TEORIA KULTURY
WYKŁADY
PROWADZĄCY:
DR HAB. PROF. UR JOLANTA PASTERSKA
WŁASNOŚĆ:
RENATA PARTYKA
UNIWERSYTET RZESZOWSKI
2011/2012
14.02.2012
WYKŁAD ORGANIZACYJNY
ZALICZENIE:
nie sprawdza obecności;
zaliczenie: praca pisemna wybieramy dowolną omawianą na wykładzie teorię i za jej pomocą analizujemy dowolne dzieło kultury grupa maksymalnie 4 – osobowa do 18 maja!!!
LITERATURA:
Appadurai A.; Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji; Kraków 2005.
Barker Ch.; Studia kulturowe: teoria i praktyka; Kraków 2005.
Baudrillart J.; Procesja symulakrów(?) [w:] Postmodernizm. Antologia przekładów; Kraków 1997.
Bauman Z.; Ponowoczesność jako źródło cierpień; Warszawa 2000.
Burszta J. W.; Antropologia kultury: tematy, teorie, interpretacje; Poznań 1998.
D’allera A.; Metody i teorie historii sztuki; Warszawa 2008.
Derrida J.; O gramatologii; Warszawa 1999.
Iwasiów I.; Gender dla średnio zaawansowanych; Warszawa 2004.
Janson F.; Postmodernizm i społeczeństwo konsumpcyjne [w:] Postmodernizm. Antologia kultury; Kraków 1996.
Lévi-Strauss C.; Antropologia strukturalna; Warszawa 2009.
Lizurej M.; Między teorią gueera… [w:] Z odmiennej perspektywy. Studia gueer w Polsce; Wrocław 2007.
Nycz R.; Postmodernizm. Antologia przekładów; Kraków 1997.
Od awangardy do postmodernizmu; red. Dziamski G.; Wrocław 1996. Tutaj: postmodernizm a muzyka; postmodernizm i film; postmodernizm w architekturze.
Poprzęcka M.; Pochwała malarstwa: studia z historii i teorii sztuki; Gdańsk 2000.
Skinner Q.; Powrót wielkich teorii w naukach humanistycznych; Lublin 1998.
Smart B.; Postmodernizm; Poznań 1998.
Ślęczka K.; Feminizm: ideologie i koncepcje społeczne współczesnego feminizmu; Katowice 1999.
Žižek S.; W obronie przegranych spraw; Warszawa 2008.
22.02.2012
DEKONSTRUKCJONIZM
J. DERRIDA: dekonstrukcja nie jest niczym związanym z filozofią itp., ale tym, co się zdarza w społeczeństwie; tym, czego człowiek do-świadcza (dąży do czegoś + daje świadectwo);
P. RIKOR: teksty egzystują w kulturze. Istnieją w danej społeczności i są z nią związane. To, co się wydarza w kulturze ma wpływ na literaturę. Każdy tekst jest obarczony okolicznościami jego powstania. Tekst literacki jest więc zależny od kontekstów kulturalnych. Używa pojęcia „język” współpracował z Heideggerem, który na oznaczenie tekstu literackiego używał określenia „język”/„mowa”.
Czworokąt Heideggera:
| ŚWIAT BOSKI | ||
|---|---|---|
| ISTOTY ZIEMSKIE | MOWA/ JĘZYK | ISTOTY BOSKIE |
| ŚWIAT LUDZKI |
To, co się wy-darza w świecie ma wpływ na mowę.
J. Łotman: „Wykłady z poetyki strukturalnej”; 2 fazy koncepcji kultury:
Prymarny – język naturalny, jest on wzorcem dla systemów wtórnych;
Wtórny system modelujący
| WTÓRNE SYSTEMY MODELUJĄCE | OBRAZ ŚWIATA |
|---|---|
| JĘZYK NATURALNY | |
| BYT |
Język jest zanurzony w danej kulturze.
W latach 60/70: koncepcja kultury: relacja język – wtórny system modelujący, a oddziaływanie kultur.
Oddziaływanie kultury uświadomienie sobie, że nasza kultura nie jest jedyną i funkcjonuje w kręgu wielu kultur.
Semiosfera – przestrzeń semiotyczna, poza którą nie ma możliwości istnienia semiozy[kultura polska i amerykańska oddziałują na siebie].
Dialog – od Bachtina, że człowiek jest stworzony do dialogu, podstawy bycia w świecie.
L. STOŁOWICZ: przyjaciel Łotnama; przywołał teorię Leibniza. Główną zasadą poznania jest rozum, ale my tworzymy swe światy [zamknięta monada – krytykował Tischner, bo człowiek jest stworzony do więzi]; człowiek jest zanurzony w kulturze.
| Kultura „innamencji” / Kultura uniwersalizmu | Kultura „inności” | |
|---|---|---|
| XVIII wiek / Kant | Kryzys kultury | |
| ↓ | ↓ | |
| Naczelną zasadą Kanta jest rozum (logos) | Popularność totalitaryzmu; narzucanie kultury na siłę |
To rozum stwarza dla wszystkich jednakowe prawa i zasady. Porządek rozumu jest naczelną potrzeba naszego poznania. Kultura totalitaryzmu zrodziła się ze złej interpretacji kultury immanencji. Nadużycie kultury uniwersalizmu.
XX WIEK Ameryka/Francja – pojawia się kultura inności; człowiek to istota indywidualna; należy mu się szacunek dla jego poglądów; otwarcie się na innego człowieka otwarcie się na inne kultury
Fala wyjazdów po 80 – żyjemy w innej kulturze. Ale musimy się osadzić w innej kulturze.
LEVINAS „Esej o zewnętrzności”: kategoria innego; filozofia twarzy; zaprzecza koncepcji uniwersalistycznej, ale poznajemy człowieka przez twarz; żeby poznać, jaka ja jestem, trzeba poznać drugiego człowieka. Musimy się spotkać z drugim człowiekiem, by stwierdzić „ja jestem inny”. Człowiek potrzebuje drugiego człowieka by istnieć, by określić swoją tożsamość i siebie.
ROZWÓJ DEKONSTRUKCJI: około 1966 – manifest szkoły narratologicznej; sprzeciw wobec strukturalizmu. Strukturaliści szukali zasad ogólnych do odczytania tekstu literackiego (powoduje to, że tekst literacki jest tworem zamkniętym, ograniczonym przez zasady, spójność, uniwersalność, tekst rządzi się konstrukcjami, typologiami). Francuscy studenci w 1968 roku: „Struktury nie wychodzą na ulicę” (bo tekst strukturalistów jest sztywny, bez życia, kultury i społeczeństwa). Zrodziło się pojęcie POSTSTRUKTURALIZMU (rewizja, zaprzeczenie strukturalizmu) i zwrócenie uwagi na język (czy traktujemy go instrumentalnie – obalenie zasady strukturalizmu wobec języka). Konferencja w Baltimore – byli na niej przedstawiciele strukturalizmu i dekonstrukcjonizmu: M. Foucault, R. Barthes, J. Derrida poststrukturaliści a potem dekonstrukcjoniści.
DERRIDA: „Struktura, język i gra w dyskursie nauk humanistycznych”: referat – jego tematem było wskazanie, że nadużyto pojęcia znaku i struktur przez strukturalistów; struktury trzeba „rozchwiać”; chodziło o to, by w tekście wyszły na wierzch głębokie struktury. Tekst literacki składa się z kilku warstw, a czytelnik ma pozwolić sobie na interpretację utworu, ma się a niego wczytać, a nie tylko skupiać się na jego powierzchowności. Podobne poglądy: szkołą Zahirystów (Ibn Hezm) – trzeba interpretować tekst i jego powierzchnię – i Batiniści (Arlnandes) – tekst, to kilka warstw, w które trzeba wniknąć szkoły żydowskie.
DERRIDA: „O gramatologii”: temat to strukturalizm; chodzi o rozbiórkę tekstu literackiego; nie ma zasad jak interpretować tekst; zadaniem czytelnika jest odkryć kod artysty.
BARTHES: „S/Z”: „tekst rozgwieżdżony”; rozgwieździć tekst to odrzucić schemat interpretacji i tworzenia; teks to nieskończoność interpretacji. Problem autora: uśmiercenie autora – nie zwracanie uwagi na biografię, bo to wprowadza w schematyzm; to my tworzymy tekst interpretując; symboliczne usunięcie z dyskursu kategorii autora.
