kanon literatur i streszczenia

Po odgadnięciu zagadki sfinksa Edyp sprawuje władzę w Tebach. Niestety, miasto jest ogarnięte zarazą. Bogowie rzucili na nie klątwę. Władca wysyła swego szwagra, Kreona, do wyroczni delfijskiej, by się dowiedzieć, dlaczego bogowie tak ciężko karzą Teby. Ten przynosi wiadomość: w mieście jest zabójca Lajosa. Dopóki nie zostanie odnaleziony i ukarany, tebańczycy nie zaznają spokoju. Edyp zapewnia poddanych, że zrobi wszystko, by odnaleźć mordercę.

Każde posunięcie w „śledztwie” zbliża tytułowego bohatera do odkrycia tragicznej prawdy. Najpierw przed poszukiwaniami winnego przestrzega go wezwany na dwór Tyrezjasz - wieszcz, który ostatecznie oznajmia Edypowi: „którego szukasz, ty jesteś mordercą”. Potem pojawia się pasterz z Koryntu, skąd Edyp przybył do Teb, i oznajmia, że nie był on prawowitym synem króla i królowej. Jako niemowlę został przyniesiony do nich, a on był obecny przy znalezieniu dziecka w górach, nie może się mylić. Wkrótce okazuje się także, że wśród tebańczyków jest pasterz, który na polecenie królowej Jokasty porzucił w górach jej syna.

Okazuje się, że Edyp zabił swojego ojca, Lajosa, myśląc, że to obcy wędrowiec. Potem przybył do Teb i ożenił się z własną matką. Po poznaniu prawdy bohater oślepia się i opuszcza Teby, Jokasta popełnia samobójstwo. Ojcu towarzyszą na wygnanie jego córki: Antygona i Ismena.

Tematem tej tragedii jest los Edypa - człowieka obciążonego klątwą, któremu nie udaje się uniknąć straszliwego losu, mimo że bardzo się stara. Edyp to postać tragiczna - mimo, że pragnie uciec od winy tragicznej, każdy krok zbliża go do niej. Ujawnia się przy tym ironia tragiczna i potęga fatum.

Pieśń ma formę modlitwy zbiorowej. Jej adresatem jest Matka Boska – Maryja. Oryginalny tekst pieśni składa się z trzynastu zwrotek. Współcześnie śpiewa się jedynie dwie pierwsze zwrotki.
Pierwsza zwrotka zawiera modlitwę do Matki Bożej z prośbą o wymodlenie przez nią przychylności jej Syna. Druga ze zwrotek zaś to prośba skierowana do Jezusa poprzez osobę św. Jana Chrzciciela – by ten wyjednał dla ludzi łaski, o które proszą. Trzecia ze zwrotek pieśni to przypomnienie poświęcenia Chrystusa dla ludzi i jednocześnie nadzieja dla nich na życie wieczne i zmartwychwstanie. Kolejne ze zwrotek także odnoszą się do śmierci męczeńskiej Syna Bożego oraz do faktu zmartwychwstania, co jest także wielkim pragnieniem wierzącego ludu. Ostatnia ze zwrotek to kolejna prośba do Maryi o to by wsparła modlitwy wiernych i wyprosiła potrzebne łaski jak zdrowie, spokój, dobrobyt na ziemi, a po śmierci życie wieczne w otoczeniu aniołów i z przychylnością Boga. W pieśni pojawia się także postać Adama jako symbol człowieka upadłego, który zyskał od Boga największą przychylność.

Akcja tragedii rozgrywa się w średniowiecznej Szkocji. Makbet, jeden ze znakomitych wodzów wojsk króla Duncana, jadąc przez wrzosowisko wraz ze swoim przyjacielem, Bankiem, spotyka trzy wiedźmy. Przepowiadają mu one, że zostanie królem, a Banko będzie ojcem królów.

Makbet nie wierzy w przepowiednię, ale kiedy zaczyna się ona realizować - awansuje, zostaje tanem Kawdoru (a ten tytuł przepowiedziały mu między innymi wiedźmy), bohater coraz poważniej myśli o objęciu tronu. Zwierza się swojej żonie, a Lady Makbet namawia go do popełnienia zbrodni na prawowitym władcy. Jest to tym łatwiejsze, że po wygranej bitwie, Duncan gości w zamku Makbeta - Inverness. Tam król ginie z ręki Makbeta, który przygotowuje zbrodnię wraz z żoną. Potem, po ucieczce królewskich synów za granicę w obawie o życie, Makbet podejmuje władzę. Wkracza na drogę zbrodni - musi zabić Banka w obawie, by nie rozeszła się wieść o ich spotkaniu z czarownicami i przepowiedni. Na jego polecenie ginie też Lady Makduf i jej synek, bo w ten sposób Makbet chce się zemścić na zwolenniku prawowitego następcy tronu, Makdufie.

Makbet jeszcze raz odwiedza czarownice, by upewnić się, że jego władzy nic nie zagraża. Wciąż odczuwa wyrzuty sumienia, nie może zaznać spokoju. Podobnie Lady Makbet, która popada w obłęd i popełnia samobójstwo. Po pokrętnej wróżbie czarownic Makbet wraca do swojej królewskiej siedziby w zamku Dunzynan. Sprzymierzone przeciw tyranowi wojska już otaczają zamek. Bohater ginie w pojedynku z Makdufem.

Tartuffe swą pokorną z pozoru postawą szybko zdobywa sympatię i zaufanie Orgona. Ma wpływ na każdą jego decyzję. Domownicy krytycznie odnoszą się do postępowania Świętoszka, dostrzegają jego obłudę i hipokryzję, jedynie pan domu i pani Pernelle są nim zachwyceni. Orgon łamie obietnicę daną swej córce Mariannie, która miała wyjść za mąż za Walerego, i postanawia wydać ją za Tartuffe'a. Dziewczyna jest zrozpaczona, nie buntuje się przeciw ojcu, szuka pomocy u Doryny. Walery dostrzega bierną postawę ukochanej, Marianna tłumaczy to posłuszeństwem ojcu.

Przeciw biernej postawie Orgona wobec Świętoszka buntuje się Damis. Widzi Świętoszka zalecającego się do Elmiry, żony Orgona, która próbuje nakłonić go do rezygnacji z małżeństwa z Marianną. Damis donosi o prawdziwym obliczu Tartuffe'a ojcu. Orgon, uprzedzony przez Świętoszka o domniemanym spisku Damisa, nie wierzy synowi, wyrzuca go z domu, a cały majątek przepisuje Świętoszkowi.

Zaślepiony Orgon nie zważa przestrogi Kleanta, brata Elmiry, ani na błagania proszącej o litość Marianny. Wreszcie Elmira postanawia narazić się na zaloty Tartuffe'a, by przekonać męża o jego intencjach. Orgon kryje się pod stołem. Świętoszek w sprowokowanej przez Elmirę rozmowie odsłania swoje prawdziwe oblicze. Orgon jest oburzony, postanawia wyrzucić Świętoszka z domu. Tartuffe ostrzega jednak, że dom nie jest już własnością Orgona. Orgon jest zrozpaczony, tym bardziej, że powierzył Świętoszkowi dokumenty obciążające go przed królem. Przybywa pan Zgoda, który nakazuje rodzinie Orgona opuścić dom. Na szczęście pojawia się oficer gwardii, który aresztuje Świętoszka na rozkaz sprawiedliwego księcia.

„Romantyczność” Adama Mickiewicza opowiada o dziewczynie o imieniu Karusia, której narzeczony Jasieńko zmarł dwa lata temu. Dziewczyna widzi go w nocy, rozmawia z nim, lecz ludzie jej w to nie wierzą. Prosi Jasieńka, by został do rana, by ludzie mogli go zobaczyć i przestali uznawać ją za niespełna rozumu. Lecz Jasieńko odchodzi zanim nastaje dzień.

Ludzie zbierają się i wołają starego mędrca, który stwierdza, że dziewczyna ma przywidzenia. Ludzie wierzą mędrcowi, a nie dziewczynie.

W utworze są przedstawione dwie racje. Romantyków i racjonalistów. Pierwszych przedstawia Karusia, drugich zaś Stary mędrzec. Utwór ten jest uznawany za manifest polskiego romantyzmu. Głównie za sprawą tego, że autor w ostatnich zwrotkach utworu wypowiada swoje zdanie na temat spostrzegania świata. Opowiada się on, bowiem za romantykami.

