Współpraca RJP z instytucjami państwowymi
Współpraca Rady z Najwyższą Izbą Kontroli
Najwyższa Izba Kontroli we współpracy z Radą Języka Polskiego, Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Inspekcją Handlową kontroluje w roku 2003 przestrzeganie Ustawy o języku polskim. Rada Języka Polskiego ma sprawować merytoryczną pieczę nad tą kontrolą. Odbyły się dwa spotkania przedstawicieli NIK z przedstawicielami RJP oraz dwie sesje robocze z zaproponowanymi przez Radę ekspertami. Eksperci przedstawili wyniki swoich analiz kontrolowanych dokumentów.
Zarys współpracy RJP z NIK przedstawił na XVI posiedzeniu plenarnym Rady 17 listopada 2003 r. dyrektor Departamentu Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego NIK Grzegorz Buczyński. Przypomniał także, że Rada sprawdzała już — na potrzeby „Sprawozdania o stanie ochrony języka polskiego za lata 2000-2002” — jakie działania podejmują wybrane organy państwa i administracji na rzecz poprawnego używania języka przez ich pracowników i doskonalenia ich sprawności językowej. Jednak na ankietę zawierającą pytanie o dbałość o poprawność językową przygotowywanych dokumentów odpowiedziały tylko 4 z 15 ministerstw, którym to pytanie postawiono. Zdaniem Rady Języka Polskiego taka postawa jest wyrazem lekceważącego stosunku centralnych organów państwowych do kwestii ochrony języka polskiego.
Dyrektor Buczyński dodał także, że sama Rada Języka Polskiego została w styczniu 2003 r. skontrolowana przez NIK; kontrola wypadła nadzwyczaj pomyślnie — do tego stopnia, że odstąpiono od wniosków pokontrolnych.
Kontrola przestrzegania przepisów Ustawy o języku polskim
Zakończyła się podjęta w 2003 r. współpraca Rady Języka Polskiego z Najwyższą Izbą Kontroli, a także Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Inspekcją Handlową, mająca na celu skontrolowanie przestrzegania przepisów Ustawy o języku polskim przez organy państwowe oraz zbadanie, jak język publiczny funkcjonuje w urzędach, mediach masowych i obrocie handlowym. Sprawdzane były akty prawne, umowy z partnerami zagranicznymi i ważniejsze pisma urzędowe.
Na podstawie wyników kontroli cząstkowych, sporządzonych przez wyznaczonych przez Radę ekspertów, NIK przygotował całościowy raport, udostępniony mediom i prokuraturze.
Ogólna ocena pism urzędowych, zawarta w dokumencie, wypadła dostatecznie, choć zdarzały się chlubne oraz niechlubne wyjątki. Przy ocenie pism kierowano się standardami języka urzędowego, nie ogólnego. Trzeba jednak zaznaczyć, że ocena pism według kryteriów oceny tekstów języka ogólnego byłaby znacznie niższa.
współpraca z MSWiA
Nazwiska kobiet + łącznik w nazwach miejscowych, Karola to opracowała w poprzednich notatkach ;)
Współpraca z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Rada Języka Polskiego została poproszona przez prof. Wiktora Jędrzejca, dyrektora Departamentu Szkolnictwa Artystycznego i Edukacji Kulturalnej MKiDN, o opinię w sprawie ewentualnego połączenia Państwowej Komisji Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego z Centralną Komisją Egzaminacyjną. Kwestia ta była przedmiotem dyskusji na XXXII posiedzeniu plenarnym RJP w dn. 22 marca 2010 r. Zebrani upoważnili prof. A. Markowskiego do zapoznania dyrektora W. Jędrzejca z przebiegiem dyskusji oraz przedstawienia stanowiska Rady. Oto obszerne fragmenty pisma skierowanego do MKiDN:
Zebrani wyrazili zdumienie, że planowana zmiana nie została skonsultowana przez MNiSW z Państwową Komisją Poświadczania, której członkowie od siedmiu lat zajmują się procesem certyfikacji języka polskiego jako obcego.
Dyskutanci zdecydowanie nie zgodzili się z opinią MNiSW, że „przeprowadzanie egzaminów z języka polskiego jako obcego ma bardzo ograniczony związek z systemem kształcenia na poziomie wyższym”. Przypomnieli oni, że MNiSW obsługuje zagraniczne placówki polonistyczne, nauczające języka polskiego jako obcego. Zgodnie z danymi Ministerstwa w roku 2009/2010 do pracy w 96 ośrodkach akademickich skierowano 99 lektorów, którzy pracują w 32 krajach świata. Ministerstwu podlegają także uczelniane ośrodki glottodydaktyczne zajmujące się w Polsce nauczaniem języka polskiego jako obcego, które działają od wielu lat w uczelniach, takich jak: UW, UŁ, UJ, KUL, UAM, UMCS, Uniwersytet Wrocławski, UO, UMK, UG, URz czy UWM w Olsztynie. Wspomniane ośrodki są jedynymi w całym polskim systemie oświaty i szkolnictwa wyższego placówkami specjalizującymi się w nauczaniu polszczyzny jako języka obcego. Z przedstawicieli ośrodków glottodydaktycznych w wymienionych uczelniach składa się 10-osobowa Państwowa Komisja Poświadczania, a sprawne przygotowanie i przebieg egzaminów certyfikatowych zapewnia 45-osobowy Zespół Autorów Zadań i Egzaminatorów, złożony z nauczycieli akademickich zatrudnionych we wspomnianych uczelniach.
