1. PROEKOLOGICZNE METODY ZABEZPIECZANIA PRZED EROZJĄ

Definicja erozji wodnej

Jest to przemieszczanie sie materialu glebowego po powierzchni gleby pod wplywem wody, jako srodka transportu. 

Wyróznia sie obszary o przewazajacym zmywaniu lub namywaniu.

Na erozje wodna szczególnie narazone sa powierzchnie nachylone z duzym udzialem ilów pylowych i drobnych piasków, bez ochronnej pokrywy roslinnej.  Do tego nalezy równiez zaliczyc grunty orne z bogatego w ily pylowe lessu, uprawiane metoda konwencjonalna z uzyciem pluga, bezposrednio po uprawie przedsiewnej do momentu wzrostu ochronnej warstwy roślinnej

Wszystkie srodki, które prowadza do zmniejszenia zagrozenia wystapienia erozji wodnej, sluza jej zapobieganiu. Nalezy do nich zaliczyc:

Ogólnie dzialania w uprawie roli i roslin
Dzialania zmniejszajace erozje w uprawie gleby 
Zmniejszajace erozje ksztaltowanie pola

 

Ogólne dzialania w uprawie roli i roslin

Minimalizacja okresu czasu bez pokrycia gleby, miedzy innymi poprzez ukladanie plodozmianu, miedzyplony, wsiewki i mulcz ze slomy (wieksze pokrycie gleby  sprawia, ze jej wierzchnia warstwa jest mniej podatna na zamulanie sie , poniewaz agregaty glebowe sa chronione przed uderzeniami kropli deszczu)
Unikanie tworzenia kolein skierowanych w dól sklonu 
Unikanie lub likwidacja hamujacego infiltracje zageszczenia gleby (Ochrona struktury gleby)
Budowa i zachowanie zmniejszajacych zamulenie stabilnych agregatów glebowych poprzez wspieranie  aktywnosci biologicznej , a takze wapnowanie i inne (zwiekszenie  stabilnosci agregatów glebowych  na powierzchni gleby powoduje miedzy innymi mniejsza podatnosc na zamulenia wierzchniej warstwy gleby , poniewaz do zniszczenia agregatów glebowych przez uderzenia kropli deszczu  konieczna jest wyzsza energia kinetyczna opadu.)

 
Dzialania zmniejszajace erozje w uprawie gleby
Wysiew  materialu mulczowego, w miare mozliwosci bez uprawy przedsiewnej
Konserwujaca uprawa gleby z siewem w mulcz, w mozliwie w calym przebiegu procesu zmianowania (powoduje wieksze pokrycie gleby, stabilnosc agregatów glebowych i chropowatosc warstwy wierzchniej gleby)

 
Ksztaltowanie uprawy zmniejszajace erozje

Zakladanie równoleglych pasów poprzecznych do spadku, ze zmianowaniem gatunków, lub siew hamujacych splyw pasów trawy  (powoduje zwiekszenie pokrycia gleby i  chropowatosci wierzchniej warstwy gleby jak i skrócenie dlugosci spadku
Podzial pola poprzez zakladanie stref ochronnych przed erozja  (np. zarosla i miedze skracaja  dlugosc spadku)

Definicja erozji wietrznej

Jest to przemieszczanie sie materialu glebowego po powierzchni gleby pod wplywem wiatru, jako srodka transportu.  Wyróznia sie obszary o przewazajacym procesie zwiewania i nawiewania materialu

Erozja wietrzna zagrozone sa suche, niepokryte powierzchnie o duzej zawartosci drobnych piasków lub grunty przytorfowe w krajobrazie otwartym.  Szczególnie narazone sa duze powierzchnie uprawiane w sposób konwencjonalny z uzyciem pluga w okresie czasu od uprawy przedsiewnej do momentu wzrostu ochronnej pokrywy roslinnej.

Minimalizacja okresu czasu bez pokrycia gleby, miedzy innymi poprzez ukladanie plodozmianu, miedzyplony, wsiewki i mulcz ze slomy (wieksze pokrycie gleby  przyczynia sie do mniejszego niszczenia agregatów glebowych, poniewaz sa one chronione przed uderzeniami poruszajacych sie skokowo czasteczek glebowych, a poprzez wieksza porowatosc struktury wyhamowywana jest predkosc wiatru w poblizu gleby)

Budowa i zachowanie  stabilnych agregatów glebowych poprzez wspieranie  aktywnosci biologicznej , a takze wapnowanie. Zwiekszenie  stabilnosci agregatów glebowych  na powierzchni gleby powoduje miedzy innymi mniejsza podatnosc na zniszczenia spowodowane uderzeniami skokowo poruszajacych sie czasteczek glebowych.

Zmniejszajace erozje ksztaltowanie pola

Podzial pola poprzez zakladanie stref ochronnych przed erozja  (np. zarosla i miedze, materialy na polu zmniejszaja otwarcie krajobrazu na dzialanie wiatru)

1. Proekologiczne metody zabezpieczania przed erozją –od kogos innego (Ewelina Bielak)

Gleba to najbardziej zewnętrzna warstwa skorupy ziemskiej, która w wyniku złożonego procesu oddziaływania różnych czynników zewnętrznych (klimatu, nawodnienia, szaty roślinnej, mikroorganizmów itp.) uległa rozkruszeniu i rozdrobnieniu, pod wpływem zaś długotrwałego współdziałania kompleksu czynników glebotwórczych uległa szeregowi zmian fizycznych oraz chemicznych i stała się zdolna do zaspokojenia potrzeb życiowych roślin.

Erozja wietrzna i wodna jest jedną z form degradacji gleby.

