Trucizna- substancja, w którym niewielkim stopniu po spożyciu wywołuje objawy chorobowe mające w celu doprowadzić do śmierci.
Antidotum -Eliksir mający na celu zneutralizować właściwości trucizny.Często nazywany odtrutką. Znajomość Skladnikow jest istotnie wazna! dzielimy skladniki na dwie grupy:
a) pochodzenia organicznego:
*zwierzecego (krew zaby)
*roslinnego (piolun)
b) pochodzenia nieorganicznego (kamien Filozoficzny)
Składniki
Akonit -To ta sama roślina co tojad żółty.
Arszenik- W przyrodzie występuje jako minerały: arsenolit i klaudetyt. Arszenik używany jest do otrzymywania arsenianów(III), leków, barwników, emalii, szkła, trucizn (np. do tępienia szczurów i nie tylko).
Beozar -Kamień tworzący się w przewodzie pokarmowym kozła afgańskiego; zbite guzy uformoŹwane w żołądku z zalegającego tam materiału: fitobezoar - z włókien i resztek roślinnych, trichobezoar - z połykanych włoŹsó. Fitobezoary występują szczególnie w pewnych strefach geograficznych, gdzie obficie spożywa się daktyle, orzechy kokosowe, selery, dynię, rodzynki, śliwki itp.
Ciemiernik czarny (Helleborus niger) -Bardzo ciekawa i rzadka roślina z rodziny jaskrowatych Kwiat biały i na dodatek kwitnie naprzełomie listopada i grudnia.Wywołuje podrażnienie błon śluzowych, zawroty głowy, duszności itd.
Czosnek pospolity (Allium sativum)- Pochodzący z Azji Środkowej, jest często uprawiany jako przyprawa oraz roślina lecznicza. Składnik czosnku alliina, przekształcająca się w allicynę o silnym działaniu bakteriobójczym. Zawiera ona ponadto witaminę C oraz ma właściwości moczopędne, przeciwmiażdżycowe i hipotoniczne (obniżające ciśnienie krwi).
Kamień księżycowy- Lśniący minerał, perłowy, występujący w barwach: srebrnej, mlecznej, żółtawo-pomarańczowej, bladoniebieskiej, bezbarwny. Kamień ten jest bardzo skuteczny w leczeniu chorób kobiecych; Łagodzi ból w przypadku bólów miesiączkowych, może pomóc w trudnościach z zajściem w ciążę, szczególnie gdy wynikają one z blokad psychicznych. Dobrze jest go nosić blisko ciała w przypadku zaburzeń hormonalnych i chwiejności emocjonalnej.
Kły węża- Właściwości trujące, używany do najsilniejszych trucizn.
Jednorożec -Symbol czystości i niewinności. Krew jednorożca jak i jego sproszkowany róg mają właściwości magiczne. Jednorożec jest wcielonym pięknem. Krew jednorożca i za uniwersalne remedium na absolutnie wszystkie dolegliwości - od Czarnej śmierci po chandrę.
Krew nietoperza -Używa jej sie do eliksirów służących widzeniu w ciemnosci.Dodawana do elksirów miłosnych, ma właściwosci wiązania ukochanej osoby.
Krew trola- Używana w eliksirach regenerujacych siły zyciowe i zdrowie.
Kręgosłup Skorpeny- Ryby z rodziny zaliczanej do podrzędu skorpenowców. Skorpenowate mają rozmaite kształty ciała.Zawieraja w sobie bardzo silną truciznę.
Kolce jeżowca- Kolce mają różną budowę.Często zawierają gruczoły jadowe zawierające jad o dużej nieraz sile działania.
Kolce jeżozwierza- Wykorzystywane w wielu eliksirach, szczegolnie w leczących.
Kora Drzewa Wiggen -Jego kora ma właściwości regenerujące, dlatego jest częstym skąłdnikiem eliksirów regenerujacych i leczniczych.
Mandragora -Mandragore wykorzystuje się również w eliksirach pomagającym ludziom odzyskać ludzka postać po spetryfikowaniu, ale nie tylko.
Mordownik- Roslina uzyskiwana z tojadu akonityna i wyciągi z korzenia zastosowane na skórę i śluzówki wywołują mrowienie i pieczenie a ostatecznie znieczulenie.
Muchy siatkoskrzydłe -Niezwykle popularne owady magiczne wykorzystywane przy przyrządzaniu eliksirów.
Oczy Diabła Morskiego -Wykorzystywane do eliksirów leczących.
Oko bazyliszka- Oczy bazyliszka doskonale nadają sie beda do mikstur dzialajacych wlasnie na zasadzie zamiany istoty zywej w kamien lub odwrotnie.
Pijawki -Gromada pierścienic; ok. 450 gat.; ciało robakowate, dł. 1,30 cm, żywią się gł. krwią.
Piołun -Bylica piołun, piołun, psia ruta, absynt, występujący w różnych częściach świata. Pospolity chwast pól i ogrodów na nieużytkach i miedzach. Surowcem zielarskim są liście lub ziele o aromatycznym zapachu i gorzkim smaku.
Rdest ptasi (Polygonum aviculare)- roślina z rodziny rdestowatych występująca jako pospolity chwast na terenie całej Europy. Jest rośliną jednoroczną o silnie rozgałęzionych i ścielących się po ziemi łodygach Surowcem zielarskim są szczyty pędów ścinane na początku kwitnienia.
Ropa Czyrakobulwy -Roślina lecznicza, przypominająca bezskorupowego ślimaka wyrastającego z ziemi i pokrytego żółtymi bąblami pełnymi cuchnącej ropy. skuteczne w zwalczaniu tradziku
Serce Krokodyla -Krokodyle, gady z rzędu obejmującego 3 rodziny: aligatory, gawiale oraz krokodyle właściwe.Sa odoprne na magie ognia i magie mentalną.
Skorupa żolwia -Twarda, często ciemnozielona, podchodząca pod kolor brązowy, służy za pancerz. Wykorzystywana w eliksirach ochronnych a także lecnichysz, wspomagajacych przedłużanie procesów życiowych.
Skórka boomslanga -Skórka wodnego węża, wykorzystywna w wielu eliksirach, szczególnie przy tworzeniu Eliksiru Wieloskokowego.
Sproszkowany róg dwórożca- Dwurożce to małe czarne lub brunatno-czarne koniki . rogi dwurożca są bardzo cenne i bardzo trudno je kupić lub zdobyć. Sproszkowanego rogu dwurożca używa się do przygotowywania silnych eliksirów, np. Eliksiru Wielosokowego.
Suszona pokrzywa -W występującym niemal na całej kuli ziemskiej. Pokrzywa używana jest do leczenia ran silnie krwawiących. Chroni przed demonami i urokami. Leczy sie nią również średnie i silne zatrucia.
Ślaz- Pochodzi z obszarów umiarkowanych półkuli północnej, w Polsce występuje kilka gatunków, przeważnie roślin ruderalnych. Ze względu na znaczne ilości śluzów w zielu, ślazy są cennymi roślinami leczniczymi (m.in. działają wykrztuśnie).
Śledziona szczura- Wykorzystywana najczęściej do wzmocnienia działania eliksiru, usuwjająca szkodliwe substancje z niektórych roślin.
Śluz gumochłona -Oba końce gumochłona wyglądają identycznie i wydobywa się z nich śluz, który się czasami wykorzystuje do zagęszczania eliksirów. Najchętniej je sałatę, ale może się żywić praktycznie każdą rośliną. Wielu czarodziejów ma je, jako roślinki doniczkowe czy zwierzątka domowe.
Tojad Żółty -Kwiaty barwne, niekiedy bardzo efektowne, zebrane w gęste kwiatostany, niektóre gatunki uprawiane jako rośliny ozdobne. Tojady zawierają silnie trujący alkaloid, akonitynę, stosowany w lecznictwie.
