Zestaw 9.
Norma społeczna i jej źródła.
Problemy wynikające ze starzejącego się społeczeństwa w Europie.
Pozycja społeczna i jej atrybuty
Wykluczenie w Polsce.
Jaki jest system zabezpieczenia społecznego w Polsce?
AD1. Norma społeczna i jej źródła
Norma społeczna to aprobowana przez większość członków grupy lub społeczeństwa zasada określająca, które zachowania są w danej sytuacji społecznie akceptowane, a które nie. Sposób zachowania jednostki jest zależny od zajmowanej przez nią pozycji społecznej i odgrywanej przez nią roli społecznej.
Normy społeczne regulują zachowania ludzi (także wobec siebie), wyznaczają dobór środków do realizacji celu oraz ułatwiają interakcje poprzez dostarczanie wzorów oczekiwanych reakcji.
Ze względu na przedmiot regulacji możemy wyróżnić: normy wyglądu zewnętrznego (dotyczące m.in. ubioru, budowy ciała), normy zachowań (etykietę), normy dotyczące celu grupowego oraz poglądów poszczególnych członków grupy.
Normy społeczne mogą być formalne – kiedy zasady spisane są w postaci regulaminów lub przepisów, lub też nieformalne – obowiązujące w społeczeństwie zwyczajowo.
Przestrzeganie norm społecznych jest społecznie sankcjonowane przez system kontroli społecznej*
(*kontrola społeczna – system nakazów, zakazów, sankcji i innych środków oraz metod, które służą grupie lub społeczeństwu do utrzymywania konformizmu ich członków wobec wartości, norm i wzorów zachowań przyjętych w danej zbiorowości. Wyróżniamy kontrolę społeczną: formalną, nieformalną, wewnętrzną i zewnętrzną).
Struktura norm społecznych („struktura normatywna”) jest podzielona na zwyczaje, obyczaje, tabu i prawa.
Zwyczaje to rutynowe czynności życia codziennego o małym znaczeniu moralnym; za ich nieprzestrzeganie jednostka może zostać napiętnowana, nie jest jednak karana np. więzieniem.
Obyczaje to normy uważane za najistotniejsze dla funkcjonowania społeczeństwa i życia społecznego jako całości, dlatego też ich nieprzestrzeganie jest ostro sankcjonowane.
Tabu oznacza obyczaje proskryptywne, tzn. takie, które określają, czego nie powinno się robić.
Prawa są normami ustanowionymi i wymuszanymi przez władzę polityczną społeczeństwa. Prawa spisane i skodyfikowane określane są jako „ustawodawstwo”. Prawo stosowane jest do zachowań uważanych za istotne dla całego społeczeństwa.
Normy społeczne mogą powstać w dwojaki sposób: jako zachowania formalnie określone przez grupy i instytucje społeczne, bądź też, jako wynik procesu interakcji i typizacji zachowań. Ogólnie rzecz ujmując, jest to wywieranie wzajemnego wpływu społeczeństwa i pojedynczego człowieka na zasadzie sprzężenia zwrotnego. W pierwszym przypadku norma społeczna może jawić się jako narzucony z góry postulat, jednak każdy człowiek powoli przystosowuje się do potrzeb i wymogów życia społecznego. Rozwój tego przystosowania sprawia, iż ocena społeczna staje się coraz bardziej bliska ocenie indywidualnej, aż wreszcie różnice te zmaleją do zera, powodując oparcie oceny społecznej na wewnętrznym przeświadczeniu jednostki o jej oczywistości.
AD2. Problemy wynikające ze starzejącego się społeczeństwa w Europie.
Problemy wynikające ze starzenia się społeczeństw Europy możemy rozpatrywać w trzech aspektach:
- na poziomie mikro (rodzina)
- na poziomie mezo (społeczeństwo lokalne)
- na poziomie makro (całe społeczeństwo)
Pierwszym aspektem, na który wpływa proces starzenia się, jest poziom mikro. Następuje zmiana proporcji pomiędzy różnymi grupami wieku – w rodzinie rodzi się coraz mniej dzieci, za to starsze pokolenie powoli się starzeje. Z racji roli pośrednika między pokoleniami, pomocą dla ludzi starszych jest średnie pokolenie. W tym zaś pokoleniu decydującą rolę odgrywają kobiety – to na ich barkach spoczywa najczęściej ciężar opieki zarówno nad dziećmi, jak i nad osobami starszymi (rodzice, dziadkowie). Warto tu zauważyć, iż możliwości opiekuńcze rodziny słabną, w miarę jak przybywa w niej starych ludzi.