Erozja -to proces rozmywania lub rozwiewania powierzchniowej warstwy gleby. Powoduje ją:

• Niszczenie naturalnej szaty roślinnej,

• Nieprawidłowa uprawa ziemi,

• Wadliwy dobór roślin uprawnych,

• Niewłaściwy wypas bydła,

• Nieprawidłowe melioracje wodne

Jej charakter i nasilenie zależą m.in. od rzeźby terenu, składu mechanicznego gruntu, wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych oraz sposobu użytkowania terenu

Metody zabezpieczania przed erozją…

Dla przeciwdziałania erozji wodnej zasadnicze znaczenie mają:

• Prawidłowe rozmieszczenie gruntów ornych, trwałych użytków zielonych i lasów w stosunku do form terenu

• Zakładanie ochronnych pasów zieleni na zagrożonych zboczach

• Stosowanie na nich odpowiedniego układu pól

• Stosowanie prawidłowych zmianowań i właściwej uprawy gleby

• Wprowadzenie zakazu wypasu zwierząt w zalesionych wąwozach

• Wprowadzenie zakazu samowolnego wyrębu drzew i innych niedozwolonych czynności związanych z degradacją gleby

Erozji wietrznej przeciwdziałają:

• Zadarnienia i zadrzewienia pasowe zmniejszające prędkość wiatru

• Utrzymywanie dobrej struktury w wierzchniej warstwie gleby, przy której cząstki organiczne i mineralne wiążą się w trwałe bryły bardziej odporne na wywiewanie

• Stosowanie zabiegów rolniczych i melioracyjnych hamujących spływ wód i przeciwdziałanie niszczycielskiej sile wiatru:

-Tarasowanie stromych stoków

- Prowadzenie dróg małymi spadami

- Prawidłowy kierunek upraw: (prostopadle do spływu wód)

- Unikanie monokultur i stosowanie płodozmianu

- Zaprzestanie orki i wypasu zwierząt na stromych zboczach (ewentualnie prowadzenie orki i wypasu zwierząt w poprzek stoku)

- Zaprzestanie nadmiernego wyrębu drzew

- Zwiększanie zalesień i zadrzewień

- Zakładanie ochronnych pasów zieleni

- Budowanie progów na potokach, w celu zmniejszenia prędkości spływu wody

- Wyeliminowanie ciężkiego sprzętu i maszyn rolniczych (na stokach).

2. BARIERY BIOGEOCHEMICZNE SPŁYWU ZANIECZYSZCZEŃ W KRAJOBRAZIE

Na skutek technicznej działalnosci człowieka, da¿acej do maksymalizowania

produkcji rolniczej, do srodowiska glebowego wprowadzane sa znaczne ilosci substancji,które moga wpływac niekorzystnie na obieg biogenów, a tak¿e przyspieszacich straty spowodowane wymyciem w głab profilu glebowego. Straty składnikówpokarmowych nale¿y rozpatrywac nie tylko z punktu widzenia ekonomiki produkcjirolniczej, ale równie¿ w aspekcie ich skutków ekologicznych – zagro¿enia jakosciwód powierzchniowych i podziemnych. Wzrasta wiec ostatnio zainteresowanie tzw. barierami biogeochemicznymi, czyli obszarami posiadajacymi zdolnosc ograniczaniarozprzestrzeniania sie lub zatrzymywania zanieczyszczen (w tym równie¿zwiazków azotu) w srodowisku rolniczym. Obok ekosystemów lesnych, zadrzewiensródpolnych i enklaw łak w krajobrazie młodoglacjalnym wa¿na bariere biogeochemiczna stanowia sródpolne oczka wodne

Alternatywą jest także sztuczne tworzenie barier biogeochemicznych przez sadzenie roślinności drzewiastej i krzewiastej na obrzeżach cieków i jezior. Dobrze jest, jeżeli są one budowane wyłącznie z gatunków rodzimych, możliwie urozmaicone gatunkowo, a przy tym nawiązujące do składu gatunkowego naturalnych zbiorowisk leśnych i zaroślowych. Optymalna z punktu widzenia swojej funkcji bariera biogeochemiczna to - w kolejności od brzegu zbiornika wodnego:
- pasmo zadrzewień szerokości 10-15 m o składzie nawiązującym do odpowiedniego dla danego siedliska naturalnego zbiorowiska leśnego (olsu, łęgu olszowego, łęgu jesionowego, wilgotnego grądu), jednak ze zmniejszonym udziałem olszy; miejscami przerywana by zapewnić lokalny dostęp światła do tafli wody;
- pas krzewów ok. 5 metrowej szerokości o składzie nawiązującym do naturalnego zbiorowiska zaroślowego odpowiedniego siedliska;
- pas nieużytkowanej i nie kształtowanej roślinności zielnej ok. 3-5 m: spontanicznie powstałe zbiorowisko okrajkowe;
- szeroki 5-15 m pas koszonych co 3-5 lat ziołorośli, zwykle z udziałem wiązówki, bodziszków, tojeści i krwawnicy;
- pas normalnie użytkowanych łąk lub pastwisk 30-100 m.
Tworzenie takich barier wymaga przeznaczenia pod nie pewnej powierzchni terenu i bywa kosztowne. W Europie Zachodniej już obecnie jest, a w niektórych obszarach Polski wkrótce będzie możliwe, finansowe wspomaganie takich działań w ramach tzw. programów rolno-środowiskowych.

2. BARIERY BIOGEOCHEMICZNE SPŁYWU ZANIECZYSZCZEŃ W KRAJOBRAZIE

Od innych:

Na skutek technicznej działalności człowieka, dążącej do maksymalizowania produkcji przemysłowej i rolniczej, do środowiska wprowadzane są znaczne ilości substancji, które mogą wpływać niekorzystnie na obieg biogenów. Wzrasta wiec ostatnio zainteresowanie barierami biogeochemicznymi, czyli obszarami posiadającymi zdolność ograniczania rozprzestrzeniania sie lub zatrzymywania zanieczyszczeń w środowisku.

