produkcji.

Stanowisko robocze – najmniejsza, organizacyjnie wyodrębniona komórka produkcyjna, która jest technicznie przygotowana do wykonania określonej operacji.

Stanowisko robocze określają następujące elementy:

• Wykonawca (jego umiejętności i kwalifikacje),

• Przetwarzane tworzywo (przedmioty pracy),

• Wyposażenie (środki pracy),

• Wielkość i kształt powierzchni produkcyjnej,

• Rodzaj działalności produkcyjnej (zadanie produkcyjne).

TEMAT: EKONOMIKA GOSPODARKI ZAPASAMI

Zapasy:

• Materiały, części, zespoły lub gotowe wyroby złożone znajdujące się w różnych stadiach procesu produkcyjnego,

• Chronią przed niepewnością,

• Pozwalają na wyrównanie produkcji i obniżanie nakładów,

• Pozwalają firmie zaspokoić nieoczekiwany popyt.

Rodzaje zapasów

1. Zapasy prawidłowe:

• Bieżące (produkcyjne) – służą do pokrycia bieżących potrzeb wytwórczych. Ich wielkość zależy od warunków dostaw i zużywania materiałów.

• Sezonowe – gromadzone w celu łagodzenia skutków wahań sezonowych w zaopatrzeniu, produkcji lub sprzedaży,

• Specjalne o charakterze rezerw – tworzone na podstawie umów zawartych z agendami i organami państwa; służą celom strategicznym lub nietypowym celom gospodarczym.

1. Zapasy nieprawidłowe:

• Nadmierne – przekraczają wielkości ekonomicznie i produkcyjnie uzasadnione, a nie mają charakteru rezerw i zapasów sezonowych,

• Zbędne – nieprzydatne przedsiębiorstwu do wykonania jego bieżących lub przewidywanych w przyszłości zadań.

Zapasy produkcyjne ze względu na etap przepływu dzielą się na zapasy:

• Materiałów,

• Produkcji w toku,

• Wyrobów gotowych.

Zasady gospodarowania zapasami:

• Minimalizacja nakładów na zakup, kontrolę i utrzymanie zapasów,

• Zapewnienie ciągłości produkcji i rytmiczności obsługi odbiorców przy możliwie niskich kosztach zapasów,

• Zapobieganie powstawaniu zapasów nadmiernych i zbędnych oraz optymalne ich zagospodarowanie jeżeli wystąpią,

• Przeciwdziałanie stratom ilościowym i jakościowym oraz moralnemu zużyciu zapasów.

Koszty gospodarowania zapasami:

• Tworzenia (kreowania) zapasów,

• W trakcie ich utrzymywania,

• Braku (niedoboru), gdy występuje na nie zapotrzebowanie.

Metody regulowania wielkości zapasów:

• Statystyczne,

• Optymalizacyjne,

• Sterowania dynamicznego.

WYKŁAD 6	11.01.2012

TEMAT: KOSZTY I EFEKTYWNOŚĆ PROCESÓW WYTWÓRCZYCH

Kalkulacje kosztów wytwarzania:

• Wycena produkowanych dóbr lub świadczonych usług według kosztu ich wytworzenia,

• Kalkulacja zleceniowa,

• Kalkulacja procesowa (podziałowa),

• Produkcja ciągła może mieć kilka faz, wówczas kalkulacja musi być stosowana do każdej fazy oddzielnie przy uwzględnianiu rezultatów fazy poprzedniej,

• Przy kalkulacji zleceniowej koszty bezpośrednie i koszty wydziałów zostają przypisane do poszczególnych zleceń,

• Przy kalkulacji podziałowej koszty bezpośrednie i koszty wydziałowe są przypisane do poszczególnych wydziałów.

Kalkulacja kosztów produkcji niezakończonej:

• Stosuje się przeliczenie produktów niezakończonych na odpowiednią liczbę produktów zakończonych,

• Potrzebne są informacje o stopniu ukończenia produkcji,

• Rozpoznać czy dany składnik zużywany jest jednorazowo, czy używa się go systematycznie w toku produkcji,

• Zwykle materiały uznaje się za zużyte w całości w momencie rozpoczęcia produkcji,

• Robocizna i koszty wydziałowe włączane są stopniowo.

