FORMOWANIE MAPY POLITYCZNEJ NA PRZESTRZENI DZIEJÓW
OKRES FEUDALIZMU (WIELKIE ODKRYCIA)
Główną przyczyną zmian były wojny (między 3600r. p. n. e. do 1960r. było ok. 1000 wojen),
Do czasów wielkich odkryć świat był rozbity na izolowane obszary o nierównej liczbie ludności, gęstości zaludnienia, poziomie cywilizacji i kultury (Europa, Azja, Afryka),
W Ameryce do takich obszarów należało państwo Azteków (Meksyk), Inków (środkowe Andy - Peru), Majów (Jukatan),
Główną barierą komunikacyjną stanowił ocean (Ameryka),
Innymi przyczynami był słaby rozwój dróg i komunikacji (Afryka),
We wczesnym średniowieczu rozległą znajomość globu ziemskiego posiadali Arabowie i Chińczycy, którzy docierali do Indii i Iranu, Zatoki Perskiej i Morza Czerwonego,
Mapa okresu feudalnego odznacza się rozdrobnieniem politycznym,
brak silnej władzy centralnej by zarządzać wielkim obszarem,
Niski poziom sił wytwórczych i panowanie gospodarki naturalnej w Europie,
W XV w. w Europie nastąpił wzrost sił wytwórczych i ożywienie stosunków handlowych opartych na gospodarce pieniężnej,
Rozwój miast, rzemiosła, początki manufaktur zatrudniających wielu pracowników, pracujących dla jednego przedsiębiorcy,
Wzrost poziomu techniki i rozwój żeglugi (udoskonalenie busoli, powstanie karaweli)
opanowanie oceanów, odkrycie Ameryki, odnalezienie morskiego szlaku do Indii,
wzrost znaczenia Hiszpanii i Portugalii przez odkrycie Ameryki i drogi morskiej do Indii (najbardziej wysunięte na pd-wsch),
spadek znaczenia Wenecji, Genui, Aleksandrii w skutek przeniesienia ośrodków handlu z regionu Morza Śródziemnego na zachód, w kierunku Atlantyku,
rangę światowych ośrodków handlu państwom w regionie Morza Śródziemnego przywróciła dopiero budowa kanału Sueskiego,
1494r. - układ w Tordesillas ustalił ,,podział świata" między Portugalią, a Hiszpanią, linia podziału przebiegała wzdłuż ,,południka papieskiego'' w odległości 2000 km na zachód od Wysp Zielonego Przylądka. Podział ten został wkrótce w praktyce obalony,
1529r. - układ w Saragossic przedłużał linię demarkacyjną na drugą półkulę mniej więcej na 135⁰ dł. geogr. wsch.,
Portugalia (Vasco da Gama) podbiła Indie i Cejlon, a także Moluki, zyskała uprawy Imbiru, pieprzu, goździków. W XVI w. założyli faktorię Makao na pd. wybrzeżu Chin,
Portugalczycy nawiązali stosunki handlowe z Japonią,
zajęli Angolę, Mozambik, wybrzeże Zatoki Gwinejskiej, Wyspy Zielonego Przylądka, wywozili stąd niewolników, złoto i kość słoniową. Z Indii przywozili indygo, ryż, cukier, drogocenne kamienie, tkaniny,
Portugalczycy przypadkowo odkryli i opanowali Brazylię,
Portugalia jako przykład państwa feudalnego.