DEKONSTRUKCJA: Derrida, Blum, de Man.
3 źródła dekonstrukcji:
Nietsche Schopenhauer podważa Kanta życiem rządzi wola, a nie zasady rozumu; Nietsche był uczniem Schopenhauera wola mocy dyktuje sposób postępowania.
Freud popędy człowieka;
Heidegger kategorie zanurzenia się człowieka w świecie.
Teza Derridy:
Odrzucenie logo centryzmu, a Derrida wprowadza pojęcie differance – źródło, z którego wypływają inność i różnice; „Topografia obcego” – wprowadzenie kategorii innego, zniszczenie wroga, jest zniszczeniem siebie;
Aporia – spór, rozstrzygnięcie między dwoma równorzędnymi kategoriami; Derrida – „to rzeczywistość nosi znamiona tekstu”
Inskrypcja – znacznie tekstu, nieskończony łańcuch znaków, nad którym nie mamy kontroli.
28.02.2012
myślenie o teorii przez teorię
Nie można rozebrać domu mistrza przy pomocy jego własnych narzędzi. /A. Lorda/ My „rozbieramy” cegła po cegle, ale po kolei, będziemy się jednak posługiwać innymi narzędziami.
I nagle wspomnienie zjawiło się. Ten smak to była magdalenka cioci Leonii. W niedzielę rano w Cambray, kiedy szedłem do pokoju cioci Leonii powiedzieć jej dzień dobry, dawała mi kawałek ciasta zamoczywszy je w herbacie lub w naparze kwiatu lipowego. /M. Proust/ Każdego inspiruje coś innego.
KULTURA, SZTUKA – to takie pojęcia, które ciągle nam towarzyszą, nie zastanawiamy się jednak nad znaczeniem tych słów.
TEORIA:
to ogólne zasady, prawa dotyczące rzeczywistości, nauki bądź sztuki; często te prawa są abstrakcyjne, np. teoria muzyki, sztuki -> definicja wyższa.
to strategia, procedura, którą się zaleca, jako podstawę pewnego działania.
naukowo uznana ogólna zasada wyjaśniająca określone zjawiska, np. teoria fal radiowych.
hipoteza przyjmująca jakiś czysto teoretyczny argument, albo jakieś nieudowodnione przypuszczenie.
Założenie, które nas będzie interesowało:
TEORIA – to zbiór twierdzeń ukazujących zwięzły i uporządkowany ogląd przedmiotu badań.
Teoria jest nie tylko podstawą działania, ale także wiele wyjaśnia.
Teoria uczy stawiać pytania.
TEORIA KRYTYCZNA – szereg założeń teoretycznych, powszechnie funkcjonujących w naukach humanistycznych, termin ten został stworzony w połowie XX wieku przez naukowców z Frankfurtu krytycznie nastawionych do kapitalizmu, kultury masowej i konsumpcyjnego stylu życia.
TEKSTY KULTURY – np. tatuaż w każdej kulturze znaczy coś innego, np. w kulturze tahitańskiej tatuaż mówi o popełnionej zbrodni kobieta tatuowana była na twarzy, na ustach wypisywany był rodzaj przestępstwa. W średniowieczu tatuaż był zakazany pod groźbą stosu. Dopiero później była to sztuka.
W każdej kulturze tatuaż znaczy coś innego Żadna teoria nie jest czysta! Im więcej teorii wykorzystujemy do analizy tekstu kultury, tym więcej możliwości nam się otwiera.
DYSKURS:
Rozmowa, mowa, komunikowanie się, wypowiedź angażująca podmiot mówiący/ piszący; dyskurs ma mieć charakter ważnego komunikatu, może go powodować: gest, słowo, dźwięk.
Dyskurs nigdy nie jest niewinny; ma prowokować;
Odnosi się do otaczającej nas rzeczywistości; każdy dyskurs związany jest z jakimiś zmianami społecznymi;
Bellhoks – pseudonim badaczki afro amerykańskiej;
Kapuściński – u nas.
Dyskurs w tym ujęciu będzie teorią, gdyż tworzy sieć komunikatów.
Różne teorie i ich twórcy prezentują różny sposób patrzenia na świat, a następnie jest ona rozwijana, uaktualniana przez kolejnych.
Bardzo ważnym czasem na powstawanie teorii kultury był POZYTYWIZM – kieruje się faktami – w teorii kultury również liczą się fakty, ale muszą one być poddane prawidłowej interpretacji.
W teorii kultury liczy się:
Samo dzieło i opis formalny;
Jego cechy formalne, np. historia powstania, motywy, symbole, biografia artysty pozytywistyczną teorię możemy wziąć jako etap poprzedzający właściwą analizę.
Pojawił się problem: po co teoria? Odrzucono konteksty, teorie, nastawiono się obcowanie z tekstem kultury, a nie na jego analizowanie!
Przez teorię uczymy się myśleć! Dzięki niej analizujemy dzieło wizualnie i kontekstualnie!
Obraz: M. Taksey „Derrida Querying de man” (1990) jak słowo może być wiążące, ale i jak niebezpieczne.
Dlaczego mamy do czynienia z grą utkaną ze słów? Od tego jak będziemy pytać zależy nasza interpretacja!
Tu może nam pomóc teoria de Lessa, dotycząca radykalnego empiryzmu:
2 zasady:
Abstrakcja nie wyjaśnia, ale sama wymaga wyjaśnienia, np. symbol koloru i figur Kandyński;
Celem interpretatora nie jest odkrycie uniwersalnego elementu, ale odnalezienie warunków, których powstaje coś nowego, np. punkt wyjścia -> Biblia; teraz -> „Kod Leonarda da Vinci” Czy mamy do czynienia z czymś oryginalnym? istnieje: logika powielania.
Logika powielania – empiryzm w tym wypadku nie będzie, ani wąsko rozumianej, ani obejmuje takie kwestie, jak rozprzestrzenianie się, twórczość.
Co różni teorię od metodologii?
Różnic a jest dość płynna;
Często teoria i metodologia wydają się scalone, choć nie są tożsame
Teoria – proces formułowania pytań badawczych;
Metodologia – proces odpowiadania na te pytania.
Teoria pomaga metodologii, a metodologia to zespół procedur, działania przyjętych teorii.
| METODOLOGIA |
|---|
| FORMALNA |
|
W jaki sposób stosować teorię kultury?
Zapoznać się z literaturą dotyczącą sztuki, antropologii, itd.;
Kierować się własnymi zainteresowaniami;
Wybór dzieła sztuki, artysty, instytutu, które pozwolą na w miarę pełną eksplorację talentu.
Np. Shigeyuki Kihara kobieta tworząca performance; feministka; pokazuje, że operowanie płcią prowadzi do nieporozumień. Wybrała grupę mężczyzn, którzy żyją jak kobiety, ale nikt nie nazwie ich transwestytami. Ci, którzy czują się kobietami stoją w hierarchii najwyżej w plemieniu. Diabełek kusi kobietę, która jest większym diabłem, mimo, że jest ubrana. Obala argument jak postrzegana jest gejsza przez kulturę zachodu; przejście Se sfery sacrum do profanum; walka w obronie własnej tożsamości.
Zawsze spotykamy różne opisy i różnorodne teorie dotyczące jednego przedmiotu.
13.03.2012
formalizm – ikonografia – ikonologia
FORMALIZM – wywodzi się z przekonania, że każde dzieło sztuki powinno być rozpatrywane samo w sobie, a ocena uzależniona od cech formalnych (kompozycji, kształtu, linii, koloru – forma a nie treść) – nie będą kontekstu.
Oświecenie ( tu Kant) dowodziło, że dzieło sztuki jest oddziaływującą na nas reprezentacją, liczy się więc przeżycie estetyczne. Podobnie poezja. Poeta zmierza do czegoś, co jest mało doświadczone, nieopisane.
Lata 60 XX wieku – dzieła nawiązują badacza Wolfina. Opracował on definicję formy i treści. To posłużyło do badań.
Istnieją pewne niezmienne prawa rządzące stylami artystycznymi.
Przechodzą fazy: wczesna, klasyczna, barokowa.
Porównał funkcjonowanie stylu do kamienia staczanego z góry.
Styl artystyczny to prawidło:
Linearyzm – malarskość;
Płaszczyzna – głębia;
Forma zamknięta – otwarta;
Jasność – niejasność.
