Kryminologia zagadnienia:

1. Pojęcie kryminologii.

2. Statystyki przestępczości

3. Koncepcje J.E. Esquirola i J. Galla

4. Antropologia kryminalna C. Lombroso

5. Współczesne koncepcje biologiczne

6. Teoria zróżnicowanych powiązań

7. Teoria anomii

8. (Teorie podkultur)

9. (Teorie kontroli samokontroli)

10. (Teorie psychologiczne)

Ezgamin: 03.11.2012 godz. 11:15 sala ETA

Podręcznik: Brunon Hołyst- „Kryminologia”

1. KRYMINOLOGIA wg Hołysta - nauka o przestępstwie i przemocy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz o ich zapobieganiu, a także o zapobieganiu systemu sprawiedliwości karnej.

Inne pojęcie KRYMINOLOGII – nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat przestępstwa – jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjnego; przestępczości – jako pewnego zjawiska społecznego; a także osoby sprawcy przestępstwa jak również ofiary przestępstwa, a także instytucji i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości.

2. STATYSTYKI KRYMINALNE

Wg. Hołysta  - informacje, które w celu scharakteryzowania przebiegów i wyników postępowań przygotowawczych, jurysdykcyjnych i wykonawczych oraz określonego w tych postępowaniach zbioru czynów przestępnych, sprawców przestępstw i zastosowanych wobec nich sankcji.

Wg. Błachut – zespoły danych, zbierane, opracowywane i publikowane przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Istnieją 4 rodzaje statystyk kryminalnych: policyjna, sądowa, penitencjarna i prokuratorska.

POLICYJNA

Dane statystyki policyjnej publikowane są w Rocznym Biuletynie Statystycznym, wydawanym przez Biuro Informatyki Komendy Głównej Policji. Dostarczają one informacji o postępowaniach przygotowawczych, przestępstwach i osobach podejrzanych o dokonanie przestępstwa. Statystyka policyjna operuje zatem trzema jednostkami obliczeniowymi, którymi są:

1) postępowanie przygotowawcze

2)  przestępstwo stwierdzone

3) podejrzany

SĄDOWA

Opracowywana jest w wydziale Sprawozdawczości i Statystyki Departamentu Organizacji i Informatyki Ministerstwa Sprawiedliwości. Publikowana w 3 częściach:

1- dane o pracy jednostek organizacyjnych sądownictwa, czyli o liczbie wpływających i załatwianych spraw wg rodzajów przestępstw, instancji sądowych, o rodzaju załatwień, o orzecznictwie, o wykonywaniu orzeczeń

2 – dane dotyczące niektórych spraw rodzinnych

3 – dane o prawomocnych osądzeniach osób dorosłych

PROKURATORSKA

Prokuratury wojewódzkie i rejonowe mają obowiązek składać sprawozdania z działalności prokuratury z zakresu ewidencji spraw i z czynności procesowych prokuratora.

PENITENCJARNA

Opracowywana jest w Wydziale Ewidencji i Zatrudnienia Centralnego Zarządu Służby Więziennej, a dane zamieszczane są w I części Statystyki Sądowej.

Dostarcza ona informacji o osobach umieszczonych w jednostkach penitencjarnych oraz o funkcjonowaniu tych jednostek.

Populacja więzienna – osoby osadzone w aresztach śledczych oraz zakładach karnych. Składają się na nią osoby tymczasowo aresztowane (podejrzani lub oskarżeniu, wobec których zastosowano środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania), skazane (prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności, karę aresztu wojskowego lub aresztu) i ukarane (prawomocnym orzeczeniem kolegium do spraw wykroczeń na zasadniczą lub zastępczą karę aresztu).

PRZESTĘPCZOŚĆ RZECZYWISTA -to ogół czynów przestępczych jakie popełnione zostały w danej jednostce - czasu na określonym terenie; zarówno wielkość jaki i struktura tego zbioru nie jest znana. Próby oszacowania rozmiaru przestępczości rzeczywistej prezentowane są w literaturze kryminologicznej w ramach problematyki tzw. Ciemnej liczby.

