EKONOMIA ROZWOJU

ROZWÓJ

• reorganizacja i reorientacja całego systemu społeczno-ekonomicznego;

• obejmuje zmiany w dziedzinie dochodu narodowego, produkcji, instytucji, społeczeństwa, administracji i stosunków społecznych

CELE ROZWOJU

• sprowadzenie do wzrostu;

• szersza dystrybucja dóbr;

• poprawienie warunków życia;

• uniezależnienie od poddaństwa, wyzysku itp.;

EKONOMIA ROZWOJU

• część ekonomii badająca istotę i przyczynę ubóstwa oraz kierunków i narzędzi pobudzania rozwoju krajów słabo rozwiniętych;

• odnosi się do wszystkich krajów świata niezależnie od zaawansowania gospodarczego;

CELE EKONOMII ROZWOJU

• krótkookresowy - ograniczenie ubóstwa;

• długookresowy - metody i recepty na dogonienie krajów rozwiniętych

GENEZA EKONOMII ROZWOJU

• po II WŚ dostrzeżono dysproporcje państw;

• groźba eksplozji demograficznej;

• próba udzielenia pomocy krajom zniszczonym przez II WŚ przez USA (plan Marshalla);

• nieadekwatność dotychczasowych teorii wzrostu do realiów po II WŚ;

• frustracje społeczne w Krajach Słabo Rozwiniętych (KSR) wskutek niepowodzenia w niwelowaniu zacofania;

EWOLUCJA EKONOMII ROZWOJU

• powstała w latach 50';

• pierwsza praca o ER - Mandelbaum "Uprzemysłowienie terenów zacofanych" 1947;

• lata 50-70 nawiązywanie do dorobku ekonomii neoklasycznej; teorie związane z keynesizmem, teorie marksistowskie;

• lata 80' - kryzys ER bo niewiele ona dała, brak efekty "skapywania bogactwa" na kraje biedne; stąd wzrost znaczenia liberalnych koncepcji rozwoju;

KONSENSUS WASZYNGTOŃSKI

• 1989;

• udział brały: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy i Departament Skarbu USA;

• założenia konsensusu: zestaw zaleceń będących kanonem "właściwej" polityki gospodarczej zalecanej krajom z problemami ekonomicznymi lub po transformacji;

• konsensus był mocno liberalny, ograniczał do minimum rolę państwa;

• 3 filary Konsensusu Waszyngtońskiego: dyscyplina budżetowa, prywatyzacja, liberalizacja;

• pierwotnie był kierowany do krajów Ameryki Południowej

• 10 podstawowych założeń KW:

  • zachowanie dyscypliny budżetowej;

  • ukierunkowanie środków publicznych na dziedziny w których jest możliwa do osiągnięcia wysoka efektywność poniesionych kosztów (edukacja podstawowa, opieka zdrowotna, infrastruktura)

  • obniżenie krańcowych stóp podatkowych oraz rozszerzenie bazy podatkowej;

  • liberalizacja rynków finansowych;

  • utrzymanie stabilnego kursu walutowego na poziomie zapewniającym konkurencyjność eksportu;

  • liberalizacja handlu, redukcja taryf celnych;

  • zniesienie barier dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich;

  • prywatyzacja;

  • deregulacja rynków, wsparcie konkurencji;

  • zagwarantowanie praw własności;

WZROST GOSPODARCZY

• wzrost produkcji, konsumpcji i potencjału produkcyjnego;

• wzrost PKB (% i per capita);

• zmiany ilościowe, odzwierciedlające wzrost realnej wartości produkcji w gospodarce;

RODZAJE WZROSTU GOSPODARCZEGO

• Kryterium - zmiana w poziomie efektywności

  • wzrost ekstensywny - wzrost zakładów produkcji bez poprawy efektywności, np. Rosja, kraje opierające gospodarkę na surowcach;

  • wzrost intensywny - wzrost wynika również z poprawy efektywności;

• Kryterium - równowaga

  • wzrost zrównoważony - w warunkach dodatniego tempa wzrostu PKB zachowane są podstawowe warunki równowagi ogólnej;

  • wzrost niezrównoważony - gdy tak nie jest;

GOSPODARKA RYNKOWA

• podaż globalna > popyt globalny

GOSPODARKA CENTRALNIE PLANOWANA (GOSPODARKA NIEDOBORU)

• podaż globalna < popyt globalny

MIERNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO

• PKB

• PKB per capita (STOPA ŻYCIOWA LUDNOŚCI)

• PKB per capita PPP

DANE

• PKB PPP świata około 80 bln $;

• trend wzrostu PKB jest mocno wzrostowy;

• udział PKB USA w światowym PKB systematycznie spada a Chin rośnie;

• Największe gospodarki świata (PKB): 1. USA 16 bln $, 2. Chiny 8 bln $, 3. Japonia 6 bln $, 4. Niemcy 3,5 bln $, 5. Francja 2,6 bln $, 24. Polska 490 mld $;

• Największe gospodarki (PKB PPP): 1. USA 16 bln $, 2. Chiny 12 bln $, 3. Indie 4,7 bln $, Japonia 4,5 bln $, Niemcy 3,2 bln $, 21. Polska 792 mld $;

• PKB per capita: 1. Luksemburg 100 000 $, 2. Katar, 3. Norwegia, 4. Szwajcaria, 5. Australia, 182. Burundi, 183. Malawi, 184. Kongo 231$;

• podział świata na bogatą północ i biedne południe (północ + Australia, Nowa Zelandia i RPA);

• pod względem poziomu bogactwa północ 80 : 20 południe;

• pod względem liczby ludności północ 15 : 85 południe;

UBÓSTWO

• ubóstwo - niemożność osiągnięcia minimalnego standardu życiowe; wg Banku Światowego - 1$ dziennie;

• ubóstwo - środki materialne, kulturowe i socjalne są ograniczone w takim stopniu, że ich życie staje się nieakceptowalne (Komisja Europejska)

PRZYCZYNY UBÓSTWA B.R. SCHILLER

• teoria skażonych charakterów: przyczyna - ułomności indywidualne;

• teoria ograniczonych możliwości: splot wydarzeń poza kontrolną jednostki;

• teoria "wielkiego brata": winny jest rząd i restrykcyjna polityka gospodarcza

MIERNIKI UBÓSTWA

• indeks luki dochodowej - różnica między granicą ubóstwa a dochodem

• indeks Daltona - średnia odległość ludzi i ich dochodów od granicy ubóstwa

• wskaźnik zagrożenia ubóstwem;

• współczynnik Giniego - wskaźnik nierówności społecznej opartej na krzywej Lorenza; współczynnik Giniego mierzy krzywiznę krzywej Lorenza

DANE

• w długim okresie zwiększa się dysproporcja dochodów w skali świata;

• Bank Światowy: ubóstwo 1 $ na osobę dziennie, w 2001 było 2,1 mld takich osób;

• co 3,6 sekundy ktoś umiera z głodu;

• 815 mln ludzi na świecie cierpi z głodu lub niedożywienia;

• w 1960 dochody najbiedniejszych 20% ludzi stanowiły 1/30 najbogatszych 20%; dziś jest to 1 do 74;

• największe zróżnicowanie mierzone Gini występuje w Afryce (Zambia, Tanzania, Zimbabwe) i Ameryce Południowej (Wenezuela, Ekwador, Brazylia); najmniejsze zróżnicowanie w UE;

• najwyższe GINI w Europie: Rosja, Ukraina;

ROZWÓJ GOSPODARCZY

• pojęcie szersze niż wzrost gospodarczy;

• jest to proces ilościowych oraz jakościowych zmian w gospodarce;