Odnosiło się to tylko do baroku i renesansu.
Dzieło to nie sam kontekst. Oddziaływanie dzieła nie może być wyjaśniane za pomocą cech zewnętrznych (mecenat).
Był niechętny stawianiu pytań o temat dzieła. Dzieło nie jest powiązane Anie z twórcą, Anie z kultura, w której powstało.
Objaśnił, że współcześni artyści nie naśladują życia, szukają jego ekwiwalentu. Celem artysty jest iluzja.
Ewolucja formalizmu (Henry Facilone). Styl artystyczny na podobieństwo istot żywych ewoluuje, np. zmiana materiału, miejsca.
Wydarzenia polityczne, ekonomiczne nie mają wpływu na powstanie dzieła.
Sklepienia żebrowo – krzyżowe tworzą logiczną całość. zasada logiczna, którą można nieustannie odnawiać jak wzór matematyczny.
Po śmierci badacza ciągle odwoływano się do tej teorii.
Gryslerg ? ustalił granicę między kiczem a awangardą. Kicz to fałszywa świadomość. Sztuka dostarcza wrażeń. Kicz to parodia katharsis.
Pracowała z nim Rosaline Craus – krytyk. Próbowała omawiać dzieła sztuki w perspektywie psychoanalizy i semiotyki.
Biografia artysty nie jest potrzebna do omawiania dzieła.
Odcinała się od sztuki mimesis.
Np. collage Picassa. Collage odrzuca łączenie artysty z wytworem. Liczy się forma (P. Picasso „Trzej muzykanci”).
Nie interpretuje sztuki przez pryzmat autobiograficzny.
Styl – społeczeństwo – kontekst – struktura
Podstawą interpretacji jest SEMIOTYKA.
IKONOGRAFIA (opisywanie obrazu) – badanie sprowadza się do motywu i przedstawień.
Według tradycji Katarzyna z Aleksandrii nawróciła żonę cesarza Maksencjusza. – Caravaggio „Św. Katarzyna”.
Ikonografia i ikonologia po analizie ikonograficznej. Wykorzystuje treść i umieszcza w szerszym kontekście.
Czy to zjawisko symptomatyczne czy charakterystyczne dla tej kultury, czasu, miejsca, artysty?
Analiza wytworów sztuki – proces identyfikacji przedstawień.
Panowski Erwin – największy badacz ikonografii.
Nie oddzielać treści od formy.
Trzy etapy ikonograficzno – ikonologicznej analizy:
Opis przedikonograficzny – elementy, które można interpretować bez dodatkowych informacji.
Analiza ikonograficzna – identyfikacja znanych tematów (dlaczego ją namalował?, szaty z czasów Caravaggia, atrybuty: koło, palma męczeńska, piękny strój).
Wyjaśnienie sensu przedstawień (temat, czas, miejsce powstanie dzieła, styl, intencje fundatora).
Lalka Barbie to kultura masowa.
Problem nieuprzedzonego oka.
Różna symbolika, np. lotosu, aureoli. W Indiach lotos to symbol piękna ludzkiego ciała.
Problemem może być przejście z 2 do 3 etapu.
Maska gelede wykonywana przez mieszkańców Nigerii. Tu maski mogą nosić nawet kobiety – matki.
Przemieniają się w … - taniec to przebłaganie złych duchów, ma zapewnić płodność, urodzaj. Są one wyrzeźbione w świętym drzewie.
Philips Koninek „Pejzaż” (1630).
Zarzuty były takie, że symbole często ulegają modyfikacjom (grawitacja symboli – ikonografia), np. europejskie: triumf cnót nad wadami, przedstawienie matki i dziecka.
Wraz z NEW AGE doszło do wymiany teorii – zwrócono uwagę, że koncepcja Panowskiego odnosi się tylko do sztuki baroku, a co ze sztuką holenderską.
Ze sztuki czynili sposób poznawania rzeczywistości. Nie symboliczne odniesienia. U Konincka nie ma symboli. Podobnie w „Mleczarce” J. Vermeera.
Durga i Mahisz (Azja, Durga zabija demona Mahisza. Co przedstawia? Kim są postacie? Jak je zidentyfikować? Jest symbolem bogini, która pokonała Mahisza, który wyszedł z bawoła. Ikonologia: W jakim stopniu to pytanie jest stereotypowe?; Czy istnieją inne tego typu wyobrażenia? Czy to oryginalne czy stereotypowe?)
Mahisz sprzeciwiał się służbie Durdze, odszedł do innej bogini. Poprosiła o wsparcie bogów. Ci opowiedzieli się za, inni przeciw. Durga pokonuje Mahisza. Jest symbolem kobiecości. Motyw ten przetrwał na filiżankach, które do Anglii przywieźli ze Wschodu w XIX wieku kolonizatorzy.
Obie teorie bazują na semiologii.
20.03.2012
historia idei: marksizm i materializm jako konteksty sztuki
Jak wykorzystać kontekst kulturowy?
Sztuka ulegała wpływom religijnym, politycznym, socjologicznym, tworzyła prądy umysłowe charakterystyczne dla danych epok.
Metody rozpoznające kontekstualność.
Do jednego utworu będzie można połączyć podobne idee.
Teoria kultury uczy stawiania pytań.
HISTORIA IDEI – zajmuje się sposobem w jaki znaczenia kulturowe są wytwarzane przez społeczeństwo, trwają w czasie, zmieniają się w ..?.. i interpretacjach.
Jak idea zmienia się na przestrzeni wieków, np. historia wojny, historia myśli.
Jest to podejście interdyscyplinarne (historia, filozofia i inne nauki, nawet społeczne).
Jako metoda badawcza została sformułowana w latach 20 XX wieku przez IZAAKA BERLINA.
Uważał, że dwa czynniki ukształtowały człowieka: rozwój nauk przyrodniczych i nawałnice ideologiczne.
Historia idei będzie się skupiała na filozofii, ale także będzie brała pod uwagę dyskursy akademickie i słynne sądy.
To, co obiegowe często wyszło od naukowców. Wielu zajęło się historią idei zajmując się ikonografią, poprzez poszerzenie jej o konteksty.
JEROM POLIT odnosi grecką sztukę filozofii oraz wyznawane wartości, które nie zmieniły swojego znaczenia, np. rzeźba Aurigii Delfickiego - związek z greckim ideałem równowagi, roztropnością. (To przejście z kultury greckiej archaicznej do klasycznej.) rozwija się mimo upadku kultury mykeńskiej, zniszczenia Grecji jako polis.
Woźnica z Delf, Auriga Delficki lub Auriga z Delf – nazwa starożytnego brązowego greckiego posągu złożonego z fragmentów odkrytych w roku 1896 w świątyni Apollina w Delfach w czasie wykopalisk archeologicznych i datowanego na wczesny okres klasyczny. Odkryto również niektóre pozostałe fragmenty zaprzęgu.
Posąg przedstawia młodego mężczyznę odzianego w szatę i trzymającego w zachowanej prawej ręce zrekonstruowane części lejc. Według rekonstrukcji posąg to dar wotywny dla Apollina od Polyzalosa, władcy miasta Gela na Sycylii. Pierwotnie posąg był częścią grupy składającej się z następujących elementów: powóz zaprzężony w cztery konie, woźnica stojący na wozie i trzymający lejce, autor tego pomnika prawdopodobnie przedstawiony jako pieszy hoplita obok wozu.
Przy postumencie widnieje napis: Bądź mi przychylny czcigodny Apollo.
Sam auriga (woźnica) wykonany jest z brązu i mierzy 180 cm wysokości. Jego szata, tuż powyżej pępka przewiązana paskiem i kończąca się tuż powyżej kostek, ma równomiernie rozłożone fałdy, przypominające kanelury na kolumnie. Przedstawiony woźnica ma nisko sklepioną czaszkę, włosy przewiązane przepaską, zdobioną motywem meandra i inkrustowaną srebrem. Oczy wykonane za pomocą białej pasty i szkła. Na zachowanym przedramieniu starannie oddano nabrzmiałe żyły.
