narodowej czy monopolu faktycznego, powinno stać się dobrem narodowym. W efekcie uwłaszczenie publiczne staje się niezbędne w prowadzeniu państwa, choć wielkie przedsiębiorstwa narodowe w ścisłym znaczeniu nie wchodzą w obręb służby publicznej. Tradycyjny rejestr ograniczeń administracji zdaje się już nie odpowiadać nowym funkcjom, które czynią z administracji podstawo­wego partnera stosunków społecznych, gospodarczych, finansowych. Zna­czenie administracji unaocznione jest przez jej zdolność kreowania zmian gruntownych. Interes powszechny staje się dominujący i stanowi wartość autonomiczną wobec sprzecznych interesów indywidualnych.

Można powiedzieć, że administracja francuska działa nadal pod wpływem dwóch nie nowych przecież presji: stałego niezadowolenia obywateli z obcią­żeń⁴, a zwłaszcza z nierównomiernego ich rozdziału i ogólnej arbitralności administracji oraz jednoczesnego z nim przeświadczenia o roli tejże admini­stracji we współczesnym mechanizmie państwa i w oczekiwanej realizacji celów społecznych, których zasięg rzeczowy stale się poszerza. Oczywiście, wszelkie koszty przedsięwzięć projektowanych obciążają tych, którzy żyją we współczesności.

B. Administracja publiczna w państwie policyjnym

Państwo policyjne to konstrukcja modelowa, ukształtowana głównie przez naukę administracji i naukę prawa administracyjnego w oparciu o realia ustrojowo-polityczne państw europejskich na przełomie XVII i XVIII w. Historycz­nie rzecz biorąc powiemy, że państwo policyjne poprzedza państwo prawne, które także stanowiło modelową konstrukcję ustrójowo-prawną, ukształto­waną przede wszystkim w doktrynie prawa, w oparciu o warunki ustrojowo-polityczne państw europejskich na przełomie XIX i XX wieku.

⁴ W sferze procesowej ochrony jednostki przeciw działaniom administracji Francja jest prawdopodobnie jednym z krajów kapitalistycznego świata, w którym ochrona sądowa naruszeń praw obywatelskich jest najlepiej zorganizowana, zarówno w zakresie kontroli zgodności aktów normatywnych z ustawami, jak i kontroli decyzji administracyjnych opartych na zasadach prawa pisanego i niepisanego. Manifestacja ważności działalności sądu doszła do tego stopnia, iż działalność ta stała się kryterium budowania pojęcia państwa prawnego, a później jednym z kryteriów konstrukcyjnych prawa podmiotowego. Ukształ­towany historycznie system ochrony sądowej jest wprawdzie pewnym dogmatem mającym i zwolenników, i krytyków, niemniej jednak obowiązuje do dziś. Jego słabe miejsce, oznaczone przez poddanie administracji normie prawnej, gubi część cnót liberalnych, skoro norma tworzona przez administrację wynika bardziej z konieczności niż z życzeń obywateli. „Miejsce to można by w granicach nowych stosunków administracji z obywatelem wynik­łych ze zjawiska socjalizacji połączonego z rozszerzaniem się władczości, wzmocnić przez umieszczenie gwarancji na poziomie władzy" - pisze już w 1963 roku J. Rivero, Le systeme frangais deprotection des citoyens contre 1'arbitraire administratifa l'epreuve defaits^ [w:] Melanges en 1'houneurde Jean Dabin, Bruxelles-Paris 1963, s. 813 i n.

W doktrynie, w nauce administracji i prawa administracyjnego nie ma jednak pewności, czy państwo policyjne pozostanie konstrukcją o znaczeniu jedynie historycznym. Nie można bowiem całkowicie wykluczyć, że konstruk­cja państwa policyjnego i administracji państwa policyjnego, może się docze­kać nieoczekiwanej rekonstrukcji w realiach współczesnego świata.

Na przełomie XVII i XVIII wieku całą działalność państwa, a w tym zarząd sprawami państwa, określano mianem policji. Administracja publiczna w państwie policyjnym stanowiła w istocie administrację państwową. W tym bowiem okresie historycznym samorząd terytorialny i zarząd wykonywany przez zbiorowości lokalne pojmowano w kategoriach praw politycznych członków danej wspólnoty. Prawa te nierzadko przeciwstawiano państwu. O prawa te w tym okresie historycznym dopiero walczono. Tak więc w pań­stwie policyjnym administracja, w istocie państwowa, charakteryzowała się tym, że:

a) stanowiła funkcję zarządu wewnętrznego państwem oraz sprawowania i umacniania władzy politycznej panującego,

b) do panującego należało decydowanie o sposobie zarządzania we­wnętrznego państwem i o sposobie sprawowania i umacniania władzy poli­tycznej,

c) zarząd wewnętrzny państwem i sprawowanie władzy politycznej po­zostawały w luźnym związku z prawem i nie były ujmowane z punktu widzenia prawa,

d) zarząd wewnętrzny państwem stanowił działalność z istoty swej swo­bodną i twórczą,

e) prawo (ius politiae) było wyrazem woli panującego i stanowiło instru­ment w wykonywaniu zarządu wewnętrznego oraz w sprawowaniu władzy panującego,

f) panujący był opiekunem poddanych i mógł wkraczać we wszystkie dziedziny życia poddanych dla dobra ich i dla dobra powszechnego,

g) akty władzy panującego nie podlegały kontroli sądów. Zarząd wewnętrzny i sprawowanie władzy politycznej przez panującego stanowiły nierozłącznie połączone człony administracji państwa policyjnego. Dodajmy, że panujący, zarządzając sprawami państwa wedle swego zamysłu, skupiał:

- władzę stanowienia prawa,

- władzę wykonywania prawa, i

- władzę sądowniczą.

Te trzy kategorie władzy publicznej w osobie panującego łączyły się, i - dodajmy -- zacierały się zarazem niekiedy tak mocno, że trudno było wskazać na te ze spraw państwa, które nie należały do panującego.

27

---