• celem rozwoju jest zaspokajanie potrzeb społeczeństwa oraz wzrost jego zamożności;

• rozwój gospodarczy nie może istnieć bez wzrostu; wzrost bez rozwoju tak;

MIERNIKI ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO

• PKB, PNB, DNB per capita;

• HDI;

• HPI (Human Poverty Index);

• stopa inwestycji;

• liczba wynalazków, licencji, patentów;

• liczba lekarzy i łóżek szpitalnych na 10 000 osób;

HDI

• wskaźnik rozwoju społecznego;

• 3 wskaźniki cząstkowe:

  • poziom życia ludności - PKB per capita PPP;

  • oczekiwana długość życia;

  • dostępność edukacji (2/3 alfabetyzacja i 1/3 wskaźnik skolaryzacji na poziomie podstawowym, średnim i wyższym);

• sporządzany przez UNDP (agenda ONZ ds. rozwoju);

• najwyższe HDI: Norwegia, Australia, USA, Holandia (39. Polska);

• najniższe HDI: Niger, Kongo, Mozambik;

HPI

• dla krajów rozwijających się: HPI-1, dla rozwiniętych HPI-2;

• HPI-1:

  • odsetek ludności o długości życia poniżej 40 lat;

  • wskaźnik analfabetyzacji wśród dorosłych;

  • odsetek ludności bez dostępu do wody i służby zdrowia oraz dzieci < 5 lat z niedowagą;

• HPI-2:

  • długość życia < 60 lat;

  • analfabetyzm;

  • % długotrwałe bezrobocie (> 1 rok);

  • % ludności żyjący poniżej poziomu ubóstwa (dochody poniżej 50% średnich dochodów w danym państwie);

• najgorsze HPI-1: Mali, Burkina Faso, Czad;

• najlepsze HPI-2: Szwecja, Norwegia, Holandia;

• najkrótsza oczekiwana długość życia: Suazi - 32 lata;

CHARAKTERYSTYKA KRAJÓW WEDŁUG M. TODARO

• eksplozja demograficzna;

• dominacja rolnictwa;

• niski poziom PKB pc;

• słaba infrastruktura techniczna i społeczna;

• zacofanie technologiczne;

• rosnące zadłużenie;

• niski udział handlu zagranicznego w tworzeniu PKB;

• niski poziom wykształcenia i alfabetyzacji;

WZROST GOSPODARCZY WG A. SMITHA

• o wzroście gospodarczym decyduje praca produkcyjna;

• potencjał produkcyjny kraju w zakresie pracy produkcyjnej zależy od:

  • bezwzględnej liczby ludności;

  • relacji ludności zaangażowanej w pracę produkcyjną do ludności niewykonującej pracy;

  • siły produkcyjnej pracy;

• zwiększenie siły produkcyjnej pracy tkwi w podziale pracy;

• wzrost zależy także od akumulacji kapitału

• stopa oszczędności zależy od:

  • absolutnego poziomu zysków;

  • różnicą między stopą zysku (r) w czasie t a pewnym jej minimalnym, akceptowalnym poziomem r*, rekompensującym ryzyko podejmowania wszelkiej działalności gospodarczej;

• w długim okresie akumulacja kapitału spada => wzrost gospodarczy spada;

• przyczyny i skutki malejącej akumulacji kapitału:

  • wzrost ilości kapitału wywołuje konkurencję co prowadzi do spadku stopy zysku r;

  • wzrost ilości kapitału prowadzi do konkurencji o siłę roboczą => trzeba więcej płacić za nowego pracownika;

  • spadek r spowoduje => wzrost podaży kapitału pozyskanego => wzrost kapitału produkcyjnego pociągający spadek r;

  • skutek tego procesu - stan stagnacji sekularnej oznaczający poziom bogactwa adekwatny do pełnego wykorzystania zasobów;

• wpływ postępu technicznego na wzrost:

  • postęp techniczny był egzogeniczny i niezależny;

  • nie brał pod uwagę, że inwestycje w technologię mogą podnieść efektywność;

WZROST GOSPODARCZY WG D. RICARDO

• 3 grupy społeczne: kapitaliści, pracownicy, właściciele ziemscy; kapitaliści generują wzrost gospodarczy a właściciele ziemscy to pasożyty;

• teoria renty gruntowej - renta gruntowa jest dochodem, który uzyskuje właściciel ziemski, a jej wielkość zależy przede wszystkim od zmieniającego się popytu na ziemię (podaż ziemi = const);

• teoria stanu stacjonarnego:

  • w sektorze rolnym działa prawo malejących przychodów krańcowych; w długim okresie malejące przychody w rolnictwie nie są równoważone ;rosnącymi przychodami w pozostałych sektorach, w efekcie tempo wzrostu gosp. maleje, prowadząc gospodarkę do stanu stacjonarnego;

  • istotną rolę w kształtowaniu wzrostu gospodarczego pełni teoria płacy, zatrudnienia i ludności;

• granice wzrostu: głód, choroby, wojny;

• teoria płac Ricarda:

  • w długim okresie, ceny odzwierciedlają koszty produkcji i tym samym są cenami naturalnymi;

  • jeżeli płace= naturalnej cenie pracy to są one utrzymywane na najniższym możliwym poziomie;

  • dobra sytuacja gospodarcza- wzrost płac ponad poziom minimalnej egzystencji robotników- redukcja kosztów produkcji ( zwolnienie pracowników, a ci którzy chcą pracować muszą zgodzić się na niższą płacę);

• Rola kapitału we wzroście gospodarczym Ricardo:

  • kluczowa rola we wzroście gospodarczym- akumulacja kapitału;

  • stopa akumulacji kapitału zależy od:

    • wielkość produktu netto;

    • skłonność do oszczędzania wśród kapitalistów;

• Pomoc państwa dla najuboższych wg Ricardo:

  • uważał, że za nędzny los odpowiedzialni są sami robotnicy, którzy powinni regulować swój przyrost naturalny;

  • opowiadał się przeciwko wszelkiej pomocy socjalnej dla najuboższych, bo powoduje ona pogorszenie losu robotników, ponieważ wpływa na zwiększenie ich liczby, a tym samym wzrost podaży rąk do pracy- obniżenie płacy;

WZROST GOSPODARCZY WG SOLOWA

• ważną rolę w procesie kształtowania wzrostu gospodarczego odgrywa kapitał;

• model Solowa dotyczy długookresowego wzrostu gospodarczego, jego źródeł i determinant;

• wzrost PKB jest warunkowany przez: kapitał (K), pracę (L) i technologią (A);

• funkcja produkcji: Y=F(K,L,A);

• technologia jest zmienną egzogeniczną;

• y=Y/L - wielkość produkcji przypadająca na jednego pracującego;

• k=K/L - techniczne uzbrojenie pracy;

• Solow wskazuje, że gospodarka samoczynnie osiąga stan wzrostu zrównoważonego (steady state);

• wzrost zrównoważony - produkcja Y, ilość pracy L i kapitału K zwiększają się w tempie równym tempu wzrostu liczby ludności;

• jeżeli wzrost jest zrównoważony to y i k są stałe;

• s*y - oszczędności per capita; s - skłonność do oszczędzania;

• im większe oszczędności tym większa skłonność do inwestycji;

• n - tempo wzrostu zatrudnienia, n jest stałe;

• rzeczywista wielkość inwestycji per capita n*k jest równa oszczędnościom per capita - s*y;

• gospodarka sama wraca na ścieżkę wzrostu zrównoważonego; zachodzi: k<k* => s*y>n*k => k rośnie; albo k>k* => s*y<n*k => k spada;