Posąg woźnicy z Delf doskonale odzwierciedla przejście od stylu archaicznego do klasycznego w sztuce greckiej. Mimo lekkiego zwrotu w prawo, mężczyzna nadal sprawia wrażenie nieruchomego. Historycy sztuki i archeolodzy podkreślają fakt "rozciągnięcia" rzeźby. Był to zabieg celowy, mający stworzyć efekt złudzenia optycznego dla osób oglądających posąg posadowiony na postumencie, a więc od dołu.
Autorstwo rzeźby wiąże się z działalnością Pitagorasa z Rhegion, samego artysty, bądź którejś z osób działających w jego kręgu.
MARCEL DUCHAMP – jego dzieła są badane pod kątem tego, jak odkrycia wpłynęły na jego twórczość. [?]
„Mężatka rozebrana przez swych kawalerów”
1919 – 1923 – tyle nad tym pracował;
Dzieło wykonano na 2 metrowych szybach. Artysta użył do niego kurzu ulicznego, drutów i folii. Wiatr, obliczenia matematyczne, studia perspektywiczne, zasady fizyki.
Pokazał, że odkrywać źródła mitu można nie w codzienności, a w matematyce – ścisłe reguły.
TEORIA MARKSIZMU:
Termin pojemny (Karl Marks), zbiór teorii socjalistycznych opartych na ideałach Marksa i Engelsa i jego europejskich naśladowcach.
W dyskursie kulturowym – normy badawcze dociekania nad sztuką i kulturą; w sztuce często MARKSIZM KRYTYCZNY;
Podstawa dla rządów komunistycznych.
Marksizm krytyczny przyczynił się do szkolnictwa otwartego.
Marks poddał krytyce kapitalizm. Warunkiem istnienia społeczeństwa kapitalistycznego jest wykorzystywanie robotników. Bez pracujących i pracodawców te dwie siły nie mogą istnieć. Napięcie między nimi kształtuje rzeczywistość.
W sztuce: baza – gospodarka, nadbudowa.
Ideologia to ważne pojęcie miedzy bazą a nadbudową. Ideologia należy do nadbudowy.
Kultura jest formą ideologiczną. Wykorzystywana jest przez klasę dominującą. Klasa dominująca może wykorzystywać sztukę do ustalenia relacji. Rewolucjoniści mogą ją wykorzystać przeciw klasie panującej.
Teoretycy marksistowscy (Antonio Grancie) opracowali teorię hegemonii kulturowej.
Władza nie używa siły, tylko oddziałuje na kulturę. Panująca klasa zapewnia wrażenie, że klasa niższa jest dopuszczona do głosu. (Artyści zasiadali w ławach rządzących.)
Związany z aparatem rządzącym jest aparat represji – bezpośrednia przemoc i ideologia.
Aparat represyjny – wojsko, policja;
Aparat ideologiczny – szkoła, religia, media, sztuka.
Relacje między sztuka a społeczeństwem są złożone. Każdy może być malarzem, to zajęcie poboczne. Sztuka artystyczne była tu wzorcowa.[?]
Podobnie Gregory Lucas; sztuka to przedmiot, który można wymienić na pieniądze. Charakterystyczne dla epoki i rzeczywistości.
Teodor Adomo [?] – Wykorzystanie sztuki do interesów klasy panującej i poddanej. Sztuka XX wieku oferuje przyziemne treści, otępienie umysłów, sztuka konsumpcyjna. Ludziom obce stało się społeczeństwo. Mają tu udział różne Śródki przekazu. Szczególnie oskarżana jest telewizja.
Wielu marksistów nie chciało alienować sztuki ze społeczeństwa, np. fotografia. Oryginał nam powszednieje, sztuka stała się polityką. Film spycha wartość kulturową.
Historia sztuki w XX wieku skupia się na środkach produkcji – praca i organizacja zanim powstało dzieło.
Społeczna historia sztuki. Rola sztuki społecznej, nie sama sztuka.
Obraz Davida to wykorzystanie teorii marksistowskiej. David to oficjalny malarz Napoleona.
JACQUES LUIS DAVID „Koronacja cesarzowej Józefiny”, 1806 – 1807, Luwr;
PYTANIA:
Kto zamówił dzieło?
Jaki był jej/jego ekonomiczny status?
Jaki był społeczny status Davida i malarza?
Jakie znaczenie mają wymiary obrazu?
W jakiej formie otrzymał zamówienie od Napoleona (np. kontrakt), na jakich warunkach?
Czy istnieją inne zamówienia z tamtej epoki?
Jaki wizerunek cesarza rozpowszechniał David?
Jak jego obraz wzmacniał władzę cesarską?
Jaka była rola oficjalnego malarza Napoleona?
Jakimi motywami kierował się Napoleon wybierając Davida na malarza? (Rewolucjonista)
Jaką ideologię po stronie malarza, zamawiającego, widza ukształtowało namalowanie i odbiór obrazu?
Jak zrealizowano żądanie Napoleona, aby przedstawić jego potęgę?
Dlaczego wybrał ten moment koronacji?
Jakie cechy podkreśla obraz Napoleona?
Jakie cechy formalne zostały podkreślone?
Gdzie obraz wystawiano?
Kto go oglądał?
Czy i w jaki sposób był kopiowany?
Czemu to służyło?
JULITT BACA – feministka, tworzy murale, walczy o prawa mniejszości.
PYTANIA:
Jaką dominującą ideologię kwestionuje swoim dziełem Baca?
W jaki sposób temat ten nadaje dziełu krytyczny wyraz wobec tej ideologii?
W jaki sposób kolorowa ludność była represjonowana w tych wizualizacjach?
Jaka dominująca ideologia dotyka takich inwestycji jak stadiony i autostrady?
W jaki sposób mieszkańcy tej dzielnicy sprzeciwiają się narzuconej ideologii?
W jaki sposób ta wielowymiarowa skala muralu przyczyniła się do przekazu idei?
W jakim celu przedstawia się historie danego społeczeństwa za pomocą obrazu?
Dlaczego jest to skuteczna historia danej nacji?
W jaki sposób wybrana przez artystkę metoda pracy zwiększyła siłę wyrazu dzieła?
W jaki sposób wybrana metoda kwestionuje funkcjonującą od wieków istotę geniuszu pojedynczego artysty?
W jaki sposób na historię powstania muralu wpłynęła sytuacja ekonomiczna ludności tego przedmieścia?
Diego Chavez, Jose Rivera – twórcy murali.
27.03.2012
feministyczna teoria kultury
FEMINISTYCZNA TEORIA KULTURY (dalej FTK) zajmuje się kobietą artystką, protektorką, odbiorczynią sztuki i/lub kobieta tematem sztuki.
Feministyczne badania poruszające te kwestie odnoszą się do kobiecej tożsamości płciowej – do kobiecości lub doświadczenia bycia kobietą.
FTK jest silnie związana z określeniem tożsamości płciowej – jest to punkt wyjścia, nie zaś sama płeć.
Mimo kobiety, jako twórcy dzieła, w interpretacji wcale nie musimy odnosić się do FTK.
Początki FTK miały miejsce w USA i zostały zapoczątkowane przez artykuł LINDY NOBLIN z 1971 roku, w którym autorka pyta, dlaczego na przestrzeni wieków nie było wielkich kobiet – artystek? Podaje ona dwie odpowiedzi:
Różne przejawy dyskryminacji kobiet na przestrzeni wieków, które wpływały na ograniczenie dostępu kobiet do edukacji, w tym także artystycznej, np. kobiety nie mogły uczestniczyć w warsztatach malowania aktu;
Badacze i krytycy nie umieli dostrzec wielkich artystek, bo definicja wielkiego artysty zakładała przynależność do danej płci geniusz – rodzaj męski, nie ma odpowiednika w rodzaju żeńskim.
Mężczyźni mieli, więc na przestrzeni wieków więcej możliwości do wypełnienia modelu artysty – geniusza, a nie lepsze predyspozycje.
Ideą teorii feministycznej nie jest przywrócenia w encyklopediach nazwisk wielkich kobiet, a propagowanie sposobu myślenia, który stawia na równi talent kobiety i mężczyzny.
GIZELE DE POLLOCK – krytyczka kultury; zwróciła uwagę na ideologię genderowską i na impuls, który był nowym sposobem widzenia artystki – kobiety.
RAZEM Z ROSY PARKER [?] wydały książkę „Stare mistrzynie”. Pokazują w niej nową drogę uprawiania teorii kultury, a zwłaszcza historii sztuki.
