MONOPOL

Monopolista jest jedynym, faktycznym i potencjalnym dostawcą produktu wytwarzanego w określonej gałęzi. Czyli monopol występuje wtedy gdy jedna firma dostarcza całą produkcję dóbr i usług w naszym kraju lub na danym obszarze, przykładami są poczta czy gazociągi miejskie. Monopolistą jest Royal Mail, wyłączny dostawca znaczków brytyjskich. Dla porównania Airbus jest jedynym wielkim producentem samolotów w Europie, lecz nie jest monopolistą, ponieważ na rynku międzynarodowym napotyka ogromną konkurencję ze strony Boeinga. Przesłanką istnienia monopolu może być posiadanie patentu, praw autorskich lub prawo wyłączności na sprzedaż danego produktu na danym rynku.
Monopol może mieć charakter:
- wymuszony- występuje wtedy, kiedy jeden z producentów towaru lub usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują
- państwowy- występuje wtedy, kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy czy monopol loteryjny)
- naturalny- wynika z natury dostarczanej usługi lub towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie gazu, prądu elektrycznego, telekomunikacja itp.)

Produkt monopolu jest jedyny w swoim rodzaju, co oznacza, że nie posiada bliskiego substytutu, a więc elastyczność mieszana popytu równa jest zeru. Poprzez to w warunkach monopolu producent aktywnie wpływa na cenę i ilość oferowanego dobra. Wielkość produkcji jest ustalona na poziomie optimum ekonomicznego, podaż nie zależy więc od ceny. Monopolista jest cenotwórcą- kontroluje cenę. Nie ma zagrożenia ze strony konkurencji, ponieważ ona nie występuje. Wiąże się to ściśle z barierami wejścia i wyjścia na rynek w warunkach monopolu, co oznacza, że wyznaczając ilość i cenę nie musi prowadzi ć działań odstraszających konkurencję, a tylko kieruje się maksymalizacją zysku, możliwego do uzyskania na rynku. Na bariery wejścia mają wpływ bariery kapitałowe wiążące się z wysokimi nakładami początkowymi, korzyści skali czyli konieczność produkowania od razu dużych wolumenów, wejście na taki rynek może sprawić nagłe obniżenie się ceny, co spowoduje nieopłacalność produkcji. Kolejną barierą wejścia jest czysta przewaga jakościowa lub kosztowa i co za tym idzie innowacje techniczne, skumulowany kapitał doświadczenia czego przykładem jest Coca-Cola. Istotną rolę odgrywają także patenty, prawa autorskie, znaki firmowe i inne bariery prawne takie jak koncesje i licencje.

Krzywa popytu na produkt monopolisty jest zarazem nachyloną w dół krzywą popytu dla gałęzi. Wynika z tego, że utarg krańcowy (MR) jest mniejszy od ceny, za którą zostaje sprzedana dodatkowa jednostka produktu. Dodatkowa produkcja obniża przychód z wytworzonych poprzednio jednostek, bo cena spada, kiedy przesuwamy się w dół po krzywej popytu. Im mniej elastyczna jest krzywa popytu, tym silniej dodatkowa jednostka produktu wpłynie na obniżkę ceny i zmniejszenie utargu z już sprzedanych jednostek. Przy każdej wielkości produkcji, MR leży poniżej krzywej popytu, a rozpiętość ta jest tym większa, im mniej elastyczny jest popyt. Jednocześnie im większa jest produkcja, tym większa będzie strata utargu z już wyprodukowanych jednostek, spowodowana obniżeniem ceny w celu sprzedania dodatkowej jednostki. Dla danej krzywej popytu utarg krańcowy odchyla się poniżej ceny tym mocniej, im większy jest wolumen produkcji. Po przekroczeniu pewnego poziomu produkcji (4 jednostki na rysunku) strata utargu z już istniejącej produkcji jest większa niż przychód uzyskany za dodatkową jednostkę produktu. Utarg krańcowy staje się ujemny. Dalsze zwiększenie produkcji zmniejsza utarg całkowity.