Temat: Użytki zielone

1. Roślinność łąk i pastwisk

Skład gatunkowy runi trwałego użytku zielonego jest dość istotną cechą danego siedliska. Ilościowe relacje między poszczególnymi gatunkami, jak i ich dobór jest wynikiem długotrwałego procesu.

Na łąkach i pastwiskach wy­stępuje wiele gatunków roślin, a mianowicie: trawy (pastewne i małowartościowe), rośliny motylkowate, turzyce, wełnianki i sity oraz zioła i chwasty.

Trawy pastewne i rośliny motylkowate są najbardziej pożądanym skład­nikiem runi. Udział ich zwiększa się przez stosowanie właściwego nawożenia i użytkowania.

• Trawy

Gatunki należące do rodziny traw stanowią podstawową grupę roślin wy­stępujących na łąkach i pastwiskach. Trawy wytwarzają słabo ulistniony pęd kwiatostanowy i liczne, bogato ulistnione pędy płonne (wegetatywne bez kwiatostanu). Im więcej pędów płonnych wytwarza trawa i im dłuższe, szersze i delikatniejsze są liście, tym jest ona wartościowsza, ponieważ plon zielonki i jego wartość pokarmowa zależy od udziału liści. Owocem traw jest ziarniak.

System korze­niowy jest typu wiązkowego, a główna masa korzeni znajduje się w wierzchniej 20-centymetrowej warstwie gleby. Krzewienie jest bardzo ważną cechą traw.

Zależnie od sposobu wyrastania pędów rozróżnia się trawy luźnokepkowe, których pędy wyrastają luźno, w pewnym oddaleniu od siebie, i trawy zbitokępltowe, których pędy wyrastają w dużym skupieniu i tworzą zwartą kępę.

Niektóre gatunki traw wytwarzają pędy podziemne (rozłogi), z których wyrastają pędy nadziem­ne i korzenie. Są to trawy rozłogowe.

Podział traw według wartością pokarmową:

Trawy o wysokiej, dobrej wartości (pastewne), które są w stanie wydać wysoki plon. Mają one duże wymagania wodne i dobrze rosną na glebach żyznych. Są chętnie zjadane przez zwierzęta. Powinny być intensywnie użytkowane, gdyż obniżanie się poziomu intensywności produkcji powoduje wzrost w runi traw małowartościowych.

Do traw o dobrej wartości zaliczamy:

• z traw wysokich: kostrzewę łąkową, wyczyniec łąkowy, tymotkę łąkową, kupkówkę pospolitą, stokłosę bezostną i rajgras wyniosły,

• z traw niskich — wiechlinę łąkową, życicę trwałą i kostrzewę czerwoną.

Trawy małowartościowe — to z reguły trawy o niskich możliwościach produkcyjnych i niskiej wartości pokarmowej. Są to np. tomka wonna, stokłosa miękka, owsica omszona, kostrzewa owcza.

• Rośliny motylkowe

Rośliny te stanowią obok traw ważną grupę gatunków występujących na trwałych użytkach zielonych. Zawierają duże ilości wartościowego białka, a także fosforu, wapnia i witamin. Ponadto wpływają korzystnie na glebę, gdyż zwiększają w niej zawartość azotu dzięki współżyciu z bakteriami brodaw­kowymi.

Z roślin motylkowych na trwałych użytkach zielonych występują: Koniczyna łąkowa (czerwona), koniczyna biała, komonica zwyczajna, komonica błotna (na łąkach wilgotnych), groszek suchy, wyka ptasia.

• Turzyce, wełniaki i sity

Są to rośliny o ostrych i sztywnych liściach. Wszystkie gatunki tej grupy są niepożądanymi składnikami runi, gdyż mają niską wartość pokarmową. Są one wskaźnikiem, że łąka lub pastwisko wymaga melioracji albo że są niewłaściwie użytkowane i nawożone.