miała słabą podstawę gospodarczą a zaczęła podbijać ogromne rejony,
Ameryka wzięła nazwę od Amerigo Vespucci, który stwierdził, że nie jest to część Azji, lecz nowy kontynent,
Hiszpania (Cortez, Pizzar, Magellan),
podboje noszą nazwę konkwisty,
zajmowała terytorium Meksyku, Peru, Wenezueli, Kolumbii, Ekwadoru, Chile i Antyli, Filipiny, w-py Mariańskie,
posiadała wyższy poziom techniki i kultury materialnej narodów europejskich, zwłaszcza w dziedzinie uzbrojenia,
potęga w XVI w. a Karol V został cesarzem rzymsko - niemieckim,
produkcja pszenicy, oliwy, wina owoców, jedwabiu, wełny,
Anglia, Niderlandy, Francja wysunęły się na czoło potęg światowych o lepiej rozwiniętym przemyśle i handlu,
Niderlandy obejmowały część Belgii i Francji, Holandię, Cejlon, Moluki, kilka wysp archipelagu Malajskiego, portugalskie kolonie w Indiach, część Gujany, drobne wyspy w Indiach Zachodnich, Nowy Jork, Brazylię, Gwineę, Jawę,
ze względu na korzystne położenie Niderlandy stały się potęgą handlową,
nie dążyli do podboju terytoriów,
silna flota wojenna i handlowa,
eksploatacja kolonii, handel, żegluga, przemysł stoczniowy i włókienniczy we Flandrii,
główne ośrodki handlu: Amsterdam, Brugia, Antwerpia,
Anglia (Walter Raleigh),
dogodne położenie, naturalne zasoby, przesłanki historyczne, kapitalistyczna produkcja
zagarnięcie kolonii holenderskich w Indiach i Ameryce, Wirginia,
Akt Nawigacyjny 1651r. - przyczynił się do rozwoju floty brytyjskiej, zobowiązywał kupców angielskich do transportu towarów wyłącznie statkami rodzimymi lub statkami kraju, w którym transportowany towar był produkowany. Nie można było wwozić do Anglii ryb złowionych przez nieangielskie statki,
w XVII w. wojna domowa i rewolucja zlikwidowały w Anglii monarchię feudalną,
Anglia opanowała wyspy brytyjskie, przyłączyła Irlandię i Szkocję i tak było do 1921r.,
Anglia w XVII zajęła wyspy Barbados, Bermudy, Bahama, Jamajkę, Kanadę, Luizjanę
Francis Drake - angielski pirat, spełniający rolę hiszpańskich konkwistadorów,
Anglia zachowała Indie,
dobra flota wojenna i handlowa,
Anglia dążyła do opanowania mórz,
Francuzi w XVII w. zajęli Haiti i małe wyspy Ameryki Środkowej, Gwadelupę, na Haiti sprowadzili niewolników murzyńskich, wyspa ta dostarczała cukier, kawę i indygo,
Francuzi osiedlali się na obszarze dzisiejszej Nowej Szkocji i w dolinie rzeki Św. Wawrzyńca, założyli Luizjanę, mięli jednak mniej osadników niż Anglicy i ograniczali się do zakładania faktorii handlowych, punktów strategicznych i misji katolickich,
Francja zatrzymała posiadłości kolonialne w Indiach Zachodnich i Ameryce Południowej (Gwadelupa, Martynika, Gujana Francuska),
Francja dążyła do opanowania kontynentów
1775r. - w 13 koloniach wybuchła rewolucja przeciw Anglii i uzyskały one niepodległość proklamowaną przez Kongres delegatów 4 lipca 1776r. po 7 latach wojny Anglia uznała niezawisłość USA jako samodzielnego państwa,
Na kontrynencie eurazjatyckim duże znaczenie miało opaowanie Syberii przez Rosję, a później Alaska, obszary po Ocean Spokojny i Kaukaz,
W wyniku wojny siedmioletniej dokonywały się zmiany na mapie Europy, np. rozbiory Polski.
Europeizacja gospodarki światowej, podboje i eksploatacja nowych obszarów, rozszerzenie stosunków gospodarczych, migracje ludności, transplantacja starych europejskich układów. Państwa wzbogacały się na grabieży metali szlachetnych i przekształcały je w kapitał.