Uczestnicy dyskusji przypomnieli, że duże znaczenie dla organizacji egzaminów certyfikatowych za granicą ma współpraca specjalistów z polskich uczelni z polonistami zagranicznymi. Poloniści zagraniczni są zwykle tymi osobami, które organizują grupy kandydatów zainteresowanych zdawaniem egzaminów certyfikatowych, pomagają im w przygotowaniu się do egzaminów, zapewniają nieodpłatnie miejsce w uczelniach zagranicznych, gdzie egzaminy się odbywają, wreszcie pomagają komisjom egzaminacyjnym z Polski w organizacji pracy na obcym terenie. W ten sposób w minionych sześciu latach odbyły się egzaminy certyfikatowe w Chicago, Nowym Jorku, Berlinie, Bratysławie, Tokio, Dreźnie, Pekinie, Madrycie, Paryżu, Poczdamie i Seulu. Tylko w Lille, Mińsku, Kijowie, Irkucku i w Atenach egzaminy odbyły się dzięki wielkiemu zaangażowaniu pracowników polskich placówek konsularnych.
W trakcie dyskusji zwrócono uwagę na podstawowy dla certyfikacji języka polskiego jako obcego fakt powiązania procesu certyfikacji polszczyzny z pracami Association of Language Testers in Europe (dalej: ALTE), podlegającej jednostkom Rady Europy. ALTE jest międzynarodową organizacją zrzeszającą przedstawicieli tych krajów europejskich, których języki są testowane, a stopień ich znajomości potwierdzany certyfikatami. Organizacja ta stworzyła standardy testowania biegłości w znajomości języków. Systemy certyfikatowe poszczególnych języków są poddawane audytowi, którego celem jest ustalenie, w jakim stopniu standardy te zostały spełnione.
Polska jest członkiem ALTE od wiosny roku 2000. W organizacji tej Polskę reprezentuje Centrum Języka i Kultury Polskiej w Świecie UJ, które z własnych środków opłaca roczne składki w wysokości 2 tys. euro. Dotychczas istniała unia personalna między Państwową Komisją Poświadczania a reprezentacją Polski w ALTE, gdyż w pracach ALTE uczestniczył prof. W. Miodunka oraz odpowiednio przygotowani pracownicy Centrum.
W roku 2008 z ramienia ALTE odbył się audyt systemu certyfikacji języka polskiego jako obcego. Przez cały rok 2009 Państwowa Komisja Poświadczania pracowała nad uwzględnieniem wszystkich zaleceń audytora, m.in. nad takim uzupełnieniem polskiego systemu, by egzaminy certyfikatowe odbywały się na wszystkich, a nie tylko na wybranych poziomach europejskich. Aktualnie w MNiSW znajduje się propozycja nowego systemu wraz ze standardami wymagań egzaminacyjnych dla poziomów A1, A2; B1, B2; C1 i C2, oczekując na odpowiednie rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Dyskutanci podkreślili, że w obecnej sytuacji międzynarodowej konieczne jest zachowanie związku systemu certyfikacji polszczyzny z systemem europejskim reprezentowanym przez ALTE.
Wypowiadając się na temat podporządkowania systemu certyfikacji języka polskiego jako obcego ministrowi właściwemu ds. oświaty, dyskutanci przypomnieli, że wszystkie podane dotąd argumenty świadczą przeciw temu pomysłowi. Największą przeszkodą w realizacji tego wariantu jest fakt, że cały polski system oświaty działa w oparciu o Ustawę o systemie oświaty z 7 września 1991 r., która określa także zadania Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Tymczasem system certyfikacji języka polskiego jako obcego został stworzony z myślą o osobach, które nauczyły się języka polskiego w innych systemach edukacyjnych niż polski. Wydaje się oczywiste, że osoby te nie mogą podlegać przepisom ustawy o systemie oświaty w Polsce.
Dyskutanci podkreślili, że przy realizacji swych zadań Centralna Komisja Egzaminacyjna nie współpracuje z ośrodkami zagranicznymi, co jest cechą wyróżniającą system certyfikacji języka polskiego jako obcego, za którego funkcjonowanie są odpowiedzialni pracownicy polskich wyższych uczelni.
Uczestnicy dyskusji stanowczo odrzucili wariant drugi, polegający na uchyleniu w Ustawie o języku polskim przepisów o Państwowej Komisji Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego i państwowych komisjach egzaminacyjnych oraz o sposobie organizowania i przeprowadzania egzaminów, zwracając uwagę, że w wyniku takich działań z nowelizacji Ustawy w 2003 roku pozostałoby jedno ogólne zdanie zawarte w art. 11a, a cały działający system certyfikacji przestałby istnieć.
