PREZYDENT

Kompetencje prezydenckie można rozpatrywać w różnych sferach. Oto najważniejsze z nich:

Kompetencje w stosunku do Rady Ministrów

• powoływanie rządu

• desygnowanie premiera

• przyjmowanie dymisji Rady Ministrów

• odwołanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności

• zwoływanie Rady Gabinetowej (obrady Rady Ministrów pod przewodnictwem prezydenta; powoływana w sprawach szczególnej wagi)

Kompetencje w stosunku do parlamentu

• zarządza wybory parlamentarne

• zwołuje pierwsze posiedzenie nowego Sejmu

• posiada inicjatywę ustawodawczą

• posiada prawo weta zawieszającego w stosunku do projektów ustaw

• podpisuje ustawy

• zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw RP

• posiada prawo rozwiązania parlamentu (w sytuacjach określonych przez konstytucję)

Kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej

• powołuje sędziów

• powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

• powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego

• powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego

Kompetencje w zakresie spraw zagranicznych

• reprezentuje państwo na arenie międzynarodowej (razem z premierem i ministrem spraw zagranicznych)

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe

• mianuje i odwołuje ambasadorów Polski

Kompetencje w zakresie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi kraju oraz państwowej obronności

• jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych

• za pośrednictwem ministra obrony narodowej, sprawuje w czasie pokoju zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi

• mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców Sił Zbrojnych

• na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

• nadaje stopnie wojskowe

• w razie zagrożenia państwa zarządza powszechną bądź częściową mobilizację oraz użycie sił zbrojnych do obrony kraju

• posiada organ doradczy do spraw bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, którym jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego

Tradycyjne uprawnienia prezydenta

• nadawanie obywatelstwa

• nadawanie orderów i odznaczeń

• prawo łaski

• nadawanie tytułów naukowych

RZĄD

Rząd tworzą prezes Rady Ministrów (premier) oraz wiceprezesi Rady Ministrów i ministrowie rządu. Rada Ministrów działa w sposób kolegialny. Na czele rządu stoi premier. Do jego kompetencji należy:

• kierowanie pracami rządu

• reprezentowanie Rady Ministrów

• koordynowanie pracą członków rządu

• wydawanie rozporządzeń

• nadzór nad samorządem terytorialnym

Poszczególni ministrowie są członkami rządu oraz stoją na czele określonych resortów, których pracą kierują. Pracę wykonują za pomocą sekretarzy i podsekretarzy stanu, którzy są powoływani przez premiera. Ministrowie mają prawo do wydawania rozporządzeń i zarządzeń. W skład Rady Ministrów mogą również wchodzić osoby powołanie przez premiera do pełnienia określonych zadań.

 

Rada Ministrów w drodze rozporządzenia może tworzyć Komitety Rady Ministrów. Są to jej organy opiniodawczo-doradcze, do ich zadań należy koordynacja działań określonych ministrów. Dla przykładu w 1993 r. został powołany Komitet Ekonomiczny i Komitet Społeczno-Polityczny. Organem doradczym dla premiera w zakresie polityki prawa jest Rada Legislacyjna, składająca się z wybitnych prawników.

Do kompetencji Rady Ministrów należy:

• zapewnienie wykonania ustaw

• wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy

• wydawanie rozporządzeń w celu wykonania danej ustawy

• kierownictwo i kontrola nad organami administracji rządowej

• stworzenie projektu budżetu państwa

• kierownictwo nad wykonaniem budżetu

• zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa

• zapewnienie porządku publicznego

• utrzymywanie stosunków zagranicznych oraz kontaktów z rządami innych państw oraz z organizacjami międzynarodowymi

• ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju

PARLAMENT

Wybory parlamentarne

Wybory parlamentarne zarządzane są przez prezydenta RP. Zgodnie z zapisem w konstytucji prezydent wyznacza termin wyborów nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu. Wybory wyznaczane są na dzień wolny od pracy (zazwyczaj jest to niedziela). Termin ten musi wypaść w ciągu 30 dni od zakończenia kadencji dotychczasowego parlamentu (art. 98).

 

Sejm liczy 460 posłów. Wybory do Sejmu są 5-przymiotnikowe: powszechne, bezpośrednie, równe, proporcjonalne i tajne. Senat liczy 100 senatorów, a wybory są: powszechne, bezpośrednie, wiekszościowe i tajne..

 

Do Sejmu może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów ukończył 21 rok życia. Senatorem może zostać obywatel polski, który ma ukończone 30 lat. Kandydatów na posłów i senatorów zgłaszają partie polityczne oraz wyborcy. Dana osoba nie może kandydować jednocześnie do obu izb parlamentu.