• nasycenie gospodarki kapitałem (k=K/AL, AL praca efektywna) decyduje o wzroście gospodarczym per capita;

• postęp techniczny rodzi się losowo, nie można tym procesem sterować (egzogeniczny);

• żadne działania wewnątrz gospodarki nie mogą spowodować przyśpieszenia postępu technicznego, a zatem i przyspieszenia wzrostu gospodarczego;

WZROST GOSPODARCZY WG J.M. KEYNESA

• Keynes odrzucił założenia modelu klasycznego o giętkości cen i płac, twierdził że są one lepkie (sztywne);

• odrzucił tezę o skuteczności działania mechanizmu rynkowego; podważył prawo Say'a (podaż generuje popyt);

• zawsze będą istniej niewykorzystane zasoby w gospodarce, bo zagregowany popyt zawsze będzie ustalał się na poziomie niższym, odpowiadającym produkcji przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji (produkcja rzeczywista < produkcja potencjalna);

• aby pobudzać wzrost gospodarczy (wyjść z błędnego koła niedorozwoju) należy zwiększyć popyt (AD);

• państwo powinno prowadzić rozwiniętą działalność interwencjonalistyczną;

• teoretycznie wydatki państwa nic nie dają gospodarce bo są to pieniądze z podatków; działa jednak tzw. mnożnik inwestycyjny; pieniądz zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na konsumpcję, które pobudzają następne inwestycje itd.;

• narzędzia regulacji popytu:

  • w zakresie polityki fiskalno-budżetowej: progresywne podatki, ulgi inwestycyjne dla przedsiębiorców; wydatki rządowe na inwestycje publiczne;

  • w zakresie polityki pieniężnej: ekspansywna polityka pieniężna;

  • w zakresie polityki dochodowej: (wentyl bezpieczeństwa) administracyjna kontrola cen i płac;

• problemem w krajach słabo rozwiniętych nie jest popyt a podaż (brak infrastruktury, edukacji itd.) więc trudno tam wprowadzi rozwiązania Keynesa;

MODEL HARRODA-DOMARA

• modelowa teoria wzrostu gospodarczego w oparciu o inwestycje;

• tempo wzrostu inwestycji zależy od skłonności do oszczędzania oraz produktywności inwestycji;

• podstawowe równanie deltaY/Y=deltaY/I*S/Y lub g=S/v; s=S/Y - stopa oszczędności; v=I/deltaY - przyrostowy współczynnik kapitałochłonności; g=deltaY/Y - stopa wzrostu dochodu lub produkcji;

• kapitał (S i I) są traktowane jako strumień oraz jako czynnik produkcji;

• z jednej strony inwestycje tworzą dochód, z drugiej zwiększają zdolność produkcyjną gospodarki;

• model H-D jest koncepcją wzrostu zrównoważonego gdzie S=I;

• H-D łączy podejście popytowe keynesistów z podażowym podejściem teorii klasycznej;

• kluczowa wielkość ekonomiczna, która decyduje o wzroście gospodarczym - skłonność od oszczędzania;

BARIERY ROZWOJOWE

• w metaskali (globalnej);

• w poszczególnych grupach krajów;

• w makroskali;

• w mezoskali

• i mikroskali;

BARIERY

• naturalne (fizyczne):

  • niedostatek surowców;

  • zachwianie równowagi środowiska naturalnego;

  • ograniczone ziemie uprawne;

• technologiczne:

  • :ograniczenia mające swoje źródło w poziomie osiągniętego postępu naukowo- technicznego;

  • zacofanie technologiczne;

  • wykluczenie z procesów transferu technologii;

• bariery ekonomiczne:

  • niedorozwój infrastruktury;

  • przestarzała struktura gospodarki;

  • niedostatek kapitału finansowego;

  • nieefektywne wykorzystanie potencjału czynników wytwórczych;

• bariery handlu zagranicznego i zadłużenia zewnętrznego:

  • niezdolność gospodarki do produkcji wyrobów, na które byłby popyt na świecie;

  • niekorzystne zmiany relacji cenowych w handlu zagranicznym (terms of trade);

  • ograniczone zdolności płatnicze danego kraju;

• bariery kapitału ludzkiego:

  • brak siły roboczej o wystarczających kwalifikacjach,;

  • wymiar ilościowy- w sytuacji pełnego zatrudnienia przy szybszym wzroście nowych miejsc pracy w stosunku do przyrostu ludności zdolnej do pracy;

  • wymiar kwalifikacyjny- struktura zawodowa zatrudnionych nie odpowiada strukturze istniejącego aparatu wytwórczego;

  • wymiar alokacyjny- nierównomierne rozmieszczenie;

• bariery instytucjonalne:

  • nadmierna biurokratyzacja;

  • korupcja;

  • zacofane stosunki społeczne;

  • brak rządów prawa i poszanowania własności prywatnej;

TEORIA ROZWOJU STADIALNEGO W. ROSTOWA

• wyróżnia w rozwoju gospodarczo - społecznym każdego kraju następujące stadia:

1. stadium społeczeństwa tradycyjnego - produkcja tam gdzie zasoby;

   1. uzależnienie produkcji od rozmieszczenia zasobów;

   2. produkcja na własne potrzeby;

   3. dominacja słabo rozwiniętego rolnictwa;

   4. praca opiera się na pracy nie na kapitale;

2. stadium przygotowania do startu (społeczeństwo przejściowe);

   1. część społeczeństwa ponosi ryzyko działalności gospodarczej - inicjacja procesu przemian;

   2. od rękodzielnictwa do manufakturowego przemysłu;

   3. gospodarka towarowo - pieniężna w formie handlu;

   4. spada umieralność, rośnie liczebność upowszechnia się edukacja (w pewnych warstwach);

   5. pojawiają się technologie i wynalazki;

3. stadium startu ("pchnięcia");

   1. w Europie dokonało się wraz z rewolucją przemysłową;

   2. pierwsze stadium gospodarki kapitalistycznej;

   3. powstaje klasa przedsiębiorców kapitalistycznych oraz menedżerów;

   4. zmiany w strukturze produkcji;

   5. manufaktury są zastępowane fabrykami;

   6. dominacja przemysłu- rewolucja przemysłowa;

4. stadium dojrzałości gospodarczej;

   1. wzrost gospodarczy stymulowany przez czynniki endogeniczne;

   2. eksploatacja środowiska;

   3. dominacja przemysłowa oparta na nowoczesnych technologiach;

   4. coraz większą rolę odgrywa handel zagraniczny;

   5. PKB per capita rośnie;

5. stadium masowej konsumpcji

   1. rozwija się produkcja masowa;

   2. większość społeczeństwa osiąga wysoki standard życia;

   3. państwo dobrobytu (welfare state);

KONCEPCJA "ZAKLĘGEGO KRĘGU UBÓSTWA" R. NURKSEGO

• Nurkse był Estończykiem;

• głównym źródłem zacofania KSR jest niedobór własnych kapitałów (czyli - oszczędności ze źródeł wewnętrznych, niezbędnych na cele inwestycyjne);

• zaklęty krąg ubóstwa (błędne koło ubóstwa);

• czynniki tworzące ubóstwa tworzą swoisty łańcuch zależności;

• układają się w krąg przyczynowości;

• zacofana gospodarka zostaje w kręgu i nigdy z niego nie wychodzi;

• błędne koło składa się z dwóch kręgów:

  • pierwszy krąg wyjaśnia skąd bierze się stagnacja po stronie podaży kapitału w KSR;

  • drugi krąg opisuje niedobór popytu na kapitał;