Werbena -Pochodzących głównie z obszarów tropikalnych i subtropikalnych Ameryki Południowej. Dzięki pięknym, barwnym kwiatom kilka gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne.Werbena ogrodowa, używana w lecznictwie
Zastosowania i składniki przykładowych eliksirów
Eliksir Rozdymajacy- eliksir, który sprawia że każda rzecz na która się go poleje zwiększa się do dużych rozmiarów żeby to wyleczyć trzeba otrzymać Wywar Dekompresyjny.
Wywar Dekompresyjny- przywraca naturalna wielkosć czesci ciała spryskanych Eliksirem rozdymajacym.
Eliksir Wieloskokowy- jest to napój pozwalajacy na godzinę przemienić cię w wybrana osobę. Bardzo złożony eliksir. Przygotowuje się go: z much siatkoskrzydłych, pijawek, slazu, rdestu. ptasiego, sproszkowanego rogu jednorożca, skóry boomslanga no i oczywiscie odrobinę kogos w kogo chcesz się zamienić (Np. włos).
Eliksir Wiggenowy- eliksir powstały ze zmieszanych sluzu gumochłona i kory drzewa Wiggen regeneruje zdrowie. Nawet mała buteleczka po wybiciu leczy ciężkie rany.
Eliksir Miłosci- eliksir pozwalajacy zakochać się w drugiej osobie. Wystarczy kilka kropelek a twoja ukochana zakocha się na zawsze. Składniki:TAJNE
Eliksir Postarzajacy - eliksir pozwalajacy postarzeć się w danym momencie o kilka lat. Jego przygotowanie jest łatwe.
Eliksir Słodkiego Snu- Powoduje sennosć i automatyczny sen.Kilka kropelek pozwala by dana osoba zasnęła przynajmniej na tydzień.
Eliksir Życia- eliksir pozwalajacy długo żyć dzięki niemu. Kamień filozoficzny pozwalał na niesmiertelne życie.Składniki:TAJNE
Eliksir Bujnego Owłosienia- eliksir powodujacy przyrost włosów. Przyrost włosów polegał na tym ile się wzięło tego eliksiru.Składniki:TAJNE
Eliksir Prawdy-Veritaserum- wystarczy kilka kropel a osoba, która go zażyła wyjawi swoje najskrytsze sekrety. Używać można go tylko przy zachowaniu scisle ustalonych zasad.Składniki:TAJNE
Szkiele-Wzro- eliksir używany przez magiczna służbę zdrowia. Sprawia, że utracone kosci odrastaja.Składniki:TAJNE
Napój leczacy z czyrakow- robi się go z suszonej pokrzywy, skruszonych kłów węża, rogatych slimaków,z kolców jeżozwierza i kilku innych składników.
Eliksir Energii-znakomity eliksir nadajacy się do spożycia, kiedy jestesmy zmęczeni; Składniki: sproszkowany ogon jaszczurki, dwoje oczu nietoperza, 3 listki mandragory, kropla krwi jednorożca.
Eliksir Słodkiego Snu - przydaje się, kiedy nie możemy zasnac; Składniki: sok z pijawek, 20 kolców jeżozwierza, suszona pokrzywa, oko żaby.
Eliksir Pieprzowy- znakomity na przeróżne choroby, wzmacniajacy odpornosć; Składniki: krew nietoperza, 40 ziarenek pieprzu, 2 korzonki stokrotek, kieł węza, mucha siatkoskrzydła.
Eliksir Zapomnienia - przydaje się, kiedy nie umiemy jeszcze rzucać zaklęcia zapomnienia Obliviate! (na wscibskich mugoli); Składniki: nalewka z piołunu, pajak, żabi mózg, bezoar, suszony kwiat dyptamu.
Eliksir Niewidzialnosci - nazwa chyba mówi sama za siebie, eliksir działa przez jedna godzinę; Składniki: krew żaby, sproszkowany róg dwurozca, kręgosłup skorpeny, korzeń Asfodelusa.
„Eliksiry rzecz znajoma”
Żeby umieć przyrządzać eliksiry trzeba wiedzieć jedną rzecz że eliksiry nie jest to jakieś popisowe machanie różdżką i wypowiadanie odpowiednich słów. Podstawą eliksirów jest kipiący kocioł, i unosząca się z niego roziskrzona para, delikatna moc płynów które pełzną poprzez żyły człowieka. Najpierw kilka podstawowych pytań:
Mikstury Doktora Ubbly'ego – używana aby leczyć rany pozostawione przez myśli, które zdaniem pani Pomfrey pozostawiają blizny głębsze niż niemal cokolwiek innego. Ron był tym leczony po spotkaniu z mackami mózgu w Departamencie Tajemnic.
Mikstura Pomieszania – powoduje, że osoba nie wie co się dzieje i co się stało. Bardzo przydatna dla wrogów.
Odtrutki nieswoiste, substancje unieczynniające w organizmie truciznę lub usuwające bezpośredni efekt działania trucizny na organizm. Trucizna może zostać unieczynniona w przewodzie pokarmowym na drodze:
1) wiązania (adsorbcji) np. węgiel aktywowany,
2) tworzenia związków nierozpuszczalnych np.: białko jaj kurzego, mleko, sole wapniowe,
3) utleniania np. nadmanganian potasu,
4) zabojętniania lub wiązania kwasów i zasad np.: białko jaja kurzego, mleko.
Do najczęściej używanych odtrutek nieswoistych należą:
1) węgiel aktywowany (węgiel leczniczy) jest odtrutką o najszerszym zastosowaniu w zatruciach doustnych. Odznacza się dużą siłą adsorpcyjną i jest zupełnie obojętny dla ustroju.
Szczególnie wskazany jest w zatruciach alkaloidami, grzybami, sublimatem, arszenikiem, barbituranami, salicylanami, chininą, fenolem.
2) tlenek magnezu ma słabsze działanie adsorbcyjne od węgla ale neutralizuje kwasy i wytrąca związki arsenu.
3) glinka adsorpcyjna (glinka biała) działa słabo adsorpcyjnie i osłaniająco. Można ją stosować w zatruciach alkaloidami i substancjami żrącymi.
4) białko jaj kurzych tworzy związki nierozpuszczalne z metalami ciężkimi oraz działa zobojętniająco i osłaniająco w zatruciach żrącymi kwasami i zasadami. Stosuje się białko z 3-4 jaj na 1/2 l wody.
5) mleko ma podobne zastosowanie jak białko jaj. Ponadto zawarte w nim sole wapniowe wiążą takie trucizny jak kwas szczawiowy i fluorki.
Jest ono przeciwwskazane w zatruciach substancjami rozpuszczalnymi w tłuszczach, należy więc zachować ostrożność w jego stosowaniu i nie używać w zatruciach nieznanymi środkami.
6) nadmanganian potasu ma właściwości utleniające (reakcja redoks). Stosuje się go w zatruciach alkaloidami, przede wszystkim morfiną i innymi opioidami. Nie działa natomiast w zatruciach atropiną. Prócz alkaloidów wskazany jest również w zatruciach fosforem, fenolem i glikolami.
7) związki wapnia mają zastosowanie w zatruciach kwasem szczawiowym, fluorkami, glikolem i fenolem. Wapń wytrąca kwas szczawiowy i fenol w postaci nierozpuszczalnych związków.
8) mąka (skrobia) zbożowa, kukurydziana, ryżowa, ziemniaczana w zawiesinie wodnej stosowana jest przy płukaniu żołądka w zatruciach jodem (jodyną), a także w zatruciach substancjami żrącymi przy braku jaj i mleka. Działa na te substancje wiążąco i osłaniająco na błonę śluzową.
Trucizna i odtrutka
enzymatyczne i radioimmunologiczne. Niektóre z nich są metodami wyrafinowanymi, pozwalającymi wykryć nawet śladowe ilości trucizny. Nowoczesne laboratorium jest w stanie w krótkim czasie zidentyfikować nawet kilkaset lub kilka tysięcy najważniejszych trucizn.
Niezwykle ważna jest ścisła współpraca lekarzy i pracowników laboratoriów. Dzięki niej można wybrać najbardziej precyzyjną metodę identyfikacyjną w bardzo konkretnym zatruciu. Oczywiście lekarz musi mieć konieczną do takiej ścisłej współpracy wiedzę i doświadczenie.
