13. Kultura a natura. Koncepcja Petera Singera

1. Kultura a natura

Naturalizm – życie zgodne z naturą, człowiek jest jej elementem, a wszystkie jego wytwory są pośrednio jej wynikiem

Antynaturalizm – odrębność natury i kultury, świata ludzi i świata zwierząt

podział człowiek- zwierzę / kultura- natura dziś ten podział powoli umiera/ wydaje się być sztuczny

Można twierdzić, iż stosunek ludzi do zwierząt jest jednym z mierników poziomu kultury ludzi;

przyzwolenie na np. torturowanie i sprawiania bólu oraz cierpień zwierząt może być wskaźnikiem barbarzyństwa danej cywilizacji lub danego społeczeństwa.

Taki stosunek do zwierząt, który odrzuca możliwość zadawania bólu i cierpienia zwierzętom byłby, w tym świetle, wskaźnikiem wysokiego poziomu kultury i moralności.

Współcześnie na zwierzęta patrzy się raczej z punktu moralności - zabrania się ich krzywdzenia, `bo one także cierpią`

W tym miejscu pojawia się problem, czy jest cierpienie. Czy jest typową cechą ludzką?

Cierpienie jest zarówno psychiczne jak i fizyczne – potrzeba jest do tego świadomość…

Obecnie funkcjonuje tendencja sprzeciwu wobec drastycznym rozróżnieniom zwierząt i ludzi

Coraz częściej mówi się o kulturze zwierzęcej – Singer mówi: znieśliśmy segregacje rasową – świat się nie zawalił, więc teraz możemy znieść segregacje między człowiekiem a zwierzęciem -_-

2. Co przynależy do kultury a co do natury? – Gdzie się kończy człowiek, gdzie zaczyna zwierzę?

Rozdział kultury od natury jest ważnym przedmiotem rozważań;

np. zachowania rodziców na korzyść potomków przypisuje się dość powszechnie ludziom, nie zwierzętom; oznacza to, iż zakłada się, że opieka nad dziećmi (wychowanie) jest przejawem kultury wśród ludzi, natury zaś (instynktu) u zwierząt.

W obecnych czasach, tj. w czasach o podwyższonej świadomości ekologicznej, taki rozdział jest coraz częściej poddawany krytyce i uznawany jako sztuczny. Można więc pytać, czy stosunek do potomstwa jest u ludzi i (niektórych) zwierząt zasadniczo odmienny; np. czy troskliwa mama-człowiek i troskliwa mama-szympansica stanowią przykłady odmienności (kultura – natura) czy podobieństwa zachowań (obie chcą tego samego, to znaczy dobra dla swoich dzieci).

2. Antropocentryzm – patrzenie na świat natury wg zasad ludzkich

Antropocentryzm to postawa, bardzo popularna w historii kultury Zachodu, stawiająca człowieka w centrum świata wartości, historii i sensu;

Postawie tej zazwyczaj towarzyszy antropomorfizm, to znaczy narzucanie światu nie-ludzkiemu ludzkich kategorii myślenia i zachowania (np. zły wilk, niewinna owca).

Antropocentryzm może przybrać postać egoizmu gatunkowego (albo szowinizmu gatunkowego), czyli stanowiska, wedle którego, człowiek ma decydować, w imię dobra człowieka, jak traktować inne organizmy żywe, w tym zwierzęta. Wtedy, od człowieka będzie zależało czy je uszanuje, czy nie.

` zachowaniem typowym dla antropocentryzmu jest próba nauczania zwierząt zachowań ludzkich

` typowe jest także myślenie, że zwierzęta dokonują zniszczeń np. naszych pól uprawnych

` rozgłos o atakach rekinów – kto tu kogo atakuje?

3. Naturalizm i anty-naturalizm

- światu kultury dość często przypisuje się ludzką świadomość (jednocześnie odmawiając przynależności do niego zwierzętom, które tej świadomości nie posiadają)

Koncepcje naturalistyczne mówią, iż człowiek jest częścią przyrody i podlega jej prawom; zasadniczo nie różni się od zwierząt

- najważniejszymi wartościami dla człowieka (jak i dla zwierząt) jest dążenie do przyjemności oraz minimalizacja bólu i cierpienia

- wybitnym głosicielem takiego stanowiska był reprezentant humanizmu renesansowego Michał de Montaigne

  

Koncepcje antynaturalistyczne mówią, iż człowiek tylko w pewnym zakresie jest częścią przyrody, to znaczy w zakresie życia biologicznego;

`najważniejszym przejawem człowieczeństwa jest życie nie podlegające prawom przyrody, to znaczy kultura.

` w świetle tych koncepcji, kultura jest czymś, co odróżnia w sposób zasadniczy człowieka od zwierzęcia.

` ważny reprezentant antynaturalistycznych koncepcji kultury, Roman Ingarden 

4. Chrześcijaństwo wobec zwierząt – człowiek nazwał zwierzęta, mają mu być podległe

 Główny nurt myśli chrześcijańskiej nie dostrzegał w zwierzętach bytów równych człowiekowi. Księga Rodzaju mówi o człowieku jako obrazie Boga; także w świetle jej zaleceń, człowiek ma czynić ziemie sobie poddaną. Także, człowiekowi jedynie (nie zwierzętom) przysługuje dusza i perspektywa zmartwychwstania.

Spektakularnym wyjątkiem, w ramach tej tradycji, jest św. Franciszek, uznawany za prekursora ekologii; zwierzęta nazywał swoimi braćmi i postulował budowanie wobec nich postawy miłości.

Dodatkowo ciekawym przykładem jest Arka Noego, do której zabrał wszystkie gatunki zwierząt, a nie uchronił większości ludzi.

 

5. Idea Wyzwolenia Zwierząt

 Idea ta nawiązuje do innych idei wyzwolenia uciskanych mniejszości;

od pewnego czasu mamy na Zachodzie wyraźnie zarysowaną tendencję do emancypacji uciskanych grup społecznych np. kobiet, czarnoskórych, niepełnosprawnych, przedstawicieli mniejszości narodowych i seksualnych.

W tę tendencję wpisuje się idea wyzwolenia zwierząt.

 

  6. Projekt Wielkich Małp (Peter Singer, Jane Goodall, Richard Dawkins)

 Celem projektu jest nadanie pewnych praw ludzkich (prawo do życia, prawo do wolności, prawo do nie bycia przedmiotem tortur) czterem gatunkom małp: szympansom, bonobo, gorylom i orangutanom.

` Skoro sądzimy, iż niezależnie od wieku i sprawności umysłowej wszyscy ludzie mają pewne podstawowe prawa, to dlaczego mamy ich odmawiać wielkim małpom człekokształtnym, nawet sprawniejszym umysłowo od niektórych ludzi?

` Projekt Wielkich Małp został przyjęty przez parlament Hiszpanii w 2008 roku 

Zasada równego rozważania interesów – jedzenie, badania laboratoryjne