Kalkulacja braków i ubytków:

• Rozliczenie ubytków występuje głównie przy podejściu normatywnym,

• Określa się normy ubytków naturalnych i można obliczać ubytki ponadnormatywne,

• Wskaźniki ubytków oblicza się w stosunku do liczby produktów,

• Jeśli liczba ubytków przekracza normę, to występuje odchylenie od normy zużycia materiałów,

• W odróżnieniu od braków, które zwykle można identyfikować fizycznie, ubytki nie dają się fizycznie wyodrębnić.

Kalkulacja produkcji sprzężonej i ubocznej:

• Produkty główne, o największej wartości ekonomicznej powstają łącznie z produktami ubocznymi, o mniejszej wartości ekonomicznej, nieodłącznie związanymi z produkcją wyrobów głównych,

• Jeśli przynajmniej dwa produkty powstają w rezultacie jednego procesu wytwarzania, to jest to produkcja sprzężona,

• Występuje moment, po którym produkty można już identyfikować,

• Metoda oparta na wartości sprzedanej wyrobów,

• Metoda oparta na liczbie rzeczywistych jednostek produktu,

• Wartość produktów ubocznych określa się odejmując od ceny sprzedaży poniesione koszty dostosowania od wymogów rynku: gromadzenie, pakowanie, marketing.

Kalkulacja operacji:

• Rejestracja kosztów przerobu (robocizny bezpośredniej i kosztów ogólnych) według operacji składających się na proces wytwarzania produktu lub usługi,

• Koszty przerobu przypisuje się do fizycznych jednostek produktu podlegających obróbce na każdym stanowisku wykonującym operacje,

• Zamiast odnosić koszty ogólne bezpośrednio wyrobu, przypisuje się je poszczególnym operacjom, a przez operacje – wyrobom. Koszty robocizny bezpośredniej i koszty ogólne traktuje się łącznie jako koszty przerobu.

Układ koszty stałe – koszty zmienne:

• Koszty proporcjonalnie zmienne,

• Koszty zmienne progresywne,

• Koszty zmienne degresywne,

• Koszty zmienne regresywne,

• Koszty skokowo stałe,

• Koszty stałe.

Efektywność ekonomiczna:

• Relacja wartości efektów produkcyjnych (produktywność) lub ekonomicznych (dochodowość) do nakładów (kosztów) poniesionych na ich uzyskanie,

• Wskaźnik opłacalności produkcji – relacja kosztów (całkowitych) poniesionych na produkcję do wartości wytworzonej produkcji (wyraża stopień pokrycia wartością produkcji kosztów poniesionych na jej wytworzenie).

Wybrane wskaźniki sprawności działania (tabela)

TEMAT: WYBRANE METODY USPAWNIANIA PROCESÓW WYTWÓRCZYCH

Informatyzacja procesów wytwórczych:

• Komputerowa integracja wytwarzania,

• Sieci komputerów,

• Sztuczna inteligencja,

• Oprogramowanie aplikacyjne od różnych etapach życia produktu.

Innowacyjność:

• Zdolność i motywacja do poszukiwania i komercyjnego wykorzystywania wyników badań naukowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków, prowadzących do wzrostu poziomu nowoczesności i wzmocnienia pozycji konkurencyjnej firmy,

• Innowacyjność procesowa.

Lean Manufacturing:

• Zminimalizowanie marnotrawstwa związanego z działaniem,

• Lean Management,

• Lean Production,

• Decentralizacja odpowiedzialności i kompetencji w powiązaniu z decentralizacją systemu informacji i samokontrolą

• Organizowanie małych jednostek organizacyjnych, pracujących w oparciu o struktury zespołowe,

• Elastyczność struktury organizacyjnej,

• Stałe uczenie się i doskonalenie organizacji i jej pracowników.

Reingineering:

• Radykalne przeprojektowanie procesów, prowadzące do poprawy wyników (koszty, jakość szybkość działania),

• Organizowanie pracy wokół procesów, a nie funkcji,

• Uproszczenia procesów,

• Łączenie stanowisk pracy,

• Wielowariantowość procesów,

• Działy funkcjonalne ustępują miejsca zespołom procesowym,

• Nowoczesna technologia informatyczna jest częścią każdego procesu reinżynierii i stanowi podstawowy czynnik umożliwiający dokonanie zmian.