Ciemna liczba

Przez to pojęcie rozumieć będziemy stosunek liczby przestępstw rzeczywiście popełnionych do liczby przestępstw, których sprawy zostały zakończone prawomocnym wyrokiem skazującym. W literaturze kryminologicznej odróżnia się kilka obszarów „ciemnej liczby” przestępstwa.

- pierwszy stanowi przestępstwa, które w ogóle nie doszły do wiadomości organów ścigania,

- do drugiego można zaliczyć przypadki ujawnionych przestępstw, których sprawcy nie zostali wykryci,

- trzeci obszar wypełnia przestępstwa, których sprawcy zostali wykryci, ale z uwagi na negatywne przesłanki procesowe nie dochodzi do wniesienia aktu oskarżenia lub nie zapada wyrok skazujący,

- czwarty stanowią przestępstwa za które sprawcy zostali skazani prawomocnym wyrokiem sądu, jednakże nie wszystkie czyny były znane organom policji i objęte aktem oskarżenia.

3. Esquirol jako jeden z pierwszych wprowadził metody statystyczne do psychiatrii. Kontynuował prace Pinela i rozbudował jego koncepcje nozologiczne. Jako pierwszy przedstawił dokładny opis opóźnienia umysłowego. Wprowadził do psychiatrii termin halucynacji.

FRANZ JOSEPH GALL
(ur. 9 marca 1758 - zm. 22 sierpnia 1828) - austriacki neurolog i psycholog. Był lekarzem w Wiedniu do 1802 roku, następnie przeprowadził się do Paryża. Był twórcą frenologii. Jego badania dały początek nauce o lokalizacji czynności w mózgu.

MONOMANIA
- Chorobliwy popęd do jednego rodzaju czynów
- Erotomania- chorobliwie wzmożona skłonność do przeżyć uczuciowych związanych ze sferą uczuciową
- Dypsomania- popęd do jakiegoś narkotyku
- Piromania- popęd do podpalania
- Poriomania- popęd do włóczęgostwa
- Homicidomania- popęd do zabijania
- Kleptomania- popęd do kradzieży

4. CAESARE LOMBROSO
1835-1909, psychiatra i antropolog. 1858- pierwsze badania nad kretynizmem i pelagrą. Badania antropometryczne nad 3tys żołnierzy.

TYP PRZESTĘPCZY
Anormalne cechy budowy ciała:
- cofnięte w tył czoło
- deformacja i mała objętość czaszki
- silny rozwój szczęk i ich zniekształcenia (tzw. progmatyzm- znaczne wystawienie szczęk do przodu)
- silnie rozwinięte kości policzkowe
- duże odstające uszy
- rzadki zarost (u mężczyzn)
- ciemne gęste włosy
- anomalie uzębienia
- niewłaściwy rozwój organów wewnętrznych i płciowych

CECHY ATAWISTYCZNE
- Cechy fizyczne spotykane u człowieka pierwotnego
- Występują łącznie z cechami natury funkcjonalnej i psychofizjologicznej
- (Pobudliwość nerwowa i leworęczność)
- (Mała wrażliwość zmysłów)
- Atawistyczne cechy psychiczne: okrucieństwo, próżność, kłamliwość, lekkomyślność, otępienie uczuciowe, otępienie moralne

LOMBROSO:
- wśród recydywistów znajdują się osoby, które można uznać „przestępcami z urodzenia”
- osoby te posiadają atawistyczne cechy przedhistorycznego człowieka tj. cofnięte czoło, deformacje czaszki, silnie rozwinięta szczękę i kości policzkowe, bardzo małe lub odstające uszy, niezbyt długie ramiona i anomalie uzębienia
- cechą charakteru jest brak uczuć moralnych

