Problem trzeciego świata na podstawie państw Afryki Południowej

Działania na rzecz rozwoju przynoszą najsłabsze rezultaty w Afryce. Podczas Szczytu Milenijnego Narodów Zjednoczonych rządy zgodnie orzekły, że konieczne jest podjęcie starań na rzecz likwidacji ubóstwa i osiągnięcia zrównoważonego rozwoju w Afryce, gdzie ponad połowa ludności żyje za mniej niż 1 dolara dziennie.

W ostatnich latach nie znaleziono sposobów, by skutecznie rozwiązać problemy kontynentu afrykańskiego. Wręcz przeciwnie, w ciągu dwóch ostatnich dekad problemy w tym regionie pogłębiły się. W latach 90-tych, w większości krajów afrykańskich - w przeciwieństwie do innych regionów świata - nie odnotowano wzrostu gospodarczego. Główne problemy Afryki to: HIV/AIDS, konflikty, nieefektywny handel, pustynnienie ziemi i wycinanie lasów. Spadła też wartość środków pomocowych dla Afryki.

Społeczność międzynarodowa musi udzielić Afryce znacznej pomocy w uporaniu się z tymi problemami. Ubóstwo i degradacja środowiska naturalnego w jednym rejonie świata staje się także problemem dla innych. Taka sytuacja uniemożliwia osiągnięcie zrównoważonego rozwoju. W czasie negocjacji przygotowawczych do Szczytu w Johannesburgu, rządy państw afrykańskich wezwały uczestników do rozpatrzenia problemów kontynentu afrykańskiego.

Główne problemy Afryki:

• ponad połowa ludności Afryki południowej i środkowej żyje w ubóstwie. Liczba ta stale rośnie w szybkim tempie. 1/3 ludności tego regionu jest niedożywiona;

• w ostatnich latach wydatki na konsumpcję w przeciętnym gospodarstwie domowym w Afryce są o 20% niższe niż 25 lat temu;

• ponad 40% mieszkańców miast afrykańskich żyje w skrajnej nędzy - za mniej niż jednego dolara dziennie;

• oficjalna pomoc rozwojowa w większości krajów afrykańskich spadła o około 25% w ciągu ostatniej dekady, a w przypadku siedmiu krajów - nawet o 50%;

• w Afryce południowej i środkowej żyje ponad 25 milionów ludzi z HIV/AIDS. Na AIDS zmarło już ponad 12 milionów, a rocznie umiera ponad 2 miliony ludzi. Ok. 13,2 miliona afrykańskich dzieci zostało osieroconych w wyniku HIV/AIDS;

• w Afryce południowej i środkowej ok. 30% dzieci umiera lub cierpi na poważne infekcje dróg oddechowych. W 60% spowodowane są one zanieczyszczeniem powietrza;

• przy utrzymaniu się obecnej degradacji ziemi, zbiory produktów rolnych w Afryce mogą zmniejszyć się o połowę;

Problem głodu w Afryce

Najbardziej jednak tym problemem dotknięte są kraje Afryki, co najlepiej ukazują statystyki: 6 mln samych dzieci w 41 krajach położonych na południe od Sahary jest niedożywionych. Wielu mieszkańców Liberii, Sierra Leone lub Czadu musi zadowolić się jedną miską ryżu raz na dwa, trzy dni. 27% wszystkich głodujących na świecie przypada na kontynent afrykański. Ich codzienna dieta pozbawiona jest wielu witamin i mikroelementów. Powoduje to tak częste występowanie anemii wśród mieszkańców tego kontynentu.

Początek XXI wieku przyniósł Afryce Południowej humanitarną katastrofę. Angola, Malawi, Zimbabwe, Leshoto, Mozambik, Suazi i Zambia przez ostatnie lata zmagają się z głodem. Z 63,3 mln jej mieszkańców, na chroniczny głód w lipcu 2002 r., skazanych było 8,5 mln. W marcu 2003 roku liczba głodujących wzrosła do około 14 mln.

