SKRYPT

Na podstawie książki:

Prawo cywilne – część ogólna. Zbigniew Radwański

9. wydanie C.H. Beck

Rozdział II – Źródła prawa cywilnego.

Źródła prawa – fakty uznawane w danym systemie prawnym za fakty prawotwórcze. Wskazują, kto, w jakich okolicznościach i jak ma postąpić.

• abstrakcyjne – ustanawiające pewne wzory zachowań

• generalne – kierowane do pewnej klasy adresatów z uwagi na jakąś ich wspólną cechę

1. Rodzaje źródeł prawa cywilnego to prawo stanowione, zwyczaje i prawo zwyczajowe, rola zasad współżycia społecznego, rola orzecznictwa oraz rola nauki.

1. Prawo stanowione.

– akty prawne powszechnie obowiązujące – źródła prawa cywilnego (regulują stosunki cywilnoprawne)

– akty wewnętrznie obowiązujące (art. 87, 93 Konst.) – nie są źródłami prawa cywilnego, ponieważ: art. 93 Konst. „Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty.”

Rodzaje aktów prawa powszechnie obowiązującego.

Konstytucja Ustawa Ratyfikowana Umowa Międzynarodowa

Rozporządzenia Akty prawa miejscowego (art. 87 Konst.)

Akty te tworzą hierarchicznie skonstruowany system źródeł powszechnie obowiązujących aktów prawa stanowionego.

1. Konstytucja.

Najwyższe prawo Rzeczypospolitej Polskiej (art. 8 Konst.). Nie można nad nią uznawać jakiegoś wyższego systemu normatywnego, nawet prawa naturalnego. Znajduje bezpośrednie zastosowanie. Przepisy Konstytucji powinny być uwzględniane łącznie z przepisami innych aktów prawotwórczych.

1. Ustawy.

Uchwalane przez parlament w sposób ściśle określony w Konstytucji, a podpisuje i zarządza ich ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP Prezydent Rzeczypospolitej. Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw z Konstytucją, a sądy mogę przedstawić temu organowi pytanie prawne, co do zgodności ustawy z Konstytucją, jeśli od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

1. Ratyfikowane umowy międzynarodowe.

Po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP stanowią część polskiego systemu prawnego i są bezpośrednio stosowane przez sądy. Jeżeli ratyfikacja umowy międzynarodowej wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w postaci ustawy, to walor takiej umowy jest wyższy do zwykłej ustawy.

1. Rozporządzenia.

Akty powszechnie obowiązujące, lecz w hierarchii stoją poniżej ustaw, pełniąc wobec nich funkcję wykonawczą. Wydają je określone organy na podstawie szczegółowego uprawnienia zawartego w ustawie. O zgodności rozporządzeń z Konstytucja lub ustawą orzeka TK.

1. Akty prawa miejscowego.

Źródła prawa powszechnie obowiązującego tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły i tylko w granicach ich kompetencji.

1a. Prawo Unii Europejskiej – włączenie europejskiego systemu prawnego do polskiego porządku prawnego oznacza przyjęcie norm już ustanowionych przez UE (acquis communautaire) oraz norm, które w przyszłości będą przez właściwe organy UE stanowione.

Podstawowe akty stanowione przez UE w zakresie stosunków cywilnoprawnych:

• rozporządzenia – znajdują bezpośrednie zastosowanie w Polsce nie mogące być przyjmowane przez prawo krajowe

• dyrektywy – wymagają wdrożenia przez właściwe organy państwowe polskiego do polskiego porządku prawnego

W momencie sprzeczności prawa unijnego z prawem krajowym pierwszeństwo zastosowania ma prawo unijne. Norma krajowa nie traci ważności z mocy prawa. Z góry powinno się niwelować z polskiego porządku prawnego normy niezgodne z prawem unijnym.

1. Zwyczaje i prawo zwyczajowe.

1. Zwyczaje – powszechnie stosowana w danym okresie, w danym środowisku i w danych stosunkach społecznych praktyka określonego postępowania. Fakty społeczne, notoryjnie znane ustalane w drodze normalnego postępowania dowodowego przez zeznania świadków lub opinie biegłych. Nie są faktami prawotwórczymi, natomiast pośrednio uzyskują doniosłość prawną, ponieważ w wielu przypadkach przepisy prawne odsyłają do nich wskazując sądowi bardziej szczegółowe od ogólnych norm podstawy do orzekania.

Można wyróżnić zwyczaje: ustalone (art. 56, 65 KC), przyjęte (art. 384, 788 KC) oraz miejscowe (art. 287, 298 KC). Doniosłość prawną mają tylko zwyczaje ustalone.

Przesłanka konieczną nie jest ich znajomość, ale przynależność do grupy społecznej, w której określony zwyczaj jest upowszechniony. Za ich respektowaniem przemawia wzgląd racjonalny, należy je także poddać ocenie wartościującej oraz łączyć z zasadami współżycia społecznego. Organ orzekający nie może się kierować zwyczajami niezgodnymi z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi.

1. Prawo zwyczajowe – norma prawna, praktyka stałego stosowania przez organ państwowy określonej reguły postępowania. Praktyka dokonywania czynności prawnych.