Do rodzinnego domu przyjeżdża ze szkół w Wilnie na wakacje młody Tadeusz. Okazuje się, że Soplicowo, majątek jego opiekuna Sędziego Soplicy, jest pełne gości, którzy zjechali tu, aby uczestniczyć w procesie o stary zamek, niegdyś własność bogatego magnata Stolnika Horeszki. Proces toczy się między ostatnim krewnym Horeszki, Hrabią i Sędzią Soplicą.

Wieczorem Tadeusz bierze udział w uczcie, na której uwodzi go ciotka Telimena. Tadeusz myśli, że to ona jest śliczną dziewczyną, którą zaskoczył rankiem (Zosia mieszkała w pokoju Tadeusza w czasie jego nieobecności w dworku). O wdzięki Zosi stara się także nieco starszy od Tadeusza hrabia z rodu Horeszków. Następnego dnia okazuje się, że niedźwiedź opuścił matecznik i można na niego zapolować - wszystkich pochłaniają przygotowania do łowów na króla puszczy. Polowanie rozpoczyna się wczesnym rankiem. Nieco później w karczmie Jankiela pojawia się ksiądz Robak, który namawia okoliczną szlachtę, by zatroszczyła się o przygotowanie Litwy na przyjęcie wojsk Napoleona, który już się zbliża.

Myśliwi odnoszą sukces - niedźwiedź zostaje zabity. Wieczorem podczas kolejnej uczty wybucha spór między Soplicą a Hrabią. Zamiast ogólnie spodziewanej zgody, Hrabia zrywa porozumienie i postanawia przedłużyć proces i starać się o odzyskanie zrujnowanego zamku.

Agitacyjne działania Robaka wykorzystuje wierny sługa Horeszków - Gerwazy - który namawia zaścianek Dobrzyńskich do zajazdu na Soplicowo. Jeszcze tego samego dnia wieczorem Dobrzyńscy napadają na Soplicowo. Już rankiem okazuje się jednak, że to nie oni zwyciężyli w walce. Ktoś zawiadomił o bitwie stacjonujących w okolicy Rosjan, którzy pojmali szlachtę z Dobrzyna i rozpanoszyli się w Soplicowie. Na ratunek pospieszył Robak z przywódcą rodu Dobrzyńskich, Maćkiem nad Maćkami. Udało im się wyzwolić Dobrzyńskich a następnie pokonano Rosjan. Jeszcze tego samego wieczora po odbyciu spowiedzi i wyznaniu swoich win zmarł zraniony kulą w czasie bitwy z Rosjanami ksiądz Robak, który okazał się być Jackiem Soplicą.

Tymczasem młodzi żołnierze musieli uchodzić z majątku, bo groziło im aresztowanie. Byli wśród nich Tadeusz i Hrabia, którzy wyruszyli walczyć w Legionach Polskich. Po upływie roku ponownie pojawili się w dworku, tym razem jako legioniści, bohaterowie. W Soplicowie wydano ucztę na cześć polskich generałów służących pod dowództwem Napoleona. Odbyły się także zaręczyny Tadeusza i Zosi. Jacek Soplica został oficjalnie zrehabilitowany (miał na Litwie opinię zdrajcy narodowego, ponieważ z jego ręki zginął Stolnik Horeszko, zwolennik Konstytucji 3 maja).

Sc. I tzw. więzienna: samotny więzień śpi w celi. Nad nim stoi anioł, który przepowiada mu wolność. Więzień budzi się, ale zapowiedź wolności nie cieszy go - wie, że w zniewolonym kraju nikt nie może czuć się wolny. Jest jednak gotów do wielkich czynów, na znak tej gotowości zmienia imię z „Gustaw” na „Konrad”.

Sc. II Wielka Improwizacja: w celi Konrada, która jest największa, zbierają się w Wigilię inni więźniowie. Tu opowiadają o swoim aresztowaniu, losie bliskich, innych więźniów. Jan Sobolewski opowiada o zsyłce na Syberię kolejnej grupy studentów. Wszyscy zostali oskarżeni o spisek przeciwko carowi, nikt ich nie bronił, śledztwo toczyło się w tajemnicy, zapadły bezprawne i niesprawiedliwe wyroki. Konrad wygłasza Wielką Improwizację - wyraz prometejskiego buntu przeciw takiemu losowi Polaków. Konrad żąda od Boga władzy nad swoim narodem, bo chce go uczynić wielkim. Posuwa się na granicę bluźnierstwa.

Sc. III Egzorcyzmy: do celi Konrada wchodzi ksiądz Piotr i odprawia egzorcyzmy, bo Konrad został opanowany przez szatana. Moralna czystość i pokora księdza pozwala mu zapanować nad diabłem, który zmuszony egzorcyzmami nie tylko opuszcza duszę Konrada, ale mówi, że Rollison - także więzień - może zostać uratowany, jeśli otrzyma przed śmiercią Komunię św.

Sc. IV Widzenie Ewy: w jednym z dworków młoda dziewczyna śni o tym, że stroi kwiatami obraz Matki Boskiej.

Sc. V Widzenie Księdza Piotra: w swojej celi ksiądz Piotr dostępuje zaszczytu poznania przyszłych losów Polski, która jako „Chrystus narodów” zbawi całą Europę przez swoją ofiarę.

Sc. VI Sen Senatora: szatani dręczą Senatora snami.

Sc. VII Salon warszawski: w Warszawie, w jednym z arystokratycznych salonów ma miejsce spotkanie towarzyskie. Zgromadzone przy stoliku damy narzekają, że odkąd senator Nowosilcow opuścił Warszawę i wyjechał do Wilna, nikt nie potrafi urządzić prawdziwego balu. Zgromadzeni przy drzwiach słuchają historii narodowego męczennika, Cichowskiego, którą opowiada Adolf. Scena kończy się znaną charakterystyką Polaków: „nasz naród jak lawa...”.

Sc. VIII Pan Senator (bal u Senatora): przed senatorem staje matka Rollisona, pani Rollison, która błaga, by zwrócił jej syna. Senator udaje, że nie wie, o kogo chodzi. Potem obiecuje się zająć sprawą. Następnie przesłuchuje księdza Piotra i udaje się na bal. W trakcie balu ginie Doktor, któremu śmierć przepowiedział ksiądz, a pani Rollisonowa wdziera się do sali balowej ze skargą, że jej syna wypchnięto przez okno z celi. Oskarża o to Nowosilcowa. Prowadzony na przesłuchanie Konrad mija się na schodach pałacu Nowosilcowa z księdzem Piotrem, który przepowiada mu wolność i ważną misję.

Sc. IX Noc Dziadów: Guślarz i tajemnicza kobieta widzą ducha z raną na czole. Kobieta rozpoznaje w nim ukochanego.

Dramat rozpoczyna się sceną Przygotowania. W noc sylwestrową 1799 r. diabły i czarownice spotykają się w Karpatach w grocie czarnoksiężnika Twardowskiego, by podjąć decyzje w sprawach świata. Tworzą również przywódców powstania narodowego Polaków.

Miejscem akcji w akcie I jest dworek szlachecki na prowincji. Tytułowa postać dramatu to bohater romantyczny. W pierwszym akcie przeżywa typowy dla tej epoki ból świata, ból istnienia, które tu zostały określone jako „jaskółczy niepokój”. Jest nieszczęśliwie zakochany w starszej od siebie Laurze, która lekceważy jego uczucie. Pod wpływem braku poczucia sensu istnienia i zawodu miłosnego Kordian, wzorem Wertera, próbuje popełnić samobójstwo. Zostaje tylko ranny.

Kolejnym etapem jego biografii są, również charakterystyczne w romantyzmie, podróże. Bohater odwiedza Londyn, Rzym. Kordian - Wędrowiec przekonuje się, że wszystko można kupić, nawet miłość. Papież nie tylko nie wspiera Polaków, ale grozi potępieniem za zbrojne zrywy przeciwko zaborcom, bo jest uległy wobec silniejszych od siebie. W końcu, na górze Mont Blanc Kordian podejmuje się spełnić rolę patrioty i walczyć o niepodległość. Formułuje tu także hasło dotyczące roli Polski w dziejach Europy: „Polska Winkelriedem narodów!”. Jej zadaniem jest bohaterstwo w walce o wolność ludów nawet za cenę istnienia.