Zabierający głos w dyskusji wypowiedzieli się także na temat kadencyjności członkostwa w Państwowej Komisji Poświadczania, polegającej np. „na wymianie co dwa lata połowy składu osobowego tego gremium”. Dyskutanci wyrazili opinię, że każdy, kto zna polskie realia, wie, że w praktyce niemożliwe jest znalezienie co cztery lata dziewięciu nowych specjalistów w zakresie nauczania języka polskiego jako obcego, zatrudnionych w uczelniach polskich na stanowiskach profesora, a takie obowiązywały dotąd wymagania stawiane członkom Komisji (poza sekretarzem).
Na zakończenie dyskusji zebrani jednomyślnie przyjęli następującą uchwałę:
Rada Języka Polskiego jest przeciwna podporządkowaniu systemu certyfikacji języka polskiego jako obcego i Państwowej Komisji Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego ministrowi właściwemu ds. oświaty i wychowania oraz powierzeniu obsługi finansowej i administracyjnej tego systemu Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.
Współpraca z Sejmem i Senatem
Rok Języka Polskiego
INFORMACJE WSTĘPNE
22 grudnia 2005 r. Senat Rzeczypospolitej Polskiej jednogłośnie (89 głosami) przyjął uchwałę o ustanowieniu roku 2006 Rokiem Języka Polskiego (zał. nr 1). Inicjatorką działań zmierzających do przyjęcia tej uchwały była ówczesna przewodnicząca senackiej Komisji Kultury i Środków Przekazu, a dziś wicemarszałek Senatu Krystyna Bochenek. W listopadzie 2005 r. odbyła kilka spotkań i przeprowadziła kilkanaście rozmów z przewodniczącym Rady Języka Polskiego prof. Andrzejem Markowskim, a także z prezydium Senatu RP. Działania te miały na celu doprowadzenie do przyjęcia przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej uchwały o ustanowieniu roku 2006 Rokiem Języka Polskiego. Projekt uchwały był dyskutowany na posiedzeniach senackiej Komisji Kultury i Środków Przekazu oraz senackiej Komisji Ustawodawczej i po przyjęciu przez obie te komisje tekstu uchwała została przedstawiona na posiedzeniu plenarnym Senatu RP. Stało się to 22 grudnia 2005 r. Projekt uchwały i jej uzasadnienie przedstawiła sen. Krystyna Bochenek, zabrał również głos przewodniczący RJP prof. Andrzej Markowski, który przypomniał, że język jest dla większości Polaków istotną wartością, spajającą naród.
Wszyscy zaangażowani w to przedsięwzięcie postanowili aktywnie świętować Rok – dlatego jednym z głównym zadań stało się zaplanowanie obchodów Roku Języka Polskiego.
Tytuł i funkcja głównego organizatora przypadły Senatowi Rzeczypospolitej Polskiej. Jego partnerami zostały: Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN (główny współorganizator), Instytut Języka Polskiego PAN, Towarzystwo Kultury Języka, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego. Ważną rolę odegrały również akademickie ośrodki naukowe, placówki dydaktyczne oraz wydawnictwa, a także – media, o czym będzie mowa w dalszej części sprawozdania.
SENAT RP W ROKU JĘZYKA POLSKIEGO
Obchody Roku Języka Polskiego były organizowane niezależnie od siebie przez różne instytucje, w tymSenat RP. Ponieważ nie jest celem tego sprawozdania szczegółowe omówienie przedsięwzięć senackich, podajemy tylko, że organ ten:
– Powołał Komitet Honorowy Obchodów Roku Języka Polskiego, sprawujący patronat nad senackimi przedsięwzięciami. W skład Komitetu weszli: prof. Władysław Bartoszewski, senator IV kadencji, Gustaw Holoubek, senator I kadencji, Wojciech Kilar, Maja Komorowska, prof. Karol Musioł, Marek Nowakowski, ks. bp. Tadeusz Pieronek, Eustachy Rylski, prof. Andrzej Szczeklik, prof. Andrzej Kajetan-Wróblewski, Krzysztof Zanussi.
– Zorganizował (13 II 2006 r.) konferencję prasową z udziałem Wicemarszałka Senatu prof. Ryszarda Legutki, przewodniczącej Komisji Kultury Krystyny Bochenek, przewodniczącego RJP prof. Andrzeja Markowskiego i sekretarz RJP dr Katarzyny Kłosińskiej. W konferencji uczestniczył również autor logo Roku Języka Polskiego prof. Marek Dzienkiewicz z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Na konferencji poinformowano o planowanych przedsięwzięciach, m.in. o Festiwalu Języka Polskiego.
– Zorganizował dyktando parlamentarne (21 II 2006 r.), w którym wzięli udział przedstawiciele wszystkich klubów parlamentarnych. Wydarzenie to było jednocześnie uroczystą inauguracją Roku Języka Polskiego. Autorem tekstu dyktanda był prof. Andrzej Markowski, przewodniczący RJP, a członkami jury – prof. prof. Jerzy Bralczyk, Walery Pisarek (przewodniczący), Edward Polański (tekst dyktanda – zał. nr 2).
– Zorganizował w siedzibie Senatu wystawę „Nobilitacje” poświęconą polskim laureatom Nagrody Nobla (w otwarciu wystawy 23 V 2006 r. uczestniczył m.in. prof. Andrzej Markowski).
