Ochrona gleby -wykład 5 3.11.2010

-gleby leśne –duże znaczenie regulatorowe ma tu ściółka leśna .Profil glebowy ma charakter kwaśny. Profil glebowy jest głęboki

-grunty pod wodami- skład, dynamizm i właściwości nie zostały dotąd poznane

W ramach poszczególnych kategorii wyróżnia się odpowiednie klasy botacyjne i kompleksy glebowo-rolnicze i glebowo-leśne ,charakteryzujące się różnymi możliwościami produkcyjnymi.

Aby określić wartość użytkową gleb ,wprowadzono w Polsce podział 6 klas bonifikacyjnych
-klasa I –gleby najlepsze ,zasobne w składniki odżywcze ,łatwe do uprawy ,ciepło przepuszczalne i przewiewne z optymalną ilością wilgoci
-klasa V i VI –gleby słabe i złe :zbyt suche lub zbyt zawilgocone ,kamieniste

Podział na klasy bonitacyjne przeprowadzono na podstawie produkcyjności gleb ,,aktualnej lub potencjalnej.
Ocenia się ją m.in. na podstawie cech morfologicznych gleb ,właściwości fizyko-chemicznych, właściwości otoczenia profilu glebowego ,warunków uprawy.

Uchwała Prezydium Rządu z dnia 4 Czerwca 1956r wraz z załącznikiem –Tabela Klas Gruntów ,zamieszczona w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 8 Stycznia 1957r w sprawie klasyfikacji gruntów.

Klasy bonitacyjne gleb w Polsce oraz procent ogólnej powierzchni kraju :
-klasa I i II –gleby bardzo dobre -3,3%
-klasa III –gleby dobre -23,3%
-klasa IV-gleby średnie -39,8%
-klasa V –gleby słabe -21,7%
-klasa VI- gleby złe -11,9%

W Polsce przeważają gleby średniej jakości i gleby słabe. Zajmują one ponad połowę powierzchni kraju, szczególnie w części północnej i środkowej .

Bonitacyjne klasyfikacje gleb ornych
I- gleby orne najlepsze
II- gleby orne bardzo dobre
IIIa –gleby orne dobre
IIIb-gleby orne średnio dobre
IVa- gleby orne średniej jakości ,lepsze
IVb-gleby orne średniej jakości, gorsze
V-gleby orne słabe
VI-gleby orne najsłabsze
VI Rz –gleby orne pod zalesienia

Im niższy numer klasy ,tym mamy do czynienia z lepszymi gruntami pod względem :
-usytuowania(tereny nachylone)
-zasobność w składniki pokarmowe roślin
-struktury
-łatwości w uprawie
-cech fizycznych (ciepła, przewiewności i przepuszczalności oraz wilgotności )
-akumulacji próchnicy i jej rodzaju
-stosunków wodno-powietrznych
-urodzajności (uzyskiwanych plonów)
-możliwości doboru roślin uprawnych

ASPEKTY PRAWNE:

Kodeks dobrej praktyki rolniczej.
Jest to dobrowolny instrument ochrony gleby .Kodeks ten jest zbiorem zasad ,porad ,zaleceń, które powinny być przyswojone przez każdego rolnika i uznane jako obowiązujące normy etycznego postępowania. Wydano go początkiem 2002r ( minister środowiska oraz rolnictwa i rozwoju wsi). Uwzględnia aktualne przepisy prawa w Polsce i Unii Europejskiej. Nieznajomość prawa nie tłumaczy i nie usprawiedliwia jego naruszenia !

Regulacja międzynarodowa
1977r- Konferencja Narodów Zjednoczonych w Nairobi- Plan Działań Zwalczania Pustynnienia (Plan of Action to Combat Deseritification –PACD )
1992r-Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia w krajach dotkniętych poważnymi suszami i/lub pustynnieniem ,zwłaszcza w Afryce (UN CCD)
Rio de Janeiro- podpisana w 1994r weszła w życie 26 Grudnia 1996r-podpisana i ratyfikowana przez 190 państw
Ani Polska ani pozostałe kraje Europy środkowej i wschodniej jej nie podpisały początkowo. Polska przystąpiła 2 Grudnia 2001r.