Ostre zatrucie można czasem rozpoznać ex post - po skutecznym zastosowaniu określonej odtrutki specyficznej dla domniemanej substancji trującej. W przypadku, gdy osoba jest przypuszczalnie zatruta środkami depresyjnie oddziałującymi na ośrodkowy układ nerwowy i gdy nie ma możliwości wykonania badania laboratoryjnego, potwierdzającego podejrzenie zatrucia tymi środkami, warto zastosować taką odtrutkę, nawet jeśli podejrzenie zatrucia nie jest zbyt pewne, jeśli jest oparte na skąpych przesłankach.
Jak rozpoznać ostre zatrucie
Stwierdzenie, czy istotnie doszło do przypadkowego zatrucia substancją chemiczną u dorosłej trzeźwej osoby nie nastręcza większych trudności ani kłopotów, o ile znana jest nazwa tej substancji. Jeśli na firmowym opakowaniu nie ma znaków ani napisów ostrzegawczych, prawdopodobnie ta substancja nie jest toksyczna. Żeby upewnić się, czy istotnie ma się do czynienia z trucizną - warto porozumieć się z najbliższym ośrodkiem ostrych zatruć, w którym są gromadzone obszerne bazy danych z opisami większości substancji, które mogą być toksyczne. Zdarza się jednak, że nazwa substancji nie jest znana, wtedy konieczne jest zebranie bardzo dokładnych wywiadów (czasem jest to prawdziwie detektywistyczne dochodzenie), przeprowadzenie szczegółowego badania przedmiotowego oraz wykonanie rozmaitych badań laboratoryjnych, w tym toksykologicznych identyfikujących obecność trucizny w ustroju (we krwi, w moczu, w popłuczynach żołądka) lub/i analiz wykazujących morfologiczne i biochemiczne skutki jej działania.
To jest druga część artykułu o zatruciach, aby przeczytać pierwszy kliknij tutaj
Znacznie trudniej rozpoznać ostre zatrucie u małego dziecka, szczególnie wówczas, gdy dziecko w chwili zatrucia było poza kontrolą rodziców lub opiekunów. Nie ma wówczas żadnych obiektywnych danych, na których można byłoby się oprzeć podczas stawiania wstępnej diagnozy.
Poważne kłopoty diagnostyczne pojawiają się w przypadku, gdy ostre zatrucie imituje inną chorobę, a osoba zatruta nie bardzo jest zorientowana co do rzeczywistej możliwości jej kontaktu z substancją trującą. Szczególnie dotyczy to małych dzieci, które niedostatecznie pilnowane miały dostęp do leków. Objawy zatrucia środkami psychotropowymi przypadkowo zażytymi przez dziecko najczęściej sugerują choroby ośrodkowego układu nerwowego (szczególnie neuroinfekcje). Dopiero szeroko zakrojona diagnostyka daje szanse postawienia trafnego rozpoznania.
W wykrywaniu ostrego zatrucia jako przyczyny złego stanu chorego jak zwykle bardzo ważną rolę odgrywają dobrze zebrane wywiady. Jeśli osoba zatruta ma zaburzenia świadomości i kontakt z nią jest utrudniony, albo w ogóle nie można go nawiązać, konieczne jest uzyskanie maximum informacji od rodziny, sąsiadów, współpracowników, wreszcie - od osoby, która pierwsza udzieliła pomocy osobie zatrutej, szczególnie od lekarza pogotowia ratunkowego. Doświadczenie uczy, że w przypadku zatruć niezidentyfikowaną substancją każda informacja, zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio dotycząca zatrucia, nawet z pozoru nieistotna, może okazać się ważna. Istotne są wszelkie dane na temat okoliczności, w jakich doszło (lub mogło dojść) do zatrucia; ważny jest opis miejsca, w którym przebywała ofiara zatrucia (kuchnia, łazienka, garaż), konieczne jest sporządzenie listy substancji potencjalnie toksycznych, szczególnie powszechnie uznawanych za niebezpieczne, o budzącym podejrzenie zapachu (rozpuszczalniki, środki ochrony roślin,) i wyglądzie, także leków, które mogły się znaleźć w otoczeniu osoby zatrutej, bliższym i dalszym (puste opakowania po lekach sugerują ich zażycie). Duże znaczenie mogą mieć rozmowy z rodziną, zwłaszcza gdy osoba zatruta ma zaburzenia świadomości i kontakt z nią jest trudny, lub gdy nie chce ona, z różnych powodów, rozmawiać z lekarzem na temat swojego stanu oraz wszystkich okoliczności zatrucia. Wywiady z rodziną powinny dotyczyć przeszłości zdrowotnej osoby zatrutej; szczególnie ważne są ustalenia dotyczace ewentualnej choroby psychicznej. Nie mniej istotne są dodatkowe informacje dotyczące stosunków rodzinnych, pożycia małżeńskiego, ewentualnych kłopotów w pracy, problemów finansowych, a w przypadku młodzieży - kłopotów wynikających z patologicznych relacji z rodzicami lub opiekunami, problemów w szkole (trudności w nauce, konflikt z nauczycielem, narkotyki). Różne są bowiem przyczyny podejmowania prób samobójczych. Często są to desperackie próby "poradzenia" sobie z problemem alkoholowym współmałżonka. W przypadku ludzi młodych (statystycznie częściej kobiet) sięgnięcie po "truciznę" (zwykle są to leki, zwłaszcza środki przeciwbólowe) jest reakcją sytuacyjną na silny czynnik stresowy. Jest to tzw. "wołanie o pomoc". Kobiety bite przez życiowych partnerów często w desperacji w celach samobójczych sięgają po leki.
Lekarz badający osobę, u której podejrzewa ostre zatrucie, powinien koniecznie ustalić, czy była ona dotychczas zdrowa. Nagłe wystąpienie "dziwnych" objawów chorobowych, szczególnie ze strony ośrodkowego układu nerwowego, może nasunąć podejrzenie ostrego zatrucia.
Oczywiście jak najszybciej należy ustalić, kiedy doszło do zatrucia, jaka była droga wchłaniania trucizny (doustna, wziewna, przezskórna, parenteralna), ile czasu upłynęło od momentu wystąpienia pierwszych objawów zatrucia i jakie były te objawy, jak bardzo się nasilały w czasie, czy zastosowano jakieś wstępne leczenie.
Badanie osoby zatrutej
W badaniu osoby zatrutej najważniejsza jest wstępna ocena czynności kluczowych narządów i układów. Szczególnie istotna jest ocena stanu psychicznego i nerwowego. Wpływ substancji toksycznych na ośrodkowy układ nerwowy bywa zróżnicowany, zależy od rodzaju trucizny, jej dawki, podatności osoby zatrutej na jej działanie. Chory może mieć zaburzenia świadomości od niewielkiej senności, niewielkich zaburzeń orientacji - po głęboką śpiączkę z brakiem jakiejkolwiek reakcji na ból. Zaburzenia świadomości są najczęstszym i najsilniej wyrażonym objawem zatrucia lekami psychotropowymi, szczególnie - uspokajająco-nasennymi.
Zdarzają się też inne objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, Pobudzenie, agresja, halucynacje (wzrokowe i słuchowe), a także zespoły urojeniowe bywają objawami ostrego zatrucia, a nie endogennej choroby psychicznej. Pacjent może mieć zawroty głowy, zaburzenia równowagi i bełkotliwą mowę, mogą wystąpić zaburzenia motoryki ruchów przypominające chorobę Parkinsona lub pląsawicę.
Oprócz oceny stanu neurologicznego (zawsze należy przprowadzić podstawowe badanie neurologiczne, m.in. w celu wykluczenia organicznego uszkodzenia mózgu, np. udaru), konieczne jest określenie częstości pracy serca, sprawdzenie jej rytmiczności. Trzeba szybko zmierzyć ciśnienie tętnicze, ustalić, jaka jest częstość oddechów; istotna jest temperatura ciała. Na układ krążenia maja bezpośredni wpływ leki "nasercowe", antyarytmiczne, obniżajace cisnienie tetnicze, ale także leki psychotropowe (szczególnie przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne).