– Objął patronat nad III Międzynarodowym Kongresem Polonistyki Zagranicznej, który się odbył w Poznaniu (8-11 VI 2006 r.).
– Objął patronat nad Festiwalem Języka Polskiego (13-14 X 2006 r.), podczas którego wybrano Mówcę Znakomitego i Mistrza Polskiej Ortografii. Festiwal był połączony z targami książek i wydawnictw o języku polskim. Szczegóły dotyczące tej imprezy przedstawiamy w dalszej części raportu.
– Zorganizował konferencję „Język polskiej legislacji, czyli zrozumiałość przekazu a stosowanie prawa” (7 XII 2006). Przewodniczący Komisji Języka Prawnego RJP prof. Maciej Zieliński przedstawił podczas tej konferencji referat na temat „Wiedza o tekstach prawnych jako warunek ich rozumienia”.
– Zorganizował Internetowy Konkurs Językowy dla Młodzieży oraz konkurs dla dziennikarzy polonijnych „Moja ojczyzna to język polski” (wręczenie nagród odbyło się 21 II 2007 r.).
– Zorganizował konferencję z udziałem polityków i językoznawców, podczas której przedstawiono „Krótki raport o języku polityków początku XXI wieku”. Konferencja odbyła się 20 II 2007 r., w przededniu Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego kończącego Rok Języka Polskiego. Referaty wygłosili na niej: prof. Andrzej Markowski, przewodniczący RJP („Oryginalność w cenie czy za wszelką cenę? – w wypowiedziach parlamentarzystów”), prof. Jerzy Bralczyk („Wzory polityczej polszczyzny”), dr Katarzyna Kłosińska („Dlaczego politycy nie mogą się porozumieć”).
Szczegóły dot. wymienionych przedsięwzięć znajdują się w witrynie internetowej Senatu RP:www.senat.gov.pl.
Jednak podkreślić należy, że Rok Języka Polskiego to nie tylko imprezy zorganizowane przez Senat RP albo takie, którym Senat patronuje. Niniejszy raport ma na celu przedstawienie przede wszystkim tych przedsięwzięć, które odbyły się z inicjatywy, przy współudziale bądź pod patronatem Rady Języka Polskiego, głównego partnera Senatu w organizacji Roku. Wydarzenia zostaną przedstawione w układzie tematycznym, a na końcu zostanie zaprezentowane kalendarium Roku Języka Polskiego.
Współpraca Rady Języka Polskiego z organami centralnymi
Rada Języka Polskiego współpracowała z senacką Komisją Kultury i Środków Przekazu już od fazy projektu Roku Języka Polskiego. Odbyło się kilka spotkań, na których omówiono zakres współpracy obu instytucji (wyszczególnienie – w kalendarium).
Rada Języka Polskiego współpracowała z Polonijną Radą Konsultacyjną przy Marszałku Senatu (wyszczególnienie – w kalendarium).
Rada Języka Polskiego współpracowała z Senatem RP przy organizacji Festiwalu Języka Polskiego (por. p. V. Działania popularyzatorskie).
Senat RP oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego dofinansowały wydanie broszury o języku polskim (por. p. V. Działania popularyzatorskie).
II. Współpraca z mediami
Media często i chętnie informowały o wydarzeniach Roku Języka Polskiego. W obchody tego święta włączyły się ogólnopolskie i regionalne rozgłośnie radiowe, stacje telewizyjne, a także ogólnopolska i lokalna prasa. Nie sposób zliczyć audycji i artykułów poświęconych wydarzeniom Roku. Co jednak cenniejsze, media wielokrotnie przyjmowały rolę nie tylko sprawozdawców, ale wręcz współtwórców różnych imprez. Wystarczy wymienić następujące akcje:
„Na etykietach – po polsku”
Rada Języka Polskiego zwróciła się do różnych instytucji (m.in. Programu 3 Polskiego Radia, redakcji „Nowego Dnia”, telewizji publicznej oraz Głównego Inspektoratu Inspekcji Handlowej) z propozycją współpracy przy propagowaniu idei, by – zgodnie z Ustawą o języku polskim – oznaczenia towarów zawierały informację w języku polskim.
Art. 7 ust. 1 ustawy stanowi: „Języka polskiego używa się w obrocie prawnym na terytorium Rzeczypospolitej pomiędzy podmiotami polskimi oraz gdy jedną ze stron jest podmiot polski. Dotyczy to w szczególności nazewnictwa towarów i usług, ofert, reklamy, instrukcji obsługi, informacji o właściwościach towarów i usług, warunków gwarancji, faktur, rachunków i pokwitowań”, jednak − jak wykazała kontrola NIK przeprowadzona w 2004 roku − w 83% „wielkopowierzchniowych obiektów handlowych” ten zapis ustawy nie jest przestrzegany – sprzedawane w nich towary nie zawierają w ogóle oznaczeń w języku polskim lub zawierają niepełne (w stosunku do informacji obcojęzycznych) oznaczenia. Pomysłem Rady było przeprowadzenie akcji społecznej, której skutkiem miałoby być egzekwowanie przez konsumentów od sprzedawców przestrzegania tego prawa.