Początkowo założenia przywrócenia nazwisk kobiet – artystek zmieniły się. Dziś FTK stara się wskazać nowe drogi odczytywania tekstów kultury – tak samo jak inne teorie kultury.
Trzy cele feminizmu, jako teorii kultury:
Odzyskanie doświadczenia kobiet artystek dla teorii kultury i historii sztuki;
Krytyka i dekonstrukcja dotychczasowych autorytetów, instytucji i ideologii (sprzeciw wobec autorytetów);
Przemyślenie kulturowej i psychologicznej przestrzeni tradycyjnie przypisywanej kobietom, w konsekwencji przypisanie nowych celów kobiecie.
Feminizm przeciwstawia się obecnej konstrukcji kultury, opartej na malarstwie, architekturze, rzeźbie stworzonych w europejskiej tradycji, przede wszystkim mężczyzn.
Co ze sztuką kobiet?
ELIZ WALKER – sięgnęła po artefakty kulturowe wytworzone przez czarne kobiety i stwierdziła, że wytwory te były postrzegane, jako rzeczy użytkowe, rzemiosło, ale nikt nie przypisuje im artystycznego wyrazu. A co z ogrodami? Przecież też jest rodzajem sztuki.
MERY GERARD – interesowała się ideologiami, które oddziałują na sztukę oraz wykluczenie kobiet z historii sztuki.
W latach 90 XX weku tworzy się feministyczna teoria krytyki sztuki. Według tej teorii były badane teksty powstałe od lat 70 XX wieku.
FTK zakłada czerpanie ze wszystkich odłamów nauki związanych z cechami tożsamościowymi rasa, klasa, rodzina, tożsamość seksualna itd. Wykorzystuje się tu m.in. psychoanalizę.
Wszystkie elementy związane z kulturową tożsamością płciową wpływają oraz kreują kobiecy wizerunek.
Feminizm ma swoje źródła w:
Ruchu sufrażystek;
Ruchu wyzwolenia czarnych kobiet.
Status półniewidzialnych kobiet – nawet, jeśli pojawiają się w historii dzieła kobiet, to są one marginalizowane.
Paralelne wobec tych badań są badania nad kobiecym ciałem, które historia sztuki rozpatruje, jako męskie spojrzenie na kobiecość oraz element wzmacniający system patriarchalny.
Według feminizmu sztuka ciała ma szczególną siłę oddziaływania, nie tylko w sensie męskiego spojrzenia, ale daje też możliwość wypowiedzenia poprzez ciało ważnych idei.
Czy kategoria kobiety jest uniwersalna? Czy oznacza to samo w średniowiecznej Anglii i we współczesnych Chinach? Czy zawsze można mówić o sztuce kobiecej różnej od męskiej?
Istnieje poczucie historycznej i kulturowej specyfikacji w odniesieniu do danego dzieła.
ARTEMISIA GENTILESCHI:
Jako jedna z nielicznych kobiet mogła pobrać edukację artystyczną, bo jej ojciec był malarzem;
Znana jest z silnych przedstawień kobiet biblijnych;
W młodości została zgwałcona przez innego malarza, to odbiło się na jej sposobie widzenia świata i ciała – często pojawiają się u niej obrazy przemocy seksualnej.
Poświeciła kilka obrazów motywowi Judyty:
Obrazy Caravaggia zainspirowały XVII-wieczną włoską malarkę do namalowania serii brutalnych obrazów o tej samej tematyce związanej z przedstawieniem biblijnego motywu Judyty obcinającej głowę Helofernesowi.
Jej dzieła powstały podczas pobytu we Florencji w latach 1613–1620.
Motyw Judyty na jej obrazach przedstawiony został w różnym czasie: podczas dokonania morderstwa, jak i tuż po.
Dzieło pt. Judyta ze służącą przedstawia dwie kobiety podczas ucieczki z namiotu wodza. Ich postacie są odwrócone w tym samym kierunku, a ich wzrok skierowany w jeden niewidoczny punkt. Kobiety wydają się nieruchome, zaniepokojone hałasem dobiegającym z tyłu. Judyta na swoim ramieniu opiera miecz odebrany ofierze.
Najbardziej jednak realistyczny i drastyczny obraz Gentileschi to płótno namalowane w 1620 roku, przedstawia ono akt dekapitacji, który stanowi centralny motyw dzieła. Artystka odeszła w nim od pierwowzoru źródłowego, malując służącą czynnie biorącą udział w akcie zemsty. W rzeczywistości Judyta samotnie zamordowała wodza. Wprowadzenie osoby trzeciej spowodowane było trójkątną kompozycją obrazu
PYTANIA:
Jaka była edukacja artystyczna Gentilesch?
Czym się różniła od edukacji mężczyzn?
Czy przebieg jej kariery był odmienny od równie utalentowanych mężczyzn?
Czy należała do postaci wyjątkowych?
Jak temat tego obrazu odnosi się do innych podejmowanych przez artystkę tematów?
Czy podejmowane przez nią tematy były odmienne, bo była kobietą?
Czy podejmowane przez nią tematy były odmienne, bo została zgwałcona?
Czy współcześni jej mężczyźni też podejmowali te tematy?
Czy istniały tematy, których jako kobieta nie mogła podejmować?
Czy wybór tematów/scen ma związek z jej życiem?
Z myślą o jakich odbiorcach tworzyła?
W jaki sposób przedstawienie kobiety kształtowało/zmieniało/pokazywało społeczne wartości odnoszące się do kobiety?
Kto kupował jej obrazy?
Czy tworzyła na zamówienie kobiet?
W jaki sposób mężczyźni – artyści postrzegali jej twórczość?
MASKI KOBIET Z PLEMIENIA SENDE:
Zastępowały bardzo długo przekazy piśmienne oraz inne podstawowe źródła wiedzy o danej kulturze a także artefakty sztuki w niej wytworzone;
Tworzone głównie jako wyraz odczuć religijnych;
Nie zaspokajały potrzeb artystycznych, a zapotrzebowanie społeczne. Dlatego nie były atrakcyjne estetycznie. Różniły się tylko kolorem.
Tworzono ich tyle, ile było potrzebne w danym momencie.
Kobiety zakładały maski w momencie inicjacji.
Mende – nazwa takiej maski miała ona wyrażać płodność ziemi;
Taniec inicjujący osiągnięcie dojrzałości płciowej odpowiedzialność można się ubiegać o tę kobietę, jako żonę.
PYTANIA:
Jaka jest relacja między kobietą zamawiającą maskę, a artystą – mężczyzną?
Czy kobiety zamawiające maski mają wpływ na ich ostateczny wygląd?
Jakie kobiety mogły zamawiać maski?
W jaki sposób płacą za te maski?
Jaki jest wkład kobiet w powstanie maski?
Czy mężczyźni też mogą zamawiać tego typu maski?
Czy maski odzwierciedlają ideał kobiecej urody?
Które z tych elementów mogły nawiązywać do kobiecej urody?
Jakie kobiety noszą te maski?
Jak przygotowują się do tańca/roli tancerki?
Jaką rolę odgrywa umieszczone za maską bóstwo?
Czy zamieszkujący osadę mężczyźni, starsze osoby reagują na pojawienie się we wsi masek?
03.04.2012
teoria queer i gender
Queer (Q) – znaczy tyle, co inny, odmienny.
CO ODRÓŻNIA GENDER STUDIES (GS) OD FEMINIZMU (F)?
Feminizm i gender mają wspólną podstawę, ale istnieją zasadnicze różnice w ich historii i zakresie badań.
F skupia się na społecznej konstrukcji kobiecej tożsamości;
GS zajmują się społeczną konstrukcją wszelkich konstrukcji genderowych, wszelkich doświadczeń, a także różnic między męską, a kobieca konstrukcją trans – gen derową, konstrukcjami queerowymi oraz wszelkimi innymi doświadczeniami tożsamościowymi.
GEY AND LESBIAN STUDIES (GALS) zaczęły się rozwijać w latach 70. w odpowiedzi na akademicki feminizm oraz rozszerzający się ruch na rzecz gejów i lesbijek.
Zainicjowało to dyskryminacja i pobicie gejów przez policję na dolnym Manhattanie wywołało to rozruchy i manifestacje, głównie robotnicze oraz wszelkich ruchów „anty”.
GS coraz częściej zastępowane jest terminami:
Sexuality studiem (SS)
LGBTA
Teoria Q również ma tradycję akademicką, ale także polityczną.