Ważne jest badanie źrenic: czy są równe, czy nadmiernie zwężone, albo - przeciwnie - poszerzone. Zwężenie źrenic może sugerować zatrucie narkotykami opiatowymi. Zdarza się też czasem w ciężko przebiegających zatruciach lekami nasennymi, albo w zatruciach związkami fosforoorganicznymi. Poszerzenie źrenic jest częstym objawem zatrucia rozmaitymi środkami wpływającymi na ośrodkowy układ nerwowy (atropina i pochodne, niektóre leki psychotropowe, środki antyhistaminowe).
Konieczne jest zbadanie powłok, skóry (na przykład u osób uzależnionych od narkotyków można dostrzec liczne ślady po wkłuciach igieł, często ropiejące), śluzówek jamy ustnej i gardła.. Liczne nacięcia na skórze, lub blizny po nacięciach, tzw "sznyty", są często spotykane u narkomanów. Sinica śluzówek i skóry może nasunąć podejrzenie zatrucia środkami methemoglobinotwórczymi. Nadżerki, płytkie owrzodzenia sluzówek, czesto krwawiące, mogą sugerować wypicie substancji żrącej.
W badaniu toksykologicznym istotne znaczenie ma ustalenie rodzaju zapachu powietrza wydychanego przez osobę zatrutą. Bardzo charakterystyczny zapach dają nie tylko alkohole (notabene nie sposób odróżnić zapachu alkoholu metylowego od zapachu alkoholu etylowego), zwłaszcza jednak najrozmaitsze lotne rozpuszczalniki organiczne (benzyna, ksylen i toluen, trójchloroetylen, terpentyna). Dość charakterystyczny jest zapach butaprenu, szczególnie często używanego przez tzw. "wąchaczy".
Rezultaty badania przedmiotowego są podstawą do ustalenia stopnia ciężkości zatrucia. Poszczególne parametry stanu chorego, takie jak np. głębokość śpiączki, częstość pracy serca, ciśnienie tętnicze, obecność lub brak odruchów neurologicznych, obecność objawów patologicznych (szczególnie objawu Babińskiego) i inne - ostatecznie są ujmowane w odpowiednich skalach wyrażonych liczbowo, tzw skoringach (score), które są użyteczne w formowaniu zbiorczej oceny ogólnego stanu osoby zatrutej oraz służą w prognozowaniu przebiegu zatrucia i stanowią podstawę do zastosowania odpowiedniego leczenia.
Osoba nieprzytomna, z podejrzeniem ostrego zatrucia, powinna być poddana diagnostyce wykluczającej organiczne uszkodzenie mózgu, zwłaszcza udar czy uraz (krwotok śródczaszkowy), wreszcie - guz mózgu. W ostrych zatruciach na ogół nie występują neurologiczne objawy ogniskowe, typowe dla udaru czy urazu głowy (może z wyjątkiem zatrucia czadem - tlenkiem węgla); błędem jest jednak unikanie badań różnicujących, szczególnie badań obrazujących (tomografii komputerowej), zwłaszcza gdy nie ma dużej pewności co do przyczyn złego stanu chorego, bowiem w przypadku udaru mózgu, a zwłaszcza urazu głowy z wewnątrzczaszkowymi zmianami (np. krwotokiem), każda minuta zwłoki może dramatycznie odbić się na zdrowiu i życiu chorego, tymczasem w przypadku ostrego zatrucia, np. środkami psychoptropowymi, może się nic szczególnego w najbliższym czasie i w dalszej perspektywie czasowej nie wydarzyć.
Zdarza się, że nawet najlepiej zebrane wywiady i najbardziej skrupulatnie przeprowadzone badanie przedmiotowe nie przynoszą diagnostycznych rozstrzygnięć. W takich razach ostateczne rozpoznanie można postawić można dopiero po wykonaniu kilku, a czasem kilkunastu badań dodatkowych.
Ważne są przede wszystkim podstawowe badania laboratoryjne, które są pomocne w określeniu stanu ogólnego; szczególnie idzie o takie analizy, jak morfologia krwi, stężenie elektrolitów we krwi, szczególnie jonów sodu, potasu i wapnia, gazometria, za pomocą której można dokładnie ocenić tkankowe skutki zaburzeń oddychania oraz określić tzw. równowagę kwasowo-zasadową we krwi. Zdecydowane przesunięcie odczynu krwi w kierunku kwaśnym (tzw. kwasica) może sugerować zatrucie glikolem etylenowym lub alkoholem metylowym. W przypadku stwierdzenia kwasicy często jest konieczne oznaczenie stężenia glukozy we krwi, ponieważ nadmiar cukru we krwi (hiperglikemia) także może być przyczyną ciężkiego stanu ogólnego, kwasicy i zaburzeń świadomości. Oznaczenie stężenia glukozy we krwi powinno być rutynowym badaniem w każdym przypadku zaburzeń świadomości, niezależnie od tego, czy przyczyną wyjściową tego stanu było zatrucie czy nie. Oznaczanie stężenia glukozy we krwi służy do rozpoznania hipoglikemii, czyli obniżenia się stężenia glukozy we krwi. Najczęstszą jej przyczyną jest przedawkowanie przez cukrzyka insuliny, albo niezjedzenie przez niego posiłku po jej wstrzyknięciu. Ale hipoglikemia może wystąpić także w niektórych ostrych intencjonalnych, samobójczych zatruciach doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, rzadziej - w zatruciach salicylanami (aspiryną). Ciężkie zatrucie alkoholem etylowym może spowodować wystąpienie hipoglikemii. Ostatnio obserwuje się wzrost liczby samobójczych wstrzyknięć, podskórnych albo dożylnych, bardzo dużych dawek insuliny. Niestety, te zatrucia na ogół są śmiertelne! Głęboka, dwu-trzygodzinna hipoglikemia powoduje nieodwracalne uszkodzenie mózgu, którego głównym "paliwem" jest glukoza.
Hiperglikemia także czasem zdarza się w ostrych zatruciach , ale ten objaw, w przeciwieństwie do hipoglikemii, nie ma istotnego znaczenia klinicznego, może z wyjątkiem przypadków zatrucia glikolem etylenowym, w których występowanie tego objawu może niedoświadczonemu lekarzowi zasugerować całkiem inne rozpoznanie niż ostre zatrucie glikolem, np. śpiączki cukrzycowej z kwasicą.
W ostrych zatruciach istotnym badaniem dodatkowym jest elektrokardiogram (ekg), pozwalający ocenić wpływ toksyny na serce, szczególnie na jego układ bodźco-przewodzący. Nie ma jednak typowych zapisów ekg dla określonego zatrucia (z wyjątkiem zatrucia glikozydami naparstnicy, w tym znanym lekiem - digoksyną). Nie jest to badanie swoiste, bowiem na rytm i sprawność przewodzenia bodźca elektrycznego w sercu mają wpływ rozmaite leki nasercowe, np. betablokery, takie jak propranolol, metoprolol i inne, blokery kanału wapniowego, jak werapamil, wymienione już glikozydy naparstnicy, jak digoksyna, niektóre leki psychotropowe, zwłaszcza proarytmiczne (sprzyjające arytmii) leki przeciwdepresyjne z grupy antydepresantów trójcyklicznych, takich jak amitryptylina, imipramina, czy doksepina, wreszcie niektóre insektycydy fosforo-organiczne. Zatrucia wszystkimi tymi lekami i substancjami mogą spowodować wystąpienie niebezpiecznych zaburzeń rytmicznej pracy serca (m.in. częstoskurczu komorowego, a nawet - migotania komór) oraz zwolnień pracy serca (bradykardii) i bloków serca, w tym bloków II i III stopnia, niekiedy wymagających zastosowania stymulacji wewnątrzkomorowej serca.