Efektem akcji było m.in. umieszczenie przez portal Onet.pl na swoich stronach następującej ulotki informacyjnej:
Etykieta każdej rzeczy, którą kupujemy, musi zawierać informację w języku polskim. Tego wymaga Ustawa o języku polskim, która obowiązuje od sześciu lat.
Tymczasem ciągle jeszcze na naszym rynku, w sklepach, supermarketach i na bazarach spotyka się towary opisane wyłącznie w obcym języku, a niekiedy nawet w kilku obcych językach, ale nie po polsku.
Rada Języka Polskiego wzywa: domagajmy się polskich informacji na etykietach, a także polskich instrukcji obsługi, zasad gwarancji itp. Upoważnia nas do tego prawo polskie i unijne. Nie dajmy się lekceważyć.
Domagajmy się także, by polskojęzyczny opis towaru zawierał dokładnie te same informacje co opis w innym języku. Zdarza się bowiem, że z tekstu angielskiego możemy się dowiedzieć bardzo wiele o produkcie, o tym, jak go przechowywać i używać, a po polsku podane są tylko podstawowe informacje, niewystarczające dla kupujących.
Dbajmy także o to, by tekst polski był poprawny i logiczny, bez błędów i zrozumiały.
Co robić, gdy znajdziemy w sklepie towar:
- bez etykiety w języku polskim,
- bez dokładnego opisu w języku polskim,
- z niepoprawnym lub niezrozumiałym opisem w języku polskim?
To proste – wystarczy zgłosić swoje zastrzeżenie do opisu najbliższemu inspektoratowi Inspekcji Handlowej. Adresy inspektoratów można znaleźć na stronachwww.giih.gov.pl.
Rada Języka Polskiego przypomina: język polski jest językiem urzędowym w Rzeczypospolitej Polskiej i jednym z dwudziestu oficjalnych języków Unii Europejskiej.
Ponadto Program 3 Polskiego Radia 20-24 II 2006 r. przeprowadził w audycji „Zapraszamy do Trójki” akcję dotyczącą omawianego zagadnienia. Informowano o przepisach ustawy, słuchacze dzwonili i przysyłali e-maile z informacjami o przykładach jej łamania (nieprzetłumaczonymi bądź źle przetłumaczonymi etykietami, metkami, instrukcjami obsługi itp.). Z akcji tej powstał raport, przysłany do Rady Języka Polskiego wraz z płytą zawierającą te fragmenty audycji „Zapraszamy do Trójki”, które dotyczyły akcji. Z raportu wynika, że ustawa jest wielokrotnie łamana, co bywa nawet niebezpieczne, gdy rzecz dotyczy skomplikowanych urządzeń elektrycznych czy maszyn, których eksploatacja może zagrażać zdrowiu i życiu.
„Harce językowe”
Polskie Radio Rozgłośnia Regionalna w Zielonej Górze „Radio Zachód” we współpracy z Uniwersytetem Zielonogórskim zorganizowało cykl audycji językowych z konkursem wiedzy o polszczyźnie. Od 3 IV do 6 VI 2006 r. co tydzień emitowano audycje poświęcone polszczyźnie i wyłaniano osoby najlepiej posługujące się językiem polskim. Wzięły one udział w finale konkursu o tytuł mistrza języka polskiego (11 VI 2006 r.). W jury konkursu, nad którym honorowy patronat objęła Rada Języka Polskiego, zasiadał prof. Marian Bugajski, językoznawca z Uniwersytetu Zielonogórskiego.
„O polska, szeleszcząca mowo”
Jednym z elementów Festiwalu Poezji i Muzyki „Uroda słowa”, który się odbył 9-15 X 2006 r. w Krakowie i w Warszawie (szczegóły – por. p. V.3), było słuchowisko „O polska, szeleszcząca mowo”, wyreżyserowane przez Krzysztofa Zaleskiego i nagrane dla Teatru Polskiego Radia. Znani aktorzy (m.in. Zbigniew Zapasiewicz, Marcin Przybylski, Krzysztof Banaszczyk, Krzysztof Wakuliński) czytali fragmenty utworów literackich poświęcone językowi polskiemu; w rolę narratora, przewodnika po polszczyźnie, wcielił się prof. A. Markowski, przewodniczący RJP.
Festiwal Języka Polskiego
Media aktywnie uczestniczyły nie tylko w relacjonowaniu Festiwalu Języka Polskiego (13-14 X 2006 r.), lecz także w przygotowaniach do niego (szczegóły dot. Festiwalu – por. p. V.1)
14 X 2006 r. wszystkie stacje Polskiego Radia nadawały relacje z katowickiego „Spodka”, gdzie się odbywało ogólnopolskie dyktando. Uczestniczył w nim także zwycięzca konkursu językowego Radia Bis (nagrodą w konkursie był zwrot kosztów podróży na „Dyktando”). Przed Festiwalem Radio Bis nadawało również audycje językowe przygotowujące do dyktanda.
UCHWAŁA
SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia 22 grudnia 2005 r.
w sprawie ustanowienia roku 2006 Rokiem Języka Polskiego
Polszczyzna łączyła w przeszłości i łączy dziś wszystkich Polaków, bez względu na miejsce zamieszkania, wiek, poglądy polityczne i wszelkie inne różnice czy odrębności. Nie ma innego dobra tak powszechnego i tak ważnego dla nas wszystkich jak język ojczysty.
