FRANCESCO PETRARCA – „SONETY DO LAURY”

Francesco Petrarca urodził się we Florencji w 1304 roku. Burze polityczne zagnały jego mieszczańską rodzinę przez Italię aż do francuskiego Awinionu. Studia prawnicze (pomysł ojca) nie wzbudziły w nim zainteresowania, prawników miał za specjalistów od wyłudzania pieniędzy. Za młodu elegant i wesołek po śmierci rodziców przyjął niższe święcenia kapłańskie. Jak mówi tradycja w kwietniowy ranek1347 roku ujrzał w kościele Laurę, która zmieniła jego życie, choć nie wiadomo, czy w ogóle istniała. Ta najsłynniejsza w dziejach kultury, obok uczucia Dantego do Beatrycze, miłość twórcy do tajemniczej osoby przyniosła światu ponad trzysta „Sonetów do Laury”. Petrarca żył na rozdrożu czasów, był pierwszym człowiekiem nowej epoki – renesansu. Niezmordowany czytelnik, zbieracz ksiąg, zamiłowany i niestrudzony wędrowiec, tworzył nieustannie- po włosku i łacinie. „Pieśni” których główną część stanowią sonety, zyskały mu szacunek w całej Europie, listy o wymowie polityczno-moralnej uczyniły z niego znanego polityka. Był jedynym Europejczykiem, który w XIV wieku czytał Homera-w zamówionym i poprawionym przez siebie łacińskim przekładzie. Zmarł, poprawiając łaciński tekst „Odysei” w 1374 roku-26 lat po śmierci tajemniczej Laury.

Sonet jako gatunek literacki.

Sonet jest gatunkiem lirycznym, który ukształtował się w XIII i XIV wieku we Włoszech, najprawdopodobniej pod wpływem poezji arabskiej. Zasadniczą cechą sonetu jest jego budowa – 14 wersów podzielonych na 4 zwrotki. Dwie pierwsze są czterowersowe, natomiast dwie ostatnie trójwersowe. Tematy sonetów można podzielić na dwie części: dwie pierwsze zwrotki mają charakter opisowo – narracyjny, natomiast dwie ostatnie refleksyjny. W klasycznej odmianie sonetu poszczególne wiersze pisane są 11 – zgłoskowcem lub 13 – zgłoskowcem. W sonecie występuje regularny układ rymów np. abab cdc ede. Ważną rolę pełni puenta, streszczająca bądź podsumowująca problem zarysowany w utworze.

Miłość w „Sonetach do Laury”.

- centralnym tematem sonetów jest drobiazgowo opisywane uczucie podmiotu lirycznego do tajemniczej kobiety o imieniu Laura (być może fikcyjnej)

- zerwanie z zasadami europejskiej liryki miłosnej – Petrarka kreuje miłość wyidealizowaną

-Laura, jako symbol poetyckiego natchnienia – Muza, motyw miłości od pierwszego wejrzenia

-cechy idealnej kobiety zapoczątkowane przez Petrarkę na stałe goszczące w literaturze europejskiej: złote włosy, białe czoło, delikatne i dostojne rysy, świecące oczy.

Kompozycja sonetów:

Sonety tzw. canzoniere obejmują 366 utworów i podzielone są na dwie części – pierwsza „Wiersze ku czci Laury żywej” 263 liryki, druga 103 liryki „Wiersze ku czci Laury umarłej”. Każdy z sonetów jest tzw. mikrotekstem , co oznacza możliwość interpretacji niezależnie od jego miejsca w utworze.

Tematyka

Miłość, jako uczucie przedstawiona została w kilku wymiarach; uczuciowym, intelektualnym, religijnym i metafizycznym.

Miłość do Laury nazwana „błędem młodości” Sonet I. Tak naprawdę jest ona tylko pretekstem do rozważań nad ludzką egzystencją, próbą metaforycznego ukazania uczuć poety

Nie jest to tylko uczucie, ale również doświadczenie egzystencjonalne, metafizyczne. Odczuwa się ją na wielu poziomach: uczuciowym, intelektualnym, egzystencjalnym, religijnym. Po śmierci Laury podmiot wierszy uświadamia sobie, że miłość jest jego nieświadomą drogą do Boga, że zgodnie z platońską intuicją anamnezy rozbudza ona ducha i pozwala "przejrzeć na oczy". Canzoniere jest dziełem integralnie religijnym, wskazującym na bliskość człowieka i Boga, a wśród sytuacji lirycznych przeważa sytuacja modlitwy.

Poza tematyką miłosną, w Canzoniere Petrarka niejednokrotnie wypowiada się na tematy polityczne czy prywatne. Np. w słynnej kanconie 128. (Italia mia), poeta nie wspomina o Laurze, ale mówi o miłości patriotycznej. Notabene, kanconę tę cytuje Machiavelli w Księciu.