• Zioła i chwasty

Zioła są to rośliny zawierające olejki eteryczne i inne cenne związki chemiczne, które polepszają smak i wartość dietetyczną paszy. Nie­wielki udział w runi ziół takich, jak kminek zwyczajny, krwawnik pospolity, mniszek lekarski, przywrotnik pasterski jest pożądany. Jednak gdy ich udział jest duży, trzeba je traktować jak chwasty, ponieważ obniżają plonowanie łąk i pastwisk.

Chwasty właściwe są niepożądane w runi, gdyż zmniejszają plony i pogar­szają wartość pokarmową lub nawet mogą być trujące dla zwierząt.

Chwasty dzielimy na:

• trujące, szalej jadowity, jaskier jadowity i ostry, zimowit jesienny,

• kolczaste i cierniste, ostrożeń błotny, śmiałek darniowy,

• rośliny cuchnące, wilżyna bezbronna,

• trudno – strawne, śmiałek darniowy, bliźniczka psia ktawka,

• silnie drewniejące, ostrożeń warzywny,

• psujące jakość produktów zwierzęcych, czosnki, bielice,

• tłumiące wzrost innych roślin,

• rośliny zbyt niskie, mchy, pięciornik, (zabierają składniki pokarmowe innym roślinom),

• szkodliwe dla gleby (mają grube kłącza, które trudno rozkładają się tworząc próchnicę surowa),

• półpasożyty (szelężnik większy) są podziemia połączone do korzeni rośliny uprawnej zabierając składniki pokarmowe i wodę, i pasożyty (kanianka) są podłączone Sawkami do rośliny i zabierają składniki pokarmowe, wodę i korzystają z przemian fotosyntezy drugiej rośliny.

1. Nawożenie łąk i pastwisk

Rośliny łąkowe, aby mogły wytwarzać obfitą zieloną masę, muszą pobrać z gleby duże ilości składników pokarmowych.

Poziom stosowanego nawożenia mineralnego decyduje o poziomie inten­sywności użytkowania łąk i pastwisk.

Podstawowe zasady nawożenia trwałych użytków zielonych są następujące:

• nawożenie azotem musi uwzględniać występowanie roślinności motylkowa­ tej w runi, a gdy użytki są położone na glebach organicznych należy wziąć
  pod uwagę azot uwalniany w procesie mineralizacji glebowej substancji organicznej;

• dawka azotu (składnika plonotwórczego) musi być tak wyznaczona, aby pozwalała na uzyskanie planowanego plonu dobrej jakości;

• dawki nawozów fosforowych i potasowych muszą bilansować ilości skład­ników pobranych z plonem i być dostosowane do ich zawartości w glebie;

• dawki pozostałych składników muszą przeciwdziałać ograniczającemu działaniu czynników siedliska;

• nawożenie powinno uwzględniać kierunek użytkowania runi.

Nawozy fosforowe stosuje się jednorazowo, jesienią lub wiosną, przed ruszeniem wegetacji, zarówno na łąki, jak i na pastwiska. Nawozy azotowe i potasowe są stosowane z reguły w dawkach dzielonych. Najprostszy sposób zakłada dzielenie dawki rocznej na tyle części, ile jest zbiorów w ciągu roku i stosowanie dawki jednorazowej pod każdy odrost (zbiór).

3. Pielęgnacja użytków zielonych

• kontrola urządzeń melioracyjnych i ich konserwacja

• wałowanie, wykonywane wiosną, głównie na glebach torfowych oraz na użytkach nowo założonych, przyczyniające się do lepszego krzewienia się traw;

• bronowanie, zalecane tylko na użytkach namulonych przez powódź, a w in­nych przypadkach nieuzasadnione;

• włókowanie w celu wyrównania powierzchni łąki i pastwiska, pozwalające na równomierne rozgarnięcie kretowisk; należy włókować wiosną i po zbiorach pokosów, gdy jest dużo kretowisk;

• wykaszanie niedojadów na pastwiskach i rozganianie łajniaków; nawożenie łąk i pastwisk;

• zwalczanie chwastów poprzez zmienne użytkowanie (wykaszanie pastwiska co pewien czas) lub w ostateczności stosowanie herbicydów.