Po polsku rozmawiamy, przekazujemy swoje uczucia, uczymy mówić nasze dzieci, wyznajemy wiarę, piszemy wiersze. Możemy mieć różne poglądy, zajmować różne stanowiska w wielu kwestiach, możemy się spierać, dyskutować, ale zawsze będziemy to robić po polsku i nie jest obojętne, czy będzie to język różnorodny i bogaty, piękny i poprawny, etyczny i estetyczny, czy też ubogi i prymitywny, pełen sloganów i nieporadnych sformułowań, niepotrzebnych zapożyczeń i wulgaryzmów.
Język jest podstawowym składnikiem tożsamości Polaków i dobrem kultury narodowej.
Biorąc to pod uwagę, uchwala się, co następuje:
Senat ogłasza rok 2006 Rokiem Języka Polskiego.
Senat wyraża przekonanie, że w Roku Języka Polskiego należy pokazywać polszczyznę w jej bogactwie i w całej różnorodności - od języka ogólnego do odmian regionalnych i gwar ludowych, w których często wyraża się kultura małych ojczyzn; od stylów artystycznych do wypowiedzi zawodowych i środowiskowych, od języka pokolenia najstarszego do gwary młodzieżowej.
Zdaniem Senatu − w telewizji, w radiu, na łamach prasowych należy upowszechniać wiedzę o języku, propagować dobrą polszczyznę oraz kulturę języka. To, jaka będzie polszczyzna, zależy przede wszystkim od nas samych, od naszej postawy wobec języka ojczystego; gospodarzami języka są bowiem wszyscy nim się posługujący.
W opinii Senatu ochrona i rozwijanie języka polskiego pozwoli zachować tożsamość kulturową i świadomość odrębności we wspólnej, ale przecież różnorodnej Europie. Wejście do Unii Europejskiej spowodowało, że troska o polszczyznę nabrała nowego wymiaru: nasz język stał się piątym (pod względem liczby użytkowników) językiem Unii Europejskiej i istnieje duża szansa na to, by stał się także jednym z najważniejszych języków europejskich. Powinniśmy więc nie tylko dbać o polszczyznę w kraju, lecz także upowszechniać ją poza granicami Polski.
Polszczyzna nas łączy i niech to będzie język bogaty, poprawny i piękny. Z tych względów Senat zwraca się do władz publicznych i Polaków o ochronę, otaczanie opieką i kultywowanie polszczyzny.
Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.
MARSZAŁEK SENATU
Bogdan BORUSEWICZ
Notatka z posiedzenia sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu
z udziałem sekretarz Rady Języka Polskiego
(Warszawa, 27 marca 2008 r.)
Posiedzenie było poświęcone omówieniu „Sprawozdania o stanie ochrony języka polskiego za lata 2005-2006”, które Rada Języka Polskiego, wypełniając swój ustawowy obowiązek, przekazała Sejmowi i Senatowi RP. Radę Języka Polskiego reprezentowała jej sekretarz, dr Katarzyna Kłosińska.
W „Sprawozdaniu” zostały omówione cztery zagadnienia:
1) polszczyzna podręczników szkolnych;
2) polszczyzna podręczników do nauczania religii;
3) obchody Roku Języka Polskiego;
4) legislacyjna działalność Sejmu i Senatu w dziedzinach związanych z ochroną języka polskiego.
Na prośbę przewodniczącej komisji, pos. I. Śledzińskiej-Katarasińskiej przedstawicielka RJP pokrótce omówiła„Sprawozdanie o stanie ochrony języka polskiego za lata 2005-2006”. W dyskusji posłowie skupili się na następujących kwestiach:
A. podniesienie poziomu polszczyzny nowo powstających podręczników szkolnych;
B. zmiana art. 8 ust. 2 i 3 Ustawy o języku polskim, uchylonych przez Trybunał Konstytucyjny;
C. działalność RJP, służąca podnoszeniu świadomości językowej Polaków;
D. polszczyzna w różnych obszarach życia, szczególnie w mediach masowych.
Podniesienie poziomu polszczyzny nowo powstających podręczników szkolnych
Zarówno dr K. Kłosińska, jak i członkowie KKiŚP uznali za konieczne zapobieganie sytuacji, w której podręczniki szkolne byłyby napisane niekomunikatywnym i niepoprawnym językiem. W tym celu postanowiono zwrócić się do sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży, by także zapoznała się ze„Sprawozdaniem o stanie ochrony języka polskiego za lata 2005-2006” i wraz z Komisją Kultury i Środków Przekazu i Radą Języka Polskiego przedstawiła MEN-owi propozycje zmian w sposobie recenzowania podręczników lub poprosiła MEN o weryfikację listy rzeczoznawców.
Ponieważ w dyskusji posłowie nie tylko zwracali uwagę na to, że poprawy wymaga polszczyzna podręczników szkolnych, lecz także narzekali na język nauczycieli, pos. I. Śledzińska-Katarasińska zaproponowała, by KKiŚP wspólnie z Komisją Edukacji, Nauki i Młodzieży zorganizowała sesję naukową poświęconą językowi w szkole. Dr K. Kłosińska w imieniu RJP wyraziła gotowość do współpracy merytorycznej przy takim przedsięwzięciu.