Po improwizacji na szczycie Mont Blanc bohater trafia do Warszawy, gdzie na króla Polski koronuje się car Mikołaj I. Zostaje spiskowcem i w podziemiach kościoła św. Jana, widząc słabość i niezdecydowanie spiskowców, podejmuje się dokonać zamachu na cara. Przeszkadzają mu w tym własne lęki. Zostaje aresztowany i trafia do szpitala dla obłąkanych. Tu odwiedza go Doktor - Szatan, który pokazuje mu bezsens cierpienia dla ludzi.

Ostatnia scena, w której Kordian bierze udział, to scena na Placu Zamkowym. Ma się tu odbyć egzekucja Kordiana skazanego na śmierć za próbę zamachu na cara. W ostatniej chwili posłaniec przynosi ułaskawienie, ale nie wiadomo, czy uda mu się przerwać egzekucję. Tak kończy się pierwsza część trylogii.

Główny bohater - Mąż - bierze ślub z kobietą, którą, jak mu się wydaje, kocha. Czuje się jednak poetą, pragnie tworzyć prawdziwą poezję. Żyje marzeniami, stąd tak łatwo szatanowi opętać jego duszę. Zsyła mu Dziewicę - będącą dla Męża uosobieniem żywej poezji, piękna. Porzuca zrozpaczoną Żonę i rusza z Dziewicą. Ta niemal doprowadza go do zguby. Ratuje go anioł. Mąż powraca do domu, ale okazuje się, że Żona umiera w szpitalu dla obłąkanych, a syn - Orcio - jest poetą (w dniu jego chrztu Żona „zaklęła go na poetę”). Dziecko jest słabe, wątłe, utrzymuje kontakt ze światem nadprzyrodzonym (widzi ducha matki), przewiduje przyszłość. Traci też stopniowo wzrok.

Tymczasem wybucha rewolucja, a Mąż, teraz już Hrabia Henryk staje na czele arystokracji, przeciw której walczą rewolucjoniści. Henryk wybiera się do ich obozu, aby poznać przeciwnika. Widzi, że rewolucjoniści to tak naprawdę ludzie, którzy marzą o życiu arystokracji. Chcą pieniędzy, żywności, chcą się bawić. Spotyka się także z przywódcą rewolucjonistów, Pankracym. Utwierdza się w przekonaniu, że rewolucjoniści nie proponują żadnych nowych idei. Ostatecznie Henryk ginie na polu walki. Przegrywa także Pankracy, który na gruzach starego świata chciał budować zupełnie nowe dzieło. Nad zrujnowanym przez rewolucjonistów światem panuje Chrystus - Zwycięzca, którego Pankracy widzi na moment przed śmiercią.

Powieść jest pisana w formie listów Wertera do przyjaciela. Werter stał się bohaterem skandalu towarzyskiego, bo rozkochał w sobie dwie siostry, dlatego musiał opuścić miasteczko. Przybył do niewielkiej miejscowości Waldheim, gdzie poznał piękną Lottę. Okazała się ona miłością jego życia. Werter został zaproszony na bal i po drodze towarzystwo, w którym się znajdował, przyjechało po dziewczynę. Była w białej sukience i rozdzielała chleb wśród swego rodzeństwa. Werterowi wydała się aniołem. Zaczął coraz częściej bywać w jej domu. Lotta miała jednak narzeczonego, Alberta, który przebywał poza miasteczkiem. Niebawem miał wrócić. Werter przeżywał miłosne uniesienia, czuł, że Lotta to jego „dusza bliźniacza”.

Kiedy wrócił Albert, życie stało się dla Wertera nie do zniesienia. Postanowił opuścić Waldheim i pracować jako sekretarz pewnego posła. Okazał się on wyjątkowo uciążliwym człowiekiem - oschły i wiecznie niezadowolony z życia. W dodatku podczas jednego z przyjęć arystokracji Werter został wyproszony z towarzystwa, jako mieszczanin nie należący do wyższych sfer. Bardzo przeżył to upokorzenie. W międzyczasie dowiedział się o ślubie Lotty z Albertem. W końcu wrócił do Waldheim, uznając, że najlepiej się czuje w pobliżu Lotty. Było mu jednak coraz ciężej. Kilkakrotnie odwiedzał Lottę i Alberta, rozmawiał o samobójstwie, pożyczył od Alberta pistolety.

Pewnej nocy zastrzelił się, wcześniej listownie pożegnał się z Lottą.

Główny wątek powieści to miłość Stanisława Wokulskiego (zubożałego szlachcica) - kupca do Izabeli Łęckiej - arystokratki. Wokulski zgromadził majątek podczas wojny rosyjsko-tureckiej. Akcja powieści rozpoczyna się, kiedy wraca do Warszawy, by już otwarcie ubiegać się o względy swojej ukochanej - panny Łęckiej. Jest ona niestety kobietą niezdolną do odczuwania głębszych uczuć, liczą się dla niej jedynie pieniądz i luksus. Jest gotowa sprzedać się za te wartości bogatemu i staremu arystokracie. Nie dopuszcza myśli o małżeństwie z Wokulskim, bo jest on w jej mniemaniu człowiekiem z niższej warstwy społecznej (pochodzi co prawda z rodziny szlacheckiej, ale został kupcem). Historia miłosna kończy się katastrofą - Wokulski znika w tajemniczych okolicznościach (istnieją przypuszczenia, że popełnił samobójstwo), a Izabela wstępuje do klasztoru.

Cel napisania utworu określił sam pisarz: „przedstawić naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu”. Akcja powieści rozgrywa się w końcu lat 70. XIX w. (a dokładnie między styczniem 1878 a październikiem 1879). Prus opisał w powieści sylwetki trzech idealistów (ludzi, którzy swoje życie podporządkowali konkretnej idei): Rzeckiego (idealistę pracy - człowieka niezwykle sumiennego, dokładnego, który poświęcił życie pracy jako subiekt), Wokulskiego (idealistę miłości - który w pewnym momencie życia wszystko podporządkował miłości do kobiety, bo w tej miłości odkrył sens życia), Ochockiego (idealistę nauki - który poświęca się bez reszty doświadczeniom, badaniom naukowym w celu zbudowania maszyny latającej).

W noweli opowiedziana została historia miłości pewnego małżeństwa. Byli to zwykli, przeciętni, młodzi ludzie, ale łączyło ich niezwykle silne i piękne uczucie. Wiedli skromne, trudne życie, które narrator miał okazję obserwować przez okno swojego mieszkania. Oboje ciężko pracowali, a mimo to w niedzielę stać ich było wyłącznie na drobne przyjemności w postaci spaceru, piernika i kubka wody sodowej. Byli jednak bardzo szczęśliwi. Niestety pewnego dnia mąż zachorował. Żona od początku drżała o jego zdrowie. Nie stać ich było na drogie leki, ani kurację w sanatorium. Lekarz, który leczył chorego, starał się ich pocieszyć i wzbudzić w nich nadzieję. Kiedy stało się jasne, że choroba jest śmiertelna, pani, by uspokoić męża, co wieczór skracała pasek kamizelki, którą nosił. W ten sposób chciała mu udowodnić, że nie chudnie, a wręcz przeciwnie - nabiera ciała. Nie wiedziała tylko, że w tajemnicy przed nią pan przesuwał sprzączki kamizelki, bo nie mógł znieść jej rozpaczy. To był najpiękniejszy gest miłości i wzajemnej troski, z jakim spotkał się narrator. Dlatego po śmierci pana i wyprowadzce pani z mieszkania, nabył kamizelkę od handlarza starzyzną. Dla niego był to symbol gorącej miłości.

Akcja powieści rozgrywa się na Litwie. Główni bohaterowie mieszkają w Korczynie (rodzina Korczyńskich i Justyna Orzelska z ojcem) i położonym nieopodal zaścianku szlacheckim Bohatyrowicze (klan Bohatyrowiczów - zubożałej szlachty). W powieści wydarzeń jest właściwie niewiele. Uboga szlachcianka, Justyna Orzelska po przeżytym zawodzie miłosnym nie potrafi określić, jaki cel pragnie realizować, jak widzi swoją przyszłość. Nie ulega Zygmuntowi Korczyńskiemu (swemu dawnemu amantowi, w czasie akcji utworu żonatemu) i Teofilowi Różycowi (bardzo bogatemu arystokracie, który ma na Litwie majątek), ale wiąże się z Janem Bohatyrowiczem - honorowym mężczyzną, który żyje z pracy własnych rąk.