 

Ważność wyników wyborów parlamentarnych jest stwierdzana przez Sąd Najwyższy. Każdy wyborca ma prawo zgłosić protest przeciwko ważności wyborów.

Funkcje

Parlament pełni następujące funkcje:

• funkcja ustrojodawcza

• funkcja ustawodawcza

• funkcja kontrolna

• funkcja kreacyjna

Na mocy funkcji ustrojodawczej Sejm może uchwalić konstytucję bądź wprowadzić do niej zmiany. Parlament decyduje o ustroju państwa.

 

Funkcja ustawodawcza parlamentu należy do jego podstawowych zadań. Parlament posiada na jej mocy prawo do stanowienia ustaw, które są podstawowymi aktami prawnymi, powszechnie obowiązującymi w Polsce.

 

Funkcja kontrolna przysługuje tylko Sejmowi, a polega sprawowaniu kontroli nad rządem. Sejm może to czynić używając od tego następujących „narzędzi”:

• wotum zaufania – jest to uchwała Sejmu wyrażająca poparcie dla rządu oraz prowadzonej przez niego polityki;

• wotum nieufności – jest to uchwała Sejmu odmawiająca poparcia dla rządu i jego polityki bądź też dla konkretnego ministra; prowadzi do dymisji rządu; wotum nieufności jest uchwalane większością bezwzględną głosów;

• absolutorium – jest to szczególny akt, uchwalany przez Sejm, który stwierdza zgodność działań rządu w danym roku z ustawą budżetową oraz finansowymi planami państwa; co roku rząd ma obowiązek przedstawienia sprawozdania z wykonania budżetu Sejmowi; Sejm ma obowiązek ustosunkować się do niego w terminie 2 miesięcy od daty jego złożenia (złożenie sprawozdania następuje w terminie do 6 miesięcy po zakończeniu roku budżetowego)

• zapytania i poselskie interpelacje – są to formy zwracania się posła do członków rządu w sprawie udzielenia informacji w określonej sprawie; zapytany minister ma obowiązek udzielenia odpowiedzi; interpelacje składane są na piśmie, a odpowiedź też winna mieć taki charakter (musi być udzielona w terminie 21 dni); odpowiedź może mieć charakter ustny, wówczas jest wygłaszana na posiedzeniu Sejmu.

 

Funkcja kreacyjna polega na powoływaniu członków, wchodzących w skład organów państwowych. Sejm wyznacza członków Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego. Za zgodą Senatu, wskazuje kandydata na prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz prezesa Instytutu Pamięci Narodowej.

Uchwalanie ustawy

Systemy rządów

System rządów 

Układ relacji między naczelnymi organami państwa.

W systemie parlamentarnym:

• parlament ma zasadnicze znaczenie, gdyż oprócz funkcji prawodawczych powołuje i odwołuje rząd - ma szeroki wpływ na władzę wykonawczą,

• prezydent jest najczęściej powoływany przez parlament i ma symboliczne znaczenie.

System taki istnieje np. w Czechach.

W systemie prezydenckim:

• prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych,

• prezydent jest jednocześnie szefem rządu,

• parlament ma silne uprawnienia kontrolne (szczególnie w sferze finansowej) i ustawodawcze, ale nie ma żadnego wpływu na politykę rządu - nie może go odwołać.

System taki istnieje np. w Stanach Zjednoczonych.

Oprócz dwóch ww. systemów "skrajnych", istnieje gama systemów mieszanych. Poniżej znajdują się niektóre z nich.

System półprezydencki polega na przyznaniu prezydentowi dodatkowych (w porównaniu z systemem parlamentarnym) uprawnień zmuszających parlament do ścisłej współpracy z szefem państwa. Wiąże się to z bezpośrednimi wyborami głowy państwa. System taki istnieje np. we Francji.

System kanclerski polega na przyznaniu szefowi rządu (tu: kanclerzowi) dodatkowych uprawnień sprowadzających się do tego, że ministrowie nie są odpowiedzialni przed parlamentem (gdyż ten nie może ich odwołać) tylko przed kanclerzem. Pozycja prezydenta zaś jest symboliczna. System taki istnieje np. w Niemczech, w Austrii.