Unijne regulacje prawne
-brak obowiązujących standardów jakości gleby
-dopiero rozpoczęto prace nad jednolitą strategią i europejską ramową dyrektywą gleby
1988r konferencja Polityka Ochrony Gleb w Unii Europejskiej gdzie powołano Europejskie forum Glebowe będące gremium doradczym wspólnoty w zakresie ochrony gleb.

USTAWA o ochronie gruntów rolnych i leśnych (1995)
Ograniczenie przeznaczania gruntów na cele nierolnicze i nieleśne
Art. 6. § 1. Na cele nierolnicze i nieleśne można przeznaczać przede wszystkim grunty oznaczone w ewidencji gruntów jako nieużytki ,a w razie ich braku- inne grunty o najniższej przydatności produkcyjnej.
§ 2. Przy budowie ,rozbudowie i modernizacji obiektów związanych z działalnością przemysłową ,a także innych obiektów budowlanych należy stosować takie rozwiązania które ograniczają skutki ujemnego oddziaływania na grunty.
Art.7. § 1. Przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ,sporządzonym w trybie określonym w przepisach o zagospodarowaniu przestrzennym.
§ 2. Przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne:
1)gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III ,jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha-wymaga uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej,
2)gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa –wymaga uzyskania zgody Ministra Ochrony Środowiska ,Zasobów Naturalnych i Leśnictwa lub upoważnionej osoby przez niego
3) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas IV jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1ha
4)gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas V i VI wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego oraz torfowisk i oczek wodnych , jeżeli mają być przeznaczone na cele budowy zbiorników wodnych, eksploatacji złóż kopalin ,budowy dróg publicznych lub linii kolejowych
5)pozostałych gruntów leśnych (wymaga uzyskania zgody wojewody wyrażanej po uzyskaniu opinii izby rolniczej.)

Ustawa mówi też o
-zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów
-rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze
-przywracaniu wartości użytkowej gruntom ,które utraciły charakter gruntów leśnych w skutek działalności nie leśnej
-poprawianiu ich wartości użytkowej oraz zapobieganiu obniżaniu ich produktywności
-zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych

Ustawa „Prawo ochrony środowiska” (Dz.U. Nr 62 z 2001 roku) dział IV tytułu II o ochronie

powierzchni ziemi.

Przez powierzchnię ziemi rozumie się naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się

pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym, że pojęcie „gleba” oznacza

górna warstwę litosfery złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza

i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwęgleby i podglebie.

Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności poprzez:

- racjonalne gospodarowanie

- zachowanie wartości przyrodniczych

- zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania

- ograniczenie zmian naturalnego ukształtowania

- utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów

- doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są one

dotrzymane

-zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury

Zapobieganiu ruchom masowym ziemi i ich skutkom.

Elementy ochrony gleb (naprawy szkód w środowisku) w świetle ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (2007)

* Działania naprawcze = wszelkie działania, w tym działania ograniczające lub tymczasowe, podejmowane w celu:

– naprawy lub zastąpienia w równoważny sposób elementów przyrodniczych lub ich funkcji, które uległy szkodzie,

– w szczególności oczyszczanie gleby i wody,

– przywracanie naturalnego ukształtowania terenu,

– zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności,

– reintrodukcję zniszczonych gatunków,

– prowadzące do usunięcia zagrożenia dla zdrowia ludzi oraz przywracania równowagi przyrodniczej i walorów krajobrazowych na danym terenie;

*Naprawa elementów przyrodniczych – obejmuje również naturalną regenerację.

Problematyka Ochrony Środowiska może być rozpatrywana w następujących aspektach :
-ochrona gleb przed degradacją –ochrona jakościowa
-przeciwdziałania uszczuplaniu areału gleb (ochrona ilościowa ,ochrona stanu posiadania)
-specjalna ochrona coraz rzadszych wolnych od skutków antropopresji ,klasycznie ukształtowanych gleb (zwykle leśnych ) które powinny być zachowane i traktowane jako wzorce (ochrona typu rezerwatowego)