W diagnostyce ostrych zatruć przydatne bywają zdjęcia rentgenowskie. Konieczne są w przypadku wziewnych zatruć substancjami drażniącymi, które w ciągu 24 godzin od ekspozycji mogą spowodować wystąpienie toksycznego obrzęku płuc. W niektórych ciężko przebiegających zatruciach, u osób nieprzytomnych może dojść do przedostania się wymiocin do dróg oddechowych i w konsekwencji - do wystąpienia ciężko przebiegającego zachłystowego zapalenia płuc. Zdjęcie rentgenowskie płuc ma w takich razach dużą wagę diagnostyczną, jest dość czułe i swoiste. Połknięcie substancji wykrywalnych przez promienie rentgenowskie (sole wapnia, metale ciężkie, niektóre leki) powinno być wskazaniem do wykonania potwierdzającego zatrucie zdjęcia żołądka i dwunastnicy.
Ostatecznym krokiem w diagnozie ostrego zatrucia jest laboratoryjne potwierdzenie obecności trucizny (substancji chemicznej, leku lub ich metabolitów) w płynach ustrojowych: w popłuczynach żołądkowych, we krwi i w moczu. Do tych badań stosuje się coraz bardziej precyzyjne metody analizy zarówno jakościowej, jak i ilościowej. Coraz więcej oznaczeń dokonuje się za pomocą łatwych w użyciu i szybko dostarczających wynik testów paskowych.
Laboratoryjne badanie toksykologiczne ma ogromne znaczenie w sytuacji, gdy wywiady i badanie przedmiotowe nie dają żadnej szansy postawienia ostatecznego rozpoznania. Szczególne duże znaczenie mają oznaczenia toksykologiczne wykonywane u osób nieprzytomnych lub odmawiających podania jakiejkolwiek informacji na temat domniemanego zatrucia, zwłaszcza przebiegającego z nietypowymi objawami lub - co jest częstsze - skąpoobjawowo. Zdarza się także, że wstępne objawy ostrego zatrucia substancją chemiczną sugerują ostrą chorobę organiczną. Wtedy proste i tanie badania laboratoryjne potwierdzające lub wykluczające zatrucie jest niezwykle cenne.
Niestety, nie zawsze można wykryć toksyczną substancję we krwi, czy w moczu. Nie zawsze takie oznaczenia są w ogóle konieczne. Często ważniejsze są analizy pozwalające ocenić biochemiczne i morfologiczne skutki oddziaływań trucizny na ustrój niż wykrywające obecność trucizny w ustroju. Na przykład w zatruciu tlenkiem węgla (czadem) nie poszukuje się wolnego gazu - tlenku wegla - we krwi i nie określa sie jego rzeczywistego w niej stężenia, lecz oznacza się odsetek powstałej w wyniku jego biologicznego oddziaływania hemoglobiny tlenkowęglowej (karboksyhemoglobiny). W zatruciach związkami methemoglominotwórczymi z reguły jedynie oznacza się odsetek methemoglobiny we krwi, a nie obecność i stężenie samej substancji toksycznej. W zatruciu pestycydami fosforo-oraganicznymi ocenia się stopień hamowania przez truciznę aktywności enzymu, zwanego acetylocholinesterazą, a nie stężenie tych związków w płynach ustrojowych.
Oznaczanie obecności trucizny w płynach ustrojowych ma oczywistą wartość, jednak nie zawsze potrzebne są badania ilościowe, dokładnie precyzujące stężenie substancji we krwi, czy w moczu. Często zdarza się, że jest ono bardzo małe, za to w tkankach, do których dociera trucizna - duże. W takiej sytuacji, która nota bene w ostrych zatruciach zdarza się bardzo często - nie można, posługując się wartościami stężeń trucizny we krwi, określić stopnia zatrucia, czy stopnia zagrożenia chorego. Liczy sie bowiem zawartość trucizny w tkankach (narządach), a nie we krwi.
Badanie jakościowe potwierdza zatrucie (obecność toksyny w ustroju). Badanie ilościowe, szczególnie określenie stężenia trucizny we krwi, szczególnie potrzebne jest wówczas, gdy się chce dokładnie śledzić dynamikę przebiegu zatrucia i na tej podstawie podejmować decyzje o zastosowaniu szczególnych metod leczniczych, których celem jest przyspieszenie eliminacji trucizny z ustroju.
Interpretacja wyników toksykologicznych badań laboratoryjnych bywa trudna, zwłaszcza gdy znajdą się one w rękach lekarzy bez odpowiedniego doświadczenia, a zwłąszcza wiedzy w zakresie toksykokinetyki, która w konkretnych liczbach określa losy trucizny, która dostała się do ustroju.
Do badań toksykologicznych używa się różnych metod identyfikacyjnych, takich jak chromatografia, badania kolorymertyczne, spektrometria, badania enzymatyczne i radioimmunologiczne. Niektóre z nich są metodami wyrafinowanymi, pozwalającymi wykryć nawet śladowe ilości trucizny. Nowoczesne laboratorium jest w stanie w krótkim czasie zidentyfikować nawet kilkaset lub kilka tysięcy najważniejszych trucizn.
Niezwykle ważna jest ścisła współpraca lekarzy i pracowników laboratoriów. Dzięki niej można wybrać najbardziej precyzyjną metodę identyfikacyjną w bardzo konkretnym zatruciu. Oczywiście lekarz musi mieć konieczną do takiej ścisłej współpracy wiedzę i doświadczenie.
Ostre zatrucie można czasem rozpoznać ex post - po skutecznym zastosowaniu określonej odtrutki specyficznej dla domniemanej substancji trującej. W przypadku, gdy osoba jest przypuszczalnie zatruta środkami depresyjnie oddziałującymi na ośrodkowy układ nerwowy i gdy nie ma możliwości wykonania badania laboratoryjnego, potwierdzającego podejrzenie zatrucia tymi środkami, warto zastosować taką odtrutkę, nawet jeśli podejrzenie zatrucia nie jest zbyt pewne, jeśli jest oparte na skąpych przesłankach. Wstrzyknięcie dożylne naloksonu, antagonisty opioidów, jak heroina, morfina, czy flumazenilu - antagonisty benzodwuazepin (diazepamu, oksazepamu i innych) może w bardzo krótkim czasie (nawet w ciągu 1-2 minut) przywrócić świadomość osobie ostro zatrutej, często wczesniej głęboko nieprzytomnej i z zaburzeniami oddychania (w przypadku zatrucia opioidami). Zatrucia benzodwuazepinami, najczęściej używanymi lekami uspokajająco-nasennymi zdarzają się bardzo często. Podobnie przedawkowanie heroiny - więc zastosowanie ad hoc odtrutki jest w pełni uzasadnione. Ma ono podwójny walor: diagnostyczny i terapeutyczny.
Kliniczny przebieg zatrucia czasem bywa na tyle charakterystyczny, że badanie laboratoryjne nie jest potrzebne, by trafnie postawić ostateczne rozpoznanie. Niemniej to badanie wykonuje się z czysto prawnych, a nie medycznych powodów. Czasem jednak zdarza się odwrotna sytuacja: mimo braku objawów wyraźnie sugerujących zatrucie wykonuje sie badanie laboratoryjne. Wiadomo bowiem, że nieobecność typowych objawów wcale nie wyklucza zatrucia. Zdarza się tak w jego wczesnym, ale w bardzo ważnym okresie dla dalszego przebiegu zatrucia. Wtedy właśnie badania laboratoryjne.mają dużą wartość.
Leczenie
Przed rozpoczęciem leczenia ostrego zatrucia konieczne jest jak najszybsze wyznaczenie priorytetów w podejmowaniu działań ratunkowych. Ostre zatrucia przebiegają bardzo różnie, jedne lżej, inne ciężej, w każdym razie najważniejsza jest precyzyjna ocena stanu ogólnego chorego. Idzie o to, by szybko i dokładnie rozpoznać najpoważniejsze zaburzenia czynności ustroju, związane z upośledzeniem funkcjonowania takich narządów i układów, jak ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy, układ krążenia, wątroba i nerki - i leczyć je od razu skutecznie, niezaleznie od tego, w jakim miejscu i w jakiej sytuacji jest osoba zatruta (w domu, w pracy, na ulicy, wreszcie - w szpitalu). To leczenie nosi nazwę leczenia podtrzymującego. Jest ono wielokierunkowe z zastosowaniem wszystkich dostępnych technik i metod używanych w intensywnej terapii, w szpitalu wspierane rozmaitymi badaniami analitycznymi sprawdzającymi jego skuteczność.