Zmiana art. 8 ust. 2 i 3 Ustawy o języku polskim, uchylonych przez Trybunał Konstytucyjny
Pos. E. Kruk wyraziła konieczność przygotowania nowych przepisów art. 8, które by zastąpiły ust. 2 i 3, uchylone przez Trybunał Konstytucyjny. Także i w tej sprawie KKiŚP będzie współpracować z Radą Języka Polskiego.
Działalność RJP, służąca podnoszeniu świadomości językowej Polaków
Pos. I. Śledzińska-Katarasińska zwróciła się do przedstawicielki RJP z pytaniem, czy działania podjęte w Roku Języka Polskiego, zmierzające do podniesienia świadomości językowej Polaków, są kontynuowane. Sekretarz Rady wyjaśniła, że Rada zawsze współpracuje z instytucjami i organizacjami, które proszą ją o merytoryczne wsparcie działań zmierzających do popularyzacji wiedzy o języku polskim; niektóre takie przedsięwzięcia są prowadzone od roku 2006.
Polszczyzna w różnych obszarach życia, szczególnie w mediach masowych
Posłowie ubolewali nad polszczyzną w mediach masowych, w szkole oraz w parlamencie. Zastanawiano się, w jaki sposób można poprawić poziom językowy dziennikarzy. Pos. I. Śledzińska-Katarasińska zaproponowała, by podjąć inicjatywę zmierzającą do przywrócenia w mediach publicznych obowiązku zdawania praktycznego egzaminu z języka polskiego, czyli tzw. karty mikrofonowej i karty ekranowej. Dr K. Kłosińska uznała to przedsięwzięcie za ważne i cenne i zadeklarowała współpracę RJP przy jego realizacji. Pos. I. Śledzińska-Katarasińska uznała także, że warto zorganizować w Sejmie konferencję dotyczącą języka w mediach masowych. Także i przy tym przedsięwzięciu Rada podejmie współpracę z Sejmem. Dr K. Kłosińska poinformowała, że język w mediach jest przedmiotem nieustannego zainteresowania Rady Języka Polskiego – w 1999 r. RJP poświęciła mu III Forum Kultury Słowa, a niedawno powstała w Radzie Komisja Języka w Mediach, kierowana przez senator K. Bochenek.
Na koniec przewodnicząca Komisji Kultury i Środków Przekazu poinformowała, że KKiŚP przyjęła „Sprawozdanie o stanie ochrony języka polskiego za lata 2005-2006” i przedstawi wyniki dyskusji nad nim na posiedzeniu plenarnym Sejmu.
Nowelizacja ustawy o języku polskim
Uczestnictwo prof. Walerego Pisarka w pracach nad nowelizacją Ustawy o języku polskim
(streszczenie prac nowelizacyjnych autorstwa prof. Walerego Pisarka)
Jesienią 2003 r. wpłynął do Sejmu RP rządowy projekt ustawy o zmianie Ustawy o języku polskim w związku z dostosowywaniem prawa polskiego do prawa wspólnotowego UE. Uznano bowiem, że przepisy naszej Ustawy o języku polskim z 7 października 1999 r., wymagające używania języka polskiego w „obrocie prawnym” i w umowach o pracę, mogą hamować swobodny przepływ towarów, usług i siły roboczej. Projekt ustawy został skierowany do sejmowych Komisji: Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej (która powołała „Podkomisję Nadzwyczajną ds. Ustawy o zmianie ustawy o języku polskim”) oraz Kultury i Środków Przekazu. Projekt, częściowo zmieniony przez te komisje, został uchwalony przez Sejm i przekazany do Senatu, gdzie się nim zajęły też dwie komisje senackie: Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej oraz Kultury i Środków Przekazu. Zmiany, wprowadzone przez nie do projektu ustawy, zatwierdził Senat uchwałą z dn. 19 marca br. Projekt ustawy wrócił do Sejmu, który zgodnie z wnioskiem własnych komisji odrzucił większość poprawek senackich i uchwalił ustawę o zmianie Ustawy o języku polskim w dn. 2 kwietnia 2004 r. w postaci bliskiej stanowisku Rady.
Nowa ustawa m.in. znosi obowiązek używania języka polskiego „w obrocie bez udziału konsumentów” (tzn. mówiąc potocznie – w handlu hurtowym) oraz częściowo w reklamie, a także dopuszcza sporządzanie wyłącznie w języku obcym umów o pracę i związanych z nimi dokumentów, jeżeli pracobiorca jest obywatelem polskim. Od obowiązku używania języka polskiego w obrocie bez udziału konsumentów ustawa nie zwalnia organów państwowych i samorządowych, ani powołanych przez nie lub podlegających im instytucji. Ustawa o zmianie Ustawy o języku polskim weszła w życie z chwilą przyjęcia Polski do Unii Europejskiej, a więc z dniem 1 maja 2004 r.
Prof. Walery Pisarek jako przedstawiciel RJP uczestniczył w posiedzeniu specjalnej Podkomisji Nadzwyczajnej ds. ustawy o zmianie Ustawy o języku polskim w dniu 19 stycznia 2004 r. oraz w posiedzeniach obu komisji senackich dn. 12 marca 2004 r.