Ochrona stanu posiadania

Rezerwatowy typ ochrony gleb nie zawsze spełnia swoją rolę
-w 1972 r powołano dwa specjalne dla gleb rezerwaty
*Bielica na wzgórzach Chełmskich w Koszalinie
*,,Gleba Brunatna” koło Połczyna Zdroju .
Kolejne rezerwaty to ,,Bielice Gackie ‘’ w Słowińskim Parku Narodowym

Glebowe Powierzchnie Wzorcowe ( GPW)
-obszary nie mniejsze niż 300 ha obejmujące tereny leśne

W uzasadnionych przypadkach są to też gleby antropogeniczne przekształcone np. północna część Borów Tucholskich. Obecnie GPW to 139 obiektów o łącznej powierzchni 56 529 ha czyli mniej niż 1 % powierzchni leśnej kraju.

Monitoring glebowy
Pozwala na śledzenie dynamiki procesów zachodzących w glebach.
Cele monitoringu glebowego :
-ocena kierunku i szybkości zmian gleby pod wpływem czynników zewnętrznych.
-ustalenie granic tolerancji różnych środowisk przyrodniczych na działanie czynników zewnętrznych
-przewidywanie i wczesne ostrzeganie o nadchodzących zmianach
-opracowanie wskazań i środków zapobiegawczych w przypadku przewidywanych niekorzystnych zmian

Monitoring kontroluje
-tendencje i szybkość zmian użytkowania ziemi
-postępy erozji wodnej i eolitycznej
-zmiany struktury gleby
-zmiany tempa akumulacji lub ubytków próchnicy oraz zmiany jej jakości
-bilans zasobów azotu ,fosforu ,potasu
-zmiany stosunków wodnych i termicznych w glebach odwadnianych lub nawadnianych
-dynamikę skażeń gleby ,misjami przemysłowymi i innymi polutantami
-dynamikę skażeń gleby substancjami radioaktywnymi
-zmiany odczynu gleby
-zmiany potencjału erdoks
-zmiany składu i aktywności mikroflory i fauny glebowej oraz ilościowe i jakościowe zmiany produktów metabolizmu tych organizmów.
Częstość obserwacji określana jest stosownie do szybkości kontrolowanych procesów . Wynosi od ok. kilku dni ,kilku tygodni a nawet do dziesiątek lat.
W Polsce istnieje Państwowy Monitoring Gleb w ramach ogólnego Monitoringu Środowiska. Miejsce i jego funkcje określa Ustawa o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska z 1901r. (Dz.U.Nr77,poz.335)

Monitoring gleb obejmuje :
-210 stanowisk na glebach uprawnych (wojewódzkie stacje chemiczno-rolnicze)
-40 na glebach użytków zielonych (Instytut Melioracji i Użytków Zielonych)
-50na glebach leśnych (Instytut Badawczy Leśnictwa )
Prócz sieci krajowej są sieci regionalne.
Coroczne pomiary obejmują:
pH ,przewodność właściwą wyciągu wodnego .zawartość siarczanów i całkowitą zawartość Cu, Cd, Ni ,Pb ,As, F i Hg

Uwaga dotycząca ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (2007)

Art. 4. Przepisów ustawy nie stosuje się:

1) jeżeli od emisji lub zdarzenia, które spowodowały bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku lub szkodę w środowisku, upłynęło więcej niż 30 lat

2) ….

Nie przewidziano procedur postępowania dla takich obiektów.

Zasad „rekultywacji” („naprawy”) nie określa już Prawo ochrony środowiska, a ustawa o

zapobieganiu szkodom… - ich nie dotyczy

Dopuszczalne zawartości zanieczyszczeń w glebach regulują standardy jakości gleb i ziem (Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 września 2002 (w/s standardów jakości gleby

oraz standardów jakości ziemi).

Uwzględnia ok. 50 substancji, w tym metale ciężkie i różne zanieczyszczenia organiczne

Wyodrębnia 3 kategorie obszarów : A, B, C

Uwzględnia głębokość oraz przepuszczalność gruntu,

Nie bierze pod uwagę właściwości gleby – takich jak: odczyn, pojemność sorpcyjna czy zawartość próchnicy, pojemność te właściwości decydują o zagrożeniu ekologicznym !