Pacjent, u którego podejrzewa się poważne zatrucie, nawet jeśli jest poczatkowo w dobrym stanie, powinien jednak znaleźć się pod obserwacją lekarską, najlepiej w Izbie Przyjęć najbliższego szpitala, mieć jak najszybciej założony dostęp do żył, być monitorowanym w zakresie podstawowych parametrów życiowych. Kluczowe znaczenie ma 24 godzinna obserwacja, ponieważ jest to okres czasu, kiedy powinny ujawnić się wszystkie, w tym najcięższe, charakterystyczne objawy dla zatrucia.
Częśc osób, które miały kontakt z "podejrzaną" substancją chemiczną, lekiem, preparatem, owocem nieznanej rośliny, może nie wymagać obserwacji szpitalnej, ani nawet wstępnego leczenia, jeśli tylko w krótkim czasie (do 1 godziny) zostało ponad wszelką wątpliwość ustalone, że jest ona praktycznie nietoksyczna . Decyzję o zaniechaniu obserwacji, a także o niepodejmowaniu szczegółowszej diagnostyki toksykologicznej oraz leczenia, nawet wstępnego, powinien podjąć lekarz mający doświadczenie w toksykologii klinicznej. Warto w każdej, nawet wydawałoby się najmniej wątpliwej sytuacji, zasięgnąć jego rady, najlepiej telefonicznie - łącząc się z regionalnym ośrodkiem ostrych zatruć.
Po uzyskaniu wstępnej oceny ogólnego stanu chorego, uwzględniającej takie ważne parametry życiowe, jak stan przytomności, częstość i regularność oddechu, częstość i miarowość akcji serca, wysokość ciśnienia tętniczego, temperatura ciała, stan nawodnienia - należy niezwłocznie podjąć dezyzję o rozpoczęciu leczenia podtrzymującego, jeśli jest ono w ogóle konieczne oraz o zastosowaniu innych procedur leczniczych, nastawionych na eliminację trucizny z ustroju (prowokowanie wymiotów, płukanie żołądka, hemodializa, hemoperfuzja) lub /i zmniejszenie jej toksycznych oddziaływań (podanie węgla aktywowanego, zastosowanie odtrutek). Należy szybko odpowiedzieć na pytanie, czy takie leczenie jest potrzebne i kiedy trzeba będzie je zastosować.
Wybór sposobu leczenia ostrego zatrucia jest zasadniczo uzależniony przede wszystkim od rodzaju substancji toksycznej, jednej lub kilku (bywają zatrucia mieszane, szczególnie zatrucia lekami, pomiędzy którymi niemal zawsze zachodzą interakcje), od jej toksyczności (podanej przez laboratoria), od dawki przyjętej i prawdopodobnie wchłoniętej (ważny jest czas, jaki upłynął od momentu pierwszego kontaktu z trucizną), od miejsca jej pierwotnego oddziaływania (nagromadzenia) i wchłaniania (skóra, żołądek, płuca).
Jeśli trucizna została już rozpoznana, należy koniecznie uzyskać odpowiedź na pytanie, jaka jest jej toksykokinetyka, którą określają takie parametry jak szybkość, stopień, zakres wchłaniania, czas osiągania szczytowego stężenia we krwi oraz jego wartość, dystrybucja tkankowa, metabolizm (miejsce, rodzaj i szybkość), wydalanie (drogi, szybkość, rodzaj substancji wydalanej). Znajomość parametrów toksykokinetyki pozwala zastosować właściwe metody leczenia swoistego.
We wczesnym okresie zatrucia, gdy jego kliniczne objawy są jeszcze słabo wyrażone, zasadniczym zagadnieniem staje się usunięcie trucizny. W przypadku zatrucia przez skórę i spojówki sprawa jest dość prosta, gdyż niemal każdą truciznę można zmyć używając bieżącej wody; spojówki zawsze trzeba przepłukiwać fizjologicznym roztworem chlorku sodowego.
Połknięta trucizna, o ile jeszcze pozostaje w żołądku, powinna być z niego jak najszybciej usunięta. Najprostszą metodą pozbywania się jej są prowkowane wymioty albo płukanie żołądka. Współczesne badania wykazują, że warto prowokowac wymioty lub/i wykonywać płukanie żołądka, jeśli połknięta trucizna pozostaje w nim nie dłużej niż jedną godzinę. Jeśli jednak od zażycia trucizny upłynęło więcej czasu, to w większości przypadków ani wymioty ani płukanie żołądka nie przyniosą spodziewanych korzyści.
Niejednokrotnie zdarza się stwierdzić obecność jakichś pozostałości substancji toksycznej w popłuczynach uzyskanych w czasie dłuższym niż jedna godzina od zatrucia. Z reguły nie jest to substancja czynna, lecz resztki jej nietoksycznego nośnika, np. masy tabletkowej.
Niestety, nawet najlepiej wykonane płukanie żoładka nie jest szczególnie efektywne. Badania eksperymentalne wykazały, że za jego pomocą można odzyskac co najwyżej ok. 10% połkniętej trucizny.
Płukanie żołądka polega na podawaniu do wypicia kilku, jedna po drugiej, stosunkowo niedużych porcji wody pitnej (ok 300 ml - 5 ml/kg wagi ciała), a następnie na wymuszaniu wymiotów. Można osobie zatrutej wprowadzić (najlepiej przez nos) sondę do żołądka i wlewać przez nią małe porcje wody, a potem za pomocą dużej strzykawki odsysać popłuczyny. Płukanie żołądka, choć wydaje się proste i bezpieczne, czasami bywa jednak ryzykowne, zwłaszcza gdy osoba zatruta ma zaburzenia świadomości i nie jest w stanie wspólpracować z ratownikiem. W przypadku, gdy osoba jest przytomna, płukanie żołądka można wykonać w domu; jeśli są zaburzenia świadomości - w domu płukać żołądka nie wolno!
Jeśli osoba zatruta ma poważne zaburzenia świadomości, należy przed płukaniem żołądka wykonać tzw. intubację, czyli wprowadzić odpowiednią, dobrze uszczelnioną rurkę do tchawicy, pozwalajaca na swobodne, niczym nie zakłócone oddychanie. Rurka dotchawicza chroni przed zachłyśnięciem i aspiracją treści żołądkowej do dróg oddechowych. Niestety, statystyki dowodzą, że w czasie płukania żołądka do zachłyśnięcia dochodzi aż w ok. 10% przypadków.
Osoba zatruta pobudzona psychoruchowo - powinna być przed płukaniem żołądka uspokojona (jest to zresztą jedno z ważnych działań stabilizujących); w takich sytuacjach zwykle stosuje się środki trankwilizujące, takie jak diazepam, czy oksazepam.
Płukanie żołądka u małego dziecka, szczególnie u niemowlęcia, bywa niebezpieczne, bowiem grozi perforacją przełyku. To powikłanie zdarza się w ok. 1% przypadków, dlatego decyzja o płukaniu powinna być podjęta tylko przez lekarza; najbezpieczniej byłoby je wykonać w warumkach szpitalnych pod okiem anestezjologa..
Są szczególne ostre zatrucia, w których płukanie żołądka jest bezwzględnie przeciwskazane. Nie wolno go wykonywać w przypadku zatruć kwasami, zasadami i innymi silnie drażniącymi oraz żrącymi substancjami. Szczególnie w tych właśnie zatruciach zachodzi ogromne niebezpieczeństwo perforacji przełyku i żołądka, których ściana jest pierwotnie uszkodzona przez truciznę.
W zatruciach substancjami żrącymi poleca się ich dylucję - czyli zmniejszenie ich stężenia w przewodzie pokarmowym (szczególnie w żoładku) przez podawanie do picia płynów, zwłaszcza wody; w przypadku kwasów może to być mleko. Pacjent powinien wypić wodę w ilości 5 ml/kg masy ciała. Dylucja nie jest polecana w zatruciach lekami, ponieważ sprzyja uwalnianiu się substancji czynnej z kapsułek lub twardych polew.