Podstawowe bariery biogeochemiczne:

• ekosystemy leśne (działalność pozaprodukcyjna),

• zadrzewienia śródpolne,

• trwałe użytki zielone - enklawy łąkowe,

• śródpolne oczka wodne.

• EKOSYSTEMY LEŚNE (rola pozaprodukcyjna – ekologiczna)

Podstawowe funkcje: stabilizacja obiegu wody w przyrodzie, kształtowanie klimatu, stabilizacja składu atmosfery i jej oczyszczanie, przeciwdziałanie powodziom, lawinom, ochrona gleb przed erozją i stepowieniem, tworzenie warunków do zachowania potencjału biologicznego wielkiej liczby gatunków, zapewnienie lepszych warunków zdrowia i życia ludzi.

Najważniejszą funkcją lasów jest ochrona klimatu. Są one wielkimi fabrykami tlenu. Rośliny w procesie fotosyntezy pobierają z powietrza dwutlenek węgla, a oddają życiodajne dla reszty ziemskich organizmów O2. Jedna dorosła sosna „produkuje” tlen niezbędny do życia trzech osób! Łącznie lasy Ziemi zaspokajają połowę zapotrzebowania na tlen wszystkich ludzi i zwierząt, produkując go rocznie około 26 mld ton. Lasy także absorbują dwutlenek węgla - jeden hektar lasu wchłania rocznie 140-250 ton CO2.

Las może zatrzymać ogromną ilość wody. Leśne gleby i ściółka są chłonne niczym gąbka i w czasie dużych opadów czy topnienia śniegów zatrzymują wiele wody, oddając ją potem stopniowo. Chronią w ten sposób m.in. przed powodziami.

Kolejne zagrożenie, przed którym osłaniają nas lasy, to zanieczyszczenia przemysłowe. Lasy są naturalnym filtrem, który osłania glebę i wody gruntowe przed szkodliwymi związkami emitowanymi przez fabryki. Zbyt wielkich emisji lasy nie zniosły i zaczęły wymierać. Czasem przybierało to formy katastrof ekologicznych, jak np. w Sudetach, gdzie osłabione, na wpół martwe lasy zostały dobite przez owady. Na szczęście nie wszędzie zamieranie lasów miało tak katastrofalny przebieg. Mimo to dziś, na skutek zanieczyszczeń przemysłowych, blisko połowa polskich drzewostanów uszkodzona jest w stopniu silnym lub średnim. Lasy pełnią także funkcję wiatrochronną - zmniejszając kilkakrotnie siłę wiatru osłaniają osiedla ludzkie i uprawy rolne.

• ZADRZEWIENIA ŚRÓDPOLNE

Zbiorowiska roślinne składające się z rosnących w niewielkich grupach drzew i krzewów, między innymi brzóz, osik, grabu, tarniny, mirabelki i innych. Pełnią one bardzo ważną rolę w ekosystemie m.in. chronią przed erozją, silnymi wiatrami oraz są miejscem życia wielu drobnych zwierząt. W wyniku działalności człowieka zadrzewienia takie są coraz rzadszym elementem krajobrazu. Przyczyniają się do tego zła gospodarka rolna oraz przeznaczanie coraz większych obszarów pod zabudowę.

Z ekologicznego punktu widzenia zadrzewienia należy traktować jako strefę ekotonową (stanowi strefę przejściową na granicy dwóch lub większej liczby różnych biocenoz, np. biocenozy lasu i biocenozy łąki). Ze względu na otoczenie w którym występują zadrzewienia można podzielić na zadrzewienia: użytków rolnych, przywodne, szlaków komunikacyjnych, wiejskich terenów budowlanych, terenów przemysłowych czy zadrzewienia terenów rekreacyjnych - jak każdy podział tak i ten można rozdrobnić np. zadrzewienia rzek i potoków, zadrzewienia wód stojących czy zadrzewienia urządzeń melioracyjnych.

• TRWAŁE UZYTKI ZIELONE – ENKLAWY ŁĄKOWE

Trwałe użytki zielone stanowią wartościowe siedliska rodzimych gatunków roślin, ptaków, ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców. Są to tereny gdzie bioróżnorodność (różnorodność przyrodnicza, zróżnicowanie życia) jest bardzo wysoka.

Pełnią rolę m.in.:

• biotopów rzadkich i chronionych roślin,

• rezerwuar wód powierzchniowych i podziemnych,

• wpływają na poprawę jakości wód - wychwytują nutrienty (pierwiastki niezbędne do życia, wykorzystywane do budowy struktury organizmów lub w procesach metabolicznych; dzielą się na mikroelementy i makroelementy; krążą w biosferze),

• stanowią miejsce występowania cennych i wartościowych pod względem przyrodniczym gleb,

• mozaika ekosystemów tworzy swoisty mikroklimat.

• ŚRÓDPOLNE OCZKA WODNE

1. Z obszarów rolniczych roczne spływy azotu z wodami powierzchniowymi wynoszą około 11 kg z 1 ha zlewni, a w zlewniach elementarnych zmeliorowanych osiągają 28 kg z ha. Ładunek taki może stanowić istotne zagrożenie wód powierzchniowych. Barierę biogeochemiczną, zmniejszającą ilość azotu w wodach, mogą stanowić oczka wodne rozumiane jako układ złożony ze zbiornika wodnego z unieruchomionymi osadami i roślinności brzegowej.

2. Oczka wodne, rozumiane jako układ złożony z wody, osadów i roślinności przybrzeżnej, stanowią barierę biogeochemiczną, która akumuluje od 9 do 1030 kg azotu na zbiornik, co daje wartości od 1,4 do 344 kg w przeliczeniu na 1 ha powierzchni zlewni.