Wybrane aspekty ochrony gleb zasygnalizowano też w ustawach:

Ustawa z 18 lipca 2001 – Prawo wodne,

Ustawa z 4 lutego 1994 – Prawo geologiczne i górnicze,

Ustawa z 7 lipca 1994 – Prawo budowlane

Ustawa z 27 marca 2003 – o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Elementy finansowe:

Ustawa o ochronie oraz rekultywacji gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji gruntów narzuca:

-Należność za wyłączenie gruntów na cele nierolnicze i nieleśne,

-Opłatę za wyłączenie gruntów na cele nierolnicze i nieleśne,

-Opłatę za przedwczesny wyrąb drzewostanów,

-Opłatę z tytułu niewykonania obowiązku zdjęcia i wykorzystania próchniczej warstwy gleby,

-Opłatę za wyłączenie z produkcji niezgodne z przepisami ustawy,

-Opłatę za wyłączenie z produkcji bez decyzji gruntów przeznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele nierolnicze lub nieleśne,

-Opłatę za niezakończenie w określonym czasie rekultywacji gruntów zdegradowanych,

-Opłatę za niewykonanie obowiązku rekultywacji gruntów zdegradowanych,

-Opłatę kompensacyjną związaną z zapobieganiem degradacji gruntu,

-Opłatę kompensacyjną płaconą przez zakłady przemysłowe podmiotom działającym w obrębie stref ochronnych w związku z obniżeniem poziomu produkcji.

Główne kierunki działań Polityki Ekologicznej Polski na lata 2007-2010 z uwzględnieniem

perspektywy na lata 2011-2014

1. Ustalenie zasad i procedur ograniczających nadmierną eksploatację gleb oraz określających niezbędne środki zaradcze.

2. Promocja stosowania dobrych praktyk rolniczych jako instrumentu ochrony gleb, upowszechnianie kierunków produkcji rolnej zapewniających zrównoważone ich wykorzystanie (rolnictwo ekologiczne, programy rolno środowiskowe).

3. Waloryzacja terenów pod względem ich przydatności do produkcji zdrowej żywności oraz promocja takiej produkcji.

4. Doskonalenie technologii przemysłowych pod kątem minimalizacji negatywnego wpływu na stan środowiska, w tym środowiska glebowego, wprowadzanie zasad właściwego korzystania z powierzchni ziemi w działalności gospodarczej.

5. Sukcesywny rozwój systemu monitoringu gleb, w tym przykładowo w zakresie rejestracji zmian wynikających z rodzaju i intensywności eksploatacji oraz oddziaływania różnych, negatywnych czynników (erozja, inwestycje, przemysł, emisje, odpady, ścieki i inne), dostosowywanie sieci punktów pomiarowych do struktury zagospodarowania i użytkowania gruntów.

6. Rozwój systemu identyfikacji terenów zdegradowanych

7. Prowadzenie bieżącej rekultywacji i zagospodarowania gruntów zdegradowanych, priorytetowe traktowanie tych prac na obszarach największego zagrożenia dla bezpieczeństwa ludzi i środowiska oraz tam gdzie zagospodarowanie terenu jest szczególnie ważnym elementem polityki lokalnej i regionalnej.

8. Rozwój systemu monitoringu ruchów masowych ziemi w celu zminimalizowania ich negatywnego wpływu na obszarach największego zagrożenia dla bezpieczeństwa ludzi, infrastruktury technicznej i środowiska oraz na terenach szczególnie ważnych dla rozwoju lokalnego i regionalnego.

9. Wykorzystanie i wspieranie finansowe inicjatyw społecznych w celu rekultywacji terenów poprzemysłowych na cele rekreacyjno-sportowe w szczególności na obszarach o słabo rozwiniętej infrastrukturze tego typu.

Czynniki zagrażające glebom :
*NATURALNE :
-erozje
-pożary
-susze
-trzęsienia ziemi
*ANTROPOGENICZNE
-zatrucia substancjami toksycznymi
nieprawidłowe stosowanie nawozów
-eksploatacja kopalń
-zabudowa miejska
-składowanie odpadów

Degradacja –niekorzystne zmiany środowiska glebowego obniżającego jego aktywność biologiczną ,co powoduje obniżenie urodzajności.