Ustawa o języku polskim z 7 października1999 (data wejścia w życie: 9 maja 2000)
Ustawa o języku polskim – polska ustawa, uchwalona przez Sejm RP, regulująca kwestię prawną związaną z językiem polskim. Została wprowadzona z następujących powodów:
język polski stanowi podstawowy element narodowej tożsamości i jest dobrem narodowej kultury
ze względu na doświadczenie historii, kiedy walka zaborców i okupantów z językiem polskim była narzędziem wynaradawiania
z powodu ochrony tożsamości narodowej w procesie globalizacji
uznając, że polska kultura stanowi wkład w budowę wspólnej, różnorodnej kulturowo Europy, a zachowanie tej kultury i jej rozwój jest możliwy tylko poprzez ochronę języka polskiego
Postanowienia ustawy:
przepisy ustawy obowiązują na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
ustawa nie narusza praw mniejszości narodowych oraz nie gwałci prawa do wyznawania różnych kultów religijnych
ochrona języka polskiego polega w szczególności na
dbaniu o poprawne używanie języka i doskonaleniu sprawności językowej jego użytkowników oraz na stwarzaniu warunków do właściwego rozwoju języka jako narzędzia międzyludzkiej komunikacji
przeciwdziałaniu jego wulgaryzacji
szerzeniu wiedzy o nim i jego roli w kulturze
upowszechnianiu szacunku dla regionalizmów i gwar, a także przeciwdziałaniu ich zanikowi
promocji języka polskiego w świecie
wspieraniu nauczania języka polskiego w kraju i za granicą
ustawa nadaje status urzędowy językowi polskiemu w
konstytucyjnych organach państwa
organach jednostek samorządu terytorialnego i podległych im instytucji w zakresie, w jakim wykonują zadania publiczne
terenowych organach administracji publicznej
instytucjach powołanych do realizacji określonych zadań publicznych
organach samorządu innego niż samorząd terytorialny oraz organach organizacji społecznych, zawodowych, spółdzielczych i innych podmiotów wykonujących zadania publiczne
Ochrona prawna języka polskiego w życiu publicznym
Podmioty wykonujące zadania publiczne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dokonują wszelkich czynności urzędowych w języku polskim, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej
Umowy międzynarodowe zawierane przez Rzeczpospolitą Polską powinny mieć polską wersję językową, stanowiącą podstawę wykładni, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej
Języka polskiego używa się w obrocie prawnym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej pomiędzy podmiotami polskimi oraz gdy jedną ze stron jest podmiot polski. Dotyczy to w szczególności nazewnictwa towarów i usług, ofert, reklamy, instrukcji obsługi, informacji o właściwościach towarów i usług, warunków gwarancji, faktur, rachunków i pokwitowań
Posługiwanie się w obrocie prawnym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wyłącznie obcojęzycznymi określeniami, z wyjątkiem nazw własnych, jest zakazane
Obcojęzyczne opisy towarów i usług oraz obcojęzyczne oferty i reklamy wprowadzane do obrotu prawnego muszą jednocześnie mieć polską wersję językową
Jeżeli stroną umowy, której wykonanie ma nastąpić na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jest podmiot polski, umowę sporządza się w języku polskim
Język polski jest językiem nauczania oraz językiem egzaminów i prac dyplomowych w szkołach publicznych i niepublicznych wszystkich typów, w państwowych i niepaństwowych szkołach wyższych oraz w placówkach oświatowych i innych instytucjach edukacyjnych, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej
Napisy i informacje w urzędach i instytucjach użyteczności publicznej, a także przeznaczone do odbioru publicznego oraz w środkach transportu publicznego sporządza się w języku polskim
Powyższe postanowienia nie dotyczą:
nazw własnych
obcojęzycznych dzienników, czasopism, książek oraz programów komputerowych, z wyjątkiem ich opisów i instrukcji
działalności dydaktycznej i naukowej szkół wyższych, szkół i klas z obcym językiem wykładowym lub dwujęzycznych, nauczycielskich kolegiów języków obcych, a także nauczania innych przedmiotów, jeżeli jest to zgodne z przepisami szczególnymi
twórczości naukowej i artystycznej
zwyczajowo stosowanej terminologii naukowej i technicznej
znaków towarowych, nazw handlowych oraz oznaczeń pochodzenia towarów i usług
Rada Języka Polskiego
Ustawa przewidziała także powołanie Rady Języka Polskiego, która ma mieć charakter instytucji opiniodawczo-doradczej w sprawach używania języka polskiego. Nie rzadziej niż co dwa lata Rada ma obowiązek przedstawiać Sejmowi i Senatowi sprawozdanie o stanie ochrony języka polskiego. Każdy organ może zasięgnąć opinii Rady w wypadku wystąpienia istotnych wątpliwości dotyczących użycia języka polskiego. Producenci i importerzy mogą występować z wnioskami o pomoc w razie występowania wątpliwości co do użycia odpowiedniej formy językowej dla oznaczenia towarów lub usług o obcojęzycznych nazwach lub opisach.