3. Największą role w ograniczaniu odpływu zanieczyszczeń ze zlewni spełniają roślinność i osady denne, które akumuluje nawet do 99% azotu zgromadzonego w całym układzie. Zakumulowany azot może ulec uruchamianiu.

4. Ilość akumulowanego azotu zależy od wielkości poszczególnych elementów układu (woda, osady denne, roślinność). Oczka wodne mogą akumulować wieloletnie spływy tego składnika z wodami z terenu upraw rolnych.

9. MODELE DANYCH RASTROWYCH I WEKTOROWYCH

Rastrowy model danych wykorzystywany jest dla gromadzenia i przetwarzania danych pochodzących ze skanowania istniejących materiałów mapowych, zdjęć lotniczych i satelitarnych oraz obrazów teledetekcyjnych. W modelu rastrowym dane o obiektach świata rzeczywistego przechowywane są w postaci REGULARNYCH ELEMENTÓW

powierzchniowych zwanych pikselami (ang. pixel od picture element). Piksele przeważnie mają kształt kwadratu chociaż można się spotkać również z pikselami w kształcie prostokąta. Obraz tworzony przez piksele nazywany jest rastrem. Z natury rzeczy raster jest prostokątem, którego wymiary określone są w pikselach. Inaczej rzecz ujmując można powiedzieć, że piksel jest najmniejszą rozróżnialną powierzchnią rastra.

Modele wektorowe charakteryzują się jawnym występowaniem współrzędnych punktów opisujących poszczególne obiekty terenowe. Do opisanych współrzędnymi obiektów odnoszą się także bezpośrednio ich atrybuty. W modelu rastrowym dane posiadają postać rastrową. Element rastra jest najmniejszą rozróżnialną jednostką powierzchniową, której położenie jest odpowiednio identyfikowane np. przez podanie wiersza i kolumny w tablicy

przyporządkowanej rastrowi. Do elementów rastra przypisywane są również

2.1. Prosty model wektorowy

Model ten stanowi bezpośrednie, numeryczne przedstawienie obiektów świata

rzeczywistego przez odpowiadające im geometryczne obiekty w modelu danych

przestrzennych. Obiektami prostego modelu wektorowego są obiekty:

􀂾 punktowe,

􀂾 liniowe,

􀂾 powierzchniowe.

Położenie obiektów punktowych określa się przez współrzędne punktu lokalizującego dany obiekt. W przypadku obiektów liniowych i powierzchniowych, które określane są przez większą liczbę punktów oprócz ich współrzędnych istotne jest ich odpowiednie uporządkowanie, które określa kształt obiektu atrybuty

Główną zaletą tego modelu jest jego prostota i bezpośrednie obrazowanie obiektów

terenowych przez przypisany ciąg punktów. Wady prostego modelu wektorowego ujawniają się szczególnie w aspekcie rozpatrywania obiektów w ich wzajemnym powiązaniu przestrzennym (obiekty w omawianym modelu są wzajemnie niezależne). Do istotnych wad należy zaliczyć: współrzędne punktów wspólnych, należących do dwóch lub więcej obiektów, muszą być zapisywane w każdym z nich, powstaje w ten sposób redundancja danych wiążąca się nie tylko ze stratą pamięci, ale również z koniecznością zapewnienia identyczności wartości powtarzających się współrzędnych,− związki przestrzenne między obiektami mogą być wykrywane jedynie metodami geometrii analitycznej.

2.2. Topologiczny model wektorowy

W prostym modelu wektorowym obiekty opisywane są bezpośrednio przez ciągi współrzędnych punktów. Jest to opis kompletny pod względem geometrycznym, ale nie dający bezpośrednio informacji o wzajemnym powiązaniu obiektów między sobą. Ewentualne powiązania między obiektami (np. sąsiedztwo) mogą być wykrywane jedynie przez zastosowanie geometrii analitycznej. Inaczej sytuacja wygląda w topologicznym modelu wektorowym, który oprócz informacji geometrycznych definiujących położenie i kształt obiektów zawiera również informacje o wzajemne powiązania między obiektami. W topologicznym modelu wektorowym wyodrębnia się trzy rodzaje elementów topologicznych:

• zerowymiarowe - punkty węzłowe,

• jednowymiarowe - linie graniczne,

• dwuwymiarowe - obszary,

dla których można zapisać wszystkie wzajemne relacje.

Od innych:

System Informacji Przestrzennej

(Spatial Information System)

• jest to system pozyskiwania, przetwarzania i udostępniania danych, w których zawarte są informacje przestrzenne oraz towarzyszące im informacje opisowe o obiektach wyróżnionych w części przestrzeni objętej działaniem systemu. Obiekty zarejestrowane i analizowane w systemach mają określone położenie w przestrzeni oraz zdefiniowany rodzaj i zakres informacji opisowych.

• Dodatkowym wymiarem, niezbędnym do oceny zmienności obiektów jest czas!

Modele danych przestrzennych:

3 modele danych przestrzennych:
- prosty model wektorowy
- topologiczny model wektorowy
- model rastrowy

• Systemy informacji przestrzennej można podzielić w zależności od postaci informacji geometrycznych.

Informacje te mogą być przedstawione w postaci:

• Wektorowej – poprzez podawanie współrzędnych punktów i sposobu ich połączeń w bardziej złożone struktury jak linie i jednostki powierzchniowe (wieloboki)

• Rastrowej - za pomocą której położenie i kształt obiektów są określane poprzez regularne pola podstawowe.

Modele danych wektorowych:

• W systemie wektorowym zapis punktów, linii, wieloboków może być dokonany z pełną dokładnością wyrażoną w określonym układzie współrzędnych. Jest to zapis pamięciowo oszczędny ale w przypadku konieczności aktualizacji dosyć złożony.

