DEKADNTYZM
- kierunek w literaturze francuskiej, autorstwo terminu przypisuje się Teofilowi Gautier. Rozwinął się najpełniej w latach 80-tych XIX wieku
- Dekadentyzm charakteryzował sprzeciw wobec mieszczańskiego świata, przekonanie o całkowitym upadku kultury, nieodwracalnym kryzysie sztuki i wszelkich ideologii, wyczerpaniu się wszystkich możliwości artystycznych, przeświadczenie o tym, iż kultura, cywilizacja i ludzka moralność kierują się tylko kategoriami zysku i opłacalności.
- Twórcy, czerpiący pesymistyczne wnioski z pozytywistycznego materializmu, naturalizmu i scjentyzmu, głoszący takie hasła, jak Nie wierzę w nic (Tetmajer), wszystko wypite, zjedzone! (Verlaine), chcieli wykreować całkowicie inny model twórcy. Nie był on silny, przekonany o swej potędze i gotowy stawić czoło społeczeństwu.
- Dekadent, traktowany jako byt przyrodniczy, cząstka materii podległa całkowicie prawom natury, czuł się wyobcowany ze świata, nękało go przekonanie o własnej niemocy, na które wpływ miało przeświadczenie o zdewaluowaniu idei pozytywizmu, kryzysie prawdy i moralności (nihilizm moralny). Hierarchizacja poglądów dekadenta była czytelna i przejrzysta: stawiał sztukę nad naturalnością, wyrafinowanie na prostotą, chorobę nad zdrowiem, zamartwianie się nad optymizmem. Jego postawa była mieszanką pesymizmu, zwątpienia w celowość istnienia i negacji nauki, postępu, dokonań cywilizacji.
- Twórców kierunku fascynowały tajemnice psychiki i duszy, dlatego też postanowili się poświęcić pracy nad odkrywaniem sekretów i zanegowali materializm. W swej doktrynie odwoływali się do filozofii Artura Schopenhauera, która dowodziła braku sensu ludzkiego życia. Ich poglądy można określić takimi przymiotnikami, jak antyspołeczne, antycywilizacyjne i przeciwstawne naturze. Według nich społeczeństwo podlegało nieuchronnemu prawu starzenia i rozkładu, nie istniały wartości absolutne i nierelatywne. Jedynym, co ich hipnotyzowało i dawało wytchnienie, była sztuka, którą uznawali za cel sam w sobie i dziedzinę wzbogacającą jednostkę.
- Formami wyrazu charakteryzującymi dekadentyzm, którego składnikiem był wyrafinowany estetyzm, kult tego, co dziwne i niezwykłe, jest między innymi oryginalne, bogate, śmiałe, często zaskakujące połączeniami wyrazowymi słownictwo, dzięki czemu ich teksty były niezwykle ekspresyjne. Wykreowali nowy typ bohatera – artysty dekadenta, żyjącego we własnym świecie i znieczulonego na rzeczywistość, czego najwybitniejszym przykładem jest diuk des Esseintes z powieści Jorisa Karla Huysmansa Na wspak, interesujący się literaturą i historią ostatnich wieków cesarstwa rzymskiego, w którym odkrywa niezwykły urok rozkładu. Moderniści podejmowali tematy perwersyjne, czasem nawet mające cechy sztuczności czy choroby.
- W swych utworach dekadenci, cierpiący na „chorobę wieku”, posługiwali się liryką maski i liryką roli, by jeszcze bardziej podkreślić odrębność tekstów, w których dominował nastrój smutku, melancholii, pesymizmu. Często też, aby podkreślić negację praw rządzących światem, uciekali w tak zwany „sztuczny raj”. Odurzali się środkami narkotycznymi i szukali zapomnienia w perwersyjnej erotyce. Przykładem dekadenta był Stanisław Przybyszewski, autor słów Norma to głupota, degeneracja - to geniusz! oraz Leon Płoszowski – bohater i narrator znakomitej, acz jakby zapomnianej powieści Henryka Sienkiewicza Bez dogmatu.
- w liryce młodopolskiej występuje głównie wersja dekadentyzmu eksponująca pesymizm, związany zarówno z ograniczającym wolną wolę determinizmem, jak i z totalnym zwątpieniem w wartości dotychczas uznawane, z „wielkim bankructwem idei” (Tetmajer, Korab-Brzozowski, później u Micińskiego, Zawistowskiej)
- najbardziej znany jest taki ekwiwalent, który polega na przedstawieniu nirwany lub zbliżonej do nirwany śmierci, przy czym owa nirwana lub śmierć -ukoicielka- euthanasia upersonifikowana jest jako kobieta kochanka. Tetmajer wypowiadał nastroje swojego pokolenia najwyraźniej, bezpośrednio i w sposób spowiedniczy. Natomiast mistrzem w operowaniu ekwiwalentem dla wyrażania skrajnie pesymistycznej postawy był wcześnie śmiercią samobójczą Koraba-Brzozowskiego
Styl dekadencki da się sprowadzić do następujących właściwości i cech:
oryginalność bliska konceptualizacji
wyrafinowanie formalne
synkretyzm kulturowy
dziwaczność, statyczność, hierarchiczność
rozbicie jedności kompozycyjnej dzieła
dążenie do granic ekspresji słownej
Motywy w poezji: starość, wyczerpanie, śmierć, choroba, melancholia, samotność, pustka, jałowość, nienasycenie
Tetmajer „Koniec wieku XIX”, „Nie wierzę w nic”, „Hymn do Nirwany”,
Kasprowicz „Dies irae”