Także w zatruciach rozpuszczalnikami płukanie żołądka bywa niebezpieczne i nie jest polecane. Zachłyśnięcie się rozpuszczalnikiem (w tym benzyną) może spowodować poważne uszkodzenie płuc i ciężką niewydolność oddechową!
W lżej przebiegających zatruciach, mniej niebezpiecznymi truciznami, wskazane jest jedynie prowokowanie wymiotów. W niektórych krajach stosuje sie w tym celu syrop ipekakuany, substancji, która pobudza do wymiotów. Większośc toksykologów uważa, że stosowanie ipekakuany nie ma żadnej przewagi nad mechanicznym drażnieniem jamy ustnej i gardła pobudzającym wymioty.
Płukanie żołądka jest, jak już wspomniano, procedurą o ograniczonych możliwościach dekontaminacyjnych. Znacznie większe możliwości w zakresie usuwania trucizn, szczególnie w zakresie zmniejszania stopnia ich wchłaniania, przynosi stosowanie doustne węgla aktywowanego (tzw. węgla lekarskiego). Na powierzchni węgla może sie w krótkim czasie osadzić (zaadsorbować) znacząca ilość trucizny, w niektórych przypadkach w 75%, czasem a nawet w większym odsetku. Są jednak substancje, szczególnie zjonizowane związki chemiczne, takie jak kwasy nieorganiczne, zasady, sole cyjanowe, sole żelaza oraz inne związki nieorganiczne, które źle adsorbuja się na węglu. Węgiel aktywowany podaje sie doustnie w postaci gęstej zawiesinie wodnej, często z dodatkiem substancji przeczyszczającej (najlepiej - sorbitolu) w dawce 1-2 g/kg masy ciała. Dzieciom węgiel można podać w postaci zawiesiny w coca-coli.
Warto po jednorazowym podaniu węgla aktywowanego wykonać płukanie żołądka i po ostatnim jego opróżnieniu z wody - warto podać nieco większą porcję węgla i pozostawić ją w żoładku. Ten pozostawiony węgiel będzie się przemieszczać wzdłuż przewodu pokarmowego, a na jego powierzchni będą się w tym czasie adsorbować resztki niewchłoniętej trucizny.
Podawanie węgla musi być zawsze wykonywane pod kontrolą. Źle kontrolowane wymioty lub niesprawne odsysanie treści żoładkowej u osoby z zaburzeniami świadomości zagrażają zarzuceniem zawiesiny węgla do dróg oddechowych i wystąpieniem uszkodzeń tkanki płucnej oraz infekcji. U osób głębiej nieprzytomnych podawanie przez sondę zawiesiny węgla musi być, tak jak w płukaniu żołądka, poprzedzone dotchawiczą intubacją.
W przypadku zatrucia substancjami żrącymi nie powinno się podawać węgla, ponieważ jego zawiesina może zasłonić poszukiwane za pomocą esofagoskopu zmiany nadżerkowe lub owrzodzenia powstałe w wyniku zatrucia. U osób nieprzytomnych podanie przez sondę węgla musi być, tak jak w płukaniu żołądka, poprzedzone intubacją.
Truciznę można usuwać stosując środki wywołujące biegunkę (siarczan magnezu, sorbitol), jednak trzeba pamietać, że te środki nie zmniejszają wchłaniania się trucizny. Uważa się, że główna zaleta środków biegunkotwórczych polega na zmniejszaniu zaparć, które mogą się pojawić wskutek zażycia większej ilości wegla aktywowanego. Ograniczeniem tej metody są przede wszystkim nudności, czasem wymioty oraz kurczowe bóle brzucha. Zbyt intensywna biegunka może doprowadzić do niebezpiecznego odwodnienia, szczególnie u małych dzieci i osób starszych.
Do usunięcia trucizny z przewodu pokarmowego można w szczególnych sytuacjach zastosować technikę endoskopową, albo/i - zabieg chirurgiczny. Te metody, zwłaszcza endoskopię, stosuje się do usuwania preparatów związków metali ciężkich (arsenu, żelaza, rtęci), zażytych w dawkach śmiertelnych, a także toksycznych ciał stałych, miedzy innymi bardzo niebezpiecznych baterii do drobnych elektronicznych urządzeń. Te baterie mają w składzie silne zasady. Ich wyciek może spowodować perforację jelita.
W niektórych zatruciach można zastosować metody przyspieszające eliminacje trucizny z ustroju. Jedna z nich jest łatwo dostępna i polega na wielokrotnym (co 2-4 godziny) podawaniu węgla aktywowanego w dawce 1 g/kg masy ciała. Za pomocą tej metody można skutecznie zwiększyć eliminację z ustroju bardzo wielu substancji, szczególnie leków, oczywiście tych, które węgiel skutecznie adsorbuje na swojej powierzchni.
Do innych metod przyspieszonej eliminacji należą - forsowana diureza oraz hemodializa i hemoperfuzja. Forsowana diureza polega na dożylnym podawniu osobie zatrutej dużej ilości izotonicznych płynów. Idzie o to, by tą drogą uzyskać duże ilości moczu, a wraz z nim - duże ilości trucizny. Ta metoda ma sens tylko wówczas, gdy trucizna pierwotnie w dużej ilości wydala się przez nerki. Forsowana diureza jest zupełnie nieskuteczna w zatruciach substancjami metabolizowanymi w wątrobie i wydalanymi głównie ze stolcem.
Hemodializa polega na usuwaniu trucizny za pomocą sztucznej nerki, takiej samej, jakiej używa się do nerkozastępczego leczenia przewlekłej niewydolności nerek. Ta metoda jest tylko wówczas skuteczna, gdy stężenie trucizny we krwi jest bardzo duże, a stopień jej związania z narządami mały. Na dodatek taka trucizna, by mogła być skutecznie usunięta z krwi, nie powinna być związana z jej białkami, bowiem będąc z nimi w kompleksie nie byłaby w stanie przemieścić się przez zbyt drobne pory w półprzepuszczalnych błonach dializacyjnych dializatorów. Jeśli trucizna jest jednak w znaczącym stopniu związana z białkami krwi, można ją usunąć z ustroju stosując zabieg hemoperfuzji. Ta metoda polega na przepuszczaniu krwi osoby zatrutej przez specjalne kolumny zwierajace wegiel aktywowany lub sztuczne żywice o dużych możliwościach adsorpcyjnych. Hemoperfuzja jest bardziej wydajną metodą niż hemodializa, jednak jest znacznie od niej droższa.
Leczenie podtrzymujące
Celem tego leczenia jest utrzymanie fizjologicznej homeostazy do momentu zniknięcia trucizny z ustroju, albo do osiągnięcia takiego jej stężenia we krwi i w narządach, które już nie zagraża osobie zatrutej. Chodzi także o to, by uchronić ofiarę zatrucia przed wtórnymi powikłaniami zatrucia, takimi jak niedotlenienie tkanek, szczególnie mózgu, zapalenie płuc, obrzęk płuc i mózgu, niewydolność nerek, zakrzepica żylna, rabdomioliza, posocznica i - wreszcie - uogólniona dysfunkcja narządów.
Szczególnie ważne jest utrzymanie drożności dróg oddechowych. W warunkach przedszpitalnych osoba z zaburzeniami oddychania, których przyczyną jest głęboka śpiączka i zwiotczenie mięśni, brak odruchu kaszlowego - powinna, szczególnie w czasie transportu do szpitala, być ułożona w tzw. pozycji bezpiecznej, na boku, uniemożliwiającej zapadanie się języka i zamykanie przezeń wejścia do krtani. Najlepiej jednak byłoby tę osobę jak najszybciej zaintubować. Ten ważny zabieg jest potrzebny po to, by czynność oddechowa ofiary zatrucia była bardziej skuteczna oraz żeby nie doszło do zachłyśnięcia. Niekiedy w zatruciach środkami wpływającymi depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, szczególnie na ośrodki pnia mózgu kontrolujące oddychanie, dochodzi do ciężkiej niewydolności oddechowej. Wtedy jest konieczne natychmiastowe zapewnienie osobie zatrutej sztucznej (zastępczej) wentylacji z zastsowaniem nowoczesnych respiratorów. Sztuczna wentylacja jest możliwa w karetkach R oraz w szpitalach posiadających oddziały intensywnej terapii (OIT).