W samej Afryce Południowej 50 tys. czarnych dzieci walczy tam ze śmiercia każdego dnia, a 136 umiera. Nadmienić równocześnie trzeba, że Południowa Afryka ma nadwyżkę eksportu produktów rolnych nad importem. Eksportuje się nawet kukurydzę, która jest podstawowym pokarmem czarnych rodzin. I nie jest to jedyny kraj znajdujący się w podobnej sytuacji (Etiopia, Kenia, Somalia, Sudan, Tanzania i Uganda).

POWODY GŁODU W AFRYCE

• poziom techno logizacji produkcji rolnej; praca na roli opiera się na pracy ludzkich rąk. Powoduje to powolny wzrost produkcji

• brak odpowiednich warunków naturalnych; brak ziemi, która nadawałaby się do produkcji rolnej. Tylko 15% gruntów może rodzić plony. Brak ziemi powoduje, że jest eksploatowana w nadmiarze, co zwiększ tempo jej erozji.

• katastrofalny poziom zdrowia mieszkańców; wycieńczeni chorobami ludzie łatwo ulegają głodowi. Niski poziom medycyny, trudny dostęp do podstawowych usług medycznych i liczne plagi (cholera, biegunka, malaria] oraz AIDS skutecznie niszczą podstawy społecznej egzystencji.

• skrajna bieda; przez cały XX wiek Afryka zmagała się z problemem ubóstwa, jednak bez wyraźnych efektów. W 2002 roku W Mozambiku 69% populacji żyło poniżej granicy ubóstwa. W latach 1996-2001 ubóstwo w społeczeństwie Zambii wzrosło z 69% do 86%, a w Malawi z 60% do 65%.

• katastrofy ekologiczne, niesprzyjająca pogoda; tornada, gradobicie, ciężkie opady i mróz w Lesoto, ostra susza w Mozambiku, ciężkie ulewy, cyklony to tylko niektóre przyczyny niszczenia upraw, zapasów, opuszczania domów

• brak racjonalnej polityki rolnej; wdrażanie programów, które mogłyby zmienić sytuację wymaga olbrzymich nakładów finansowych społeczności międzynarodowej, przy czym, żeby przyniosły oczekiwane efekty powinny być podtrzymywane przez afrykańskie państwa, które są zbyt słabe i nieudolne, by temu podołać.

Próby i propozycje rozwiązania problemu braku żywności

W dobie globalizacji i nowych możliwości problem Afryki ciągle pozostaje starym wyzwaniem. Aby sytuacja w Afryce uległa poprawie potrzebne są ogromne nakłady finansowe, bo problemy tego kontynentu są tak wielkie, że Afrykańczycy sami sobie pomóc nie mogą, nie poradzą sobie samodzielnie z tym problemem. Wszędzie widoczny jest chaos, bałagan i słabość władz państwowych, rozdzieranych wewnętrznymi waśniami i przygniatanych własną nieudolnością. Egoizm władz skazuje mieszkańców na samotną walkę o przetrwanie. Dotychczasowa pomoc i propozycje krajów rozwiniętych [Unii Europejskiej i USA] niestety potwierdzają, że nie ma łatwego rozwiązania tragicznej sytuacji w Afryce. Kraje zachodnie finansują pomoc humanitarną [Caritas, Oxfam czy Czerwony Krzyż], ale jest to tylko doraźny sposób pomocy Afrykańczykom. Często jednak zdarza się, że żywność jest marnotrawiona i ulega zniszczeniu [powodzie, ulewy, insekty]. Często są też problemy z jej dostarczeniem [wewnętrzne waśnie, walki plemienne.