Między innymi dzięki temu dochodzi do pogodzenia zaścianka z dworem. Benedykt Korczyński zaczyna traktować Bohatyrowiczów jak współbraci niedoli zaborów a nie wrogów w walce o zatrzymanie w swoich rękach polskiej ziemi. Następuje również weryfikacja poglądów, sprawdzenie ich szczerości i siły. Andrzejowa Korczyńska, wdowa po uczestniku powstania styczniowego, Andrzeju, przekonuje się, że jej brak szczerej wiary w idee wyznawane przez męża doprowadziły do wychowania syna na kosmopolitę, egoistę, pozbawionego zasad moralnych i poczucia własnych korzeni.

Powieść ma sielankowe zakończenie. Jan i Justyna zaręczają się, Marta Korczyńska spotyka się z dawnym ukochanym, Anzelmem; Benedykt Korczyński przychodzi do zaścianka, gdzie spotyka się z Anzelmem Bohatyrowiczem (serdecznym przyjacielem jego brata, Andrzeja).

Opowiadanie dotyczy epizodu z powstania styczniowego. Narratorem jest przyroda (wiatr, drzewa, kwiaty). Akcja rozgrywa się na Polesiu Litewskim. Pewnego dnia na polanę dotarł kilkusetosobowy oddział powstańców, walczących z rosyjskim zaborcą. Byli to młodzi ludzie, różnie ubrani i różnie uzbrojeni, ale wszyscy nosili czworokątne czapki barwy amarantowej lub polnych chabrów. Żołnierze postanowili rozbić tu obóz. Najpierw zbudowali z gałęzi kilka namiotów: dla wodza, dla lepszych koni oraz dla przyszłych rannych. Później przygotowali pierwszą w tym miejscu wieczerzę, po spożyciu której wspólnie zaśpiewali pełną „skargi, ufności i prośby”, przejmującą pieśń. Oddziałem dowodził Romuald Traugutt, „człowiek świętego imienia” (późniejszy ostatni dyktator powstania). Było w nim dwu młodych żołnierzy: Maryś Tarłowski i Jagmin, zakochany w siostrze Marysia, Anielce.

Rozpoczęły się walki. Powstańcy odnosili zwycięstwa. Ale nadszedł dzień starcia z przeważającymi siłami wroga. Ostatnie, tragiczne wydarzenia, które rozegrały się jesienią 1863 roku. Maryś i Jagmin zginęli, poświęcając swoje życie za ojczyznę. Na miejscu zmagań stoi mogiła powstańcza, na którą wiele lat po powstaniu przyszła kobieta w żałobie. Była to Anielka, która straciła ukochanego brata i ukochanego mężczyznę. Długo leżała na mogile, opowiadając zmarłym o wielkim cierpieniu, które rozrywało jej serce. Kiedy podniosła się, umieściła na grobie przyniesiony skądś krzyżyk. Potem odeszła, by nigdy już tu nie powrócić. Gdy leśne kwiaty skończyły swoją opowieść, wiatr już nie płakał. Zerwał się z mogiły i ruszył w swoją drogę. Wznosząc się nad polanę, na cały głos zakrzyknął: „Gloria victis!”. Przelatując nad lasem, a później nad polami, wodami, miastami i wioskami, wołał jeszcze nie raz: „Gloria victis!”, „Chwała zwyciężonym!”.

Stary Mendel Gdański od lat mieszkał w Warszawie. Tu miał swój warsztat introligatorki, tu wychowywał także swojego ukochanego wnuka - Kubusia. Pewnego dnia chłopiec przyniósł ze szkoły złe wieści - został pobity przez kolegów, którzy wołali za nim szyderczo - „Żyd! Żyd!”. Po południu odwiedził ich znajomy student, który czasem dawał Mendlowi książki do oprawy, i powiedział, że szykuje się pogrom - warszawiacy chcą napaść na Żydów. Inni sąsiedzi Mendla wcale się tym nie przejmowali, mówili, że Żydzi myślą tylko o zarobku, że są obcy... Mendel do końca nie wierzył, że jemu - mieszkańcowi Warszawy, który przeżył tu całe swoje życie, służył swojej ojczyźnie jak umiał, wraz z innymi Polakami przeżył klęskę powstania styczniowego i carskie represje - może grozić tak straszna krzywda.

Niestety pogrom miał miejsce. Mendel stanął wtedy w otwartym oknie i modlił się. Jego wnuk został uderzony kamieniem. Żyda bronił tylko młody student. Wieczorem Mendel zachowywał się tak, jakby odprawiał żałobę. Na stwierdzenie studenta, który nie opuścił starego introligatora, że przecież nikt mu nie umarł, Mendel odpowiedział, że umarło w nim serce, którym kochał swoje miasto.

W styczniu 1655 roku młody żołnierz, Andrzej Kmicic, przybył do Wodoktów, by poznać swoją przyszłą żonę, Aleksandrę Billewiczównę. Bardzo przypadli sobie do gustu, ale niestety buńczuczna i awanturnicza natura Kmicica spowodowała gniew panny Aleksandry. Kmicic usiłował porwać dziewczynę, ale przegrał w pojedynku z niepozornym, ale w szabli niepokonanym Michałem Wołodyjowskim. Tymczasem na Rzeczpospolitą napadli Szwedzi, którzy dosłownie zalali nasz kraj, stąd przyjęło się nazywać ten fakt historyczny „potopem szwedzkim”. Kmicic w dobrej wierze przysiągł wierność litewskiemu magnatowi, księciu Januszowi Radziwiłłowi, ale ten okazał się zdrajcą. Wtedy młody rycerz musiał zmienić nazwisko i za wszelką cenę dążyć do rehabilitacji. Pod nazwiskiem Babinicza dzielnie bronił Jasnej Góry, a nawet dokonał bohaterskiego czynu i wysadził wielkie działo bojowe. Potem towarzyszył królowi Janowi Kazimierzowi powracającemu do kraju i z oddaniem bronił króla.

W końcu udało mu się odzyskać dobre imię i honor szlachecki. Wielką przeminę Kmicica uznała także Oleńka Billewiczówna, która po oficjalnej rehabilitacji rycerza w kościele w Upicie, została jego szczęśliwą żoną.

Potop to środkowa, najobszerniejsza, część Trylogii. W tytule tej części pojawia się określenie faktu historycznego - najazdu Szwedów na Rzeczpospolitą w 1655 r. Przeważająca liczba wrogich wojsk uniemożliwiła Polakom skuteczną obronę. W dodatku nie zdało egzaminu pospolite ruszenie, szerzyły się zdrady. Szlachta poddała się pod Ujściem, a w Kiejdanach ugodę ze Szwedami podpisał Janusz Radziwiłł. Sytuacja stała się dramatyczna. Szwedzi podeszli pod Częstochowę i rozpoczęli oblężenie Jasnej Góry. Ten moment wojny polsko-szwedzkiej Sienkiewicz opisał jako punkt zwrotny. Polacy obronili siedzibę Matki Boskiej Królowej Polski, a następnie zaczęli odnosić zwycięstwa. Sienkiewicz po raz kolejny stara się podnosić swój naród na duchu. Pokazuje waleczność i bohaterstwo przodków, którzy potrafili wychodzić obronną ręką nawet z najgorszych tarapatów.

Polska pod zaborami. W podkrakowskich Bronowicach, w domu Włodzimierza Tetmajera odbywa się wesele krakowskiego poety Lucjana Rydla i chłopki, Jadwigi Mikołajczykówny. Oprócz mieszkańców Bronowic na weselu goszczą krakowianie: pani Rydlowa, poeta Kazimierz Tetmajer, Dziennikarz. Okazuje się, że wciąż trudno jest się porozumieć mieszkańcom wsi i miasta.

Późnym wieczorem do bronowickiej chaty przybywają duchy zaproszone przez państwa młodych dla żartu, za namową Racheli, mającej „poetyczną duszę”. Pierwszy nadchodzi Chochoł i zapowiada przybycie dalszych zjaw. Każdy widzi to, co dla niego jest uosobieniem niezrealizowanych marzeń: Poeta - Rycerza, który uświadamia mu, że jego poezja nie ma mocy oddziaływania na naród; Dziennikarz - Stańczyka (nadwornego błazna Zygmunta Starego), który ze smutkiem stwierdza, że swoimi artykułami Dziennikarz usypia rodaków, zamiast budzić w nich chęć walki o wolność. Ostatni przybywa duch Wernyhory, legendarnego ukraińskiego wieszcza, który zapowiada wyzwolenie Polaków. Gospodarz (Włodzimierz Tetmajer) daje parobkowi Jaśkowi złoty róg, którym ma on wezwać wszystkich chłopów do walki. Niestety Jasiek gubi róg schylając się po krakowską czapkę z pawim piórem. W zakończeniu dramatu wszyscy tańczą chocholi taniec niemocy i słabości.

