Układ mięśniowy

Mięśnie są narządami mającymi zdolność kurczenia się. Mięsień kurcząc się zmniejsza swoją długość.
W zależności od budowy i czynności wyróżniamy trzy rodzaje mięśni:
a) mięśnie poprzecznie prążkowane
- zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej
- są czynnymi narządami ruchu
- mogą powodować ruchy przemieszczania (zmianę pozycji poszczególnych części ciała względem siebie lub całego ciała – chód) bądź ruchy odkształcania (np. skurcz mięśni brzuch powoduje skurcz jelit)
- kurczą się szybko pod wpływem impulsów z OUN
- ich praca podlega naszej woli
b) mięśnie gładkie
- zbudowane są z tkanki mięśniowej gładkiej
- występują w ścianach narządów wewnętrznych (w ścianach naczyń krwionośnych, przewodu pokarmowego, narządów moczowych i płciowych, w gałce ocznej i jej otoczeniu)
- kurczą się powoli i powoli powracają do swojej pierwotnej długości
- są niezależne od naszej woli (czynnością tej mięśniówki zarządza układ nerwowy autonomiczny, będący poza kontrolą naszej świadomości)
c) mięsień sercowy
- zbudowany z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca
- charakteryzujące się obecnością wstawek, budową zbliżone do mięśni poprzecznie prążkowanych
- jest niezależny od naszej świadomości, pod względem czynności i rodzaju unerwienia zbliżony do mięśni gładkich

Mięśnie poprzecznie prążkowane – ogólna budowa

W obrębie mięśnia wyróżniamy:
- ścięgno początkowe
- brzusiec
- ścięgno końcowe

Brzusiec
Ma ciemnoczerwone zabarwienie, zbudowany jest z włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych, mających właściwość kurczenia się.

Ścięgno
O barwie białawo-srebrzystej. Zbudowane jest z tkanki łącznej włóknistej, na ogół znajduje się na obu końcach brzuśca i łączy mięsień ze szkieletem.
Ścięgno mięśnia szerokiego jest płaskie i nosi nazwę rozcięgna. Na zewnątrz mięsień okryty jest omięsną.

Podział mięśni poprzecznie prążkowanych

1. Biorąc pod uwagę miejsce przyczepu, wyróżniamy:
   - mięśnie szkieletowe, mające przyczep początkowy i przyczep końcowy do kości
   - mięśnie mimiczne (wyrazowe, skórne), mające przyczep początkowy do kości i przyczep końcowy do skóry

2. Biorąc pod uwagę układ włókien mięśniowych względem ścięgna:
   - mięśnie wrzecionowate
   - mięśnie dwu-, trój- i czterogłowe (w zależności od liczby ścięgien początkowych)
   - mięśnie dwubrzuścowe (zawierają ścięgno śródmięśniowe)
   - mięśnie proste (segmenty włókien mięśniowych przedzielone są krótkimi ścięgnami zwanymi smugami ścięgnistymi)
   - mięśnie pierzaste
   - mięśnie półpierzaste

3. Ze względu na kształt:
   - mięśnie długie, np. mięśnie kończyn
   - mięśnie krótkie, np. część mięśni kręgosłupa
   - mięśnie szerokie o płaskim brzuścu i szerokim ścięgnie (rozcięgnie), np. mięśnie tworzące ściany klatki piersiowej, jamy brzusznej, miednicy
   - mięśnie okrężne (zwieracze), np. mięsień okrężny oka, mięsień okrężny ust, zwieracz odbytu

4. W zależności od topografii (lokalizacji):
   - mięśnie głowy
   - mięsnie szyi
   - mięśnie tułowia:
   * mięśnie klatki piersiowej
   * mięśnie grzbietu
   * mięśnie brzucha
   * mięśnie miednicy mniejszej
   - mięśnie kończyny górnej
   - mięśnie kończyny dolnej

5. Biorąc pod uwagę działanie:
   - mięśnie synergistyczne – współdziałają w wykonywaniu jakiegoś ruchu
   - mięśnie antagonistyczne – wykonują przeciwstawną pracę

6. Ze względu na pełnioną czynność wyróżniamy:
   - mięśnie zginacze i mięśnie prostowniki
   - mięśnie odwodziciele i mięśnie przywodziciele
   - mięśnie nawracacze i mięśnie odwracacze

Liczba mięśni jest określona ilością 450-500 mięśni. W zależności od tego czy poszczególne części mięśnia są liczone łącznie – jako jeden mięsień, czy też jako odrębne mięśnie.

Narządy pomocnicze mięśni to powięzie (błony łącznotkankowe otaczające pojedyncze mięśnie lub grupy mięśni wykonujących tę samą czynność, np. grupę zginaczy ramienia), pochewki ścięgien oraz kaletki maziowe (zewnętrzne uwypuklenia błony maziowej występujące tam, gdzie ścięgna mięśni trą o podłoże).