Poza tym w związku z coraz późniejszym wiekiem decyzji prokreacyjnych rodziców, dziadkowie są zbyt słabi i zmęczeni, by móc opiekować się wnukami.
W przypadku poziomu mezo, czyli społeczeństw lokalnych, problemem starzenia się ludności mogą być potrzeby wynikające w dużej ilości sędziwych mieszkańców danego obszaru, co wymaga zmian, m.in. w Lokalnej polityce społecznej, organizacji komunikacji publicznej i zagospodarowaniu przestrzeni.
Największy wpływ zjawisko starzenia się ludności ma na poziomie makro, a więc na całe społeczeństwo. Łatwo można zauważyć zmiany na scenie politycznej – np. „siwienie elektoratu” – wzrost udziału ludzi starych wśród potencjalnych wyborców oraz wzrost starszych grup wiekowych wśród faktycznych uczestników wyborów, co wymaga zmian w polityce społecznej i nakierowaniu kampanii wyborczych do starszego pokolenia. Ma to wpływ również na podwyższenie wieku emerytalnego, a w związku z tym – zmiany w systemie emerytalnym.
AD3. Pozycja społeczna i jej atrybuty.
Pozycja społeczna to wyróżnione i określone w danej kulturze miejsce jednostki w hierarchii społecznej i szerzej – w strukturze społecznej. Pozycja społeczna określa prestiż jednostki. Z zajmowanej pozycji społecznej wynika rola społeczna jaką odgrywać powinna jednostka. Osoba znajdująca się na pewnej pozycji społecznej związana jest też z określonymi przywilejami i obowiązkami, jakie powinna pełnić wobec grupy czy społeczeństwa (wiąże się z oczekiwaniami grupy wobec postaw i zachowań jednostki oraz jej obowiązków, jak również z oczekiwaniami jednostki wobec grupy, wypływającymi z jej praw i przywilejów).
Pozycja społeczna wyznacza lub wzmacnia atrybuty jednostki takie jak:
wykształcenie, zawód, dochód, zakres władzy, styl życia. W ten sposób kształtuje się prestiż społeczny, rozumiany jako pozycja w hierarchii społecznej uznawana z punktu widzenia autorytetu, wpływu i poważania społecznego określonej jednostki.
Pozycja społeczna jednostki rzutuje na jej ocenę rzeczywistości, a w szczególności ocenę własnego otoczenia społecznego. Określa ona też możliwości konsumpcyjne i dostępność do danych dóbr, co utożsamia ją ze statusem.
AD4. Wykluczenie w Polsce.
„Wykluczenie społeczne to sytuacja uniemożliwiająca lub znacznie utrudniająca jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów w godny sposób”
Problem wykluczenia dotyczy wszystkich współczesnych społeczeństw. W Polsce staje się on czytelny w kontekście intensywnych przemian społecznych ostatnich kilkunastu lat.
Rozróżniamy następujące rodzaje wykluczenia:
1. wykluczenie strukturalne, definiowane przez miejsce zamieszkania (wieś), niskie wykształcenie własne i ojca, dochody na osobę w gospodarstwie poniżej granicy ubóstwa
2. wykluczenie fizyczne, wyznaczane przez podeszły wiek, niepełnosprawność, niskie wykształcenie ojca
3. wykluczenie normatywne, utworzone przez uzależnienie od alkoholu i narkotyków, konflikt z prawem, samotność, dyskryminację ze względu na wygląd, przekonania, narodowość
4. wykluczenie materialne, definiowane przez bezrobocie i ubóstwo
W Polsce głównymi przesłankami dyskryminacji społecznej są odstępstwa od większościowej normy w zakresie uzależnień od alkoholu i narkotyków, zaburzeń psychicznych, naruszeń prawa i praktyk religijnych. W nieznacznym natomiast stopniu dyskryminację odczuwają osoby niepełnosprawne i kobiety. Z czego wcale nie wynika, że te ostatnie grupy nie są w taki lub innych sposób dyskryminowane.