Wyspiański zmierzył się w swoim dramacie z problemem: czy Polacy mogą odzyskać niepodległość, czy możliwe jest zjednoczenie narodu. Pokazał, że niestety inteligencja i chłopstwo to wciąż dwie odrębne siły. W tej sytuacji na wolność trzeba jeszcze poczekać.

Akcja powieści rozpoczyna się w porze wykopków. Najbogatszy gospodarz we wsi, Maciej Boryna, zamierza się ożenić, mimo, iż jego dzieci domagają się rozdzielenia między nich ziemi. Decyduje się starać o rękę najpiękniejszej panny w Lipcach - Jagny Paczesiówny, córki Dominikowej.

Jagna bezwolnie godzi się na ślub z Boryną, ponieważ we wszystkim słucha matki. Córka Dominikowej wyróżnia się spośród wiejskich dziewcząt wrażliwością, spojrzeniem na świat. Antek Boryna, syn Macieja, buntuje się jednak przeciw temu małżeństwu - Jagna jest jego kochanką. Nie wyobraża sobie, że będą mieszkali pod jednym dachem. Ostatecznie, po jednej z awantur, Antek i jego żona Hanka z dzieckiem opuszczają zagrodę Borynów.

Odbywa się jarmark w Tymowie, po którym Boryna wraca wraz z Dominikową i stara się dać do zrozumienia, że ma zamiar starać się o Jagnę. Otrzymując ciche przyzwolenie, wysyła swatów. Jego oświadczyny zostają przyjęte, zwłaszcza, że zostały poparte zapisem ziemi dla Jagny. Pod koniec jesieni odbywa się wspaniałe wesele. Kiedy w chacie Dominikowej trwa huczna zabawa, w stodole u Borynów umiera ich wierny parobek, stary Kuba, postrzelony przez leśniczego, kiedy kłusował w lesie. Nie mogąc znieść bólu toczonej gangreną nogi, odcina ją sobie siekierą.

Bohater powieści, młody lekarz Tomasz Judym, odbywający praktykę lekarską w Paryżu, poznaje tam turystki Polki - panią Niewadzką, jej wnuczki - Natalię Orszeńską i jej siostrę, oraz ich opiekunkę i przyjaciółkę, Joannę Podborską. Odbywa z nimi wycieczkę do Wersalu, a potem się rozstają.

Judym wraca do Warszawy, gdzie zamierza się poświęcić walce z nędzą i pomocy najuboższym mieszkańcom. W tym celu podczas spotkania lekarzy w salonie doktora Czernisza wygłasza płomienną mowę na temat uwłaczających ludzkiej godności warunków życia biedoty i postuluje jako obowiązek lekarzy pracę charytatywną wśród potrzebujących. Widząc brak zrozumienia i na skutek braku pacjentów w Warszawie, wyjeżdża do kurortu w Cisach, gdzie obejmuje posadę lekarza sanatoryjnego. Tam ponownie styka się z panią Niewadzką i zakochuje się w Joasi Podborskiej. Na skutek awantury z kierownictwem sanatorium związanej z działalnością powodującą pogarszanie się warunków życia okolicznych mieszkańców (zanieczyszczanie wody pitnej, co powoduje masowe zachorowania na malarię) Judym opuszcza Cisy. Na dworcu przypadkowo spotyka dawnego znajomego, inżyniera Korzeckiego (dekadenta) i wyjeżdża z nim do Zagłębia Dąbrowskiego. Obserwując tragiczne warunki życia i pracy górników, postanawia pracować wśród nich. Podejmuje też decyzję rozstania z kochającą go Joasią. Chce być sam w walce z nędzą.

Rodion Raskolnikow studiował prawo, ale między innymi z powodu braku pieniędzy zrezygnował z nauki. Mieszkał w wynajętym ciasnym pokoiku, było to mieszkanie bardzo zaniedbane, w którym brakowało podstawowych sprzętów, w oknach nie było firanek, za to wisiała bielizna i stały doniczki z geranium. Aby mieć jakiekolwiek pieniądze zastawiał swoje rzeczy u lichwiarki. Nie mógł też liczyć na pomoc finansową swojej matki. Jego siostra Dunia postanowiła wyjść za mąż za Łużyna, aby w ten sposób wspomóc finansowo swoją rodzinę. Raskolnikow coraz częściej zaczynał rozmyślać o zamordowaniu lichwiarki, co mogłoby częściowo poprawić jego sytuację finansową i materialną. Raskolnika utwierdza w jego planach obraz ludzi, którzy żyją w nędzy, rozmawiał z pijakiem Marmieładowem, który opowiadał mu o swojej rodzinie żyjącej przez jego pijaństwo w nędzy. Marmieładow nie może sobie wybaczyć, że jego córka Sonia, aby wspomóc finansowo rodzinę, została prostytutką. Rodion przygotowuje się do morderstwa, a potem zabija Alonę i jej siostrę, Lizawietę, która niespodziewanie nadeszła. Potem ucieka z mieszkania.

Raskolnikow ukrył zrabowane przedmioty i zatarł ślady morderstwa. Przestraszył się, kiedy został wezwany na policję w sprawie weksla, na którym było jego nazwisko, a który policja znalazła u Alony. Wkrótce zaczyna chorować, przez cztery dni leży nieprzytomny, ma wysoką gorączkę, majaczy. Odwiedza Sonię Marmieładow i rozmawiają o Bogu, czytają ewangelię o wskrzeszeniu Łazarza. Rodion odbywa też rozmowę z sędzią śledczym, który mówi mu o sposobie prowadzenia śledztwa w taki sposób, iż przestępca po jakimś czasie sam przyznaje się do winy. W czasie kolejnej rozmowy z Sonią Raskolnikow przyznaje się do zabójstwa lichwiarki.

Wkrótce do Raskolnikowa przychodzi sędzia śledczy informując go o dokonanej rewizji w jego mieszkaniu, sugeruje mu również, żeby Raskolnikow sam zgłosił się do więzienia. Rodion przyznaje się do morderstwa Alony, wyrokiem sądu zostaje skazany na katorgę, gdzie towarzyszy mu Sonia.

Czwórka przyjaciół zebrana na pokładzie jachtu „Nellie”, zakotwiczonego na londyńskim nabrzeżu Tamizy, wysłuchuje opowieści kapitana Marlowa o jego wyprawie do Afryki centralnej. Zaczyna on swą opowieść od relacji z wizyty w gmachu dyrekcji spółki handlowej, posiadającej statki żeglujące po „tej rzece”, tj. Kongo, gdzie po spotkaniu z dyrektorem otrzymał nominację na stanowisko kapitana parowca w miejsce zmarłego niedawno kapitana Freslevena. Zadaniem Marlowa było dotarcie do stacji handlowej, którą kierował Kurtz, i udzielenie mu pomocy. Po wielu trudach Marlow dotarł do stacji. To, co tam zobaczył przeszło jego najśmielsze oczekiwania. W odległości 50 mil od stacji Kurtza wędrowcy dotarli do trzcinowej chaty, obok której leżał stos drewna, a w środku stara żeglarska książka i tajemnicza wiadomość, by się spieszyli, ale płynęli ostrożnie. Na miejscu wędrowców przywitał młody Rosjanin, marynarz, wielbiciel Kurtza. To on zostawił wiadomość w opuszczonej chacie, on powstrzymywał tubylców przed wtargnięciem do stacji i opiekował się chorym Kurtzem. Ucieszył się bardzo z przybycia statku, gdyż liczył, iż zabierze on chorego i ocali go. Ostrzegł też Marlowa, że tubylcy mogą chcieć siłą zatrzymać Kurtza, który jest dla nich kimś w rodzaju bóstwa. Poinformował także kapitana o ceremoniach urządzanych przez krajowców wokół Kurtza, którzy czołgają się przed nim, tańczą, składają ofiary itp. i w ogóle ulegają mu, a on karze nieposłusznych, ścinając im głowy i nabijając je na pale. Marlow jest przerażony tym, co usłyszał, nie rozumie, kim właściwie jest ten Kurtz, kimś wybitnym, czy niebezpiecznym wariatem.