OKRES KAPITALIZMU
Anglia
Powstanie fabryk,
ojczyzną wielu wynalazków była Wielka Brytania uważana w XVI w. za kresy Starego Świata,
zasoby węgla i rudy metali spowodowały, że WB stała się potęgą przemysłową,
WB opanowała szlaki morskie i miała duży udział w podboju kolonii,
wywłaszczenie chłopów w WB przygotowało siłę roboczą do wielkiego przemysłu fabrycznego,
Do lat 70-tych XIX w. Anglia spełniała rolę ,,fabryki świata'' zajmując na rynkach światowych pozycję nr 1 jako producent art. przemysłowych, dawała 2/3 światowej produkcji węgla i 2 razy więcej żelaza niż Francja, Niemcy i USA łącznie,
nastąpiła degradacja rolnictwa
rewolucja przemysłowa spowodowała wzrost produkcji i wydajności pracy i rozwój budowy maszyn,
koncentracja przedsiębiorstw w sąsiedztwie obszarów wydobycia węgla (Manchester, Birmingham, Londyn),
pogłębienie różnic między miastem a wsią,
przyczyną zmian na mapie była Wielka Rewolucja Francuska (1789 - 1794), np. przyłączenie do Francji Holandii i Belgii, powołanie Księstwa Warszawskiego i Księstwa Westfalii) lub podporządkowanie sobie dawnie istniejących państw w charakterze zależnych ,,sojuszników'' (Austria),
Po klęsce Napoleona kongres wiedeński w 1815 r. połączył Belgię i Holandię w niepodległe Królestwo Zjednoczonych Niderlandów, które przetrwało do 1830 r., aż Belgia uzyskała niepodległość,
Szwajcarii zagwarantowano wieczystą neutralność, miała nie zawierać sojuszów politycznych i nie brać udziału w wojnie, o ile sama nie będzie obiektem agresji,
Prusy otrzymały północną część Saksonii, Dolną i północną część Środkowej Nadrenii, część Westfalii, Pomorze, Wielkie Księstwo Poznańskie,
Austria dostała północne Włochy, niewielkie obszary nad Renem, region Salzburga, Galicję,
Z większości terytorium Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie, a z Krakowa i okolic - Rzeczpospolitą Krakowską
W Niemczech było 38 państw w tym 4 wolne miasta, stanowiły tzw. Związek Niemiecki,
Przywrócono rządy papieża w Państwie Kościelnym, dynastii Sabaudzkiej w Królestwie Sardynii, Burbonów w Królestwie Sycylii i Neapolu oraz w księstwie Lukka, Habsburgów w Wielkim Księstwie Toskanii,
Anglia zajęła po kongresie Maltę i wyspę Helgoland,
Anglia zaczęła kolonizować Australię, na którą wcześniej zsyłano skazańców, ale odkryto tam złoża złota. Zajmowano się tam hodowlą i uprawą pszenicy a w XX w. popularne stało się tam górnictwo i przemysł.
Anglia do końca XIX w. zakończyła podbój Indii, Singapuru, pd. wybrzeża płw. Malajskiego, w Kalkucie i Bombaju pojawiły się pierwsze fabryki przemysłu włókienniczego,
Na podstawie pokoju paryskiego w 1763 r. Kanada stała się własnością WB,
pod koniec XIX w. Anglia zajmowała również Południową Afrykę, liczne posiadłości w Ameryce Środkowej i Południowej, Egipt, Sudan, posiadłości w Afryce Zachodniej i Wschodniej, na płw. Arabskim, w Azji Południowo - Wschodniej i Oceanii, np. Gibraltar, Maltę, Tanger, Aden, Singapur, Jamajkę, Falklandy, Hongkong,
Chiny stały się ówczesną półkolonią mocarstw, panowało tam prawo handlu bez cła, zakładanie baz wojskowych i osiedli, np. w Szanghaju (ważny był import opium, którym zatruwano naród chiński),
Kraje Ameryki Łacińskiej oprócz Kuby i Puerto Rico uzyskały niepodległość w latach 1810 - 1825 i stały się republikami,
Powstały państwa: Meksyk, Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua, Kostaryka, Wenezuela, Kolumbia, Ekwador, Peru, Boliwia, Chile, Paragwaj, Argentyna, Urugwaj, Dominikana. - państwa te były zacofane pod względem gospodarczym i obciążone przeżytkami feudalizmu, miały słabo rozwinięty przemysł i handel. Słabość ekonomiczna i brak stabilizacji politycznej sprzyjały gospodarczej penetracji obcego kapitału,
W Ameryce Północnej zaznaczyły się różnice między stanami północnymi a południowymi. Na północy kolonizowanej przez kupców i rzemieślników rozwijał się przemysł i gospodarka rolna typu farmerskiego, na południu dominowała wielka własność plantacyjna, ziemia należała tu przeważnie do szlachty i bogatych kupców, a uprawa roli opierała się na pracy niewolników.