Pamiętać trzeba, że przyczyną głodu w Afryce jak również na całym świecie, nie jest brak żywności, lecz jej niewłaściwy podział. Obliczenia Banku Światowego mówią, że gdyby tylko niewielki procent żywności dostępnej w krajach Trzeciego Świata uległ ponownemu, innemu podziałowi, uzupełniłoby to całą brakującą żywność na obszarach, w których ludzie cierpią chronicznie z powodu głodu. Taka sytuacja jest w Indiach, gdzie mieszka 1/3 głodujących świata. W 1978 r. miliony Hindusów nękał głód, w czasie gdy żołnierze pilnowali 16 milionów ton nadwyżki produkcji zboża. Indie wysuwają się na czoło w trójce światowych eksporterów produktów rolniczych, zaś w tym samym czasie, gdy 300 milionów Hindusów głoduje, kraj eksportuje pszenicę i wołowinę, a urzędnicy rządowi zadręczają się problemem, w jaki sposób uwolnić się od rosnącej nadwyżki pszenicy i ryżu, która w 1985r. wynosiła 24 miliony ton - dwa razy więcej niż cała światowa pomoc żywnościowa w tym roku!

Uważam, że środki pochodzące z dopłat od Unii Europejskiej powinny być chociaż w części przeznaczane na pomoc głodującym. Skąd mają one pochodzić? Najprostszy przykład: przeciętna europejska krowa otrzymuje dopłatę w wysokości 2,2 dolara dziennie (nie licząc tego, co otrzymuje od właściciela). Powodzi jej się lepiej niż miliardom ludzi na świecie. Dla przykładu: połowa z 600 mln ludności na południe od Sahary żyje za najwyżej 65 centów dziennie. I jak w takiej sytuacji nie mówić o głodzie?

Istotny jest również fakt, że 1/3 upraw zbóż (pszenica, ryż, jęczmień, kukurydza, proso i sorgo) przeznaczana jest do żywienia zwierząt domowych, podczas gdy produkty te dostarczają dostateczną ilość protein i ponad 3 tys. kalorii. Czy nie rozsądniejszym byłby pomysł przeznaczenia nadwyżek dla krajów ubogich?

W Meksyku, gdzie co najmniej 80% dzieci z obszarów rolniczych jest niedożywionych, zwierzęta hodowlane (większość z nich przeznaczona na eksport do USA) spożywają więcej zbóż podstawowych niż cała rolnicza ludność kraju. W Brazylii zaś, która stała się drugim co do wielkości po Stanach Zjednoczonych eksporterem żywności, 86 milionom ludzi brakuje jedzenia. Większość głodujących krajów mogłoby już teraz wyżywić całą swoją ludność, gdyby uporały się z problemem nierównego podziału własności zasobów przyrody, i gdyby osiągnęły pełnię swoich możliwości w produkcji żywności. Więc znów stajemy przed pytaniem dlaczego kraje pozornie cierpiące na niedobór żywności nie rozwiążą tego problemu we własnym zakresie? Nie będzie to możliwe dopóki państwa te nie zrozumieją jakie zmiany powinny zaprowadzić.

Innym przykładem uzyskania pieniędzy może być wykorzystanie pieniędzy jakie przeznaczane są na cele wojskowe. Dla przykładu za cenę 10 bombowców Stelth lub za dwudniowe światowe wydatki na cele wojskowe zapobiec można było śmierci głodowej 100 milionów dzieci w latach 90-tych.

Inną propozycją jest zwiększenie swobody handlu, co nie pogłębi zależności biednych tak jak to robi udzielanie im pomocy. Wiązać by się to mogło np. z obcięciem subsydiów dla rolników w krajach bogatych (Unii Europejskiej i USA). Zaoszczędziłoby to 2 mld dolarów dziennie. Zazwyczaj pieniądze te trafiają do kieszeni najbogatszych rolników, z których wielu jest milionerami. Oni na pewno nie będą głodni...

Biała biedota. Bez pracy, bez domu, bez nadziei

Sytuacja białych mieszkańców RPA to nie tylko ataki czarnych, uzbrojonych band, czy brutalne morderstwa farmerów. Dla tysięcy z nich codziennością jest walka o przetrwanie bez pracy i domu.

Stale rosnącą liczbą ubogich Afrykanerów nie przejmują się władze, które rewanżując się za apartheid, pomoc biednym przeznaczają niemal wyłącznie dla czarnych. O białej biedocie w kraju, który po upadku apartheidu miał stać się demokratycznym rajem równych szans dla wszystkich, pisze kanadyjska gazeta Vancouver Sun. Temat sytuacji białych w RPA pozostaje poza obszarem zainteresowań większości mediów, w tym polskojęzycznych, które nawet przy okazji mundialu nie pokusiły się o opis południowoafrykańskiej rzeczywistości.