Wreszcie Marlow zobaczył Kurtza: wychudłego, wynędzniałego z powodu choroby, niesionego na noszach, ale wciąż władającego tłumem. Chorego umieszczono w kabinie statku. W trakcie podróży Marlow i Kurtz wiele rozmawiali, a właściwie mówił Kurtz. O swych niezrealizowanych planach, o marzeniach, pobudkach, o potędze i sławie. Pewnego dnia wręczył towarzyszowi podróży pakiet z prośbą o przechowanie, a wkrótce potem zmarł wypowiadając słowa: „Zgroza! Zgroza!”.

Głównym bohaterem utworu jest Cezary Baryka. Pisarz przedstawił jego dorastanie, nabywanie doświadczeń, co jest bezpośrednio związane z faktami historycznymi, jak rewolucja w Rosji, odzyskanie przez Polskę niepodległości (1918 r.) i mozolna odbudowa wszystkich sfer życia w kraju. Cezary urodził się w Baku, gdzie spędził szczęśliwe dzieciństwo. Jego ojciec, Seweryn Baryka, wziął udział w I wojnie światowej, w tym czasie Baku ogarnęły najpierw walki między Ormianami i Tatarami, a potem rewolucja. Krwawe wypadki zdemoralizowały nastolatka - Cezary przestał się uczyć, terroryzował matkę. Swoje błędy zrozumiał dopiero wtedy, kiedy pani Jadwiga Barykowa została aresztowana i zmarła. Cezary zakosztował skrajnej nędzy. Jedyną szczęśliwą chwilą było spotkanie z ojcem.

Obaj wyruszyli do niepodległej Polski, ale dotarł tam tylko Cezary - wyczerpany i chory Seweryn zmarł w drodze. Zdążył jeszcze opowiedzieć synowi o cudownym wynalazku technicznym - szklanych domach, i dobrobycie panującym w kraju. Cezary nie znalazł jednak w Polsce nic z tego, o czym opowiadał ojciec. Zetknął się natomiast z nędzą, brakiem stabilizacji, chaosem prawnym, itp. Mimo to wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej w obronie kraju. W trakcie działań wojennych uratował życie szlachcicowi, Hipolitowi Wielosławskiemu i w dowód wdzięczności został zaproszony do jego majątku w Nawłoci. Życie w szlacheckim dworze spodobało się Cezaremu. Flirtował tu z Karoliną Szarłatowiczówną i nawiązał romans ze starszą od siebie, dojrzałą kobietą, Laurą Kościeniecką. Kiedy ten związek wyszedł na jaw, Cezary opuścił Nawłoć. Przez krótki czas mieszkał na folwarku Chłodek, gdzie miał okazję obserwować prymitywne warunki życia chłopów. Potem wyruszył do Warszawy.

Tu rozpoczął pracę w biurze Szymona Gajowca, kiedyś ukochanego jego matki, obecnie człowieka odpowiedzialnego za reformy w kraju. Jednocześnie uczestniczył w zebraniu komunistów, obserwował życie mieszkańców Warszawy. Powieść kończy się sceną, w której Cezary uczestniczy w manifestacji robotniczej.

Powieść Ferdydurke dotyczy najogólniej mówiąc funkcjonowania jednostki w społeczeństwie. Główny bohater powieści - Józio Kowalski, trzydziestoletni mężczyzna - zostaje pewnego ranka zaprowadzony do szkoły przez profesora Pimkę. Szkoła jest miejscem „upupiania”, poprzez wpajanie dobrych obyczajów i wychowywanie w stanie „nieświadomości”. Chłopcy posługują się dziwnym językiem, używają archaizmów. Uczniowie buntują się poprzez używanie wulgaryzmów, ale to tylko potwierdza ich naiwność. W obronie niewinności staje tylko jeden z nich Syfon. Dochodzi do bójki. „Nieuświadomiony” Syfon przegrywa i na następnej przerwie zostanie siłą uświadomiony.

Następnie Józio udaje się do domu nowoczesnej rodziny Młodziaków, gdzie walczy z formą nowoczesności. Ich córka, Zuta, zostaje przedstawiona jako „nowoczesna pensjonarka”, jej rodzice nie tolerują sztuczności, tolerują zasady, według których, ich zdaniem, żyje młode pokolenie. Pani Młodziakowa obiecuje profesorowi, że oduczy Józia przybierania póz (bohater stara się przyjąć pozę dorosłego, dojrzałego); po wspólnym posiłku Józio zostaje zaprowadzony do pokoju sąsiadującego z pokojem Zuty. Józio stara się przełamać formę nowoczesności, którą opanowana jest rodzina Młodziaków: bezskutecznie próbuje nawiązać kontakt z Zutą; podczas obiadu nazywa Młodziakową „mamusią” - pierwsze małe zwycięstwo; doprowadza do nocnej schadzki w pokoju Zuty (ona, jej adorator Kopyrda, profesor Pimko) - zwycięstwo, forma „nowoczesności” zostaje przełamana, inżynier Młodziak rzuca się na profesora, małżonkowie są oburzeni.

Józio opuszcza dom Młodziaków i razem z Miętusem wędruje za miasto. Spotykają panią Hurlecką, ciotkę Józia, która zabiera chłopców do dworku w Bolimowie. Wpadają w nową formę - życia ziemiańskiego. Po przełamaniu tej formy Józio opuszcza dwór i razem z Zosią, swoją kuzynką, udaje się do Warszawy. Szybko się okazuje, że popadł w nową formę - zakochanego, obrońcy kobiety oddanej mu w opiekę.

Akcja powieści rozgrywa się w pierwszej połowie lat 30., w prowincjonalnym mieście oraz w Warszawie, gdzie wyjeżdża Elżbieta. W utworze pojawiają się także nazwy innych miejscowości, np. Boleborza - miejsca urodzenia Zenona.

Główny bohater, Zenon Ziembiewicz, obserwując pełne kompromisów życie rodziców, zwłaszcza ojca, obiecuje sobie, że będzie żył zupełnie inaczej. Tymczasem wciąż przekracza granice, które sobie ustanowił. Nawiązuje romans z prostą dziewczyną, Justyną Bogutówną, który kontynuuje będąc narzeczonym a potem mężem Elżbiety Bieckiej (przekracza granicę moralną). Godzi się pisać pod dyktando, pracując jako redaktor pisma „Niwa”, bo dzięki temu ma pieniądze i pracę (przekracza granicę własnej wolności, staje się niewolnikiem, traci tożsamość). Dzięki tym posunięciom Zenon pnie się po szczeblach kariery: zostaje prezydentem miasta. Jego pierwsze posunięcia są pozytywne: zamienia piwiarnię na przedszkole, stara się poprawić los ubogich. Kiedy jednak strajkujący robotnicy, którym chce się zabrać miejsca pracy i obniżyć pensje, wychodzą na ulicę, Zenon wydaje rozkaz strzelania do nich. Wcześniej nakłonił Justynę, by dokonała aborcji. W finale powieści Zenon popełnia samobójstwo.

Pisarka poruszyła w powieści problematykę moralną, społeczną (los biedoty, kamienica Cecylii Kolichowskiej), egzystencjalną (specyfika ludzkiego życia, wpływ okoliczności na ludzkie wybory). Ciekawie skonstruowana fabuła, liczne analizy stanów, emocji, przeżyć sprawiają, że powieści można potraktować jako studium psychologiczne, ale także jako portret społeczeństwa polskiego 20-lecia międzywojennego, w którym dochodzi do coraz większych przepaści między bogatymi a ubogimi.

Pisarz ukazuje rzeczywistość okupowanej Warszawy. Żyją tu ludzie pozbawieni prawa do normalnej egzystencji, cierpiący głód i zimno. Aby przeżyć, trzeba oszukiwać innych, kraść, spekulować. Główny bohater, Tadeusz pracuje u Inżyniera, który prowadził przez cały czas interesy na wielką skalę, dorobił się majątku pod Warszawą i negocjował „ze Wschodnią Koleją Niemiecką” o możliwości zakupu własnej bocznicy kolejowej i wybudowania magazynów przeładunkowych. Był hojny dla swych pracowników: płacił im prawie 100 złotych tygodniowo (według prawa mógł płacić do 73 złotych) i pomagał finansowo w przypadku choroby lub wywiezienia rodziny do obozu. Finansował też przez trzy miesiące studia Tadeusza na tajnym uniwersytecie. Wszyscy zresztą w tym czasie kombinowali jak mogli: furmani kradli na kolei, sprzedawali wapno z wozu, nie dowożąc na budowy pełnych transportów; Tadeusz finansował produkcję bimbru u kierownika, który oddawał mu większą część zysku, kierownik zaś handlował meblami, pośredniczył w handlu mieszkaniami oraz między „złodziejami kolejowymi” a komisami. Handlował też z gettem.