• I krąg Nurksego: niedostateczna podaż kapitału => niska wydajność pracy => niski poziom realnych dochodów ludności => niska zdolność do oszczędzania => niedostateczna podaż kapitału itd.;

• II krąg Nurksego: słabe bodźce do inwestowania (niski popyt na kapitał) => niedostateczne zastosowanie kapitału w procesie produkcji => niska wydajność pracy => niewielka siła nabywcza, bo niski poziom realnych dochodów ludności => słabe bodźce do inwestowania itd.;

• wyjście: niezbędne inwestycje kapitału, które umożliwią wzrost wydajności pracy, dochodów ludności i produkcji;

• ale: kraje rozwijające się same nie będą w stanie wyjść z kręgu;

• będzie to możliwe tylko pod warunkiem napływu kapitału zagranicznego;

• krytyka koncepcji:

  • doświadczenie rozwojowe w Azji (Korea, Tajwan, Singapur) dzięki mobilizacji wewnętrznej akumulacji kapitału;

  • doświadczenie OPEC (Algieria, Irak, Iran, Wenezuela) - bardzo duże środki finansowe a mimo to brak wyjścia z niedorozwoju;

  • dopływ kapitału zagranicznego niczego nie gwarantuje - problem absorpcji środków kapitałowych;

TEORIA NISKIEJ WYDAJNOŚCI PRACY B. KNALLA

• "zaklęty krąg ubóstwa" Knalla: niska wydajność pracy => niskie dochody ludności => bieda i zacofanie => brak środków na rozwój oświaty => niskie wykształcenie i niskie kwalifikacje zawodowe => niska wydajność pracy itd.;

• krytyka koncepcji:

  • patrzenie na edukację przez pryzmat doświadczeń krajów bogatych;

  • niekompletność analizy;

TEORIA ZACOFANIA (UBÓSTWA) GENNAGE

• krąg: względnie wysoka konsumpcja => niski poziom oszczędności => niskie rozmiary akumulacji kapitału => niedostateczne rozmiary inwestycji => niski poziom dochodu narodowego => względnie wysoka konsumpcja itd.;

• krytyka koncepcji:

  • analiza sytuacji gospodarczej krajów rozwijających się przez pryzmat historycznego rozwoju krajów rozwiniętych (Anglii, Francji);

  • niekompletność analizy;

TEORIA SYSTEMU QUASI-STAŁEJ RÓWNOWAGI (EKSPLOZJI DEMOGRAFICZNEJ) H. LEIBENSTEINA

• źródłem zacofania jest powojenna eksplozja demograficzna;

• zwiększenie dochodów ludności => lepsze wyżywienie i poprawa kondycji zdrowotnej ludności => eksplozja demograficzna => dalszy podział i rozdrabnianie gospodarstw rolnych i zbyt ekstensywne wykorzystanie => spadek urodzajności => zmniejszenie produkcji rolnej;

• w innych sektorach będą występować czynniki prorozwojowe;

• stąd nazwa - teoria systemu quasi-stałej równowagi;

TEORIA EKONOMICZNYCH I POZAEKONOMICZNYCH CZYNNIKÓW NIEDOROZWOJU (TEORIA ZACOFANIA I NIEDOROZWOJU) M. TODARO

• wykorzystuje teorie poprzednich ekonomistów; Todaro zbiera poprzednie teorie i łączy w jedną;

• wskazuje na więcej niż jeden czynnik ubóstwa;

• 2 części: niedorozwój i zacofanie;

• łącznikiem między niedorozwojem i zacofaniem są niskie dochody;

• niedorozwój:

  • niskie dochody

  • niska wydajność pracy (przyczyny: słaba edukacja, słabe zdrowie, czynniki jak przy bezrobociu);

  • wysokie bezrobocie (przyczyny: po stronie podaży wysoka stopa przyrostu naturalnego; po stronie popytu niskie inwestycje);

• zacofanie:

  • niski poziom życia;

  • niska samoocena ludzi;

  • ograniczona wolność;

TEORIA DEPENDENCJI (ZALEŻNOŚCI)

• teoria zależności rozwoju KSR od centrum gospodarki światowej;

• rozwój krajów słabo rozwiniętych jest zdeterminowany przez rozwój krajów bogatych;

• rozwój krajów bogatych nie byłby możliwy bez eksploatacji krajów uzależnionych - główna przyczyna biedy;

TEORIA SYSTEMÓW - ŚWIATÓW WALLERSTEINA (DEPENDENCJA)

• model "rdzeń - peryferia";

• zakłada istnienie:

1. rdzenia:

   1. kraje najbardziej rozwinięte (USA, Kanada, ... , nie Chiny);

   2. wysoki poziom rozwoju społeczno-ekonomicznego;

   3. stanowi źródło innowacyjności technologicznej i wzorców kulturowych;

   4. ważna rola polityczna;

   5. rdzeń - 49% światowego PKB, 78% eksportu, 95% zasobów kapitału inwestycyjnego i 97% R&D;

2. semiperyferii:

   1. podupadające kraje rdzenia + szybko rozwijające się kraje peryferii;

   2. kraje Europy południowej i środkowo-wschodniej; Azja południowo-wschodnia;

   3. rozwój: kapitał napływa z rdzenia oraz wewnętrzne konkurencyjne czynniki produkcji;

   4. podporządkowanie rdzeniowi do dominacja nad peryferiami;

3. peryferii:

   1. kraje w stagnacji, niski poziom rozwoju społecznego i gospodarczego;

   2. dominują: rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo;

   3. zadłużenie i niestabilnie polityczne;

   4. kraje: postradzieckie, kraje Ameryki Środkowej i Południowej, kraje Afryki Subsaharyjskiej, Mongolia, Laos;

4. tła:

   1. niepowiązane z całością gospodarki światowej;

   2. na marginesie wydarzeń politycznych, ekonomicznych i społecznych;

   3. Afganistan, Kambodża, Etiopio, Somalia;

TEORIA WZROSTU ZRÓWNOWAŻONEGO P.N. ROSENTEINA-RODANA (TEORIA "WIELKIEGO PCHNIĘCIA")

• do procesów rozwojowych niezbędne są inwestycje w wielu dziedzinach równocześnie;

• możliwe jest uzyskanie korzyści zewnętrznych z racji zwiększenia popytu jednej gałęzi przemysłu na dobro z innej gałęzi (poprzez inwestycje);

• umożliwia to lepsze wykorzystanie mocy produkcyjnych i obniżenie kosztów przeciętnych;

• zaproponował utworzenie światowego systemu pomocy dla krajów rozwijających się;

• miałaby to być forma podatku nałożonego na kraje rozwinięte w zależności od realnego PNB;

• stworzenie instytucji koordynującej rozdział środków - Międzynarodowy Sąd Sprawiedliwości Ekonomicznej;

• nie udało się;

TEORIA NIEZRÓWNOWAŻONEGO WZROSTU HIRSHMANA

• wzrost gospodarczy - konsekwencja reakcji gospodarki na pojawiające się bodźce w postaci braków i ograniczeń;

• rozwój jednego sektora stwarza popyt na produkty innego i stymuluje jego rozwój;

• z powodu braku podstawowych czynników produkcji kraje rozwijające się nie są w stanie realizować inwestycji pozwalających na równoległą rozbudowę wielu gałęzi;

TEORIA BIEGUNÓW WZROSTU PERROUX

• punkt wyjścia - teoria grawitacji;

• istnieją "jednostki wiodące" - bieguny wzrostu, które rozwijają się szybciej niż inne obszary;