Siedząc na leżaku w obozie dla białej biedoty w RPA, 60-letnia Ann le Roux trzyma w ręce pożółkłe zdjęcie ze ślubu swojej córki. Zrobione zostało niedługo po tym jak Nelson Mandela został pierwszym czarnym prezydentem Republiki Południowej Afryki. Zdjęcie pokazuje le Roux wraz z mężem i córką stojących przed ich domem w Melville, eleganckiej dzielnicy Johannesburga. 16 lat później mieszka w przyczepie kempingowej połączonej z namiotem razem z siedmioma innymi osobami, w tym córką i czwórką wnuków w obozie dla biednych, białych mieszkańców kraju.

Jest ona jedną z rosnącej liczby białych żyjących poniżej granicy ubóstwa. Tak jak inni mieszkańcy obozu, za ciężką sytuację wini tzw. akcje afirmatywne oraz rząd Afrykańskiego Sojuszu Narodowego (ANC). Le Roux musiała sprzedać dom po tym jak zmarł jej mąż, a ona sama straciła pracę sekretarki w radzie miejskiej. Na tym stanowisku przepracowała 26 lat. Powodem jej zwolnienia był urlop, który wzięła by dojść do siebie po stracie męża. „- Nie chcieli przyjąć mnie z powrotem ze względu na zmieniającą się sytuacje polityczną” – mówi le Roux patrząc na wyblakniętą fotografie. „ -Nasz kolor skóry nie jest kolorem właściwym w Południowej Afryce” – powiedziała le Roux powtarzając zdanie dużej liczby białych zamieszkujących RPA.

Podczas gdy większość białych żyje jeszcze we względnym dostatku, liczba białej biedoty w ciągu ostatnich 15 lat stale się powiększa. Bezrobocie wśród białych w latach 1995 – 2005 wzrosło niemal o 100%.

Aby zadośćuczynić czarnej większości, po latach uprzywilejowania białych, rząd ANC wprowadził tzw. akcje afirmatywne mające na celu promowanie zatrudniania czarnych i oddania im większej części krajowej gospodarki. Jak podaje największy związek zawodowy białych „Solidarność” oraz organizacje pozarządowe, około 450 tysięcy białych czyli 10% całej białej populacji RPA żyje w ubóstwie, zaś około 100 tysięcy ludzi z dnia na dzień walczy o przetrwanie. Populacja RPA to 50 milionów ludzi.

Wielu biednych białych skończyło w miejscach takich jak Coronation Park w Krugersdorp na zachód od Johannesburga, gdzie obok zbiornika wodnego i parku miejskiego odwiedzanego w weekendy przez miejscową klasę średnią, mieści się obóz dla pozbawionych domów Afrykanerów. Otoczony przez żółto-brązowe góry ziemi wykopane przez pracowników kopalni złota park był niegdyś wykorzystany jako obóz koncentracyjny dla Afrykanerów w czasie wojny burskiej na początku XX wieku. Teraz jest on domem dla blisko 400 osób mieszkających w ciasnych namiotach i przyczepach kempingowych. Wypełniają go sterty śmieci i złomu, pomiędzy którymi krążą psy i koty. Woda i jedzenie gotowane są na ogniskach, lokalne władze odcięły elektryczność w obozie po nieudanej próbie przesiedlenia mieszkańców. Miejsce to miało zostać zagospodarowane jako park widokowy dla turystów podczas mistrzostw świata w piłce nożnej. Niektórzy mieszkańcy obozu, w tym trzech czarnych, żyją w nim od lat. Nowi wylądowali w nim w ostatnich tygodniach. „- Jeśli nie masz pracy ani pieniędzy gdzie możesz się podziać? Nikt ci nie pomoże, to jedyne miejsce gdzie możesz pójść” – mówi 38-letni Dennis Boshoff.