Ukochana Tadeusza, Maria, rozwozi bimber. Ta praca to margines ich życia. Tadeusz zajmuje się poezją, Maria studiuje na tajnych kompletach. Podczas jednej z łapanek Maria zostaje jednak schwytana i ginie w obozie w Stuttchofie.

Więzień obozu Birkenau pisze list do swojej ukochanej, w którym wyznaje, że został wyróżniony. Ma bowiem brać udział w kursach sanitarnych w Oświęcimiu. Mężczyzna z podziwem opisuje życie więźniów z Oświęcimia. Rozumie ich poczucie dumy. Tadeusz tęskni za ukochaną. Ponieważ nie przybyli jeszcze kursanci z innych obozów, szkolnie jeszcze nie odbywa się. Bohater ma czas na zwiedzanie obozu. Podczas przechadzek towarzyszą mu Staszek i Witek. Mężczyzna zwraca uwagę na salę, w której znajduje się fortepian (gdzie w każdą niedzielę ma miejsce koncert), a także na bibliotekę oraz salę muzeum. Ponadto w obozie znajduje się puff (miejsce zaspakajania potrzeb seksualnych). Bohater wspomina, w jakich okolicznościach został przetransportowany z Pawiaka do obozu. Rozmawia z kolegą z byłego komanda i dowiaduje się o nowym, „zabawnym” sposobie zabijania (rozpoczynanie palenia w kominie od podpalania włosów dzieciom).

Mężczyźni rozmawiają na temat rzeczy, które są im potrzebne, a które będą mogli zdobyć jedynie dzięki kolejnym transportom ludzi. Panuje rozgardiasz, który wywołała komenda, zgodnie z którą Kanada ma się szybko zorganizować, bowiem nadchodzi transport do rozładunku. Podjeżdża pociąg. Ludzie w wagonach wołają o wodę i powietrze. W ich stronę padają strzały z karabinu. Odurzeni powiewem świeżego powietrza, ludzie wychodzą. Zgodnie z poleceniem składują bagaże. Są przerażeni. W jednym z opróżnionych wagonów znajdują się zadeptane niemowlęta. Esesman nakazuje oczyścić z nich pociąg. Kobiety nie chcą przyznać się do swojego potomstwa. Podjeżdżają kolejne wagony, a wraz z nimi kolejni ludzie i ich rzeczy. Mężczyźni porządkują miejsce wyładunku tak, żeby nie pozostał żaden ślad wcześniejszych zdarzeń. Tadeusz ucieka pod szyny. Widzi rosnącą górę trupów, na którą wrzuca się również ludzi nieprzytomnych i przyduszonych. Dostrzega dziewczynkę bez jednej nogi, która skarży się na ból. Rzucona na stertę trupów, zostanie spalona żywcem. Po wypełnieniu kolejnych rutynowych czynności i uporządkowaniu rampy, więźniowie powracają do obozu, który teraz bohaterowi jawi się jako oaza spokoju. Z krematoriów nieustannie wydobywa się dym.

Na dziedzińcu poesesmańskich koszar odbywa się marsz Batalionu, który bacznie jest obserwowany przez Tadeusza. Bohater rozmawia ze współmieszkańcami na temat kradzieży dokonywanych w kuchni oraz możliwości otrzymywania przepustek do wyjścia na zewnątrz. Podchorąży Kolka namawia Tadka na udział we mszy. Bohater zwraca uwagę na śliczną dziewczynę siedzącą na dziedzińcu. Kobita okazuje się Żydówką, która przez sześć lat była katoliczką. Nina zakochała się w mężczyźnie, który nienawidził Żydów. Nie mogąc dalej okłamywać ukochanego, uciekła. Tadeusz zaprasza kobietę na spacer poza granicę murów. Przyznaje się, że boi się ucieczki. Redaktor wraz z Tadeuszem udają się do teatru (garaże). Po drodze zwracają uwagę na kończące się przygotowania do wieczornego ogniska. Tadeusz oraz Nina są w lesie. Para rozmawia na temat przyszłości. Młoda Żydówka chciałaby z Tadeuszem wyjechać do Brukseli do jej siostry. Bohater boi się podjęcia takiego kroku. Zdenerwowana Nina zarzuca mężczyźnie, że chciał z nią spędzić tylko miłe chwile. Każe mu wrócić do Polski. Ona sama została z niej wyrzucona, a do Żydów czuje wstręt. Nagle dyskusję przerywa Stefan. Mężczyzna informuje sprzeczających się, że w obozie trwają przygotowania do wywózki. Para udaje się pod bramę. Nina, wbrew sugestii Tadeusza, by zaczekali do zmierzchu, wspina się na górę gruzu. Kobieta ginie. W rocznicę zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem na placu odbywa się ognisko (palone są kukły esesmanów).

Jest to zapis doświadczeń narratora-bohatera z pobytu w sowieckim łagrze. Powieść jest wstrząsającym świadectwem bestialstwa ludzi, ale także bezprzykładnego bohaterstwa w walce o zachowanie własnej godności, honoru, o odzyskanie wolności. Narrator, występujący pod imieniem i nazwiskiem Grudziński podjął głodówkę protestacyjną, walcząc o zwolnienie z obozu. W książce opisał między innymi mękę człowieka głodnego. Jego prywatna walka przyniosła sukces - odzyskał wolność. Nie wszystkim się powiodło. Książka zawiera portrety oprawców i ofiar. Rusto Karinnen był człowiekiem, który podjął próbę ucieczki z obozu. Nie udało mu się to. Został skatowany, ale przeżył. Twierdził, że z obozu nie ma ucieczki. Kostylew uciekł we własną odwagę, nawet za cenę olbrzymiego cierpienia. Żeby nie pracować dla oprawców, codziennie opalał sobie rękę nad ogniem. Dla Natalii Lwownej swoistą konfrontacją dwóch systemów władzy stały się Zapiski z domu umarłych - powieść F. Dostojewskiego, w której opisał życie więźniów na zesłaniu. Pożyczyła ją narratorowi.

Społeczność więzień i łagrów była złożona z ludzi różnej narodowości, różnych grup społecznych i zawodowych. W większości są to więźniowie polityczni, wrogowie państwa radzieckiego. Są to Polacy, Niemcy, Gruzini, Uzbecy, Ukraińcy, Rosjanie i in. Śledząc ich losy jednostkowe i zbiorowe, autor interesuje się problemem wpływu obozu na człowieka. Śledzi zwłaszcza utratę godności ludzkiej za sprawą wyniszczającej pracy i głodu. Niejednokrotnie zastanawia się do jakich czynów zdolny jest nieszczęśliwy, poniżany człowiek. Zadaje sobie pytanie, gdzie jest kres poniżenia, dno człowieczeństwa. Nie ocenia, tym bardziej nie potępia ludzi, których głód doprowadził do obłędu, nie sądzi kobiet, które oddają się z głodu. Uważa, że nie ma prawa osądzać poniżonych, a potępiać należy tylko sprawców nędzy ludzkiej.

Powieść Inny świat została wydana w 1951 r. (Londyn), a w Polsce w 1988 r. Pisarz broni w niej prawa każdego człowieka do wolności, oraz niezależnej od warunków moralności. Nikogo przy tym nie ocenia, nie osądza.

Ujęcie opowieści, ostatniego żywego przywódcy powstania w getcie warszawskim, Marka Edelmana. Opowiada on zarówno o wydarzeniach, które miały miejsce podczas walk powstańczych, w okresie od 19 kwietnia do połowy maja 1943, jak również o tych , które dotyczą jego losów lekarza kardiochirurga w czasach powojennych. Narracja nie uwzględnia porządku chronologicznego, Edelman mówi: ,,porządek historyczny okazuje się tylko porządkiem umierania''.