TYPOLOGIA
- Mordercy- objętość żuchwy, wydatne policzki, włosy czarne i gęste, rzadki zarost, blada twarz
- Gwałtownicy- długie ręce, krótkogłowość, względna szerokość czoła
- Gwałciciele- ręce krótkie, czoło wysokie, często blond wlosy, anomalie czoła i organów płciowych
- Rabusie i złodzieje- rzadkie zniekształcenia czaszki, włosy gęste, zarost rzadki
- Podpalacze- waga mniejsza, kończyny dłuższe, głowa anormalna
- Oszuści- duże żuchwy, wydatne policzki, znaczna waga, twarz blada, często dotknięta niedowładem
- Rzezimieszki- ręce długie, wzrost dość wysoki, włosy często czarne, zarost rzadki

5. KONCEPCJE BIOLOGICZNE
HORMONY SYNTETYCZNE
- Sterydy anaboliczne (imitują działanie androgenów)
- Wzmacniają agresję i skłonność do przemocy, wrogość i złość
- Rozwój psychotycznych cech osobowości
- Ostre zaburzenia psychiczne u 22%, 12 % objawy psychotyczne: depresje, urojenia paranoidalne, zazdrość paranoiczna, napady szału, trudności z zasypianiem, (także: trądzik, atrofia jader, wypadanie włosów, obniżenie skali głosu)

SEROTONINA
- Niedostatek (stan oceniany według markera MAO)- zakłócający komunikację między partiami mózgu (kora- część limbiczna): impulsywność, skłonność do szukania mocnych wrażeń, brak hamulców, w skrajnych przypadkach: agresja.
- U obu płci poziom MAO z upływem czasu się podwyższa (po 23-25 roku życia)
- Kobiety lepiej kontrolują zachowania impulsywne, mężczyźni się uspokajają
- Jednak: u osób zdrowych poziom serotoniny jest u mężczyzn przeciętnie o 52% niższy niż u kobiet
- Wniosek: Kobiety lepiej panują nad sobą
- Obniżenie poziomu serotoniny (5-HT) powoduje nasilenie agresji, brutalność i wywołuje tendencje samobójcze
- Reakcja agresywna jest odpowiedzią na nieprzyjemne bodźce
- Chłopcy (6-12) z zespołem deficytu uwagi mieli znacząco obniżony poziom serotoniny
- Inne skutki: nadpobudliwość, zespól oppositional dewiant dis order (sprzeciw)
- Zaobserwowane objawy obniżonego poziomu: okrucieństwo wobec zwierząt, poszukiwanie podniet, porywczość, zażywanie narkotyków, nagłe przypływy gniewu i frustracji
- Niedobór może prowadzić do utraty kontroli nad impulsami
- Tzw. „przestępca bezmyślny”

SEROTONINA OBNIŻONY POZIOM
- Zabójcy (impulsywne zachowania agresywne)
- Inaczej jednak: zabójcy wykazujący cechy paranoidalne, działający nieimpulsywnie
- Podpalacze
- Kobiety w fazie PMS

SEROTONINA-GLUKOZA
- Zakłócenie poziomu serotoniny powoduje, że organizm nie zachowuje prawidłowego poziomu glukozy w mózgu
- Niski poziom glukozy (głód): zwiększa się wydzielanie noradrenaliny (aktywność); układ limbiczny staje się podatny na bodźce zewnętrzne (drażliwość); u sprawców młodych, porywczych stwierdzono objawy hipoglikemii

ADRENALINA
- Im większe stężenie we krwi i moczu, tym silniejszy stres, na który reagujemy
- Ludzie o niższym poziomie adrenaliny są bardziej agresywni i mają skłonności niszczycielskie
- Wysoki poziom adrenaliny zapewnia lepszą kontrolę, nakazującą unikanie ryzyka i niebezpieczeństwa
- Człowiek o wysokim poziomie adrenaliny wycofuje się z naładowanych agresją sytuacji

PRZESTĘPCY AGRESYWNI
- Mają niższe od przeciętnego przewodnictwo skóry (odporni na poligraf psychopaci)
- Brak stresu wobec bólu
- Szybka adaptacja do sytuacji powodujących stres
- Niska podatność na pobudzanie
- „U kryminalistów może występować taki model funkcjonowania mózgu, który w niezwykły sposób uodparnia ich na karzące oddziaływanie środowiska” Ellis, Coontz
- W terapii stosuje się środki stymulujące

USZKODZENIA:
- Prawa strona płata czołowego: wzmożony gniew i agresja, dewiacje seksualne
- (odcięcie mechanizmów kontroli)
- Lewa strona: mniejsze zaburzenia
- Podstawa płata czołowego!