• rozwój gospodarczy ma charakter spolaryzowany (rozwinął to twierdzenie G. Myrdal - model rozwoju spolaryzowanego);

TEORIA GOSPODARKI DUALNEJ

• zakłada podwójny (dualny) charakter społeczeństw KSR i nierównomierny postęp technologiczny oraz cywilizacyjny;

• postęp obejmuje tylko wąskie regiony geograficzne oraz wąskie grupy ludności;

• enklawy dobrobytu na oceanie nędzy;

• różne nazewnictwo sektorów: nowoczesny i tradycyjny; kapitalistyczny i gospodarki naturalnej; formalny i nieformalny; zorganizowany i niezorganizowany;

• czynniki wzrostu i rozwoju - migracje nadwyżki siły roboczej z rolnictwa do przemysłu;

MODEL ROZWOJU GOSPODARKI DUALNEJ WG W.A. LEWISA

• rozwój - wykorzystanie nadwyżej pracy z rolnictwa;

• odpływ pracowników z rolnictwa nie zmieni poziomu produkcji rolnictwa, bo i tak większość ludzi nic tam nie robi i nie dodaje wartości;

• miasto -> przemysł;

• w mieście i przemyśle wyższe wynagrodzenie umożliwiające egzystencję;

• przychód w przemyśle jest dzielony na wynagrodzenie i inwestycje, co pozwala zatrudniać kolejnych rolników;

• jak już wszyscy wyemigrują to zwiększa się płace w rolnictwie;

• rolnictwo będzie konkurować z przemysłem co przyczyni się do modernizacji i rozwoju

• krytyka koncepcji:

  • negacja prawdziwości krańcowej produktywności równej 0;

  • brak uwzględnienia wpływu przyrostu demograficznego;

  • nierealność założenia, że cała nadwyżka dochodu przemysłu będzie przeznaczana na inwestycje;

  • pomijanie kosztów transportu, szkoleń, edukacji itp.;

MERKANTYLIZM

• ukształtował się na bazie bulionizmu: źródłem bogactwa państwa jest ilość posiadanego kruszcu;

• eksport > import;

• interwencjonizm państwowy;

• eksport surowców i produktów nieprzetworzonych jest złe;

TEORIA PRZEWAGI ABSOLUTNEJ A. SMITHA

• specjalizacja; różnice w kosztach wytwarzania mierzone nakładami pracy;

• kraj powinien produkować to co robi taniej niż inne kraje;

• przyczyną różnic w kosztach jest niejednakowe wyposażenie w zasoby;

• źródłem bogactwa są rozmiary produkcji;

• wolny handel;

TEORIA PRZEW KOMPARATYWNYCH RICARDO

• podstawą są względne różnice w kosztach produkcji;

• u Smitha przewagi absolutne u Ricardo komparatywne;

TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW HEKSCHERA-OHLINA

• różnice w posiadanych zasobach czynników produkcji;

• kierunek specjalizacji -> posiadane zasoby;

• eksport obfitego surowca bo tańszy, import produktów do których wykorzystuje się mniej obfity (droższy) surowiec;

• kraje rozwijające się powinny specjalizować się w produkcji dóbr surowcochłonnych i pracochłonnych;

• międzynarodowy podział pracy

TWIERDZENIE H-O-SAMUELSONA

• wolny handel międzynarodowy prowadzi do wyrównywania się cen czynników produkcji pomiędzy krajami;

TEORIA LUKI TECHNOLOGICZNEJ (OPÓŹNIENIA NAŚLADOWCZEGO) M. POSNERA

• na produkcję wpływa także technologia;

• przyczyną handlu międzynarodowego jest czasowy odstęp pomiędzy rozpoczęciem produkcji w kraju A a B;

• 2 grupy krajów: innowatorzy, imitatorzy;

• pierwszy kraj rozpoczyna produkcję => (opóźnienie popytu) w 2 kraju pojawią się popyt => (opóźnienie reakcji) 2 kraj rozpoczyna produkcję;

TEORIA CYKLU ŻYCIA PRODUKTU R. VERNONA

• faza standaryzacji dokonuje się często w krajach rozwijających się;

• fazy życia produktu: innowacji, dojrzewania, standaryzacji;

• teoria cyklu życia gałęzi Hirscha- na różnych etapach rozwoju gospodarczego różne gałęzie odgrywają różne role;

TEORIA PREBISHA

• tłumaczenie ubóstwa uczestnictwem w handlu międzynarodowym;

• w długim okresie następuje stałe pogarszanie relacji cenowych surowców mineralnych i artykułów rolnych w stosunku do cen dóbr zagranicznych;

• recepta rozwoju:

  • zwiększona produkcja artykułów przemysłowych;

  • porozumienia kartelowe - wzrost cen eksportowanych dóbr;

  • pomoc gospodarcza;

TEORIA WZROSTU ZUBOŻAJĄCEGO J. BHAGWATIEGO

• pogorszenie terms of trade krajów eksportujących bo ceny na te towary maleją ze względu na zalewanie rynku przez kraje rozwijające się; z kolei ceny na dobra przemysłowe rosną;

• terms of trade - relacja ceny eksportu o importu;

STRATEGIA ANTYIMPORTOWA

• zmniejszenie uzależnienia od importu dóbr przemysłowych;

• podejmowanie ich produkcji na miejscu;

• protekcjonizm handlowy;

• państwa Ameryki Południowej i Środkowej;

STRATEGIA PROEKSPORTOWA

• otwarcie na handel międzynarodowy;

• wspieranie produkcji przemysłowej na eksport;

• uciekanie się do dumpingu;

• wysoki udział eksportu w obrotach handlowych;

• państwa Azji południowo-wschodniej

GLOBALIZACJA A HANDEL MIĘDZYNARODOWY

• "globalizacja" pojawiła się pierwszy raz w Economist w 1959 roku;

• proces integrowania się gospodarek, rynków dzięki rozszerzaniu, pogłębianiu oraz intensyfikowaniu powiązań, które prowadzą do tworzenia się współzależności w wymiarze globalnym;

• przyczyny globalizacji:

  • postęp technologiczny;

  • liberalizacja przepływów w skali międzynarodowej;

  • procesy integracyjne;

  • korporacje transnarodowe;

DANE

• zakres liberalizacji we współczesnym świecie na podstawie Indeksu Wolności Gospodarczej (Heritage Foundation) - dla świata najgorzej jest korupcją a najlepiej z wolnością fiskalną i handlu;

• World Trade Report - WTO;

• USA nie są liderem w eksporcie towarów (Chiny są);

• Unia Europejska jest największym eksporterem jeśli uważa się ją za całość i drugim importerem;

• największy eksport i import usług: USA; UE największa jeśli traktowana jako całość;

• kraje rozwijające się zwiększają swój udział eksportowy w ogólnym handlu międzynarodowym; podobnie z importem;

• zwiększa się udział handlu pomiędzy południem a południem na rzecz zmniejsza się handlu północ - północ;

• eksport krajów rozwijających się: paliwa 37%; ubrania 21%; przetwórstwo przemysłowe bardzo mało;

BRIC/BRICS

• w 2001 BRIC pojawiło się w raporcie Goldman Sachs;

• według prognoz w 2050 BRICS będzie silniejsze niż G7;

• RPA (S) dołączyło w 2011 roku;

ROLA INSTYTUCJI W ROZWOJU GOSPODARCZYM

• wielka dywergencja - zwiększanie dysproporcji w dochodami między krajami;

• próby odpowiedzi dlaczego są różnice w rozwoju na podstawie instytucji; różne podejścia (Estonia - Białoruś, Rosja - Chiny);

INSTYTUCJE WG D.C. NORTHA

• instytucje to zasady gry;