• Przy zapisie wektorowym istnieje możliwość dokładnego przedstawienia granic elementarnych jednostek przestrzennych, którym przyporządkowane są określone atrybuty tematyczne.

• Jednostkami takimi mogą być: działka, kontur glebowy, budynek, park zabytkowy, jednorodna część parku, wydzielenie drzewostanowe …itp.

• Dane wektorowe mogą być rejestrowane i przetwarzane, w zależności od sposobu zapisu numerycznego, w postaci modeli :

  • prostego modelu wektorowego

  • topologicznego modelu wektorowego

Prosty model wektorowy

• Stanowi zbiór nie powiązanych ze sobą obiektów punktowych, liniowych i powierzchniowych.

Topologiczny model danych wektorowych

• W topologicznym modelu danych oprócz położenia obiektu definiowany jest jego związek z innymi obiektami. Określa się zależności topologiczne pomiędzy obiektami:

  • zerowymiarowymi (punktami węzłowymi)

  • jednowymiarowymi (liniami granicznymi)

  • dwuwymiarowymi (obszarami)

Rastrowy model danych przestrzennych

• Rastrowy model danych wykorzystywany jest dla gromadzenia i przetwarzania danych pochodzących ze skanowania istniejących materiałów mapowych, zdjęć lotniczych i satelitarnych oraz obrazów teledetekcyjnych

• W modelu rastrowym dane o obiektach świata rzeczywistego przechowywane są w postaci regularnych obiektów powierzchniowych zwanych pikselami. Piksele przeważnie mają kształt kwadratu, ale mogą być też w kształcie prostokąta. Obraz tworzony przez piksele zwany jest rastrem (piksel jest najmniejszą rozróżnialną powierzchnią rastra!)

Obraz rastrowy powstaje jako bezpośrednie zobrazowanie rzeczywistości Np. w wyniku wykonywania zdjęć lotniczych lub satelitarnych gdzie każdemu pikselowi obrazu przyporządkowany jest odpowiedni fragment terenu

Podsumowanie

26. WSPÓŁCZESNE KIERUNKI PRZEKSZTAŁCEŃ KRAJOBRAZU ROLNICZEGO

• Melioracje odwadniające „każdy hektar musi rodzić”

• Zmniejszenie retencji wodnej w dolinach – przyspieszenie

• odpływu, wycinanie drzew i krzewów w dolinach,

• osuszanie terenów podmokłych

• Wprowadzenie wielkopowierzchniowych upraw o charakterze monokulturowym – likwidacja skarp, miedz,

• zadrzewień, oczek wodnych – PGR głównie w Polsce NW

• Chemizacja rolnictwa (głównie lata 70-te)

• Wprowadzanie obcych biogeograficznie oraz modyfikowanych genetycznie odmian roślin i zwierząt

• Odłogowanie – powszechne zjawisko - Zaniechanie użytkowania runi łąkowej prowadzi do sukcesji i zmiany składu gatunkowego.

• intensyfikacja produkcji

• zanik śródpolnych oczek wodnych

• przekształcenia w krajobrazie rolniczym (melioracja, intensyfikacja produkcji, wypalanie traw) powodują daleko idące zmiany. W efekcie dochodzi do zmian mikroklimatu, a w dalszej kolejności do stepowienia, wyjaławiania gleb, wyginięcia niektórych gatunków. Skutkiem tych zmian są całe połacie terenu skażonego przez przemysł, lub zniszczonego przez intensywne uprawy, na którym nawet przyroda odradza się z trudem.

Działalność rolnicza, podporządkowana nadrzędnemu celowi, tj. maksymalizacji produkcji, często prowadzi do degradacji środowiska (np. w wyniku nadmiernej chemizacji). W rezultacie działalności pozarolniczej również zachodzą niekorzystne zmiany, np. zmniejszanie powierzchni użytków rolnych na korzyść gospodarki komunalnej i zabudowy przemysłowej, skażenie atmosfery, wody i gleby przez przemysł, zachwianie stosunków wodnych w glebie wskutek pogłębiania rzek lub wadliwej melioracji.
W wyniku działalności człowieka powstały zagrożenia ekologiczne o charakterze globalnym. Eksperci wyróżniają ich cztery grupy:
1. rozprzestrzenianie się substancji toksycznych nie dających się biologicznie rozłożyć – chemicznych lub radioaktywnych,
2. niszczenie lasów i zakwaszanie akwenów wodnych przez trucizny przemysłowe,
3. zanieczyszczenie górnych warstw atmosfery przez chlorofluorowęglowodory, które powodują uszkadzanie warstwy ozonu (dziura ozonowa) i na skutek tego wzrost przenikania szkodliwych promieni ultrafioletowych,
4. efekt cieplarniany.
Poza tym istnieje stałe skażanie powietrza przez inne pierwiastki i związki chemiczne oraz zapylenie, a także katastrofalny przyrost ilości śmieci. Szczegółowe problemy to zagłada lasów tropikalnych i doprowadzanie do masowego, przyśpieszonego wymierania gatunków.