1. Użytkowanie łąk i pastwisk

• Użytkowanie kośne

Kośnie użytkuje się łąki i część kwater pastwiskowych na wiosnę. Zebrana zielonka może być bezpośrednio skarmiana przez zwierzęta lub konserwowana w postaci siana, suszu albo kiszonki. Wielkość i jakość plonu (siana i kiszonki) zależy od terminu koszenia.

Częstotliwość i termin koszenia łąki

Najbardziej optymalne i przynoszące wartościowe pasze z łąk jest koszenie trzy razy w roku (ponieważ w takim plonie zbiera się więcej białka):

• I pokos — pod koniec maja,

• II pokos — w połowie lipca,

• III pokos w połowie września

Dwa pokosy zbiera się na łąkach w warunkach słabego uwilgotnienia lub niewystarczającego nawożenia mineralnego:

• I pokos na początku czerwca,

• II pokos w sierpniu.

Niewskazane jest wielokrotne koszenie, ponieważ powoduje ustępowanie z runi traw wysokich.

Wysokość koszenia

Za optymalną wysokość uważa się 5 – 7 cm (5 cm dla traw niskich i 7 cm dla traw wysokich).

Właściwa wysokość koszenia wpływa na wielkość plonu, jego wartość pokarmową i skład botaniczny roślin występujących na łące.

Zbyt niskie przykaszanie runi pozbawia rośliny materiałów zapasowych gromadzonych w dolnych częściach i może po pewnym czasie wyeliminować z darni najwartościowsze rośliny.

Koszenie zbyt wysokie jest także niekorzystne, gdyż powoduje zmniejszenie plonu.

Należy również pamiętać, aby przed nastaniem mrozów rośliny mogły odrosnąć na ok. 10 cm, co warunkuje ich dobre przezimowanie.

• Użytkowanie pastwiskowe

Użytkowanie pastwiskowe jest jedną z efektywniejszych metod wykorzystania zbiorowisk trawiastych.

Sposoby wypasu:

• wypas na uwięzi, tzn. palikowy, pozwalający na dobre wykorzystanie pastwiska i umożliwiający każdej sztuce bydła przydzielenie odpowiedniej powierzchni;

• wypas kwaterowy, tj. najlepszy sposób wykorzystania plonu pastwiska, gdzie obszar pastwiska jest dzielony na kwatery, przy czym stado jest wypasane na kwaterze od 3 do 5 dni i następnie przepędzane na kolejną kwaterę; długość okresu przebywania stada na kwaterze zależy od jej obszaru, liczby zwierząt oraz dynamiki odrostu runi;

• wypas kwaterowy dawkowany zakładający wydzielenie zwierzętom z ob­szaru kwatery takiej powierzchni, na której ilość paszy wystarcza na krótki czas; przeważnie obszar pastwiska przeznaczony do spasania zapewnia dawkę potrzebną na ^ll₂ -1 dzień, a do wydzielenia tej powierzchni
  stoso­wane jest przenośne ogrodzenie elektryczne;

• wypas wolny, który jest błędnym i najgorszym sposobem użytkowania pastwiska, gdyż zwierzęta wybierają tylko najsmaczniejsze rośliny, zbyt silnie je przygryzają, pozostawiając bardzo dużo niedojadów, oraz silnie depczą i zanieczyszczają powierzchnię pastwiska.