USZKODZENIE PODSTAWY PŁATA CZOŁOWEGO
- (styk kory i układu limbicznego)
- Brak zdolności moralnych
- Odróżnianie dobra i zła na poziomie rozumowym, przy braku uczuć i doznań moralnych
- Brak samokontroli
- Wybuchy emocjonalne
- Zmiany osobowości
- Zanik poczucia winy, skruchy i wstydu
- Większa impulsywność
- Zachowania agresywne
- Zachowania psychopatyczne
- Manie i depresje

ZMIANY PRZEDCZOŁOWE
- Niezdolność przewidywania skutków własnych działań
- Znaczne uszkodzenia- zanik umiejętności przewidywania
- Upośledzenie procesu myślenia
- Brak zdolności myślenia abstrakcyjnego
- Rozproszenie uwagi

ZMIANY PŁATÓW SKRONIOWYCH
- (świadomość i samoświadomość)
- Lewy: trudności w zrozumieniu słowa pisanego lub mówionego, problemy z pisaniem, zapamiętywaniem słów, nadążanie za tokiem narracji
- Prawy: problemy z przypominaniem informacji wizualnej i przestrzennej, rozpoznawanie pozycji i ruchów ciała, zaburzenia nastroju, złudzenia pamięciowe, poczucie nierealności lub depersonalizacji

6. Teoria zróżnicowanych powiązań

Sutherland przeciwstawił się zdecydowanie takiemu stanowisku w kryminologii,

który źródeł przestępczości doszukiwał się w dziedzicznych bądź wrodzonych

skłonnościach ludzi do postępowania sprzecznego z prawem. Przestępstwo nie jest też tu

pojęte jako jakaś choroba, w rodzaju zaburzeń emocjonalnych, podświadomych konfliktów

czy urazów mózgu z czasów dzieciństwa.

Zachowanie przestępcze w myśl tej teorii jest normalnym wyuczonym

zachowaniem, a w procesie uczenia się zachowania przestępczego występują wszystkie

mechanizmy, które występują przy każdym innym uczeniu się wzorów zachowania.

Punktem wyjścia teorii Suttherlanda jest zróżnicowana organizacja społeczna, czyli

taka sytuacja, w której część społeczeństwa zorganizowana jest wokół wartości, których

treścią jest przestrzeganie prawa, a część wokół wartości przestępczych. Wynikiem

zróżnicowanej organizacji społecznej jest konflikt kultur w odniesieniu do norm prawa.

"Kultura przestępcza jest równie rzeczywista jak kultura zgodna z prawem i jest

znacznie bardziej rozpowszechniona niż się na ogół sądzi. Nie obejmuje ona wyłącznie

chuliganów ze slumsów czy zawodowych przestępców. Więźniowie twierdzą często

niewątpliwie w to wierzą, że nie są gorsi od większości ludzi poza więzieniem .

Najciemniejsze sprawki biznesmenów i ludzi wolnych zawodów mogą być interpretowane

jako zgodne z literą prawa, lecz w swej logice i skutkach mogą być identyczne z

zachowaniem przestępczym, które prowadzi do uwięzienia".

Istnienie konfliktu kultur jest warunkiem koniecznym procesu zróżnicowania

powiązań, czyli procesu, w wyniku którego dochodzi do przestępczości jednostki.