Zaburzenia antropogeniczne w ekosystemach wywoływane są przez różne rodzaje działalności gospodarczej. Wpływy te mają charakter mechaniczny, organizacyjny i chemiczny. Oddziaływania mechaniczne są widoczne np. na polach uprawnych – poprzez stosowanie zabiegów agrotechnicznych – zmienia się powierzchniowa warstwa gleby. Orka zmienia strukturę i właściwości gleby i wpływa na występowanie rożnego rodzaju organizmów. Dla wielu z nich stanowi element ograniczający. Stosowanie płodozmianu – określone następstwo roślin powoduje znaczące zmiany warunków siedliskowych, mikroklimatu , oraz bazy pokarmowej dla roślinożerców. W uprawach leśnych stosuje się monokultury , które są silnie narażone na inwazję szkodników lub epidemie chorób które mogą się przerodzić w pandemie. Zaburzony jest proces różnicowania się tego ekosystemu, biocenoza jest zubożona. To jednak nie prowadzi jeszcze do zniszczenia... w przeciwieństwie do ingerencji chemicznej w ekosystemy. Stosując nawozy sztuczne , pestycydy , składując odpady przemysłowe w różnej postaci przyczyniamy się do chemizacji środowiska. Różnego rodzaju związki chemiczne wchodzą w obiegi naturalne w przyrodzie , transportowane są przez powietrze, wodę oraz organizmy żywe i za ich pośrednictwem dostają się do prawie wszystkich siedlisk na powierzchni lądów a także przenikają do głębin oceanicznych i warstw skalnych.
Degradacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej przez oddziaływania czynników antropogenicznych i przyrodniczych sprowadza się, ogólnie rzecz biorąc, do pogorszenia jakości poszczególnych elementów agroekosystemu (gleby, stosunki wodne), zmniejszenia powierzchni terenu przydatnej dla określonych upraw, czy ograniczenia możliwości użytkowania poszczególnych fragmentów terenu.

Siuta [1987] wyróżnił 8 form degradacji gruntów, z których większość może dotyczyć przestrzeni rolniczej. Są to: wylesianie suchych i jałowych gruntów piaskowych, zakwaszenie i zniekształcenia chemiczne właściwości gleb, mechaniczne zniekształcenie gleby i szaty roślinnej, zniekształcenie rzeźby terenu i pokrywy glebowej przez erozję, osuwiska, składowanie odpadów, zniekształcenia fitoekologicznych zasobów wody, chemiczne oraz biologiczne zanieczyszczenia

gleb. Do najważniejszych przyczyn degradacji krajobrazu rolniczego zaliczyć

można: wadliwą strukturę użytków gruntowych, błędy agrotechniczne, inwestycje budowlane, eksploatację kopalin, erozję gleb.

Do inwestycji wpływających na krajobraz rolniczy zaliczyć można budynki produkcyjne, mieszkalne i rekreacyjne, drogi i koleje, zakłady produkcyjne, sieć wodno- kanalizacyjną, gazową itp. Skutki ich wpływu na krajobraz sprowadzają się do zabierania określonej przestrzeni, oddziaływania na stosunki wodne, powietrzne (zanieczyszczenia, hałas), wytwarzanie odpadów, oddziaływanie na walory estetyczne przestrzeni.

Wskazania i wsparcie działań w zakresie kreowania krajobrazów rolniczych w Polsce możemy odnaleźć w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), Narodowego Planu Rozwoju (NPR), Sektorowego Programu Operacyjnego (SPO) oraz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PrROW). Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich opracowany w 2003 r. przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi był ukierunkowany na aspekty społeczne i środowiskowe (ekologiczne). Jest on spójny z SPO „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich”. Z punktu widzenia kształtowania krajobrazu rolniczego istotne są takie działania, jak:
− przeciwdziałanie degradacji ekologicznej terenów rolniczych (ochrona gleb i wód), zwłaszcza na obszarach górskich, podgórskich i we wschodniej części kraju,
− programy rolno-środowiskowe służące m.in. zachowaniu walorów przyrodniczych obszarów rolnych, ochronie różnorodności biologicznej, zwiększeniu lesistości, kształtowaniu właściwej struktury krajobrazu,
− promocja rolnictwa ekologicznego i zrównoważonego.
Programy rolno-środowiskowe obejmują ponadto takie przedsięwzięcia, jak zmiana form użytkowania gruntów na mniej dochodową, zagospodarowanie gruntów zaniedbanych i odłogowanych, ochrona gleb przed erozją, tworzenie stref buforowych na granicy użytków rolnych z obszarami zadrzewionymi i zbiornikami wód otwartych.

26. WSPÓŁCZESNE KIERUNKI PRZEKSZTAŁCEŃ KRAJOBRAZU ROLNICZEGO

Od innych:

Krajobraz rolniczy – fitocenoza odznaczająca się zdolnością do samoregulacji, którą tworzą składniki przyrody żywej (biocenoza) pozostając w układzie równowagi dynamicznej.

Krajobraz rolniczy - to krajobraz pól uprawnych uprawianych przez człowieka. Na glebach żyznych, gdzie rosły lasy są teraz pola uprawne (oczywiście część lasów przetrwało). Człowiek wypalając, lub karczując lasy posadził zboża, rośliny okopowe itp.

Współczesny krajobraz rolniczy cechuje:

• Uproszczona struktura przestrzenna i ekologiczna,

• Duża sezonowa zmienność,

• Intensywne użytkowanie,

• Podatność na degradację ( głównie przez chemizację i mechanizację)

Na skutek działalności człowieka (czynników antropogenicznych)

krajobraz rolniczy określa się jako krajobraz przekształcony

Działalność gospodarcza człowieka, pociągająca za sobą wprowadzanie obcych dla naturalnego środowiska elementów przestrzennych, powinna mieć na względzie jak najdalej idące zharmonizowanie ich z tłem przyrodniczym.

Do współczesnych kierunków przekształceń krajobrazu rolniczego należą:

• Agrotechnika, oznacza ogół zabiegów stosowanych przy uprawie roli i roślin w celu uzyskania obfitych plonów wysokiej jakości. Do zabiegów agrotechnicznych należą:

• uprawa roli,

• nawożenie,

• siew i sadzenie,

• nawadnianie,

• pielęgnowanie,

• ochrona roślin,

• zbiór i przechowywanie ziemiopłodów.

