Zestaw 7: Dyktatura Sulli – zmiany ustrojowe

Sulla stał się dyktatorem nowego typu. Czas jego kadencji nie był – jak w tradycyjnej rzymskiej dyktaturze – ograniczony do 6 miesięcy. Nie była to bowiem dyktatura mieszcząca się w kategoriach prawnych dotychczasowej republiki, powoływana na czas określony dla ratowania państwa; dyktatura Sulli nie wynikała z istniejących zasad ustrojowych, lecz stanowiła wyraz polityczno-militarnej siły wodza. Sulla nie był dyktatorem wynikłym z istniejącego prawa, lecz dyktatorem-prawodawcą, który konstytuował nowy porządek prawny i polityczny republiki rzymskiej, dokonującym przy okazji krwawych prześladowań przeciwników politycznych z obozu „rewolucyjnego”.

Pierwszym etapem były tzw. proskrypcje aktywistów partii popolarów. Na wywieszonych publicznie tablicach były wypisane nazwiska osób wyjętych spod prawa, które każdy obywatel mógł bezkarnie zabić. Na listach proskrypcyjnych znajdowało się ok. 3000 osób (niektóre źródła podają liczbę 6500 – rozbieżność może wynikać z faktu, że Sulla wywieszał takie tablice proskrypcyjne dwukrotnie w okresie swojej dyktatury w Rzymie). Proskrybowani byli mordowani, a ich majątek był konfiskowany przez państwo i oddawany zwolennikom Sulli.

Drugim etapem rządów była próba restauracja tradycyjnego porządku arystokratycznego republiki. Sulla chciał koniecznie odbudować władzę i autorytet senatu rzymskiego. Poważnym problemem były ubytki liczebne senatorów wiążące się z prześladowaniami politycznymi z czasu rządów popularów – wielu senatorów zostało zamordowanych i nie posiadali prawowitych następców lub też nie posiadali następców pełnoletnich. W tej sytuacji Sulla podjął ryzykowną decyzję kooptacji do senatu swoich zwolenników, bez względu na ich status społeczny i pochodzenie (znaleźli się w nim nawet wyzwoleńcy). Ostatecznie liczba senatorów została podniesiona aż do 600 osób. Był to poważny błąd, gdyż senat stał się zbyt liczny aby móc sprawnie rządzić, a osoby nowopowołane nie posiadały autorytetu należnego senatorom, co czyniło tę próbę restauracji senatu z góry skazaną na niepowodzenie, a co uzewnętrzniło się już po śmierci Sulli w postaci ostatecznego upadku arystokratycznej republiki. Mimo to uważany jest za pierwszego historycznego kontrrewolucyjnego dyktatora, stanowiącego wzór dla prawicowych dyktatur XX wieku

Ustawy, a plebiscyty

Leges i plebiscita

Istotnym elementem prawodawstwa w starożytnym Rzymie stanowiły ustawy uchwalane bezpośrednio przez obywateli rzymskich na zgromadzeniach ludowych.

Uchwały zgromadzeń ludowych, zwane leges, obowiązywały wszystkich obywateli rzymskich. Projekt ustawy wnosił tzw. magistratus (konsul, pretor lub dyktator), którą następnie przegłosowywano (jawnie, później tajnie). Do roku 339 p.n.e. (lex Publilia Philonis) uchwalona ustawa wymagała zatwierdzenia senatu. Składała się z trzech części:

praescriptio – zawierającą imię wnioskodawcy, datę zebrania się zgromadzenia ludowego itp.

rogatio – zawierającą treść ustawy

sanctio – zawierające sankcje na wypadek złamania treści ustawy

Uchwaloną ustawę – lex – nazywano imieniem wnioskodawcy:

lex Poetelia 326 p.n.e.

lex Ogulnia 300 p.n.e.

lex Hortensia 287/286 p.n.e.

Uchwały plebsu uchwalane na zgromadzeniach plebejuszy concilia plebis zwane plebiscita dotyczyły w okresie archaicznym wyłącznie samych plebejuszy. Dopiero od roku 287 p.n.e. po uchwaleniu lex Hortensia uchwały plebejskie zostały zrównanie z leges i zaczęły odgrywać podstawową rolę w kształtowaniu prawa rzymskiego. Zgromadzenia ludowe jako ciało ustawodawcze działały do czasów cesarza Nerwy.

Dioklecjan i reforma ekonomiczna

Celem wielu reform Dioklecjana była poprawa sytuacji ekonomicznej cesarstwa. Utworzono nowy system poboru podatków polegający na ściąganiu należności w naturze z jednostek obliczeniowych ziemi zwanych iuga. Nałożono też podatek pogłówny zwany capitatio. Co pięć lat od 287 roku przeprowadzano cenzus podatkowy, czyli indykcję. System ten miał na celu głównie sprawniejsze uzyskiwanie środków utrzymania wojska. Reforma monetarna Dioklecjana miała na celu stabilizację gospodarczą i opanowanie inflacji. Zmieniono absolutną i względną wartość aureusa i argenteusa oraz nominałów brązowych. Sławny Edykt o cenach maksymalnych (Edictum de pretiis rerum venalium) z 301 roku szczegółowo ustalał maksymalne ceny produktów i usług, grożąc drastycznymi karami za ich nieprzestrzeganie. Jego celem było także powstrzymanie galopującej inflacji. Nie odniósł on większych skutków i wkrótce został anulowany.

Zestaw 16

Struktura administracyjna w Italii

-Italia została podzielona na 11 regiones Italiae (okręgów administracyjnych Italii); w ich skład wchodziły poszczególne miasta italskie

-mieszkańcami byli cives (obywatele danej gminy) i incolae civitatis (osoby, traktujące miasto jako miejsce stałego pobytu)

-incolae civitatis byli zobowiązani do posłuszeństwa wobec urzędników miejsca pobytu i gminy, z której pochodzili

-pod koniec życia Augusta istniało:

• 10 provinciae populi Romani (prowincji senackich) – leżących wewnątrz państwa

• 24 lub 25 provinciae Caesaris (prowincji cesarskich) – leżących na terenach przygranicznych

-prowincje powstały:

• na obszarach zdobytych podczas wojen

• poprzez podział już istniejących prowincji

• poprzez aneksję królestw zależnych

-namiestników prowincji nadal wybierano spośród byłych konsulów i pretorów; ich kadencja wynosiła 1 rok; pobierali wysokie wynagrodzenie

Uprawnienia obywateli w prawie prywatnym

-własność kwirytalna

- władza w rodzinie

-możność sporządzania testamentu

- mogli się odwoływać

- mogli głosować

Armia w dominacie

W celu zwiększenia ruchliwości i mobilności wojsk na granicy za panowania Konstantyna Wielkiego zreorganizowano armię, tworząc jej dwa rodzaje. Wojska przygraniczne (limitanei) miały za zadanie przyjmować na siebie pierwsze uderzenie wroga. Rolą natomiast armii lotnej (comitatenses), stacjonującej w pewnej odległości od granicy i tworzonej głównie przez konnicę, było niesienie pomocy w miejsca szczególnie zagrożone. Nowością było też wprowadzenie całkowitego rozdziału władzy cywilnej od wojskowej.