Ruch w stawie zależy od położenia mięśni względem stawu. Jeśli mięsień znajduje się z przodu względem stawu, np. stawu łokciowego, działa jako zginacz.
Gdy leży od tyłu funkcjonuje jako prostownik.
Mięśnie położone bocznie pracują zwykle jako odwodziciele.
Mięśnie położone przyśrodkowo działają jako przywodziciele.
Za ruchy obrotowe w stawach odpowiadają zwykle mięśnie biegnące skośnie lub poprzecznie w stosunku do osi stawu.

Najczęściej mięśnie są tak położone względem stawów, że pracują w kilku kierunkach.

Nazwy mięśni mogą być uzależnione od:
- miejsca przyczepu mięśnia (np. mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, mięsień kruczo-ramienny)
- topograficznego położenia (np. mięsień ramienny, mięsień piszczelowy przedni, mięsień międzyżebrowy zewnętrzny)
- kierunku przebiegu mięśnia (np. mięsień skośny zewnętrzny brzucha, mięsień okrężny oka)
- czynności mięśnia (np. mięsień zginacz promieniowy nadgarstka, prostownik palców)
- jego budowy (np. mięsień dwugłowy uda, mięsień trójgłowy ramienia, mięsień prosty brzucha)
- jego ogólnej postaci ( np. mięsień najszerszy grzbietu, mięsień obły większy, mięsień zębaty przedni górny, mięsień zębaty tylny dolny)

Przepona
Jest ruchomą przegrodą kopulasto wysklepioną ku górze, oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej, jest mięśniem płaskim poprzecznie prążkowanym, ale częściowo tylko zależnym od naszej woli. W przeponie wyróżnia się część mięśniową położoną obwodowo (zaczepioną za kręgi lędźwiowe i dolny otwór klatki piersiowej) oraz część ścięgnistą tworzącą środek ścięgnisty przepony.

W przeponie znajdują się trzy otwory (rozwory przepony):
- rozwór aortowy – przez niego przechodzi aorta (tętnica główna) i przewód chłonny piersiowy
- rozwór przełykowy – przez niego przechodzi przełyk i nerwy błędne
- otwór żyły głównej

Przepona jest ważnym najsilniejszym mięśniem wdechowym. Powoduje ona tzw. Oddychanie brzuszne. Podczas skurczu przepona spłaszcza się (zwiększa się pojemność jamy klatki piersiowej), następuje wdech. Współdziałają z nią mięśnie klatki piersiowej. Czynność przepony jest sterowana przez autonomiczny ośrodek oddechowy (położony w rdzeniu przedłużonym) u człowieka dorosłego przepona kurczy się 16-20 razy na minutę, u noworodka 40 razy na minutę.

MIĘŚNIE GŁOWY

1. Mięsień skroniowy i żwacz – podnoszą żuchwę ku górze i przyciskają ją do szczęki

2. Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy – unosi żuchwę, współdziała z mięśniem skroniowym i żwaczem.

3. Mięsień skrzydłowy boczny – wysuwa żuchwę do przodu, powoduje skurcz jednostronny.

4. Mięśnie mimiczne (wyrazowe twarzy):
- mięsień potyliczno-czołowy – podczas skurczu powoduje powstanie bruzd poprzecznych na czole
- mięsień marszczący brwi – kurcząc się tworzy fałdy pionowe na czole
- mięsień okrężny oka – zamyka szparę powiekową i zwęża wejście do oczodołu. Przy jego skurczu możliwe jest zaciśnięcie powieki.
- mięsień okrężny ust – powoduje zaciskanie warg i przyciśnięcie ich do zębów. Włókna obwodowe umożliwiają gwizdanie.
- mięsień jarzmowy większy – umożliwia poruszanie ustami
- mięsień dźwigacz wargi górnej – powoduje uniesienie wargi ku górze i rozciągnięcie do boku
- mięsień śmiechowy – umożliwia rozciągnięcie kącika ust w kierunku bocznym
- mięsień obniżający wargę dolną – pociąga kąciki ust do dołu i lekko bocznie
- mięsień policzkowy – umożliwia granie na instrumentach dętych

MIĘŚNIE SZYI

Mięsień szeroki szyi – leży powierzchownie, lekko ściąga żuchwę do dołu, bierze udział w otwieraniu ust

Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy – umożliwia przechylanie głowy ku tyłowi, do boku, do przodu i odwracanie twarzy w stronę przeciwną

MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ

Tworzą zespoły, z których powierzchowny jest związany z obręczą kończyny górnej i kończyna górną wolną, a zespół głęboki stanowi właściwe mięśnie klatki piersiowej.

1. Mięsień piersiowy większy – pokrywa swą masą górna część przedniej powierzchni klatki piersiowej. Skurcz całego mięśnia pociąga ramię ku przodowi i do linii środkowej ciała, obracając je do wewnątrz. Gdy ramię jest uniesione, opuszcza je ku dołowi.

2. Mięsień piersiowy mniejszy – położony jest pod piersiowym większym, przy danej łopatce unosi żebra i obniża łopatkę.

3. Mięsień zębaty przedni – położony jest na ścianie bocznej klatki piersiowej. Pociąga łopatkę do przodu, umożliwia odwodzenie ramienia.