System parlamentarno-gabinetowy polega na zachowaniu centralnej pozycji parlamentu (jak w systemie parlamentarnym) przy jednoczesnym umocnieniu pozycji rządu (co przejawia się np. w tym, że nie tak łatwo jest rząd odwołać - trzeba przedstawić kandydata na nowego premiera i przekonać większość posłów do odwołania rządu i poparcia kandydata na nowego premiera (czyli uchwalić konstruktywne wotum nieufności). System taki istnieje np. w Polsce.

SĄDY

Postępowanie sądowe w Polsce jest co najmniej dwuinstancyjne, tzn. od jakiejkolwiek decyzji (jeśli była ona wydana po raz pierwszy) można się odwołać co najmniej raz do instytucji wyższej rangą:

• apelacja to odwołanie od wyroku sądu niższej instancji,

• kasacja to odwołanie do Sądu Najwyższego (lub Naczelnego Sądu Administracyjnego) od prawomocnego wyroku sądu II instancji (a więc wyroku kończącego postępowanie). Kasacja może dotyczyć wyłącznie kwestii proceduralnych, tzn. ewentualnego naruszenia prawa przy rozpatrywaniu sprawy przez sąd.

Struktura sądownictwa w Polsce:

W każdym sądzie powszechnym są wydziały (np. cywilny, karny, ksiąg wieczystych, gospodarczy, rodzinny, pracy) zajmujące się odpowiednimi rodzajami spraw. Niektóre z nich w skrócie określa się jako np. sąd cywilny, sąd rodzinny.

Zasada jednolitości sądów 

Sposób organizacji sądownictwa w Polsce polegający m.in. na tym, że wszystkie wyroki są wydawane w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej i wszystkie sądy wydają wyroki na podstawie tego samego prawa (m.in. Konstytucji, ustaw).

Sędziowie

Sędziowie są:

• niezawiśli (podczas orzekania sędziowie podlegają tylko ustawom - nikt nie może wpływać na ich decyzje),

• apolityczni (nie mogą należeć do partii, związku zawodowego, być parlamentarzystami),

• nieusuwalni (są powoływani na okres dożywotni - nie mogą być zwolnieni ani zawieszeni, chyba że zostaną skazani prawomocnym wyrokiem sądu).

Trybunał Konstytucyjny

Skład:

• 15 sędziów powoływanych przez Sejm na 9-letnią kadencję bez możliwości ponownego wybrania, w tym

• Prezes wybierany przez Prezydenta RP spośród kandydatów-sędziów Trybunału zaproponowanych przez zgromadzenie ogólne sędziów Trybunału.

Kompetencje:

• orzekanie o zgodności umów międzynarodowych z Konstytucją,

• orzekanie o zgodności aktów prawnych z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi,

• orzekanie o zgodności z Konstytucją celów i działalności partii politycznych,

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między naczelnymi organami państwa,

• rozpatrywanie skarg konstytucyjnych, czyli wniosków składanych przez obywatela do Trybunału w sprawie sprawdzenia zgodności z Konstytucją przepisu, na podstawie którego został on prawomocnie skazany.

Podmioty uprawnione do kierowania spraw do Trybunału Konstytucyjnego:

• Prezydent RP,

• Marszałek Sejmu,

• Marszałek Senatu,

• premier,

• grupa 50 posłów,

• grupa 30 senatorów,

• prezesi: Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Najwyższej Izby Kontroli,

• Rzecznik Praw Obywatelskich (Rzecznik Praw Dziecka samodzielnie nie może kierować spraw do Trybunału - robi to za pośrednictwem RPO),

• Prokurator Generalny,

• obywatele (tylko składając skargę konstytucyjną),

• każdy sąd, jeśli uzna to za konieczne do rozpatrzenia danej sprawy,

• a także w zakresie spraw dotyczących ich działania: Krajowa Rada Sądownictwa, władze związków zawodowych i organizacji pracodawców, organy stanowiące samorządu terytorialnego, kościoły i związki wyznaniowe.

Trybunał Stanu

Skład:

• przewodniczącym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego (uwaga: w Sądzie Najwyższym nie ma wiceprezesów, tylko "zwykli" prezesi którzy wspomagają Pierwszego Prezesa),

• 2 zastępców przewodniczącego oraz 16 członków wybiera Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas trwania swojej kadencji.

Przed Trybunałem Stanu ponoszą odpowiedzialność za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem:

• Prezydent RP (dla którego Trybunał Stanu jest jedynym możliwym sądem),

• premier i ministrowie,

• posłowie,

• senatorowie,

• prezes Narodowego Banku Polskiego (NBP),

• prezes Najwyższej Izby Kontroli (NIK),

• członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (KRRiT),

• Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych (powoływany tylko na czas wojny).