Udoskonalenie i właściwe stosowanie agrotechniki umożliwia uzyskiwanie coraz wyższych plonów roślin uprawnych, i to zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym, przy równoczesnym stałym podnoszeniu żyzności gleby. Wysokość uzyskiwanych plonów stanowi wypadkową oddziaływania zespołu czynników siedliskowych na pewne procesy fizjologiczne zachodzące w roślinach. Przy złych warunkach siedliskowych i niskim poziomie agrotechniki, czyli w ekstensywnej gospodarce rolnej, każdy zabieg agrotechniczny poprawiający chociażby w niewielkim stopniu warunki bytowania roślin pozwala na zwiększenie plonów o kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt procent. Natomiast w gospodarce intensywnej dalsze podnoszenie wysokości plonów jest coraz trudniejsze do osiągnięcia..

• Użytki rolne- tu zalicza się tereny, które są bezpośrednio lub w części wykorzystywane Do produkcji użytkowej fitomasy . Obejmują one pola uprawne, użytki zielone, plantacje wieloletnie, ogródki przydomowe oraz inne powierzchnie znajdując się w ewidencji ziemi rolniczej. Z punktu widzenia ekologii użytki rolne zaliczane są do ekosystemów będących ukształtowane przez człowieka. Duże znaczenie odgrywają tu agroekosystemy, jak np..:

AGROCENOZA- agroekosystem, biocenoza wtórna stworzona przez człowieka w celu otrzymania maks. plonu; powstała w wyniku zniszczenia biocenozy naturalnej i utworzenia na jej miejscu sztucznego, uproszczonego ekosystemu, dostosowanego do hodowli roślin; sztuczny układ ekol. (np. pole zboża) lub przekształcony (np. podsiewana łąka).

• Tworzenie agroekosystemów (ekosystemów polnych). Układ ekologiczny poddany stałemu działaniu agrotechnicznemu człowieka. Różni się on od ekosystemów naturalnych tym, że wśród producentów główną rolę spełniają rośliny uprawne, głównymi konsumentami są człowiek i zwierzęta gospodarskie. Czynniki abiotyczne podlegają w agroekosystemie silnej ingerencji człowieka (nawożenie, stosowanie pestycydów, nawadnianie). Agroekosystem, dzięki uprawie roli, nawożeniu, nawadnianiu, corocznemu obsiewaniu uszlachetnionymi gatunkami roślin uprawnych, pielęgnowaniu i ochronie przed agrofagami, jest najwydajniejszym ekosystemem. Człowiek, dążąc do zwiększania plonów, upraszcza środowisko (zakładanie monokultur) i zmienia skomplikowane powiązania żywieniowe na krótkie łańcuchy pokarmowe, co znacznie obniża stabilność agroekosystemu. Niewłaściwa działalność rolnicza (np. źle przeprowadzone melioracje, stosowanie nadmiernych dawek agrochemikaliów, pożniwne spalanie słomy na polu, nadmierne ugniecenie gleby ciężkim sprzętem) może powodować w agroekosystemie niekorzystne zmiany.

Użytki rolne, zwłaszcza pola uprawne zasiedlają nietrwałe użytki roślinne, istniejące tylko dzięki zabiegom agrotechnicznym. Zespoły te, pozbawione czynnika antropogenicznego już w krótkim czasie ulegają samorzutnym zmianom, czyli sukcesji wtórnej. W jej początkach pojawiają się jednoroczne gatunki segetalne (chwasty), by w późniejszym okresie ustąpić miejsca toksynom wieloletnim o charakterze ruderalnym.

• Aktywność antropogeniczna związana z gospodarowaniem na łąkach i pastwiskach, czyli tzw. pratotechnika (ogół zabiegów związanych z uprawą łąk i pastwisk, ich użytkowaniem i pielęgnowaniem), która bezpośrednio lub pośrednio oddziałuje na krajobraz rolniczy, obejmuje:

• dobór komponentów do mieszanek łąkowo-pastwiskowych,

• zakładanie i odnawianie darni,

• nawożenie mineralne i organiczne oraz sposób aplikacji nawozów,

• pielęgnację,

• użytkowanie,

• zbiór, konserwację i przechowywanie.

• Współczesna wytwórczość żywności i pasz - związana jest przede wszystkim z mechanizacją, chemizacją i specjalizacją procesów produkcyjnych. Wywołuje to gruntowne zmiany w strukturze i funkcjonowaniu krajobrazu rolniczego jako całości bądź jego komponentów.

Negatywne zjawiska współczesnych przekształceń, to:

• spadek liczby uprawianych gatunków, jako skutek uproszeń zmianowania roślin,

• zdominowanie produkcji przez uprawę zbóż,

• upowszechnienie się monokulturowej uprawy ważniejszych roślin towarowych,

• braku poszanowania, a niekiedy wręcz likwidację zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz miedz dzielących pola,

• zubożenie składu dzikiej fauny i flory,

• osuszenia małych zbiorowisk wodnych na skutek wprowadzenia jednostronnie funkcjonujących systemów melioracyjnych,

• mechaniczna degradacja gleb uprawnych poprzez wywołanie niekorzystnych zmian ich właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych,

• eutrofizacja wód powierzchniowych i podziemnych w wyniku przenikania do nich składników nawozów mineralnych i organicznych oraz pozostałości środków ochrony roślin,

• porzucenie ziemi rolniczej.

Niezbędne działania prowadzące ku poprawie

Rozwiązanie problemu kształtowania i ochrony krajobrazu rolniczego współcześnie wiedzie przez stworzenie podstaw harmonijnego łączenia głównych jego form i funkcji, także w przyszłości należy podjąć szereg stosowanych działań zarówno na szczeblu makro- jak i mikroregionalnych.