Prezydent RPA, Jacob Zuma, który przed zeszłorocznymi wyborami wizytował podobny obóz w pobliżu Pretorii powiedział, że jest „zaskoczony i zszokowany”. „- Ogromna liczba biednych czarnych nie oznacza, że mamy ignorować ubóstwo białych, które staje się wstydliwym tematem” – mówił Zuma. Biała biedota to politycznie drażliwy temat, mimo iż problem nie jest nowy nie przyciąga uwagi polityków i mediów.

Za czasów apartheidu, wprowadzonego w 1948 roku, biali cieszyli się ochroną państwa, które tworzyło programy tworzenia miejsc pracy zapewniające możliwość posiadana i utrzymania domów nawet najbiedniejszym i najsłabiej wykształconym białym. Dziś ekonomiczne bezpieczeństwo stało się historią, a biała biedota nie cieszy się sympatią czarnej większości ani rządzących, którzy postrzegają ich jako tych, którzy korzystali z niesprawiedliwych w ich ocenie przywilejów. Według danych związku zawodowego „Solidarność”, tylko wokół Pretorii znajduje się około 80 takich obozów dla białych. Czarna biedota zamieszkuje około dwóch tysięcy podobnych osad.

Chronieni dawniej Afrykanerzy zostali dziś zmuszeni do życia na marginesie społeczeństwa, a samych siebie określają jako ofiary „odwróconego apartheidu”. To stawia ich w sytuacji jeszcze bardziej niekorzystnej niż biednych, czarnych mieszkańców RPA. Poczucie prześladowania i porzucenia wśród mieszkańców obozów wyrobiło w ich mieszkańcach zbiorowy pesymizm, poczucie izolacji i wzmocniło przywiązanie do wyznawanego przez większość kalwinizmu. Niemal każdy namiot przyozdobiony jest religijnymi symbolami i różnymi dewocjonaliami, w każdym znajduje się też biblia w języku Afrikaans. Wiele biednych białych wspólnot zmaga się z typowymi dla takich miejsc patologiami jak alkoholizm czy przemoc. Jak mówi zarządzający od kilku lat obozem Hugo van Niekerk, problem ten wyeliminowali mieszkańcy Coronation Park poprzez wydalenie z obozu agresywnych jednostek. Van Niekerk, który pomaga członkom wspólnoty w znalezieniu pracy i zabiega o dotacje na podstawowe potrzeby nie spodziewa się pomocy rządu ani lokalnych władz jeśli chodzi o budownictwo mieszkaniowe. „- Nie dostaniemy domów od tego rządu. Gdybyśmy byli czarni może i byłoby to możliwe. Ale jesteśmy biali” – mówi.

Niecałe dwa tygodnie temu z propozycją odwiedzenia obozów dla biednych Afrykanerów wystąpiła pozarządowa organizacja AfriForum Youth oraz związek „Solidarność”. Zaproszenie do wizyty skierowane było do krajowej Ligi Młodych Komunistów (YCL). Temat akcji afirmatywnych, fenomenu białej biedoty w RPA i prób jej zapobiegania był poruszany w rozmowach pomiędzy YCL i AfriForum Youth.

Jak wynika z ustaleń AFY i „Solidarności”, biali są traktowani gorzej jeśli chodzi o jakąkolwiek pomoc państwa, nawet w przypadkach niezdolności do pracy czy świadczeń rodzinnych. Komuniści nie skorzystali z zaproszenia wyrażając jednocześnie swoje poparcie dla akcji afirmatywnych faworyzujących murzynów i pogłębiających problem ubóstwa białych.

Korupcja po afrykańsku

"Korupcja to rak, który toczy Afrykę i śmiertelnie jej zagraża" - mówił mi Ambrose Muxunga, dziennikarz z kenijskiej gazety "Nation". Właśnie usłyszał w radiowych wiadomościach, że kenijski prezydent wyrzucił z pracy kilku ważnych urzędników, którzy kradli i sprzedawali na boku żywność przeznaczoną na pomoc dla ofiar suszy. W tym roku Transparency International znów zaliczyła Kenię do najbardziej skorumpowanych państw świata. - W Somalii pomoc żywnościową dla głodujących rozkradają watażkowie i piraci. W Kenii rozkradają ją zaś urzędnicy państwowi - zżymał się Muxunga.