AD5. Jaki jest system zabezpieczenia społecznego w Polsce?
Współczesny system zabezpieczenia społecznego w Polsce opiera się na idei solidarności społecznej, zgodnie z którą państwa zobowiązane jest do zapewnienia warunków bytu wszystkim, którzy nie ze swej winy nie mogą go sobie zapewnić przez własną pracę.
System ten ma trzy filary:
filar I: przymusowy repartycyjny w ZUS
filar II: przymusowy kapitałowy w OFE
filar III: dobrowolny kapitałowy prywatno-prawny
Administratorem systemu jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Środki pozyskiwane są z obowiązkowych składek wpłacanych przez pracodawców i częściowo pracowników, wymaga jednak dofinansowywania z budżetu państwa.
Świadczenia, które można uzyskać z ubezpieczeń społecznych, dzielimy na trzy rodzaje:
krótkoterminowe, czyli zasiłki okresowe (chorobowy, opiekuńczy, macierzyński, wychowawczy, świadczenia rehabilitacyjne)
jednorazowe (pogrzebowy)
długookresowe, czyli emerytury i renty (emerytura, renta, renta rodzinna)
Zestaw 10.
Co to jest grupa w sensie socjologicznym? Proces powstawania i struktura grup
Jaką rolę pełni PFRON w pomocy osobom niepełnosprawnym w Polsce?
Jakie są typy norm społecznych i co decyduje o ich przestrzeganiu?
Co to są zmienna zależna i niezależna, jaką metodą badawczą są warunkowane?
Jakie czynniki determinują zakres niepełnosprawności?
AD1. Co to jest grupa w sensie socjologicznym? Proces powstawania i struktura grup
Grupa społeczna to trwała, posiadająca wewnętrzną organizację zbiorowość, składająca się z co najmniej dwóch lub trzech osób, połączonych więzią społeczną, powstała na bazie wspólnych wartości i poczuciu odrębności grupowej, współdziałających ze sobą w realizacji wspólnych celów.
Socjologowie wyróżniają różne typy grup. Pierwszym podziałem jest podział na grupy pierwotne i wtórne.
- grupy pierwotne to małe grupy, których członków łączą bliskie, osobiste i trwałe relacje. Mają duże znaczenie dla jednostki (stanowią podstawę jej rozwoju społecznego), np. rodzina.
- grupy wtórne są większe, a ich trwałość ma charakter okresowy. Powstają w określonym celu, a związki między członkami nie są osobiste, dlatego nie wywierają silnego wpływu na jednostkę.
Grupy można też podzielić na swoje i obce. Grupa swoja to zbiorowość, do której jednostka należy i z którą dzieli poczucie tożsamości i lojalności. Grupa obca natomiast jest grupą, do której jednostka nie należy i co do której pozostaje niechętnie, a nawet wrogo nastawiona. Istnieją również tzw. grupy odniesienia, które nie są dla jednostki ważne i nie wpływają na jej działania. Wykorzystywane są natomiast do formułowania opinii oraz porównywania i oceny własnych zachowań (funkcje normatywna, porównawcza i audytoryjna).
Powstanie grupy jest czasami dziełem przypadku, ale często jednostka sama wybiera, do której grupy chce należeć. Na tę decyzję wpływają dwa główne czynniki, czyli styczność i podobieństwo.
Styczność (bliskość geograficzna) zwiększa prawdopodobieństwo interakcji i wspólnego działania, których rezultatem jest powstanie grupy społecznej. Podobieństwo między jednostkami natomiast warunkuje związek między osobami o podobnych zainteresowaniach, wartościach, pozycji społecznej, rasie, wieku, wyznaniu itp.