4. Mięsnie międzyżebrowe – położone są w przestrzeniach międzyżebrowych. Tworzą dwie warstwy – wewnętrzną i zewnętrzną.
   Mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne są mięśniami wydechowymi.
   Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne są mięśniami wdechowymi.
   Mięśnie te wypełniają przestrzenie począwszy od mostka do katów żebrowych.

MIĘŚNIE BRZUCHA

1. Mięsień prosty brzucha

2. Mięsień skośny zewnętrzny brzucha

3. Mięsień skośny wewnętrzny brzucha

4. Mięsień poprzeczny

Tworzą one ochronę dla narządów wewnętrznych jamy brzusznej. Posiadają obszerne pola przyczepu w obrębie żeber, mostka, grzebienia biodrowego, kości łonowej, kręgów lędźwiowych. Mięśnie te powodując opuszczenie żeber, pełnią rolę mięśni wydechowych. Powodują one zginanie tułowia do boku oraz ruchy obrotowe tułowia.

MIĘŚNIE GRZBIETU

Tworzą trzy warstwy:

1. Warstwa powierzchowna:
   - mięsień czworoboczny
   - mięsień najszerszy grzbietu
   - mięsień równoległoboczny
   - mięsień dźwigacz łopatki

2. Warstwa głębsza (środkowa): ·- mięsień zębaty tylny górny
   - mięsień zębaty tylny dolny

3. Warstwa głęboka:

- mięsień płatowy
- mięsień półkolcowy

Mięsnie grzbietu ciągną się od powierzchni kości krzyżowej i miednicy do głowy. Tworzą kilka warstw składających się z mięśni różnych kształtów. Ich przyczepy znajdują się na czaszce, kręgosłupie, kości biodrowej, żebrach, kończynie górnej.
Mięśnie te utrzymują postawę wyprostowaną, są szczególnie czynne przy pochylaniu tułowia do przodu. Przy silnym skurczu tych mięśni, tułów zostaje wyprostowany i przechylony do tyłu.

MIĘŚNIE KOŃCZYNY GÓRNEJ

1. Mięśnie obręczy kończyny górnej:
   - mięsień naramienny
   - mięsień nadgrzebieniowy
   - mięsień podgrzebieniowy
   - mięsień podłopatkowy
   mięśnie te poruszają kończyną w stawie barkowym.

2. Mięśnie ramienia:

1. Zespół przedni
   - mięsień dwugłowy ramienia – odwraca przedramię i zgina je w stosunku do ramienia
   - mięsień kruczo-ramienny – podnosi i przywodzi ramię
   - mięsień ramienny – to silny zginacz ramienia

2. Zespół tylny:
   - mięsień trójgłowy ramienia – to silny prostownik ramienia

1. Mięśnie przedramienia
   Zginają lub prostują, nawracają lub odwracają przedramię. Dzielą się na trzy grupy:

1. Grupa przednia – w przewadze zginanie
   - zginacz promieniowy nadgarstka
   - mięsień nawrotny obły
   - mięsień dłoniowy długi
   - zginacz łokciowy nadgarstka
   - zginacz powierzchowny palców
   - zginacz głęboki palców
   - zginacz długi kciuka
   - Mięsień nawrotny czworoboczny

2. Grupa boczna – nawracanie i odwracanie

3. Grupa tylna – prostowniki
   - mięsień prostownik palców
   - mięsień prostownik łokciowy nadgarstka
   - mięsień łokciowy

MIĘSNIE KOŃCZYNY DOLNEJ

1. Mięśnie obręczy kończyny dolnej – tworzą trzy grupy

1. Grupa przednia

2. Grupa tylna (mięsnie pośladkowe)

3. Mięśnie głębokie miednicy

Mięśnie pośladkowe leżą na zewnętrznej powierzchni talerza biodrowego. Najgrubszy i największy to mięsień pośladkowy wielki. Prostuje udo, cofa je, działa przy wspinaniu się pod górę, przy podnoszeniu się z pozycji siedzącej. W pozycji stojącej jest stabilizatorem miednicy.

1. Mięśnie uda – dzielą się na trzy grupy:

1. Grupa przednia:
   - mięsień krawiecki
   - mięsień czworogłowy uda
   Są to mięśnie zginające staw biodrowy i prostujące staw kolanowy.

2. Grupa tylna:
   - mięsień dwugłowy uda
   - mięsień półścięgnisty
   - mięsień półbłoniasty
   jest to grupa antagonistów w stosunku do grupy przedniej – prostują staw biodrowy i zginają staw kolanowy.

3. Grupa pośladkowa – mięśnie przywodzące kończynę

1. Mięśnie podudzia – dzielą się na trzy grupy
   - grupa przednia – prostowniki

- grupa tylna – zginacze

- grupa boczna – nawracacze, odwracacze

4. Mięśnie stopy – dzielą się na:
- mięśnie grzbietu stopy
- mięśnie podeszwy