Bezpośrednio wyłania się ona z teorii gender tradycja akademicka;
Sprzeciw wobec rozszerzania się AIDS wzywanie do radykalnych reform szkolnictwa i polityki tradycja polityczna.
Q – dziwaczny – dawniej slangowe, obraźliwe określenie osób homo– oraz transseksualnych i transgenderowych. Osoby zajmujące się Q przywłaszczyły sobie to pojęcie i czyniąc z niego termin naukowy, zniosły jego napiętnowanie.
Akademicka odmiana Q:
EWA KOSOWSKY – SEWDICH – teoretyczka i krytyczka literatury;
Definiuje Q jako bycie w otwartej sieci możliwości różnego rodzaju, luk, odstępstw, postaw, nadania znaczeń mających miejsce wówczas, gdy żaden z elementów składających się na którąkolwiek z płci nie tworzy jednolitego znaczenia każde odstępstwo od normy;
Podobne badania prowadzi DAVID HELPERIN:
Według niego Q to wszystko, co odróżnia się od tego, co normalne, zalegalizowane, dominujące.
Q skupia się na dynamice zjawiska, jak szybko i za pomocą czego się rozwija i zajmuje jedno z widocznych miejsc w społeczeństwie sprawdza co spowodowało to, że właśnie ta grupa ludzi znalazła się w polu uwagi społeczeństwa;
W związku z tym stwierdzono, że homofonia nie jest czymś danym, z czym się rodziny, lecz manipulowanym atrybutem władzy;
Identyfikacja gen derowa jak i sama orientacja homoseksualna nie są ani naturalne, ani wrodzone, ale są tworzone przez społeczeństwo.
Terminy homo- i heteroseksualny powstały dopiero pod koniec XIX wieku sam fakt bycia hetero- lub homo- jest wieki starszy.
MICHEL FUCO – miał największy wpływ na rozwój badań genderowych.
Jest autorem trzytomowej encyklopedii seksualności.
Homoseksualność powinna być rozumiana jako historycznie określony wytwór danego społeczeństwa na zachodzie termin homoseksualizm został powołany do życia przez instytucje medyczne, prawne i kulturowe to doprowadziło do tego, że człowiek homoseksualny jest traktowany jako jeden z gatunków ludzkich, a nie jak odszczepieniec.
Seksualność i poszukiwanie tożsamości jest postrzegana, jako konstrukt kulturowy, a nie warunek biologiczny.
Kluczową role dla rozwoju teorii Q odegrała praca ?. BUTTLER poświęcona performatywności gender.
Dowiodła, że gender jest performatywne poczucie gen derowej identyfikacji jednostki, grupy powstaje poprzez działanie (?), np. noszenie określonych ubrań;
Performatywność powstaje też poprzez:
Wypełnianie określonych rytuałów, np. ślub;
Wykonywanie określonych zawodów, np. kobiety zwykle nie są górnikami;
Ustalone zachowanie, np. dziewczynki są grzeczne, spokojne itd.
Działania te nie są prawdziwą, wrodzoną istotą gender, ale są czynnikiem doświadczeń, wrażeń, które od urodzenia człowiek rejestruje i przyswaja.
Według Buttler, odgrywanie ról i funkcji społecznych odbywa się według dwóch mechanizmów:
Cytowania;
Powtarzania;
Kobiecość nie jest wynikiem wyboru, lecz przymusowym cytowaniem norm naśladowanie innych, odgrywanie ról zmiany od tego cytowania się zdarzają i są miejscem do badań genderowych przekazywanie ról społecznych z pokolenia na pokolenie przypomina etapy głuchego telefonu;
Historia i teoria kultury mówią, że to teoria kultury najpóźniej wskazała istnienie związku między sztuką, a tożsamością seksualną.
Historia sztuki była zamkniętym polem, w którym erotyka była nieobecna lub ukryta.
Do połowy XIX wieku nie było opracowań na ten temat. Nie było też uczelni, które prowadziłyby badania genderowskie. Teraz są w Warszawie i Szczecinie.
Nadal najmniej interesuje nas orientacja seksualna danego twórcy, chociaż obecnie wykorzystuje się ją do marketingu i promocji. W ten sposób dochodzi do zachwiania naszego stosunku do sztuki, bo przemawiają nie kwestie estetyczne, a tożsamość, orientacja twórcy. Orientacja twórcy nie powinna przesłaniać wartości artystycznej dzieła sztuki.
Badacze dopominają się, żeby teoria badań queerowych zawsze łączyła się z inna teorią, np. ikonografią, bo to pozwoli na właściwą ocenę dzieła sztuki.
Dziś zwolennicy tych teorii badają archiwa oraz biografie twórców, by zdobyć informacje, które mogą pomóc w badaniach związanych w jakiś sposób kwestiami seksualności;
F. BUCHER:
Urodzony w 1703, francuski malarz, grafik, jeden z najbardziej znanych przedstawicieli rokoka;
Malarz nadworny Ludwika XV;
Znajomy madme de Pompadour;
Profesor Akademii Sztuk Pięknych w Paryżu;
Sławę dało mu jego wczesne malarstwo zainspirowane Rubensem oraz scenami biblijnymi;
Eksponował w nich erotyzm, odzierał z sielskości;
Stopniowo miał coraz mniej zwolenników;
Gdy doszedł do rozwiązłości, popadł w niełaskę, został np. publicznie skrytykowany prze Diderota;
Badacze zaczęli badać jego twórczość, by odkryć przyczyny jego zainteresowań;
CH. DE MUT (?)
Malarz amerykański, precyzjonista, przez kilka lat studiował w Paryżu;
Spotkał M. Duchampa stał się jednym z członków paryskiej awangardowej sceny artystycznej;
Wrócił do USA, zaczął chorować cukrzyca, problem z chodzeniem;
Związał się z mężczyzną i publicznie się z tym obnosił;
Zaczynał od malowania techniki;
W drugim etapie swojej twórczości malował precyzyjne portrety, głownie mężczyzn;
Później malował głownie marynarzy, np. 2 sikających marynarzy;
Byli oni postrzegani jako osoby prowadzące bardzo rozwiązłe życie.
24.04.2012
postmodernizm
POSTMODERNIZM:
Wyrasta z rewizji, przewartościowania, krytyki i oceny myśli, które już się pojawiły i albo zostały one zupełnie odrzucone, albo kontynuowano je w nowy sposób; (świadczy o tym także przedrostek „post”);
Rewizja poglądów modernistycznych;
Obejmuje wiele dziedzin: film, architektura, sztuka, filozofia, socjologia, itd.
CO BYŁO PRZED POSTMODERNIZMEM?
Przełom wieku XIX i XX skłaniał do podsumowań kończącej się epoki;
To z kolei uświadomiło, że poprzednia epoka nie dała odpowiedzi na wszystkie pytania, dlatego rodzi się nowy nurt w kulturze.
Kończy się pojmowanie świata w kategoriach filozofii Kanta (Jakie są granice mego poznania i rozumu? Gdzie jest granica między tym, co pewne a tym, co domniemane?);
Poznajemy świat za pomocą zmysłów;
Intelekt porządkuje nasze myśli oraz to, co poznaliśmy zmysłowo;
Metafizyka, transcendencja;
Pokazuje pole manewru rozumu.
Moralność człowieka;
Podział rozumu na:
Teoretyczny;
Praktyczny – kieruje naszą moralnością, bo pokazuje człowiekowi jak ma postępować;
Dobra wola;
Wszyscy są równi;
Zostaje to przeniesione na koncepcję państwa.
Ponownie odwołano się do myśli filozoficznych Schopenhauera oraz Nietschego;
Nietsche:
Pokazuje, że świat jest pełen cierpienia, tragedii;
To, co u Kanta było rozumem, tu zostaje zastąpione sztuką;
U Kanta wszyscy byli równi, natomiast Nietsche dzieli ludzi na panów i niewolników i to „panowie” mają lepszą moralność;
W miejsce podmiotu jednolitego pojawia się u niego podmiot rozbity – „nosimy w sobie wiele osób”;
Nie ma jednego, uniwersalnego, absolutnie obiektywnego punktu widzenia;
Nie istnieje jedna prawda; jest ich wiele;
Koncepcja perspektywizmu – by dotrzeć do prawdy sugerujemy się czterema kategoriami. Są to:
Metafora;
Metonimia;
Personifikacja;
Hypela;
Wszystkie te pojęcia są związane ze sztuką, bo tylko artysta jest w stanie dotrzeć do prawdy.