„ Porządkowanie” krajobrazu rolniczego wymagać będzie:

- Zmian w strukturze władania ziemią rolniczą poprzez przyspieszenie procesu rozdysponowania rozłogu będącego we władaniu Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa

• Korekty dotychczasowego użytkowania gruntów, czyli ustalenie właściwych proporcji pół uprawnych, trwałych, terenów leśnych i zadrzewionych oraz innych,

• Odpowiedniego potraktowania i zagospodarowania tzw. „ gruntów marginalnych”, tj. bardzo lekkich poprzez ich ewentualne zalesienie i zadrzewienie bądź przekształcenia w użytki zielone,

• wdrożenia skutecznych sposobów postępowania z obszarami okresowo wyłączonymi z rolniczego użytkowania,

• właściwego stosowania melioracji z odpowiednim rozumieniem istoty i funkcji melioracji technicznych, roślinnych i aglromeracji.

• Uprawa roślin alternatywnych (rośliny użytkowane niekonwencjonalnie) .Coraz większą popularnością w ostatnich latach cieszą się nowe rośliny uprawne zwane roślinami alternatywnymi. Bogactwo związków biologicznie czynnych występujących w roślinach może być wykorzystywane w praktyce, głownie w:

• nadprodukcja żywności i pasz,

• okresowe, koniunkturalne wyłączenie gruntów rolnych,

• zastąpienie tradycyjnych roślin uprawnych,

• produkcja odnawiania surowców dla przemysłu,

• pozyskiwanie odnawialnych źródeł energii,

• zwiększenie różnorodności biologicznej pokarmu,

• ekologizacja rolnictwa,

• rekultywacja terenów zdegradowanych,

• przeciwdziałanie efektowi cieplarnianemu,

• kształtowanie krajobrazu,

• ochrona środowiska ,

• zastosowanie w przemyśle meblarskim, farmaceutycznym, papierniczym itp..

Według prognoz wiek XXI będzie wiekiem tworzącym rynek zróżnicowanej i zdrowej żywności, odnawialnych surowców i źródeł energii i należy oczekiwać, że rośliny alternatywne zastąpią na wielu polach tradycyjne rośliny uprawne.

27. WYKORZYSTANIE ZASOBÓW WSI W ANIMACJI TURYSTYKI WIEJSKIEJ

Animować – zachęcać, pobudzać, nawoływać apelować, ożywiać, dynamizować, aktywizować, uaktywniać, dawać impuls, przyciągać.

Pojęcie to występuje przede wszystkim w kontekście animacji kultury (wspierania twórczości i rozwoju poszczególnych osób i grup) lub szerszej animacji społeczno-kulturalnej (pobudzanie aktywności kulturalnej lokalnych społeczności). Zawsze jednak oznacza ożywienie, zachęcania, skłania do działania.

Pomimo powiązań animacji społeczno-kulturalnej z ideą rozwoju społeczności lokalnych, w powszechnym odbiorze animacja nadal kojarzona jest z pracą kulturalną, katechetyczną i wypoczynkiem.
Należy podkreślić wymiar społeczny animacji, a więc fakt, że jest to metoda budowania autentycznych relacji i więzi łączących ludzi w grupy społeczności. Od tych powiązań i ich jakości zależy jakość naszego życia.
Animacja jest metodą, która ma na celu odnalezienie i uruchomienie sił tkwiących w środowisku, tak aby mogło się ono rozwijać.
Coraz częściej pojęciu animacji "przypisuje się ogromne działania obejmujące praktyki socjotechniczne, profilaktyczne, psychoterapie, działalność wychowawczą pracę wolantarystyczną czy edukacyjną poza szkolną. W tym znaczeniu animacja jest wszystkim: celem, procesem, metodą i formą działań w sferze kultury oraz szerzej-społeczno-edukacyjnej."

27. Wykorzystanie zasobów wsi
w animacji turystyki wiejskiej.

Od innej osoby

• Definicje turystyki:

  • Turystyka przyjazna środowisku — turystyka, która spełnia następujące funkcje:

• sprzyja poprawie jakości życia społeczności gospodarzy,

• zapewnia gościom odpowiedniej jakości wypoczynek,

• nie powoduje dewastacji środowiska.

• Turystyka wiejska — każda forma turystyki odbywająca się w środowisku wiejskim i wykorzystująca jego walory. „Wiejskość” (przyroda, krajobraz, kultura, zabudowa itp.) jest tu główną atrakcją.

• Agroturystyka — różne formy turystyki związane z funkcjonującym gospodarstwem rolnym. Produkcja rolna i hodowla zwierząt stanowią jedne z istotniejszych atrakcji.

• Elementy przyciągające turystów:

• specjalne sklepy i karczmy urządzone w wiejskim stylu, sprzedające tradycyjne, lokalne produkty i potrawy,

• gospodarstwa i obiekty pokazowe, gdzie można przyglądać się czynnościom produkcyjnym, a czasem nawet w nich uczestniczyć (młyny, wytwórnie serów, hodowle, gospodarstwa rolne),

• małe muzea (izby) połączone z galeriami, sprzedażą rękodzieła,

• małe parki rozrywki dla dzieci z urządzeniami do zabawy, możliwością kontaktu ze zwierzętami, jazdy na kucach itp.

• Walory turystyczne wsi:

• Położenie- teren powinien być atrakcyjny turystycznie

• Krajobraz- największe szanse mają wsie i gospodarstwa położone w malowniczej i urozmaiconej krajobrazowo okolicy. O walorach krajobrazowych decydują przede wszystkim jeziora, rzeki, lasy, pagórki, łąki. Oprócz walorów przyrodniczych na atrakcyjność krajobrazu składa się również zabudowa.

• Warunki ekologiczne- przy wyborze wsi na miejsce urlopu jest chęć wypoczywania w kontakcie z czystą, nie skażoną przyrodą.

• Infrastruktura ogólna- czyli zespół urządzeń, instytucji, punktów handlowych i usługowych, miejsc rozrywkowych i rekreacyjnych, jest niezbędna zarówno turystom, jak i stałym mieszkańcom.