• instytucje pełnią rolę ograniczenia niepewności i zajmują się redukcją kosztów transakcyjnych;

INSTYTUCJE WG ACOCCELI

• instytucje regulują relacje w grupie podmiotów;

• są zaangażowane we wprowadzanie zasad;

KLASYFIKACJA INSTYTUCJI

• instytucje formalne - stworzone przez prawo: instytucje państwowe, instytucje finansowe;

• instytucje nieformalne - bez podstawy prawnej;

ROLA "DOBRYCH" INSTYTUCJI WG BANKU ŚWIATOWEGO

• pomoc w przekazywaniu informacji;

• definiowanie i zabezpieczenie uprawnień własnościowych i kontraktów;

• przyczynianie się do zwiększenia poziomu konkurencji;

FUNDAMENTALNE CZYNNIKI WZROSTU

Poziom dochodu

czynniki

Instytucje geograficzne Integracja gospodarcza

( sposób rządzenia) ( otwartość gospodarki)

• w kształtowaniu ścieżki wzrostu najważniejszą rolę odgrywają instytucje: ochrona praw własności, rady prawne itd. (D. Rodrik, A. Subramanion, E. Trebbi)

RELACJE MIĘDZY INSTYTUCJAMI, KOSZTAMI TRANSAKCYJNYMI ORAZ WZROSTEM GOSPODARCZYM WG J. PLATJE

• ramy instytucjonalne => wzrost gospodarczy i zmiany technologiczne => więcej transakcji => wyższe koszty transakcyjne => instytucje mogą dobrze funkcjonować tylko przy określonej liczbie transakcji => niezbędne zmiany instytucjonalne by obniżyć koszty transakcyjne;

KOSZTY TRANSAKCYJNE

• R. Coase - stworzył podwaliny teorii kosztów transakcyjnych;

• K. J. Arrow - zdefiniował je jako koszty działania systemu gospodarczego;

• koszty obsługi działania systemu ekonomicznego lub wymiany ekonomicznej wewnątrz danego systemu, w tym koszty konieczne do zawierania i wypełniania kontraktów; koszty uzyskania informacji, negocjacji, pozyskiwania zaufania;

• koszty transakcyjne - koszty redukcji niepewności, koszty utrzymania systemu ekonomicznego w ruchu, koszty dostarczania dóbr i usług;

• koszty transakcyjne - ex ante - koszty przed kontraktem; ex post - koszty niezrealizowania kontraktu;

GOSPODARCZE I SPOŁECZNE SKUTKI SŁABYCH INSTYTUCJI WG H. DE SOTO

• badanie w krajach rozwijających się;

• ukrywanie oszczędności w sektorze nieformalnym - pomniejsza to akumulację kapitału do celów inwestycyjnych;

• podnoszą niepewność i koszty transakcyjne;

• rozrost biurokracji;

• pogłębiające się różnice dochodowe w społeczeństwie;

• World Economic Forum - najlepsze gospodarki pod względem instytucji: Finlandia, Nowa Zelandia, Singapur, Szwecja, Norwegia; najgorsi: Wenezuela, Czad, Haiti;

• Indeks Wolności Gospodarczej (Heritage Foundation) - najlepsze: Hong Kong, Singapur, Australia, Nowa Zelandia, Szwajcaria; najgorsze: Korea Północna 1,5 pkt na 100; Polska jest 57;

• Corruption Perception; najlepsze: Dania, Finlandia, Nowa Zelandia, Szwecja, 41. Polska; najgorsze: Somalia, Korea Północna, Afganistan, Sudan;

WZROST LUDNOŚCIOWY I JEGO KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU

• najludniejsze państwa świata: Chiny, Indie, USA, Indonezja, Brazylia;

• dynamika wzrostu ludności jest znacznie wyższa w krajach rozwijających niż w krajach rozwiniętych;

• według prognoz do 2050 roku liczba ludności w krajach rozwiniętych wzrośnie o 2% a w krajach rozwijających się o 73%;

GEOGRAFICZNA FUNKCJA PRODUKCJI

• Q=f(H,P); Q - produkt; H - nakład czynnika ludzkiego; P - nakład czynnika geograficznego;

• P = Z + T; Z - zasoby przyrody, podlegające przetworzeniu przez człowieka w procesie produkcji; T - terytorium, na którym prowadzona jest działalność gospodarcza;

TEORIA PRZYRODNICZA KAROLA DARWINA (1859)

• każdy gatunek dąży do:

  • zwiększenia swojej liczebności (H -> max);

  • powiększania swojego terytorium kosztem innych gatunków (H rośnie => T rośnie);

  • wykorzystywania w coraz większym stopniu zasobów przyrody (H roście => Z rośnie);

• wzrost liczby ludności oznacza wzrost wielkości wykorzystywanego czynnika geograficznego (H rośnie => P rośnie)

DETERMINIZM/INDETERMINIZM GEOGRAFICZNY W EKONOMII

• miara stopnia zależności rozwoju ludzkości względem przyrody jest elastyczność produktu w stosunku do czynnika geograficznego;

• gdy elastyczność wynosi 1 (EQ(P)=1) - pełny determinizm (wielkość produktu zależy całkowicie od czynnika geograficznego);

• gdy elastyczność wynosi 0 (EQ(P)=0) - pełny indeterminizm (czynnik geograficzny nie wpływa na wielość produktu);

• determinizm: T. Malthus, D. Ricardo;

• indeterminizm: J. B. Say;

• pomiędzy: A. Smith, J.S. Mil

HIPOTEZA LUDNOŚCIOWA MALTHUSA

• pierwszy w ekonomii przejaw determinizmu geograficznego;

• wzrost liczby ludzi prowadzi do wyczerpywania się dostępnych zasobów przyrody;

• pojawia się granica wzrostu gospodarczego w postaci biologicznego minimum egzystencji;

• liczba ludności stabilizuje się - działają tzw. hamulce maltuzjańskie (wojny, głód, choroby) - pozytywne hamulce wzrostu;

• dopiero pojawienie się nowych technologii pomoże rozwiązać ten problem;

• hamulce prewencyjne - działania mające na celu ograniczenie wzrostu ludności (np. ograniczenie liczby potomstwa);

• hipoteza ludnościowa: wzrost ludności => wyczerpywanie się dostępnych zasobów => mniej żywności => minimum egzystencji (hamulce maltuzjańskie) => stan stacjonarny ludności => autonomiczna inwencja => nowe technologie => więcej żywności => wzrost ludności itd.;

TEORIA STANU STACJONARNEGO D. RICARDO

• najsilniejszy przejaw determinizmu geograficznego w ekonomii;

• mówi, że istnieje obiektywna granica wzrostu, czyli maksymalny poziom produktu, którego nigdy nie można przekroczyć;

• wraz z pozyskiwaniem dodatkowych zasobów przyrody przybliża się granica wzrostu;

• stopniowo kurczy się produkt, zanika gospodarka rynkowa, a o podziale produktu decydują siły pozarynkowe (podział oparty na przymusie);

HIPOTEZA LUDNOŚCIOWA A. SMITHA

• wzrost ludności powoduje zmniejszenie zasobów żywności na osobę ( podobnie twierdził Malthus), ale jednocześnie uruchamia tworzenie coraz doskonalszych sposobów jej pozyskiwania;

• 1. wzrost ludności => indukowana interwencja => nowe technologie => więcej żywności;

• 2. wzrost ludności => mniej żywności => minimum egzystencji => więcej żywności;

• 3. więcej żywności => wzrost ludności;

POGLĄDY J.B. SAY'A

• zwolennik podejścia indeterministycznego;