Nietsche jest tutaj artystą – filozofem.
Patrząc na świat, interpretujemy go.
Sztuka miała odpowiadać na pytania rzeczywistości.
Może zgładzić ból istnienia.
Artysta jest najważniejszy.
Nietsche staje się patronem postmodernizmu. Nie ma tu granic, wszystko jest płynne, zmienne. Dziełem nie rządzą żadne reguły. Artysta pracuje bez reguł, by za pomocą jego dzieła je ustalić. Dzieło to zdarzenie.
LITERATURA – to utwory realizujące jedną z tendencji:
CZARNY HUMOR:
Wartości są śmieszne, komiczne;
Amerykańska proza fabularna lat 30. XX wieku;
„Sługa Boży” Erskine Caldwell;
Twórczość Flannery O’Connor;
„Trudno o dobrego człowieka”
„Paragraf 22” Thomas Berger;
LITERATURA ABSURDU:
Ocena rzeczywistości w krzywym zwierciadle;
Groteska;
Przejaskrawienie;
Joseph Heller „Co się stało”;
Kurt Vonnegut „Rzeźnia numer 5”;
ODSŁONIĘCIE WERBALNEGO CHARAKTERU DZIEŁA LITERACKIEGO:
J. Barth „Himera”
R. Coover „Pick songs and Descants”
AUTOTEMATYKA – komunikowanie o literaturze:
J. Barth – autor na naszych oczach tworzy strukturę dzieła literackiego;
W prozie polskiej lata 50 i 60 XX wieku;
Odojewski „Koniec opowieści”;
Mach „Góry nad czarnym morzem”;
Buchowski „Młody poeta w zamku”;
Gretkowska;
MUZYKA:
Postmodernizm w muzyce zaczął się od GRUPY DARMSTADZKIEJ, której członkami byli:
P. Boulez;
L. Nono;
Kanlheis;
Stockhausen;
TENDENCJE:
SERIALIZM – a dla niego ważny był – punktualizm;
SONORYZM – deformacja dźwięków instrumentalnych i głosu ludzkiego;
W Polsce:
Serecki;
Penderecki; MINIMALIZM (od J. Cage wypełnienie muzyki ciszą);
Kilar;
Krauze;
Muzyka jest:
Trudna w odbiorze;
Stechnicyzowana;
Nie lubi odwoływać się do muzyki (?);
Abstrakcyjna (wypełnienie ciszą);
Muzyka ma współuczestniczyć ze słuchaczem;
W Polsce: SURKONWENCJONALIZM kolaż w muzyce przewartościowanie tradycji przywołują pewien obraz tradycji, aby go skrytykować, wyjaśnić pewne cechy;
FILM:
Teorie postmodernizmu w filmie zapoczątkował Delenze’a;
Film ma przedstawiać egzystencję człowieka w DWÓCH FAZACH:
Emage rmouvmens – ruch;
Image temps – czas;
Obcość, niezrozumienie, fragmentaryczność;
Film ma być źródłem wiedzy o człowieku! I to najlepszym ze wszystkich sztuk!
Reżyserzy:
Lynch;
Robert Gliński „Łabędzi śpiew”;
Machulski;
Zbigniew Rybczyński „Tango”;
ARCHITEKTURA:
Zrywał z klasycznym porządkiem, detalami;
Pierwszym teoretykiem w architekturze był Charles Jenchs, innym był Ventum;
Zamiłowanie do architektury regionalnej, ale w połączeniu z najnowszymi osiągnięciami techniki;
Pojawia się też ekoarchitektura; przestrzeganie zasad ochrony środowiska;
Architektura polska:
Neosentymentalizm;
Symbolizm;
Nowa geometria;
Neotradycjonalizm;
Inna:
Fascynacja drogą;
Tajemniczość;
Schody prowadzące do nikąd; itd.;
Architekci:
M. Chmielek;
Stefański;
L. Filar;
K. Węglowski;
J. Matuszek;
Kołakowski;
Obiekty:
Zespół sakralny pod wezwaniem św. Piotra w Wadowicach;
08.05.2012/ 22.05.212
psychoanaliza
Freud bardzo interesował się sztuką i kulturą; uważał, że CZŁOWIEK W SZTUCE ZNAJDUJE LEK NA FRUSTRACJĘ;
Mity są źródłem badań psychologicznych stąd nazwy zaburzeń psychicznych takich, jak kompleks Edypa czy Elektry;
2 PUBLIKACJE FREUDA O SZTUCE:
ANALIZA OBRAZU „MOJŻESZA” MICHAŁA ANIOŁA:
Należy skupić uwagę na detalu, na tym, co na pierwszy rzut oka nam umyka:
Szczegóły;
Gesty;
miny itd.;
To te elementy wskazują na zaburzenia psychiki;
Freud zinterpretował mit Mojżesza; siłą woli powstrzymuje się przed rozbiciem tablic z 10 przykazaniami – zapanował nad swoim gniewem;
ARTYKUŁ DOTYCZĄCY WSPOMNIEŃ Z DZIECIŃSTWA LEONARDA DA VINCI:
Badania nad życiem badania
Badania twórczości psychologiczne
Leonardo da Vinci był homoseksualistą;
Wychowywany był tylko przez matkę;
1 rodzic – dziecko zwraca się do tego, czego nie zna – mężczyzna;
Freud objaśniał sny, które da Vinci zapisał w swoim pamiętniku;
TEORIA FREUDA ZYSKAŁA SOBIE:
ZWOLENNIKÓW:
Zwrócenie uwagi na podmiotowość człowieka; kształtują nas relacje;
PRZECIWNIKÓW:
Teoria jest uwarunkowana kulturowo; nie jest uniwersalna;
Freud był ahistoryczny i akulturowy;
Feministki bardzo krytykowały kwestię seksualności w teorii Freuda – jego teoria nijak się ma do XX wieku;
Heteroseksualność według niego była normą, a feministki na to się buntowały;
METODA PATOGRAFICZNA:
Freud okazał się lepszym historykiem sztuki aniżeli psychologiem czy psychoanalitykiem;
Ustalenia Freuda nie pomagają odczytywać dzieł w kontekście artystycznym – odrzuca, więc wszelkie teorie! W psychoanalizie bada się psychikę, a nie artyzm!;
Uczeń Freuda – Jack Lockan [?] – dokonał reinterpretacji teorii Freuda;
Postrzeganie siebie jako aktora – „JA” jest iluzją nieświadomości!;
JUNG uważał, że świat zdominowany jest przez obrazy, a nie przez słowa, np.:
Obiektem dla niemowlaka jest matka;
Pożądanie zaczyna się wtedy, gdy dziecko jest odsunięte, wtedy zaczyna się domagać – pojawia się język;
„JĘZYK MÓWI NAM O STRACIE LUB NIEOBECNOŚCI”;
W ten sposób dziecko zaczyna zauważać inne obiekty;
Opozycja: JA – OBCY;
Teoria lustra = mit o Narcyzie:
Zakochał się w swoim odbiciu;
Miłość, która nie reaguje;
Między 6. a 18 miesiącem życia u dziecka dochodzi do autoidentyfikacji, utożsamienia się; JA w lustrze to JA, a nie moje odbicie!;
Zadowolenie z siebie;
| JA W LUSTRZE | i | JA PRAWDZIWE | to coś innego. |
|---|---|---|---|
| MÓJ IDEAŁ | JA |
Szukamy idola, by uniknąć rozczarowania sfera wyobrażeniowa: ja jako mój idol;
DORIAN GREY – HEGEL [?]:
Portret mówiący prawdę o sobie;
Pierwszy plan: młody, uroczy mężczyzna;
Dalszy plan: morderca – portret oparty o chłopca na pierwszym planie;
Ważnym elementem psychoanalizy jest TEORIA PRZENIESIENIA:
Technika związana z MECHANIZMAMI OBRONNYMI – radzenie sobie z konfliktami w celu ochrony własnego ego, frustracji, poczucia winy; są one nawykowe, nieuświadomione;
MECHANIZMY:
TECHNIKA UNIKANIA DZIAŁANIA:
Represja – wyparcie;
Nadmierna samokontrola;
Supresja – tłumienie;
Prokrastynacja – zwlekanie;
TECHNIKI PRZEMIESZCZENIA;
Fiksacja;
Inwersja; zaprzeczenie własnemu
Przeniesienie; działaniu z przeszłości, np.