Streszczenie wybranych sonetów.

Przykład sonetu na cześć Laury żywej.

90. Erano i capei d’oro…

Były to włosy złote, rozpuszczone

W tysiącu słodkich loków, krętych, jasnych,

Światło wspaniale drgało rozlśnione

W oczach przepięknych, które dziś przygasły.

Twarz była pełna współczucia; czy szczera?

Twarz się zmieniła w barwie; czy być może?

Cóż więc dziwnego w tym, że gdy otwieram

Powieki, czuję nagle w piersiach pożar?

Stąpanie jej nie było rzeczą ziemską,

Lecz anielskiego ducha, a jej słowa

Brzmiały inaczej niźli ludzka mowa.

To blask niebiański, to słońce zwycięskie

Tak ją widziałem. I choć tak dziś nie jest,

Gdy łuk oddalą, rana nie zdrowieje.

134. Pace non trovo…

Nie mam spokoju, choć wojować nie chcę,

Lękam się, cieszę, marzę, to znów płonę,

Latam w obłokach, pełzam po zagonie,

Choć świat zagarniam, dłoń mam pustą przecie.

Ona mnie trzyma w więzieniu, nędznego,

Nie chce mnie, ale odejść nie pozwala,

Nie zabija, lecz z kajdan nie wyzwala,

Żywego mnie nie pragnie ni martwego.

Widzę bez oczu, bez języka wołam,

Pragnąłbym zginąć, a ratunku krzyczę,

Nie cierpię siebie samego, ją kocham,

Bólem nie karmię, a śmieję się łzami,

Po równo zbrzydły mi śmierć, i życie,

Takim się stałem z twojej winy, pani.

Przykład sonetu na cześć Laury umarłej.

267. Oime il bel viso …..

 

O oczy piękne, których nic nie zbudzi!

Ciało wspaniałe, godne lepszych rymów!

O mowo, któraś odmieniała ludzi

Dzikich na świętych, tchórzów na olbrzymów!

 

Słodki uśmiechu, skąd szedł cios i łaska!

Ponad śmierć szczęścia nie widzę dla siebie.

Duszo królewska, najgodniejsza państwa,

Za krótko wśród nas, a za wcześnie w niebie!

 

Z waszej ja płonę i oddycham woli,

Wasz bowiem byłem. Śmierć was wzięła chciwa

I żaden inny ból już mnie nie boli.

 

Napełniłyście mnie wiarą w najlepsze,

Gdym żegnał radość mą najwyższą — żywą,

Lecz dziś już słowa jej rozwiane w wietrze.

Streszczenia.

Podmiot liryczny – człowiek pałający uczuciem do przypadkowo spotkanej kobiety. Może być identyfikowany z autorem. Typ liryki bezpośredniej, osobistej. Wygłasza monolog, który ma być odzwierciedleniem chaosu , jaki panuje w jego sercu i myślach (miłość totalna, szalona).

Sonet 132.

- przedstawienie motywu miłości, jako cierpienia

-miłości nie można ogarnąć rozumem, jest porównywalna do śmierci

-uczucie podobne do niszczącego żywiołu – ogień

- podmiot liryczny porównany jest do samotnego, porzuconego żeglarza

- metaforyczny obraz cierpienia, zagubienia i samotności

-brak nadziei na poprawę własnego losu

- w cierpieniu mimo wszystko można znaleźć szczęście, jest ono tylko pozorne

-człowiek nie potrafi zrozumieć miłości

- „ rozum jest głuchy na prawa, którymi rządzi serce”

Sonet 134.

- zakochany człowiek jest pełen sprzeczności- kontrastowe stany emocjonalne

-„lata w obłokach” , „pełza po zagonie”

- koncepcja miłości niespełnionej, brak szansy na jej odwzajemnienie

-podmiot liryczny pragnie śmierci, lepsze to, niż niespełniona miłość

- liczne oksymorony i antytezy pokazują, że zakochany człowiek zachowuje się irracjonalnie

-miłość, jako zniewolenie fizyczne i psychiczne

Sonet 90

- opis wyglądu Laury

-idealizacja ukochanej

-opis zbliżony do opisu postaci anioła

-zastosowanie hiperboli przy opisie

-kobieta jest kimś tajemniczym, boskim, zagadkowym

Sonet 267

-rozpoczyna się od apostrofy do poszczególnych części ciała Laury

-smutek podmiotu lirycznego po stracie ukochanej

-wspomnienie jej urody, zalet, wdzięku

-ogromna pustka po stracie :najwyższej radości:

- słowa Laury, jako ulotne wspomnienie

Petrarkizm

Tendencja literacka, która polega na naśladowaniu wzorców liryki miłosnej wykorzystanych przez Petrarce. W ten sposób stał się on wzorcem poety idealnego, natomiast Laura osiągnęła miano idealnej kochanki.