• uważał, iż przedsiębiorczość (kapitał ludzki) będzie w stanie skutecznie przezwyciężać potencjalne ograniczenia czynnika geograficznego ( kurczenie się terytorium na skutek wzrostu gęstości zatrudnienia oraz zasobów naturalnych);

SOLOW A RICARDIAŃSKA GRANIZA WZROSTU (1956)

• Solow głosił tezę o oddalaniu się ricardiańskiej granicy wzrostu gospodarczego;

• dzięki ludzkiej wiedzy powstają coraz bardziej produktywne czynniki wytwórcze będące nośnikiem postępu technicznego, które sprawiają, że ludność jest stanie odsuwać granicę wzrostu;

HIPOTEZA LUDNOŚCIOWA M. KREMERA (1993)

• jest uzasadnieniem teorii Solowa;

• czynnik geograficzny nie ogranicza człowieka

• cykl: wzrost ludności => większa gęstość zaludnienia => indukowana inwencja => nowe technologie => większy produkt => więcej żywności => wzrost ludności itd.;

TEORIA LUDNOŚCIOWA G. BECKERA (1981 I 1993)

• wskazał na kształtujące się dwa światy:

  • rozwinięty o niskim tempie przyrostu ludności;

  • zacofany o wysokim i malejącym tempie przyrostu;

• większa zamożność => niższe tempo przyrostu ludności;

TECHNOLOGIA I POSTĘP TECHNICZNY W PROCESACH WZROSTU I ROZWOJU

• technologia = utożsamiana z wiedzą jak wykorzystywać zasoby w procesie produkcji dóbr i usług;

• postęp techniczny - proces zmian rozwojowych techniki wyrażający się przez wprowadzenie do procesu produkcji nowych, udoskonalonych maszyn, urządzeń, narzędzi, nowych technologii oraz przez doskonalsze wykorzystanie dostępnych środków;

• postęp techniczny prowadzi do zwiększenia efektywności gospodarki poprzez:

  • wzrost wydajności pracy bez zmiany kapitałochłonności;

  • oszczędność surowców, materiałów, czy energii;

  • wymuszone zmiany w strukturze kosztów produkcji, zatrudnienia, kwalifikacji pracowników, organizacji pracy;

• w krajach ubogich postęp techniczny odgrywa mniejszą rolę;

• w krajach bogatych odgrywa kluczową rolę;

PARADOKS PRODUKTYWNOŚCI R. SOLOWA

• nie udowodniono dodatniej korelacji pomiędzy wysokością inwestycji w IT i produktywnością przedsiębiorstwa;

• informatyzacja nie przyczynia się do wzrostu produktywności w innych dziedzinach gospodarki, a jedynie przyczynia się do rozwoju niej samej;

PROBLEMY Z TECHNOLOGIĄ WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

• problem wysokich kosztów technologii;

• problem z kulturą technologiczną;

• nierównomierny rozkład wiedzy i technologii;

• słaba absorpcja wiedzy i technologii w krajach słabo rozwiniętych;

GOTOWOŚĆ TECHNOLOGICZNA

• 50% absorbcja technologii;

• 50% wykorzystanie technologii: nasycenie Internetem, telefonia komórkowa;

• najlepsze gospodarki pod względem gotowości technologicznej (GCR): 1. Szwecja, 2. Luksemburg, 3. Norwegia, 4. WB, 43. Polska;

• Technology index - najbardziej zaawansowane technologicznie państwa:1. USA, 2. Tajwan, 3. Finlandia, 4. Szwecja, 5. Japonia, 43. Polska;

• The Global Innovation Index - najbardziej innowacyjne gospodarki: 1. Szwajcaria, 2. Szwecja, 3. UK, 4. Holandia, 5. USA, 49. Polska, 35. Chiny;

• wydatki na R&D na świecie: USA, Chiny, Japonia, Niemcy, Korea Południowa;

INWESTYCJE W KAPITAŁ LUDZKI (EDUKACJA, ZDROWIE) I ICH KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU

• za twórców teorii i pojęcia kapitału ludzkiego oraz inwestycji w człowieka uważani są T.W. Schultz oraz G.S. Becker;

• kapitał ludzki - cechy nabytej jakości populacji, które mają wartość i mogą być wzbogacone za pomocą odpowiedniego inwestowania (T.W. Schultz);

• kapitał ludzki - ogólny poziom wiedzy człowieka przekładający się na produktywność (R. Lucas);

KAPITAŁ LUDZKI WG W. PETTY'EGO (1623-1687)

• po raz pierwszy jednostka ludzka potraktowana została jako element składowy kapitału trwałego;

• wyodrębniał 4 czynniki wytwórcze: pracę, ziemię, kunszty i zasoby;

• zasoby ludności stanowiły czynnik pracy kreujący bogactwo kraju (więcej ludzi=> lepsze warunki do wprowadzenia specjalizacji pracy =>wzrost bogactwa narodu);

KAPITAŁ LUDZKI WG A. SMITHA (1723-1790)

• źródłem bogactwa jest praca, podstawa zwiększenia jej ilości - akumulacja kapitału;

• odmienność jego poglądów - oddzielenie człowieka od jego walorów ekonomicznych;

• uważał że produktywność osób lepiej wykształconych jest wyższa niż tych nieposiadających umiejętności, opowiadał się za zróżnicowaniem dochodów;

KAPITAŁ LUDZKI WG J.B. SAY'A (1767-1832)

• starał się połączyć poglądy Petty'ego i Smitha;

• traktował człowieka jako ucieleśnienie kapitału niematerialnego;

• każda praca przynosi jakiś efekt, choćby niematerialny;

KAPITAŁ LUDZKI WG F. LISTA (1789-1846)

• centralnie stawiał wiedzę, umiejętności i zdolności gromadzone przez człowieka w ciągu życia jako "narodową zdolność wytwarzania";

• te składniki są najważniejsze w narodowym zasobie kapitału;

NARODZINY TEORII KAPITAŁU LUDZKIEGO

• ogłoszone w 1960 roku przez T.W. Schultza;

• w 1962 w Journal of Political Economy ukazał się jego tekst Investment in Human Being; zawierał tezy G.S. Beckera;

• inwestycje w człowieka - to ogół działań, które wpływają na przyszły pieniężny i fizyczny dochód przez powiększanie zasobów w ludziach; przynoszą zwroty w długookresowej perspektywie;

• wiele z tego co nazywamy konsumpcją stanowi inwestycje w kapitał ludzki (wydatki na kształcenie, wyżywienie czy ochrona zdrowia);

• efektem inwestycji w człowieka jest wzrost produktywności;

• wg T.W. Schultza: zasób kapitału ludzkiego nie zmienia się wprost proporcjonalnie do potencjału demograficznego społeczeństwa i nie jest uzależniony od danych z góry genetycznych cech populacji;

• wg G.S. Beckera: inwestycje w kapitał ludzki w dłuższej perspektywie się opłacają, ponieważ wpływają na przyszłe realne dochody, zwiększając szansę na zatrudnienie; do podstawowych inwestycji zaliczył:

  • wydatki na ochronę zdrowia;

  • na kształcenie;

  • na przyuczanie do zawodu;

  • wydatki na migrację;

  • na uzyskanie informacji zawodowych;

  • na badania naukowe;

PROBLEMY WYŻYWIENIA

• lepsze wyżywienie prowadzi do:

  • spadku stopy śmiertelności;

  • zwiększa średnią zdolność do pracy;

  • zwiększa naturalną odporność organizmu;

  • wpływa na możliwość pracy umysłowej;