Asceza; uległość wobec mężczyzny
Sublimacja;
TECHNIKI ZNIEKSZTAŁCANIA RZECZYWISTOŚCI;
TECHNIKI ZACHOWANIA CUDZYCH ZACHOWAŃ;
Psychoanaliza bada, w jaki sposób sztuka przenosi te „chore” relacje z artysty na odbiorcę;
Nie tylko obraz interpretuje malarza i odwrotnie, ale interpretuje siebie też odbiorca obrazu! Trzy obiekty mają na sienie wpływ;
FIGURKI BOCIO LUDU FAU (BENIN):
Analiza psychoanalityczna tych laleczek pozwoliła na dotarcie do kultury;
Chorobę przenosi się na laleczkę;
Młoda dziewczyna, która nie chce wyjść za starszego mężczyznę także może przenieść swój „problem” na laleczkę;
BARBARA KRUGER „TWOJE SPOJRZENIE CHWYTA JEDNĄ STRONĘ MOJEJ TWARZY”:
Spojrzenie jest potężną siłą, bo patrzeć to utrzymywać władzę;
Spojrzenie to ważny akt relacji JA – OBCY, a całe otoczenie – każde spojrzenie ma swój typ!;
Locan – oglądanie sztuki nie jest procesem neutralnym; widz jest gotowy zawładnąć wzrokiem – rola sztuki to poskromienie wzroku odbiorcy!
R. CRAUS:
To wizualność, a nie forma ma przyciągać uwagę;
Współczesna cecha takich prac: postrzeganie samych siebie;
Metody badawcze: grupa Klej i elschemat [?]Wykresy;
TEORIA RECEPCJI:
ERNEST GOMBRICH „KRÓLIK CZY KACZKA?”
Psychologia sztuki zakłada, że odbiorca w sposób ważny uzupełnia dzieła sztuki!
ZJAWISKO REGRESJI:
My chcemy cos dopowiedzieć; chcemy być aktywnymi obserwatorami;
Nic nas to nie kosztuje, ma to być nasze SAMOZADOWOLENIE;
W kontakcie ze sztuką należy cię uwolnić;
„Królik czy kaczka?”
Nie możemy zobaczyć dwóch rzeczy jednocześnie!
PORÓWNANIE OBRAZÓW: MANET „OLIMPIA” ORAZ YASUMASA MORIMURA „FUTAGO (OLIMPIA)” ORAZ „OLIMPIA” KATARZYNY KOZYRY:
MANET „OLIMPIA”, 1863:
Obraz pochodzi z XIX wieku;
Wzbudzał wtedy wielkie kontrowersje;
W tamtych czasach malowano portrety- akty, jednak to dzieło nie zalicza się do tej kategorii obrazów;
Kobietę przedstawioną na obrazie rozpoznano – była to paryska kurtyzana, a towarzyszyła jej czarnoskóra służąca;
Jako kurtyzana przyjmuje dowody wdzięczności – kwiaty;
Zsuwający się pantofelek – rozwiązłość;
YASUMASA MORIMURA „FUTAGO (OLIMPIA)”, 1990:
To dzieło również wywołało oburzenie;
Zainscenizowana fotografia;
Bardzo podobne zainscenizowana scena (postawa, służąca, detale);
Mężczyzna zamiast kobiety;
Kot – w kulturze japońskiej symbol szczęśliwości i dobrobytu;
PYTANIA:
Do kogo kurtyzana na obrazie Maneta kieruje swoje spojrzenie? Kto stoi po drugiej stronie lustra?
Morimura zauważył w tym odbiciu siebie. Kurtyzana ignoruje służącą, a jej spojrzenie pada na kogoś po drugiej stronie.
Morimura – obraz odbicie – patrzy na kurtyzanę czy na siebie? – TEORIA LUSTRA;
Na ile silny musi być ten, kto stoi po drugiej stronie, że kurtyzana patrzy na niego?
Na kogo patrzy Morimura?
Jakie psychiczne stany odzwierciedla spojrzenie Morimury?
Kim ja jestem jako odbiorca?
Po co te spojrzenia się łączą?
Czy odbiorcą obrazu jest kobieta, czy mężczyzna?
W przypadku Morimury nie mamy jasno określonego płciowo adresata obrazu – może to być zarówno kobieta, jak i mężczyzna.
Czy obrazy te można rozpatrywać w kategoriach rasy, klasy, genderu itd.?
Tak, ale pod warunkiem, że badamy Maneta w kontekście Morimury [?]
W jaki sposób możemy wykorzystać tu pojęcie fazy lustrzanej?
Czy Morimura patrzy na obraz Maneta tak, jakby widział siebie w lustrzanym odbiciu?
Czy widział całego siebie?
W jaki sposób rasa, klasa, gender oddziaływają n lustrzaną dynamikę?
Napędzają ją.
KATARZYNA KOZYRA „OLIMPIA”, 1996:
Obraz bardzo podobny do poprzednich;
Ponownie pojawia się chusta – podkreślenie kobiecości, delikatności;
Kobieta ta chce być piękna, ale jest to ciało schorowane;
Dzisiejsze Olimpie budzą inne uczucia niż dzieło Maneta; mówią też więcej – nie są już tylko obrazami kobiet oczekujących na kochanka;
PYTANIA:
Kim jest widz, który ją ogląda?
Do kogo kieruje swój wzrok?
RAFAEL „FORNARINA” ORAZ FOTOGRAFIA CINDY FORMAN NAWIĄZUJĄCA DO DZIEŁA RAFAELA:
Dzieło upozowane;
Podłożony własny wizerunek na płótno Rafaela;
PYTANIA:
Do czego służą te nawiązania?
Co chcą pokazać?
Polemika z teoriami feministycznymi – dyskusja związana z traktowaniem kobiet tylko w kategorii karmiącej matki;
LUISE BOURGEOI’S „MAMAN”, 1999:
Rzeźba ogromnej pajęczycy w ciąży;
Artystka tłumaczyła, że pajęczyca od zawsze kojarzyła się jej z matką – zabiega o wszystko, zapewnia bezpieczeństwo, kontroluje wszystko, jest inteligentna;
Kilka odczytań dzieła:
Autobiografizm – skojarzenie matki i pająka – psychoanaliza;
Gra z widzem – nastawienie na efekt prowokacji;
Teoria przeniesienia – wszyscy, którzy przechodzili pod rzeźbą czuli się źle, niepewnie, niekomfortowo – w przeciwieństwie do autorki, która czuje spokój i bezpieczeństwo;
Teorie feministyczne – pytania o relację matki i dziecka oraz poajęczycy i jej potomstwa – każde macierzyństwo jest piękne;
PODSTAWOWE WYZNACZNIKI SZTUKI WSPÓŁCZESNEJ:
Cielesność;
Wizualność – REWOLUCJA WIZUALNOŚCI współczesna kultura realizuje się w tym i przez to, co wizualne PISMO – dotychczasowy wyznacznik kultury XX/XXI wiek – OBRAZ – NOWA KOMUNIKACJA!
Od tego, co zdaniowe, do tego, co ikoniczne – zmiana struktury wiedzy – wtórna sensualizacja;
Wizualność wypiera formy komunikacji konkretnej posługujące się abstrakcyjnymi systemami znaków;
Wraz z dominacją wizualizacji dochodzi do przesunięcia od tego, co zdaniowe do tego, co ikoniczne, od słowa do obrazu;
Obrazów nigdy nie jesteśmy w stanie jednoznacznie odczytać. Tekst jest bardziej ograniczony i wymusza taką, a nie inną interpretację.
Lata 70. – przewrót językowy;
Teraz – przewrót ikoniczny – przełom wizualny, obrazkowy;
Wszelkie sposoby komunikowania zostają współcześnie skomasowane przez media;
Do niedawna sztuka wizualna była propagowana przez obraz, instalację, film; doszła do tego także fotografia, która jest uważana za najprężniej rozwijająca się obecnie dziedzinę sztuki;
Fotografowie: Nancy Golding – koncentruje się na obrazie ludzkiego cierpienia; Wolfgang Tillmans;