Zróżnicowane powiązania oznaczają bowiem kontakt z przestępczymi i nieprzestępczymi

wzorami zachowania, wskutek czego poprzez uczenie się następuje przyswojenie tych

wzorów

Teoria ta przykłada wielką wagę do bezpośrednich interakcji, jako najważniejszego

źródła, z którego ludzie czerpią wzory zachowań. Duży akcent na doniosłość grup

pierwotnych ( jak rodzina, grupy rówieśnicze, sąsiedzkie ).

Środki masowego przekazu odgrywają w procesie nabywania przestępczych

wzorców zachowania drugorzędna rolę.

W trakcie interreakcji ludzie stykają się z określeniami sprzyjającymi bądź nie

sprzyjającymi naruszaniu prawa Określenia te są zawarte w przestępczych i

nieprzestępczych wzorach zachowania. W wyniku nadwyżki określeń (wzorów)

sprzyjających naruszaniu prawa nad innymi dochodzi do wykształcenia się

nonkonformistycznej postawy w stosunku do prawa.

O "nadwyżce nie decyduje jedynie ilość. Decyduje tu także czas trwania,

częstotliwość i uprzedniość powiązań z danym rodzajem wzorów, np. częste lecz bardzo

powierzchowne kontakty z wzorami przestępczych zachowań nie doprowadzają raczej do

nadwyżki.

Schemat procesu kryminalizacji zakłada także wzajemne oddziaływanie powiązań z

wzorami zachowań przestępczych i nieprzestępczych, nie zaś wyłączny kontakt z jednym typem wzorów.

To teoria tzw. transmisji kulturowych. Przestępczość traktowana jest tutaj jako

czynnik kultury, a zjawisko przestępczości jako konsekwencja transmisji wzorów

kulturowych.

Zmienne psychologiczne w teorii zróżnicowanych powiązań pełnią drugorzędną rolę

stanowią co najwyżej tzw. zmienne pośredniczące, warunkując zakres powiązań z danym

rodzajem wzorców zachowania.

7. Pojęcie anomii według Durkheima

Jednostka zdaniem Durkheima nigdy nie jest zaspokajana w swych dążeniach "

Im kto więcej ma - tym więcej chce, ponieważ otrzymane nagrody jedynie

stymulują, zamiast zaspokajać potrzeby " Granice tym dążeniom

indywidualnym może wyznaczyć jedynie zewnętrzna kontrola ze strony

społeczeństwa ( bądź jakaś wspólnota na którą jednostka jest zorientowana np.

grupa religijna )

Prawidłowa kontrola społeczna sprawia, że ludzie uświadamiają sobie swoje

granice awansu i odpowiednio regulują poziom aspiracji. W okresie gwałtownych

zmian społecznych (głównie o charakterze ekonomicznym) następuje załamanie

kontroli społecznej, wskutek czego jednostka nie czuje się już związana w swych

dążeniach istniejącym systemem norm.

To tzw. stan anomii - charakteryzuje się rozpadem więzi społecznych i

dezorientacją ludzi co do obowiązujących norm zachowania, prowadzi do

ujawniania się egoistycznych tendencji w człowieku, czego wynikiem jest wzrost

zachowań dewiacyjnych, n. in. przestępczości. (Przykładem może być wzrost

przestępczości i powstanie zorganizowanych grup przestępczych w Polsce po

zmianie systemu ekonomiczno-politycznego po 1989 roku.

Pojęcie anomii według Roberta K. Mertona

Merton podjął się próby podważania pewnych założeń Durkheima. Według

Durkheima człowiek kieruje się egoistycznymi dążeniami, które tak długo

trzymane są na wodzy, jak długo działa efektywnie system kontroli społecznej.

Gdyby kontrola społeczna uległa osłabieniu, egoistyczne, niczym nie

skrępowane skłonności człowieka ujawniają się z całą siłą. W tej koncepcji

człowiek jest rozumiany jako zły ze strony swej natury biologicznej,

antyspołeczny.

Natomiast dla Mertona zarówno zachowania konformistyczne jak i

dewiacyjne są normalnym sposobem adaptacji do struktury społeczno -

kulturowej, tak więc dewiacja nie jest tu wynikiem zaniku kontroli społecznej.