Wypas na pastwisku należy rozpoczynać w początku maja, kiedy główne gatunki traw, występujących w zbiorowisku, osiągną wysokość 6 - 10 cm. Przez pierwsze dni prowadzi się wypas krótkotrwały (2 - 3 godziny dziennie), w celu przestawienia zwierząt z żywienia oborowego na świeżą soczystą paszę pastwiskową. Właściwy wypas rozpoczyna się na pastwisku, gdy ruń osiągnie wysokość 12 - 15 cm. Zalecane jest, aby zwierzęta przebywały dziennie do 8 - 10 godzin na pastwisku. Gdy wysokość runi przekroczy 15 cm, nie należy wypasać, a kwatery przeznaczyć do wykoszenia.

• Użytkowanie kośno – pastwiskowe

Jednostronne użytkowanie runi kośne lub pastwiskowe prowadzi często do niekorzystnych zmian w składzie botanicznym. Koszenie co pewien czas (co 2-3 lata) pastwisk oraz wypasanie łąk zapobiega ujemnym następstwom użytkowania jednostronnego.

1. Zagospodarowanie łąk i pastwisk

Użytki zielone z czasem zmniejszają swą wydajność. W runi zamiast roślin wartościowych występują rośliny małowartościowe i chwasty. Dochodzi do degradacji użytku, spowodowanej zmianą czynników siedliska lub zaniedby­waniem nawożenia i pielęgnowania.

Przystępując do poprawienia zdegradowanej darni najpierw należy uregu­lować stosunki wodno-powietrzne w glebie, usunąć wszelkie zakrzaczenia i wyrównać powierzchnię.

Metody zagos­podarowania użytków zielonych:

• Racjonalne intensywne nawożenie, które można wykonywać na użytkach, gdy w runi łąk występuje znaczny udział roślin wartościowych i brak jest chwastów trudnych do zwalczania.

Zwiększone nawożenie powoduje bujny wzrost roślin wartościowych dobrze wykorzystujących składniki pokarmowe, dzięki czemu zagęszcza się ruń i przeciwdziała to opanowywaniu łąk i pastwisk przez chwasty.

Na użytkach zaniedbanych stosuje się zwiększone dawki, szczególnie nawozów fosforowych i potasowych. W przeciętnych warunkach (średniej zasobności gleby) pierwsza dawka tzw. uderzeniowa powinna wynosić 80 - 120 kg N/ha, 100 - 140 kg P₂O₅/ha i 120 - 160 kg K₂O/ha. Dawkę fosforu należy wysiać w całości jesienią lub na wiosnę, a potas i azot w dwóch częściach (na wiosnę i w czerwcu).

• Podsiew, czyli metoda pośrednia między odnowieniem runi przez nawo­żenie i zagospodarowaniem przez pełną uprawę i obsiew. Metodę tą stosuje się na użytkach zielonych, których darń jest przerzedzona, bez traw wysokich. Nie można jej natomiast stosować, jeśli w runi znajduje się dużo chwastów uporczywych, trudnych do zwalczania.

Przed przystąpieniem do podsiewu należy silnie zniszczyć starą darń i osłabić rośliny dotychczas rosnące przez zastosowanie w kilka śladów brony ciężkiej lub brony talerzowej.

Ponadto w miarę potrzeby można wysiać nawozy fosforowe, potasowe i wapniowe. Dobre wschody uzyskuje się po zastosowaniu kompostu w dawce 40 - 50 t na 1 ha.

• Metoda pełnej uprawy i obsiewu polegająca na przyoraniu starej darni i wykonaniu obsiewu na nowo. Jest to konieczne wówczas, gdy w runi brakuje roślin wartościowych. Metodę tę stosuje się również wtedy, gdy proces regene­racji darni za pomocą nawożenia i podsiewu trwałby zbyt długo.

Wykonuje się następujące zabiegi:

• orki specjalnej pługiem łąkowym o odkładnicy śrubowej, na głębokość 20 - 30 cm,

• wałowania ciężkim wałem w celu dociśnięcia skib do podłoża,

• siewu nawozów fosforowych i potasowych,

• bronowania i innych zabiegów zależnie od gleby, służących do wyrów­nania, spulchnienia powierzchni i przygotowania do siewu,

• siewu mieszanki (rzutowego).