Każda grupa ma swoją organizację, czyli strukturę grupy. Struktura ta określana jest poprzez kilka pojęć, takich jak status, rola, hierarchia statusów i granice.
Status to pozycja, jaką jednostka zajmuje z danej grupie, a rola to aktywności społeczne, których się od jednostki oczekuje. Każda grupa składa się z powiązanych wzajemnie statusów i odpowiadających im ról. Różne statusy służą różnym aspektom ogólnych celów grupy. Statusy te nie muszą być wobec siebie równe. W związku z tym większość grup ma własną „hierarchię statusów”, w której niektórym statusom przypisuje się więcej władzy i szacunku niż innym.
Grupy mają też granice, które oddzielają członków od nie-członków. Służą one wzmacnianiu i pogłębianiu wzajemnych relacji i poczucia tożsamości grupowej.
AD2. Jaką rolę pełni PFRON w pomocy osobom niepełnosprawnym w Polsce?
PFRON (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych) jest rządową organizacją pełniącą bardzo ważną rolę w pomocy i funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych w każdym niemal aspekcie ich życia społecznego.
Przychodami Funduszu są głównie środki pochodzące z:
- obowiązkowych miesięcznych wpłat dokonywanych przez pracodawców, którzy zatrudniają co najmniej 25 pracowników, a liczba osób niepełnosprawnych nie przekracza 6 %
- dotacji z budżetu państwa
- innych dotacji, darowizn, dobrowolnych wpłat pracodawców itd.
Środki PFRON przeznaczane są na różnorodne działania dotyczące rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych oraz ich zatrudnianie, czyli m.in. na:
- dofinansowanie do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych oraz refundacji składek na ZUS
- przystosowanie i wyposażenie nowych i istniejących stanowisk pracy na potrzeby osób niepełnosprawnych
- pomoc dla osób niepełnosprawnych rozpoczynających własną działalność gospodarczą (m.in. call-center)
- wsparcie finansowe imprez sportowych, kulturalnych i rekreacyjnych osób niepełnosprawnych
- turnusy rehabilitacyjne
- tworzenie warsztatów terapii zajęciowej i ZAZ (zakładów aktywności zawodowej)
- zaopatrzenie osób indywidualnych w sprzęt rehabilitacyjny, ortopedyczny oraz środki pomocnicze
- likwidację barier architektonicznych i komunikacyjnych
- wsparcie edukacji osób niepełnosprawnych (w tym szkoleń i doskonalenia zawodowego)
- wsparcie organizacji pozarządowych, działających na rzecz osób niepełnosprawnych
- programy mające na celu pomoc osobom niepełnosprawnym w zdobyciu wykształcenia i odnalezieniu się na rynku pracy (programy Junior, Student, Komputer dla Homera, Pegaz, Trener Pracy i in.)
AD3. Jakie są typy norm społecznych i co decyduje o ich przestrzeganiu?
Norma społeczna to aprobowana przez większość członków grupy lub społeczeństwa zasada określająca, które zachowania są w danej sytuacji społecznie akceptowane, a które nie.
Normy społeczne mogą być formalne – kiedy zasady spisane są w postaci regulaminów lub przepisów, lub też nieformalne – obowiązujące w społeczeństwie zwyczajowo.
Wyróżniamy następujące rodzaje (typy) norm społecznych:
- normy prawne, czyli zasady zachowania oparte na przepisach, ustanowione i uznane za obowiązujące przez państwo, dotyczą więc całego społeczeństwa; ich nieprzestrzeganie jest sankcjonowane przez państwo
- normy religijne, mające ograniczony zasięg i dotyczące jedynie osób danego wyznania; określają stosunki między ludźmi oraz formy i zasady kultywowania religii; sankcjonowane są przez instytucje religijne
- normy moralne (etyczne) – mają charakter absolutny, co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz jakiegoś określonego zachowania; dotyczą nie tylko jednostki, ale również całych grup społecznych
- normy obyczajowe, czyli reguły postępowania ludzi, ukształtowane w ich świadomości pod wpływem nawyku, w wyniku wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań; nie oceniają ani nie wartościują zachowań, określają natomiast co wypada, a czego nie wypada robić; normy obyczajowe kształtują się we wszystkich sferach życia i najczęściej mają niewielki, lokalny zasięg, jednak ich nieprzestrzeganie jest ostro sankcjonowane
- normy zwyczajowe, czyli nawyki i rodzaje zachowania charakterystyczne dla całego społeczeństwa bądź większych grup społecznych; nieprzestrzeganie norm zwyczajowych prowadzi do napiętnowania, nie jest jednak regulowane prawnie
AD4. Co to są zmienna zależna i niezależna, jaką metodą badawczą są warunkowane?