USA po zakończeniu wojny wyzwoleńczej (1781 r.) zajmowały obszar od wybrzeża Atlantyku do rzeki Missisipi i od obecnej granicy z Kanadą do nasady półwyspu Floryda. Ludzie zajmowali się tu uprawą tytoniu i bawełny, rozwijał się przemysł i handel morski, USA w 1803 zakupiły Luizjanę Zachodnią z Nowym Orleanem za 15 mln dolarów, później odkupili Florydę, następnie nastąpiła aneksja Teksasu, w wyniku wojny z Meksykiem uzyskano stany: Kalifornia, Arizona, Nevada, Utah, część Nowego Meksyku, Kolorado, Wyoming. W 1853r. USA zajęły południową Arizonę i resztę Nowego Meksyku, następnie Amerykanie nabyli od Rosji Alaskę za 7,2 mln dolarów. W 1861 r. doszło do wojny domowej, wojna zakończyła się wygraną północy i zniesieniem niewolnictwa, było to także zwycięstwo nad ustrojem feudalnym.
Niemcy
rozwój kapitalizmu nastąpił po powstaniu cesarstwa w 1871 r.,
przyczyną opóźnienia było feudalne rozdrobnienie, hamujące rozwój gospodarczy i społeczny,
nastąpiła rozbudowa linii kolejowych, aby zbliżyć kraj do rynków światowych,
Aneksa Alzacji i Lotaryngii w wojnie francusko - pruskiej zwiększyła zasoby surowcowe Niemiec w zakresie rud żelaza i soli potasowych,
Tytułem kontrybucji Niemcy otrzymały 5 mld franków od Francji,
Niemcy miały tendencję ekspansjonistyczną,
Włochy
1860r. - zjednoczenie Włoch, a 6 lat później w skład Włoch weszła Wenecja a w 1870 r. Państwo Kościelne z Rzymem, które odrodziło się w 1929 r. w postaci Watykanu,
Imperium Tureckie (osmańskie)
obciążone przeżytkami feudalizmu, wewnętrzne ruchy wyzwoleńcze licznych narodowości,
obejmowało obszary Bliskiego Wschodu, pn. Afrykę po Tunis i południową część Półwyspu Bałkańskiego.
obszary te zamieszkiwały ludy tureckie, arabskie, słowiańskie, greckie, ormiańskie, kurdyjskie i inne,
w XVIII w. autonomię uzyskała Mołdawia i Wołoszczyzna, które później utworzyły Rumunię, powstania Serbów i Greków doprowadziły do zorganizowania niezależnych państw,
Układ w San - Stefano - wyraz pełnej kapitulacji Turcji i uznania niepodległości Serbii, Czarnogóry i Rumunii, powiększono terytorium Bułgarii i Grecji, Austria okupowała Bośnie i Harcegowinę, Rosja otrzymała obszar na Zakaukaziu oraz odebrała część Baserabii, WB zajęła Cypr, Algieria stała się kolonią Francji, a Tunezja i Egipt uniezależniły się od Turcji, podobnie jak znaczna część Arabii, w ten sposób imperium tureckie spadło do rangi słabego państwa.
OKRES IMPERIALIZMU
Na przełomie XIX i XX w. zniknęły tzw. ,,ziemie niczyje'' a powstały państwa, kolonie i półkolonie, tj. kraje tylko formalnie samodzielne, w istocie rzeczy jednak ekonomicznie i politycznie zależne od mocarstw kolonialnych,
Wynalazki: telefon, telegraf, żarówka elektryczna, turbina parowa, silnik spalinowy, radio, samochód, samolot,
nastąpił sześciokrotny wzrost światowego wydobycia węgla kamiennego w latach 1870 - 1913 i 3-krotny wzrost zużycia bawełny, szerzej zaczęto stosować energię elektryczną i ropę naftową,
produkcja żelaza była czynnikiem rozwoju nowoczesnego przemysłu i stanowiła wskaźnik poziomu industrializacji i zmian, jakie się w tej dziedzinie i okresie dokonywały,
rozwijały się nowe gałęzie przemysłu: elektrotechniczny, chemiczny, barwników syntetycznych, nawozów mineralnych,
mechanizacja rolnictwa, rozszerzenie udziału hodowli i upraw przemysłowych,
nowe regiony rolnictwa ekstensywnego (USA, Kanada, Argentyna, Syberia, Australia, Nowa Zelandia, południowa Afryka),
zastosowanie i upowszechnienie statków - chłodni,
W USA, Kanadzie, Rosji powstały magistrale transkontynentalne
uruchomienie kanału panamskiego (1914) i sueskiego (1869), kilońskiego, łączącego Bałtyk z Morzem Północnym (1914),
koncentracja produkcji, centralizacja kapitałów - wypieranie wielu drobnych zakładów oraz instytucji finansowych przez nieliczne wielkie i ekonomicznie silniejsze przedsiębiorstwa,
gospodarka oparta na własności i kapitale zbiorowym,
koncentracja produkcji i kapitałów prowadziła do powstania zrzeszeń producentów, organizowały się one w drodze koncentracji poziomej, tj. przez połączenie przedsiębiorstw tej samej branży lub pionowej, polegającej na jednoczeniu kilku ogniw procesu produkcyjnego,
Formami organizacyjnymi tych zrzeszeń stały się:
kartele - dokonywały podziału rynków zbytu i ustalały rozmiary produkcji dla usunięcia konkurencji,
syndykaty - jednoczyły się dla wspólnej sprzedaży towarów i nabycia surowców,
trusty - będące zjednoczeniem własności przedsiębiorstw, których właściciele są udziałowcami, (USA)
koncerny wiążące przedsiębiorstwa lub trusty na podstawie wspólnej finansowej zależności od grupy kapitalistów,
cechą imperializmu stanowiło zrastanie się kapitału przemysłowego z bankowym, czyli powstawanie kapitału finansowego
duże znaczenie miał eksport kapitałów, np. WB lokowała kapitał głównie we własnych posiadłościach zamorskich oraz w USA i Ameryce Łacińskiej, Niemcy w Europie, Turcji, Chinach.