W przypadku bardzo znacznego pobudzenia chorego, które może być zarówno wynikiem działania trucizny na ośrodkowy układ nerwowy, jak i ostrego niedotlenienia, należy choremu podawać środki uspokajajace; czasem nawet konieczna jest ogólna narkoza i zwiotczenie mięśni, a po zaintubowaniu - sztuczna wentylacja.
Głębokie uspokojenie, a nawet uśpienie bardzo pobudzonego chorego może zapobiec poważnym powikłaniom, takim jak rabdomioliza (czyli rozpad mięśni), kwasica, hipertermia (wysoka ciepłota ciała nie związana z zakażeniem).
W przebiegu wielu ostrych zatruć, szczególnie z zajęciem ośrodkowego układu nerowego występują drgawki, zwykle uogólnione. Konieczne jest więc podawanie środków przeciwdrgawkowych, a w szczególnych sytuacjach, podobnie jak w przypadkach skrajnego pobudzenia z zaburzeniami oddychania, także zachodzi konieczność zastosowania głębokiej narkozy i zwiotczenia oraz - podłączenia do respiratora.
Chorzy z zaburzeniami oddychania, szczególnie - sztucznie wentylowani powinni mieć dostatecznie często wykonywaną gazometrię, badanie krwi określające ciśnienia tlenu i dwutlenku węgla we krwi.
Pacjenci nieprzytomni powinni otrzymywać dożylnie płyny izotoniczne, powinna być kontrolowana co godzinę ilość oddawanego moczu. Ważna jest kontrola ciśnienia tętniczego; w przypadku jego dramatycznego obniżenia należy szybko interweniować za pomocą zwiększenia ilości płynów podawanych dożylnie, oraz leków podwyższających ciśnienie tętnicze (katecholamin).
Zaburzenia rytmu serca, powodowane bezpośrednio przez środki działające kardiotoksycznie, powinny być skutecznie tłumione. Nie jest to wcale takie proste - zważywszy, że same leki antyarytmiczne paradoksalnie mogą wykazywać działania proarytmiczne. Przyspieszona czynność serca oraz rozmaite zaburzenia rytmu serca bywają wtórne do niedotlenienia organimu, więc skuteczna wentylacja może być wystarczającym sposobem na zwolnienie czynności serca i wygaszenie arytmii.
Znaczące zwolnienie czynności serca (bradykardia), bloki serca czasem występujące w zatruciach, szczególnie lekami stosowanymi w chorobach serca (beta-blokery, glikozydy naparstnicy) muszą być także leczone, albo za pomoca środków farmaceutycznych, albo za pomocą wewnątrzkomorowej stymulacji elektrycznej z użyciem czasowego zewnętrznego rozrusznika.
Odtrutki
Bardzo ważnym sposobem leczenia niektórych ostrych zatruć jest podawanie specjalnych odtrutek.
Sa bardzo różne odtrutki i różne są mechanizmy ich oddziaływania na trucizny i na ustrój. Niektóre z nich działają strukturalnie antagonistycznie w stosunku do substancji toksycznej, np. wypierając ją z połączeń receptorowych (np. nalokson jest takim właśnie antagonistą dla heroiny czy morfiny, flumazenil - antagonistą receptorowym dla benzodiazepin - diazepamu, oksazepamu i innych); inne są antagonistami czynnościowymi, jak witamina K w zatruciu środkami przeciwzakrzepowymi, czy glukoza w zatruciu lekami hipoglikemizującymi. Inne odtrutki mają charakter "regenerujący", np. - odnawiający straty naturalnych, wytwarzanych przez ustrój substancji niezbędnych do neutralizacji trucizny (N-acetylocysteina w zatruciu paracetamolem). Kolejną grupę odtrutek stanowią substancje silnie wiążące trucizny. Przez na ogół dość trwałe związanie powodują, ze trucizny tracą możliwości oddziaływań narządowych (np. odtrutki używane w zatruciach metalami ciężkimi).
Należy pamiętać, że choć odtrutki zmniejszają siłę oddziaływania trucizny i na pewno wpływają na spadek śmiertelności w ostrych zatruciach, same mogą być niebezpieczne ze względu na potencjalną toksyczność. Powinny więc być stosowane przez lekarzy z dużym doświadczeniem toksykologicznym.
Profilaktyka
Czy można ustrzec się przed ostrymi zatruciami ? Działania prewencyjne w zasadzie dotyczyć mogą jedynie zatruć przypadkowych, ale są bezwględnie konieczne - zważywszy, jak wiele osób całkiem przypadkiem staje się ofiarą ostrego zatrucia. Wydaje się, że szeroko pojęta profilaktyka zatruć jest coraz lepsza. Dorośli uzyskują coraz więcej informacji o możliwych toksycznych oddziaływaniach rozmaitych chemikaliów, z którymi na codzień mogą się zetknąć - w domu i w pracy. Bardzo dynamicznie rozwija się edukacja ekologiczna i toksyjologiczna.
W coraz szerszym zakresie firmy produkujące substancje potencjalnie toksyczne podejmują działania profilaktyczne. Wynika to z nakazów instytucji rządowych tworzących odpowiednie przepisy prawne i standardy. Pojemniki, w których przechowywane są niebezpieczne dla zdrowia substancje, mają coraz lepszą konstrukcję, chroniącą przed wypadkiem, a takżę odpowiednią trwałość i ułatwienia w posługiwaniu się nimi. To miedzy innymi zmniejsza liczbę przypadków przenoszenia (przelewania) substancji do innych "poręczniejszych" opakowań, z reguły pozostałych po artykułach spożywczych. Na opakowaniach różnych preparatów są umieszczone wyraźne, łatwo wpadające w oko znaki ostrzegawcze i dodatkowe opisy toksyczności poszczególnych składników. Niektóre bardzo toksyczne preparaty są specjalnie ostrzegawczo barwione i mają w swym składzie dodatki, które czynią je całkowicie nie nadającymi się do konsumpcji (np. do wielu płynnych środków chemicznych dodaje się bardzo gorzki bitreks). W niektórych preparatach dodawane są środki przeczyszczające lub wymiotne.
Leki są wydawane w opakowaniach coraz bardziej bezpiecznych z zamknięciami trudnymi do sforsowania przez małe dziecko. Coraz mniej jest leków dostępnych bez recept, a te, które są jeszcze obecne na rynku, sprzedawane są w niewielkiej liczbie w małych opakowaniach.
Większość działań prewencyjnych podejmowana powinna być przez osoby najbardziej zainteresowane profilaktyką, np. przez rodziców małych dzieci. Te działania są rozmaite, ale wcale nie trzeba wielkiego wysiłku (konieczna jest jednak wyobraźnia), by skutecznie zabezpieczyć dzieci przed rozmaitymi domowymi "wynalazkami". Leki powinny być trzymane w trudno dostępnych dla małego dziecka apteczkach, artykuły gospodarstwa domowego, zwłaszcza rozmaite środki czyszczące, rozpuszczalniki, farby, itp. powinny być w szafce pod kluczem.
W domach ogrzewanych piecami, z łazienkami z wodą ogrzewaną przez osobne gazowe piecyki, powinny być w miarę często czyszczone kanały wyprowadzające spaliny. Dobra wentylacja powinna być zapewniona w garażach.
Bardzo ważną rolę w szeroko rozumianej profilaktyce toksykologicznej powinny odgrywać regionalne ośrodki ostrych zatruć. Epiedmiologia zatruć prowadzona przez te ośrodki powinna docierać do odpowiednich instytucji rzadowych i być wykorzystywana do opracowywania ważnych rozwiązań i regulacji prawnych.