W swoich wspomnieniach Edelman cofa się także do roku 1942, do czasu przeprowadzanej przez Niemców eksterminacji Żydów. Był wówczas gońcem szpitalnym, jego zadaniem było przeprowadzać chorych na Umschlagplatz , z którego transportowano ich do Treblinki. Nielicznym szczęśliwcom mógł wręczyć dokumenty pozwalające im zostać w getcie. Był świadkiem wywiezienia na stracenie czterystu tysięcy swoich rodaków. Wtedy członkowie Żydowskiej Organizacji Bojowej zdecydowali się wzniecić powstanie w getcie. Chodziło o wybranie bardziej godnego sposobu umierania, woleli zginąć z karabinem w ręku, aniżeli w komorze gazowej, ,,przecież ludzkość mówiła , że umieranie z bronią jest piękniejsze niż bez broni. Więc podporządkowaliśmy się tej umowie.'' Śmierć nieestetyczna była, dla nich nie do przyjęcia, Edelman mówi, że wszystko co robili ,,było przecież tęsknotą za pięknym umieraniem'' . Nie chcieli być poniżani , tak jak stary Żyd wepchnięty na beczkę i pozbawiany po kawałku brody , ku uciesze zgromadzonych wokół gapiów. Dla nich wybór sposobu umierania, był ostatnim ratunkiem przed utratą godności. Opowiadający zna wartość życia ludzkiego, wie że ,, nie poświęca się go dla symboli''.

Konsekwentnie demitologizuje wydarzenia w getcie. Lakonicznie przedstawia fakty, pamięta najdrobniejsze szczegóły, pozbawia wzniosłej motywacji działania swoje i innych przywódców. Mówi o rzeczach nie znanych, takich jak fakt, że Mordechaj Anielewicz został głównym przywódcą powstania nie z powodu szczególnych predyspozycji przywódczych, ale swoich ogromnych ambicji. Wyraża się o nim życzliwie, ale zrzuca go z piedestału wielkiego przywódcy.

W świecie getta życie człowieka było niewiele warte, a każdy odruch człowieczeństwa zdawał się być na wagę złota. Z opowieści Edelmana wyłaniają się opuchnięci z głodu ludzie, gwałcone kobiety, dzieci , które z litości dusi się zaraz po urodzeniu lub oddaje im własną porcję cyjanku, wreszcie kobiety z głodu nadgryzające ciałka swych zmarłych dzieci. Światem tym rządzi śmierć , a relacja o nim jest swoistym traktatem o sposobach umierania.

Powojennymi działaniami Edelmana motywuje chęć uratowania, każdego zagrożonego śmiercią życia, gdyż to ono jest najważniejsze. Jako znakomity kardiochirurg odkrywa nowe tajniki operowania chorych serc. Wprowadza innowacyjne techniki, które na początku są sceptycznie przyjmowane, Edelman jest jednak pewien skuteczności swoich poczynań, mówi: ,,kiedy się dobrze zna śmierć, to ma się większą odpowiedzialność za życie''. Prowadzi wyścig z Bogiem, za wszelką cenę chce ocalić każde ludzkie istnienie, ,, ...na tym polega przecież moja rola. Pan Bóg już chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić płomień wykorzystując Jego chwilową nieuwagę . Niech się pali trochę dłużej , niż On by sobie tego życzył...''. Ma świadomość , że nie przywróci tym życia swoim współbraciom zamordowanym niemal na jego oczach w bestialski sposób. Jednakże wie o tym, że ,,... każde życie stanowi dla każdego całe sto procent , więc może ma to jakiś sens...''.

Dzieło Hanny Krall to nie tylko obraz eksterminacji Żydów i ukazanie sylwetki niezwykłego człowieka, to także traktat filozoficzny o dobru i złu, złożoności ludzkich wyborów, człowieku i jego zadaniach.

Akcja dramatu rozgrywa się w nieokreślonym czasie, w mieszkaniu Stomilów. Świat, w którym żyją jest całkowicie pozbawiony zasad, praw, wartości, ponieważ pokolenie Stomila dokonało wielkiego przewrotu i doprowadziło do absolutnej anarchii. nie istnieją żadne prawa i konwenanse, panuje pomieszanie norm, stylów. Każdy może robić co chce, a łamanie zasad jest chlubą. Syn Stomilów, Artur, nie ma już przeciwko czemu walczyć. Podejmuje więc próbę uporządkowania świata, wprowadzenia wartości. Babcię namawia, by poleżała na katafalku, zamierza się ożenić z Alą. Chce tradycyjnego ślubu. Oburza się widząc niechlujstwo ojca i swobodę moralną Eleonory (matki) sypiającej „od czasu do czasu” z prymitywnym prostakiem, Edkiem.

Próba powrotu do norm nie powiodła się jednak Arturowi, organizując ślub zapomniał o wyznaniu miłosnym, deklaracji uczuć, więc Ala, przekonana, że Arturowi na tym nie zależy, miała romans z Edkiem. Babcia naprawdę umiera, a Artur ginie z rąk Edka. Dramat kończy się symbolicznym tangiem - kultura prosta, prymitywna, masowa zwyciężyła. Edek zapowiada, że teraz on przejmuje władzę i wszyscy mają go słuchać.

W sytuacji społeczeństwa żyjącego w systemie totalitarnym Mrożek ostrzega przed nihilistycznym buntem przynoszącym anarchię, demaskuje mechanizmy życia społecznego, realia państwa komunistycznego.

W algierskim mieście Oran wybucha epidemia dżumy. Na dziewięć miesięcy miasto staje się areną walki o przetrwanie. Wobec dżumy, która staje się symbolem śmierci, zła, ludzie zajmują różne postawy. Główny bohater powieści, doktor Bernard Rieux, z oddaniem walczy o życie swoich pacjentów. Robi to w imię zwykłej ludzkiej solidarności, chce nieść ulgę w cierpieniu. Pomagają mu: Grand - urzędnik merostwa i dziennikarz - Rajmond Rambert. Są jednak tacy, którzy uważają, że dżuma jest słuszną karą za występki mieszkańców Oranu. Płomienne kazania na ten temat wygłasza ksiądz Panneloux. Jest agresywny, skostniały w swoich poglądach fanatyka religijnego. Przy łóżku cierpiącego dziecka przeżywa wielką przemianę i podejmuje walkę z chorobą. Pomaga w walce z dżumą. Sam na nią umiera.

Narrator, którym okazuje się być doktor Rieux, pokazuje, jak dżuma wpływa na życie mieszkańców miasta. Początkowo rzucają się, jakby na przekór zagrożeniu, w wir zabaw. Starają się udawać, że nic się nie dzieje, chodzą do kawiarni, teatrów. Z czasem choroba coraz bardziej ich terroryzuje, zaczyna dominować nad ich życiem. Miasto jest więzieniem, pułapką. Ludzie ulegają zmianom. Jedni popadają w obłędną rozpacz, a inni stają do walki ze złem, jak doktor, Tarrou, czy dziennikarz Rambert.

Po zwycięstwie nad epidemią mieszkańcy Oranu to już zupełnie inni ludzie. Z jednej strony skażeni złem, bo otarli się o śmierć, z drugiej strony umocnieni do walki ze złem, które może się pojawić wszędzie i w każdej chwili.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Kanon literatury polskiej
J. Culler Co to jest teoria , Polonistyka, Teoria literatury, Streszczenia, opracowania
Bachtin - Problem gatunków mowy (streszczenie), Polonistyka, Teoria literatury, Streszczenia, opraco
Culler rozdział VII Język performatywny, Polonistyka, Teoria literatury, Streszczenia, opracowania
literatura streszczenia
Stefania Skwarczyńska Stylizacja i jej miejsce w nauce o literaturze (streszczenie)
Kanon literackich założeń klasycyzmu polskiego zawierał także dydaktyczny poemat Franciszka Ksawereg
teoria interpretacji - streszczenie, filologia polska, poetyka, teoria literatury
Kreacje autorskie w przedmowach literackich doby romantyzmu Stanisz streszczenie
Lektury streszczenia Literatura quotations explained
Podręcznik Tadeusza Drewnowskiego - streszczenia, WSTĘP, TADEUSZ DREWNOWSKI- LITERATURA OLSKA 1944-
Literatura współczesna - stresazczenia, opracowania1, Pamiętnik z powstania warszawskiego, Pamiętnik
jezioro bodenskie streszczenie, To jest wersja html pliku http://literatka
Antologia literatury sowizdrzalskiej XVI i XVII - Peregrynacja Maćkowa - streszczenie
Nagrody literackie, Polonistyka, oprac i streszcz
mito - streszczenie literatury, MiTO (Martniak, str.11-51), Klasyczne funkcje przedsiębiorstw-Fayol:

więcej podobnych podstron