Wyrazem dążeń do nowego podziału świata był podbój kolonii.
KOLONIE
Państwa chciały zapewnić sobie źródła: bawełny, tłuszczów, drewna, kauczuku, kruszców,
innym motywem były względy strategiczne takich miejsc jak, np.: Gibraltar, Malta, Cypr, Suez, Aden, Singapur, wypsy Midway, Wake, Guam,
1961 r. - 15 krajów zainteresowanych zdecydowało nie prowadzić na Antarktydzie żadnej działalności militarnej i zrezygnowało z roszczeń terytorialnych,
większość kolonii znajdowała się w obszarze występowania bogactw naturalnych i rezerwy siły roboczej, w Afryce,
W Ameryce PN były 2 państwa suwerenne - USA, Meksyk,
W Ameryce Środkowej jedyne państwo niesuwerenne to Honduras Brytyjski,
W Ameryce PD koloniamy były Gujana Francuska i Brytyjska, a także Holenderska
Azja w 1/4 była suwerenna, Afryka 1/30, a Australia i Oceania w całości,
Największym mocarstwem kolonialnym we wczesnej erze imperializmu była WB,
jej kolonie skupiały się wokół Oceanu Indyjskiego i dróg wiodących przez morza Śródziemne i Czerwone do Indii, Australii i na Daleki Wschód,
przed I WŚ WB zajmowała 57% wszystkich obszarów kolonialnych,
szczyt potęgi ekonomicznej WB przypada na drugą połowę XIX w. - 1/3 produkcji światowej,
WB jako kraj przodującego postępu technicznego i ,,fabryka świata'' mogła sobie pozwolić na politykę wolnego handlu i ,,otwartych drzwi''
nazwana jako ,,imperium statków parowych''
marynarka wojenna i handlowa spełniały funkcje czynnika wiążącego rozproszone części imperium i umożliwiającego panowanie nad nim.
osłabienie ekonomiczne u schyłku XIX w. było spowodowane wyczerpaniem zasobów surowcowych, większe znaczenie ropy naftowej, zjawisko tzw. moralnej amortyzacji, czyli starzenia się maszyn i zakładów przemysłowych, spadek udziału w światowej produkcji węgla, napływ towarów obcego pochodzenia, osłabienie pozycji kraju jako potęgi morskiej, wzrost znaczenia Pacyfiku, na którym Anglia nie miała punków oparcia. WB zachowała jednak pozycję pierwszego eksportera kapitałów i ,,bankiera świata'' oraz największego imperium kolonialnego.
Kolonie brytyjskie dzieliły się na: zamieszkane przez ludność autochtoniczną (w nich rzecz sprawował gubernator, oprócz Indii, bo tam był system feudalny) zamieszkałe prawie wyłącznie przez osadników brytyjskich (zdobyły sobie autonomię z rządem odpowiedzialnym przed własnym parlamentem lub prawie pełną suwerenność, były to tzw. dominia, uznające naczelnie zwierzchnictwo Korony Brytyjskiej, np.: Kanada, Związek Australijski, Nowa Zelandia, Związek Południowej Afryki
Francja
słaba baza energetyczna przyczyną zahamowań tempa industrializacji,
zbyt małe zasoby węgla kamiennego,
zasoby rudy żelaza,
zacofanie i rozdrobnienie rolnictwa
ważne zdobycze kolonialne: protektorat nad Tunisem, kolonia i protektoraty w Indochinach, Kongo Francuskie, aneksja Madagaskaru, opanowanie Dahomeju, protektorat nad Marokiem.