Susza według niego nie jest w Afryce niczym nowym. Można ją przewidzieć i się do niej odpowiednio przygotować. Zdaniem kenijskiego dziennikarza uniemożliwia to wszystko korupcja. - Kiedy na północy ludzie zaczęli głodować, na zachodzie farmerzy zbierali rekordowe żniwa. Jednak pieniądze, by kupić od rolników ich plony, urzędnicy roztrwonili lub rozkradli, a rolnicy ani myśleli oddawać im kukurydzy za darmo albo za weksle - opowiadał Muxunga. - Wieźli ją więc choćby do Ugandy czy Malawi, żeby sprzedać za gotówkę. Nierzadko międzynarodowym organizacjom humanitarnym, które następnie tę samą kukurydzę wiozły do Kenii jako darmową pomoc dla ofiar suszy. Rozdawana za darmo kukurydza natychmiast powoduje spadek jej ceny na rynku, a to ściąga bankructwo i biedę na rolników. W ten sposób, ratując przed głodem jednych, cudzoziemcy z organizacji humanitarnych sprowadzają głód na drugich i za jakiś czas im trzeba będzie pomagać. Jednak nikt nie zawraca sobie głowy, co będzie dalej, ważne jest tylko dziś. Umywając ręce, rząd ogłasza więc stan klęski, a miłosierni cudzoziemcy spieszą z pomocą dla nieszczęśliwej Afryki.

Plaga korupcja

Kenijski dziennikarz oraz tanzańscy tropiciele dzikich zwierząt są zgodni, że głodowi wywoływanemu przez susze winna jest nie pogoda, lecz ludzie. Korupcja i głupota rządów, rabunkowa gospodarka zasobami wodnymi i leśnymi sprowadziły na Afrykę biedę i sprawiły, że brak deszczu, zjawisko w końcu powszechne w tej części świata, równoznaczny jest z katastrofą.

Kenijska laureatka pokojowej Nagrody Nobla Wangari Maathai od lat tłumaczy, że ratunkiem dla Afryki może być choćby większa troska o środowisko naturalne, sadzenie lasów. 50 lat temu jedną dziesiątą Kenii porastały lasy. Dziś lasy stanowią ledwie setną część Kenii, podczas gdy z każdym rokiem rozrastają się pustynie.

Władze Tanzanii zakazały niedawno powszechnego w całej Afryce wschodniej procederu dzikiego wypalania drzew na węgiel drzewny. Hamidu Bisanga z państwowego urzędu National Development Corporation zapewniał, że absolutnym priorytetem władz jest uniezależnienie się od prądu produkowanego przez elektrownie wodne (susza i wysychanie jezior i rzek zmusiły Tanzanię, Ugandę i Kenię, zależne od hydroelektrowni, do reglamentacji prądu). Do 2008 r. rząd zamierza zbudować pod Iringą nową elektrownię, w której prąd będzie produkowany już nie dzięki kapryśnej wodzie, ale węglowi kamiennemu, którego bogate złoża zalegają w górach Itonga.

"Bez prądu nie ma co myśleć o jakimkolwiek rozwoju" - mówił Bisanga, dodając, że prądem z elektrowni pod Iringą Tanzania może wesprzeć - naturalnie nie za darmo - także cierpiących z powodu suszy sąsiadów.

Prognozy meteorologów wcale nie napawają optymizmem. Jeśli tegoroczna pora deszczowa (marzec-maj) nie przyniesie dużych opadów, przyszłe kłopoty mogą okazać się dużo gorsze niż obecne. Od kilku dni w Ugandzie, Kenii i Tanzanii padają deszcze. Nie są to jednak ulewy, jakich oczekiwano, a w północno-wschodniej Kenii, najbardziej doświadczonej przez suszę, wciąż nie spadła nawet kropla wody.