Centralne w koncepcji Mertona są kulturowo określone cele i instytucjonalne środki

służące do ich realizacji.

W prawidłowo funkcjonujący społeczeństwie kulturowo wyznaczone cele

pozostają w ścisłym związku ze środkami, za pomocą których można te cele

osiągnąć. Zakłócenie w prawidłowym funkcjonowaniu społeczeństwa może się

pod tym względem objawić w przypadku nadmiernego akcentowania celów lub

środków.

Środki bez celu określa się mianem rytuału. (przesadne akcentowanie

środków)

W drugiej sytuacji krańcowej wielki nacisk kładzie się na samą realizację

kulturowo usankcjonowanych celów, a relatywnie mało na środki, za pomocą

których można te cele realizować na zasadzie " wszystkie chwyty dozwolone ".

Społeczeństwo USA jest tym drugim typem..

Reklamuje się tu szeroko sukces ( w głównej mierze finansowy lub dający

się przeliczać na pieniądze np. wykształcenie ), zbyt mało zaś uwagi przykłada

się do lansowania zgodnych z prawem sposobów osiągania tego sukcesu ( np.

podkładane sprawdziany. nauczycielki piszące maturę - to już jest szkoła

anomii )( ale też Raskolnikow może w ogóle pod tym względem ruch

terrorystyczny jako przykład szczególnie pod tym względem rozbudowanej

anomii środki - cele , gdzie cel całkowicie przekreśla środki )

Atrofia norm wyznaczających sposoby realizacji celów kulturowych w połączeniu

z szeroko rozpowszechnioną ideologią egalitarną sprawia, że gdy pewni ludzie

dostrzegają, iż nie mają jednak możliwości realizacji swych dążeń w sposób

legalny wzrasta prawdopodobieństwo sięgnięcia po środki nielegalne.

Merton określa anomię jako załamanie struktury kulturowej, które zachodzi

w szczególnie w sytuacji ostrego rozdźwięku między normami i celami

kulturowymi, a społecznie stworzonymi możliwościami postępowania zgodnie z

nimi dla członków danej grupy.

Istnieją rozmaite typy adaptacji do sytuacji dysfunkcji zachodzącej między

strukturą kulturową a społeczną:

I. konformizm - polega na działaniu skierowanym na osiągnięcie kulturowo

usankcjonowanych celów za pomocą legalnych środków. Jest on najczęstszy

wśród tych grup społecznych, które mają realne możliwości aby z powodzeniem

realizować dążenie do osiągnięcia wyższej pozycji społeczno – ekonomicznej.

II. rytualizm - polega na rezygnacji lub obniżeniu poziomu aspiracji na tyle,

że nie powoduje już on frustracji z powodu nie zrealizowanych zamiarów. W tym

sposobie ludzie jak gdyby tracą z oczu cel, któremu dane działania mają służyć,

traktując je jako wartość samoistną.

III. innowacja - to akceptacja celów kulturowych przy jednoczesnym

odrzucaniu przypisanych sposobów ich osiągania. To najbardziej przestępczorodny

typ adaptacji. Innowacja jest szczególnie prawdopodobna w tych grupach

społecznych, które mają relatywnie nikłe szanse osiągnięcia wyższej pozycji

społecznej postępując zgodnie z przyjętymi normami społecznymi.

IV. wycofanie się - polega na jednoczesnym odrzuceniu zarówno celów,

których realizacja jest obowiązująca w danym społeczeństwie, jak i środków,

które miały by realizacji tych celów służyć. Ten rodzaj adaptacji jest jakby

rezygnacją z gry.

V. bunt - polega na odrzuceniu celów i środków przy jednoczesnym

programie wprowadzenia w system społeczny nowych celów i nowych środków

służących do ich realizacji. Chodzi tu zarówno o zmianę zarówno kulturowej jaki

społecznej struktury "reguł gry" : reformatorzy, rewolucjoniści bądź przestępcy

polityczni (terroryści).