Zmienne są to wielkości, które mierzymy, kontrolujemy lub którymi manipulujemy w jakiś sposób w trakcie badań. Zmienne mogą mieć różne właściwości, zwłaszcza ze względu na rolę, jaką pełnią w naszych badaniach, jak też ze względu na to, jaki rodzaj miary można do nich zastosować.
Zmienna niezależna to zmienna lub czynnik będący przyczyną zmiany innej zmiennej (zmiennej zależnej).
Zmienną niezależną może być np. wiek, płeć (gdy np. chcemy określić co ma wpływ na sympatie polityczne /zmienna zależna/ możemy przyjąć, że będzie to wiek i płeć wyborców /zmienna niezależna/ i zbadać korelacje).
Zmienna zależna to zmienna lub czynnik będący pod wpływem innej zmiennej (zmiennej niezależnej).
Biorąc jako zmienną zależną, np. sympatie polityczne, możemy założyć, że zależą one od np. wieku, płci, sytuacji zawodowej, wykształcenia wyborców (które będą tutaj zmiennymi niezależnymi).
Szczególna cecha czy charakterystyka nie jest automatycznie zmienną zależną lub niezależną. Typ zmiennej zależy od roli, jaką odgrywa w specyficznym procesie badawczym. Celem tego procesu jest stwierdzenie, czy istnieje związek pomiędzy zmienną niezależną i zależną (korelacja).
Zmienne mogą być mierzone na różnych skalach pomiarowych, które możemy uszeregować według ilości informacji, których może dana zmienna/skala dostarczyć. Tak więc zmienne dzielimy na:
- nominalne (pozwalające jedynie na klasyfikację jakościową)
- porządkowe (pozwalające na rangowanie elementów, które mierzymy)
- przedziałowe (pozwalają nie tylko rangowa, ale też mierzyć różnice pomiędzy poszczególnymi elementami)
- ilorazowe (mające wszystkie cechy zmiennej przedziałowej, a ponadto charakteryzuje je istnienie punktu zera absolutnego).
AD5. Jakie czynniki determinują zakres niepełnosprawności?
Czynnikami determinującymi zakres niepełnosprawności są:
- czynniki biologiczne: zniesienie, ograniczenie lub zaburzenie przebiegu funkcji organizmu w zależności od stopnia i zakresu uszkodzenia jego organów lub układów
- czynniki jednostkowe: ograniczenie aktywności i działania
- czynniki społeczne: ograniczenie uczestnictwa w życiu społecznym – funkcjonowania społecznego
Możliwości i ograniczenia osób niepełnosprawnych o różnych rodzajach i stopniach niepełnosprawności warunkują, jakimi mogą być pracownikami. Uwarunkowania te zależą od niepełnosprawności, które możemy podzielić na cztery rodzaje.
1. Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną:
- osoby niewidome i słabowidzące,
- osoby niesłyszące i słabosłyszące,
- osoby głuchoniewidome;
2. Osoby z niepełnosprawnością fizyczną:
- osoby z uszkodzonym narządem ruchu,
- osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych;
3. Osoby z niepełnosprawnością psychiczną:
- osoby umysłowo upośledzone z niesprawnością intelektualną,
- osoby psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania;
4. Osoby z niepełnosprawnością złożoną, dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością
- wystąpić tu mogą połączenia różnych, wymienionych powyżej niepełnosprawności, np. osoba niewidoma z umysłowym upośledzeniem, osoba z uszkodzonym narządem ruchu z za burzeniami psychicznymi itp.