KAPITAŁ LUDZKI W MODELACH WZROSTU ENDOGENICZNEGO

• teoria wzrostu endogenicznego zapoczątkowana przez P. ROMERA (1986) i R.E. Lucasa (1985);

• modele wzrostu różnią się między sobą czynnikiem odpowiedzialnym za wzrost kapitału:

  • grupa I: źródło wzrostu - akumulacja kapitału fizycznego;

  • grupa II: działalność naukowo-badawcza;

  • grupa III: wyłącznie czynnik kapitału ludzkiego;

MODELE I TYPU

• wskazuje się silną ujemną korelację między wzrostem gospodarczym a podatkami (R.J. Barro);

• wpływ rządu na długookresowy wzrost jest możliwy wyłącznie wtedy gdy wspiera oszczędności i akumulację kapitału poprzez subsydia dla inwestycji;

• Barro - podniesienie poziomu zdrowia i wydatków na jego ochronę przyczynia się do zwiększonej stopy wzrostu gospodarczego;

MODELE II TYPU

• przyczyny rozwoju: postęp techniczny praz rozwój kapitału (ludzkiego i fizycznego);

• szybszy wzrost tam gdzie szybciej rośnie liczba naukowców;

• polityka gospodarcza powinna wspierać wdrażanie inwestycji;

MODELE III TYPU

• R. Lucas - przyczyny wzrostu: produktywność w sektorze edukacyjnym;

• kapitał ludzi jako podstawowy czynnik wzrostu gospodarczego;

• odpowiednia polityka gospodarcza prowadząca do nabywania wiedzy;

MIĘDZYNARODOWA POMOC ROZWOJOWA

• LDC - Less Developed Countries;

• pomoc rozwojowa - pomoc świadczona przez państwo oraz organizacje międzynarodowe w formie finansowej, materialnej czy doradczej na rzecz krajów słabiej rozwiniętych;

• Oficjalna Pomoc Rozwojowa (Official Development Assistance - ODA);

• cel: redukcja ubóstwa;

• OPR (ODA) - przepływy finansowe w postaci dotacji i pożyczek przekazywanych instytucjom sektora publicznego;

• pożyczki są liczone jako ODA tylko jeśli zawierają komponent dotacji (bezzwrotnej) o wartości przynajmniej 25% wartości pożyczki;

• do ODA zalicza się pomoc techniczną, ale nie pożyczki na cele militarne;

• ODA tylko dla krajów z listy ustalonej przez Komitet Pomocy Rozwojowej OECD;

• na liście znajduje się 148 państw;

RODZAJE POMOCY ROZWOJOWEJ

• pomoc wiązana (Tied Aid) - fundusze pomocowe są przeznaczone na zakupu towarów lub usług w kraju, który udzielił pomocy;

• pomoc nie-wiązana (Untied Aid) - środki są wydawane na zakup towarów i usług w dowolnym kraju, w szczególności w kraju, który otrzymał pomoc;

• pomoc dwustronna (bilateralna) - pomoc udzielana przez państwo bezpośrednio do państw-odbiorców;

• pomoc wielostronna (multilateralna);

HISTORIA POMOCY ROZWOJOWEJ

• geneza wraz z końcem II WŚ (Plan Marshalla);

• utworzono ONZ i międzynarodowe instytucje z Breton Woods;

• UNRA - ONZ ds. Pomocy i Odbudowy;

• Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju;

• lata 51-60 USA 2/3 całej pomocy w ramach bilateralnych systemów pomocy;

• WB i Francja przekazywała pomoc do swoich kolonii;

• w 1956 Blok Sowiecki rozpoczął swój program pomocy;

• uzyskanie niepodległości przez kolonie wzmogło postulaty pomocowe;

• lata 61-70 OZN powołało specjalną grupę ekspercką (tzw. Komisja Pearsona), która miała koordynować pomoc rozwojową;

• pojawili się nowi dawcy pomocy - państwa skandynawskie;

• Zgromadzenie Ogólne NZ w 1970 zaleciło aby wszystkie bogate kraje przekazywały rocznie na pomoc rozwojową 0,7% swojego PKB;

• w 2010 na pomoc rozwojową więcej niż 0,7% przekazywały tylko: Norwegia, Luksemburg, Szwecja, Dania i Holandia;

• lata 71-90 z powodu kryzysów naftowych zmniejszyła się pomoc rozwojowa;

• coraz większe zapotrzebowanie na pomoc w Afryce - od tego momentu większość pomocy idzie do Afryki;

• zaczęła się pojawiać krytyka udzielanej pomocy;

• lata 91 do dziś; nowi odbiorcy - byłe kraje komunistyczne;

• zwiększenie pomocy organizacji pozarządowych i sektora prywatnego;

• podział Wschód-Zachód zmienił się na Północ-Południe;

• w latach 90 seria globalnych konferencji efektem których, była Deklaracja Milenijna - Milenijne Cele Rozwoju;

PROGRAM NARODÓW ZJEDNOCZONYCH DS. ROZWOJU - UNDP

• agenda ONZ powołana w 1956 roku na rzecz rozwoju 166 krajów świata;

• cele działania: eliminacja ubóstwa, demokratyzacja, zapobieganie kryzysom, działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju;

MIĘDZYNARODOWE STOWARZYSZENIE ROZWOJU - INTERNATIONAL DEVELOPMENT ASSOCIATION, IDA

• pomoc najbiedniejszym krajom przez udzielanie korzystnych pożyczek;

• kredyty są nieoprocentowane, spłata odroczona o 10 lat a spłata przez 35-40 lat;

• z pomocy mogą korzystać państwa, których PKB per capita jest mniejsze niż określona wartość (w 2008 1065$);

• jest to organ wspomagający Bank Światowy;

DANE

• w 2010 pomoc bilateralna stanowiła 71% ODA;

• największymi donatorami ODA są USA (26,4%), Japonia (14,6%), Niemcy (9,1%), Francja (8,8%), WB (8,1%);

• największe organizacje donatorzy: UE (35%), IDA, GFATM (Global Fund to Fight AIDS, Tuberulosis and Malaria) i IMF;

• beneficjenci IDA:

  • regiony: Afryka Subsaharyjska - 49%, Azja Południowa - 34%, Daleki Wschód 10%;

  • kraje: Indie, Nigeria, Pakistan;

MILENIJNE CELE ROZWOJU

• określone na podstawie Deklaracji Milenijnej, która została przyjęta przez 189 państw w 2000 roku na szycie ONZ w Nowym Jorku;

• 8 celów milenijnych, które mają być osiągnięte do 2015 roku;

• przemówienie Kofi Annan: "My, narody świata: rola ONZ w XXI wieku";

• cele:

  • likwidacja ubóstwa i głodu;

  • powszechna edukacja na poziomie podstawowym;

  • równouprawnienie płci;

  • ograniczenie umieralności dzieci;

  • poprawa stanu zdrowia kobiet ciężarnych i matek;

  • ograniczenie HIV/AIDS, malarii i innych;

  • zapewnienie równowagi ekologicznej;

  • rozwój globalnego partnerstwa na rzecz rozwoju;

POLSKA POMOC ROZWOJOWA

• dwa kierunki pomocy: Partnerstwo wschodnie (Ukraina, Białoruś, Gruzja); Azja, Bliski Wschód, Afryka;

• cele: demokratyzacja, ochrona praw człowieka i transformacja systemowa;

• w 2011 Polska przeznaczyła 1,2 mld PLN, czyli 0,08% dochodu narodowego brutto;

• główni odbiorcy pomocy z Polski (2011): Białoruś, Afganistan, Ukraina, Gruzja