Rosja
kraj zacofany,
powstały liczne kopalnie, zakłady produkcyjne, powstały miasta (Jekaterynosław, Taganrog, Rostów)
wysoki stopień koncentracji przemysłu,
kraj dominował wydobyciem ropy naftowej i rudy manganu,
przemysł włókienniczy i spożywczy,
wysokie płatności i odsetki z tytułu pożyczek zagranicznych,
w handlu zagranicznym z krajami zachodnioeuropejskimi Rosja występowała jako importer artykułów przemysłowych, natomiast w stosunku do krajów wschodnich była importerem surowców i eksporterem wyrobów przemysłowych, głównie włókienniczych,
nierównomiernemu rozwojowi kapitalizmu w Rosji odpowiadało skrajnie nierównomierne rozmieszczenie sił wytwórczych zwłaszcza przemysłu i wyposażenia komunikacyjnego oraz niski poziom oświaty i kultury na rozległym obszarze kraju.
Japonia
,,rewolucja Meidżi'' - reformy zmierzające do likwidacji systemu lennego i wprowadzenia nowożytnego, centralistycznego absolutyzmu oraz modernizacji gospodarki narodowej i armii,
w wyniku wojny japońsko - chińskiej w 1895 r. Japończycy zajęli wyspę Tajwan, Peskadory i półwysep Liaotung z Portem Artura, Koreę, która wcześniej należała do Chin uznano za niezależne państwo,
później Liaotung Rosja wzięła w dzierżawę zyskując dostęp do morza Żółtego, Port Artur stał się twierdzą i bazą wojenną floty rosyjskiej na Oceanie Spokojnym, a Mandżuria dostała się w strefę wpływów Rosji,
jednak Japonia w wyniku wojny japońsko - rosyjskiej odzyskała Port Artur i południową część linii kolejowej zbudowanej przez Rosjan w Mandżurii,
Tybet ogłosił oddzielenie się od Chin, przy poparciu Anglii i stał się formalnie niezawisłym krajem o feudalno - teokratycznym ustroju.
Powstanie Albanii,
Posiadłości kolonialne Portugalii - Indie Portugalskie, Makau, Timor, Wyspy Azorskie, Angola, Gwinea Portugalska, Wyspy Zielonego Przylądka, Madera, Mozambik, Wyspy św. Tomasza i Książęca,
Dania - wyspy Dziewicze, wyspy Owcze, Grenlandia, Islandia, Nikobary
USA - Midway, Hawaje, wyspy Marshalla, Guam, wyspy Wake, Filipiny, Puerto Rico,
współczynnik kolonialny - stosunek powierzchni kolonii do powierzchni kraju macierzystego, a także wzajemny stosunek ich liczby ludności.
Państwa o charakterze półkolonii - Persja, Chiny, Turcja, walka o strefę ich wpływów
USA miały najlepszą bazę surowcową i najlepiej dostępną i to czyniło je potęgą przemysłową świata.
Dwucentryczna struktura gospodarki światowej - amerykańsko - europejska,
Niemcy
rozwój kapitalizmu zaczął się tu po powstaniu Cesarstwa Niemieckiego w 1871 r.
przyczyną opóźnienia Niemiec było rozdrobnienie polityczne kraju, hamujące postęp społeczny i gospodarczy,
dzięki koncentracji produkcji i rozwojowi techniki Niemcy dogoniły inne państwa,
kierunkiem ekspansji była Afryka, Daleki Wschód, Płw. Bałkański, Bliski Wschód,
Niemcy chciały opanować ujście Renu,
bogate zasoby węgla kamiennego i brunatnego oraz surowce chemiczne, rudy metali,
produkcja barwników syntetycznych i soli mineralnych,
Niemcy w ostatnim dwudziestoleciu XIX w. ogłosiły protektorat nad afrykańskim terytorium między Zatoką Wielorybią a rzeką Oranje, zajęły Togo i Kamerun.