Prawo zwyczajowe powstaje obok (preter), a nie przeciwko (contra) prawu stanowionemu.

1. Rola zasad współżycia społecznego.

Zasady współżycia społecznego.

Pojęcie.

Wartość lub reguła moralna odnosząca się do stosunków międzyludzkich. Odwołują się do powszechnie uznanych w kulturze naszego społeczeństwa wartości, które są zarazem dziedzictwem i składnikiem kultury europejskiej.

• Odnoszą się jedynie do postępowania jednych osób wobec innych, muszą odnosić się do motywu ludzkich działań, a nie wyłącznie do przeżywanych postaw, które nic nie wykazują.

• Są to zasady współżycia społecznego, które nie są jednocześnie obowiązującymi normami prawnymi, bo jeśli są równobrzmiące to są po prostu normami prawnymi.

Zalicza się do nich także normy obyczajowe.

normy moralne ≠ normy obyczajowe

Normy moralne przestrzega się, gdyż znajdują aprobatę w przeżyciach oceniających osób (są dobre), natomiast normy obyczajowe stosuje się z nawyku społecznego, dlatego, że tradycja nakazuje zachować się w dany sposób.

Funkcja.

Klauzule ustawowe odsyłające do zasad współżycia społecznego, polegające na nadaniu prawu większej elastyczności. Pojęcie nieostre, gdyż niepoddaną się kodyfikacji lub weryfikacji. Sąd powołując się na zasady współżycia społecznego jasno powinien formułować normę moralną, jaką miał na względzie.

Obowiązywanie.

Nie obowiązują samoistnie na podobieństwo ustawowych norm prawnych. Wpływają jedynie na ocenę stanu faktycznego, dokonywaną w toku stosowania prawa.

Zakres zastosowania.

Jest określony w przepisach prawa, jego role to:

- element elastycznego doprecyzowania treści

- kwalifikują pewne zdarzenia kreujące stosunki cywilnoprawne

- pomoc przy wykładni oświadczeń woli

- instrument zapobiegający powstaniu konsekwencji prawnych

Zasady te odnoszą się zarówno do osób fizycznych jak i osób prawnych.

1. Ważniejsze rodzaje norm i przepisów prawa cywilnego.

1. Struktura normy prawnej.

POPRZEDNIK NASTĘPNIK

hipoteza dyspozycja

wskazany jest adresat oraz określony jest normatywny

okoliczności jej zastosowania skutek prawny oraz nakazane

zachowanie się adresata normy

zakres stosowania normy zakres normowani

sankcja – określa, w jaki sposób powinny zareagować organy państwowe w razie niezastosowania się adresata do nakazanej normy.

Norma a przepis prawny.

Przepis prawny – samodzielne jednostki redakcyjne zawarte w aktach normatywnych (artykuły, paragrafy, a nawet poszczególne zdania).

Norma prawna – wiele przepisów podanych dodatkowo jeszcze odpowiedniej wykładni.

1. Rodzaje norm prawa cywilnego.

kryterium jest sposób, w jaki prawodawca określa okoliczności ich zastosowania i charakter ich mocy wiążącej (maja one na celu uzupełnienie treści stosunku prawnego w zakresie nieuregulowanym przez strony)

• normy bezwzględnie wiążące (imperatywne, bezwzględnie stosowane, ius cogens) – ich zastosowanie nie może być wyłączne lub ograniczone wola (decyzją) stron jak również odmiennym zwyczaje. Stosunki prawne regulowane przez strony są dokonywane w sposób wyznaczony przez przepisy prawa.

• normy względnie wiążące (dyspozytywne, uzupełniające, ius dispositivum, ius suppletivum) – znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy same strony nie uregulowały konsekwencji prawnych w sposób odmienny od dyspozycji zawartej w takiej normie

• normy semiimperatywne (jednostronnie bezwzględnie obowiązujące) – normy wyznaczające minimalny zakres ochrony interesów jednej strony i dlatego zastosowanie ich może być uchylone lub ograniczone przez stronę tylko, gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony objętej ochroną normatywną

• normy kompetencyjne – normy, które nakładają na kogoś obowiązek reagowania na dokonanie czynności konwencjonalnej. Przyznają kompetencję, upoważniają określony podmiot do dokonania czynności konwencjonalnej z tym skutkiem, że powstają dla kogoś jakieś obowiązki. Ich realizacja zapewniona jest sankcjami. Wskazują jedynie jak należy się zachować, aby osiągnąć zamierzone cele.

czynności konwencjonalne – zachowanie człowieka, któremu pewne „reguły sensu” przypisują jakieś swoiste znaczenie,

konwencjonalne, ponieważ chodzi o znaczenie nakazane w jakimś sztuczny sposób regułami senesu np. reguły gry w piłkę nożną czy zawarcie umowy.

Tylko działania dokonane przez określone osoby i w określonych okolicznościach wskazanych w regułach sensu są ważne, czyli przybierają znaczenie konwencjonalne. Owe „reguły sensu” nadają pewnym zachowaniom określonych osób swoiste znaczenie nakazujące tylko rozumieć te zachowania i nic więcej.

• normy merytoryczne – bezpośrednio zakazują lub nakazują.

1. Metanormy – normy pierwszego stopnia, bezpośrednio regulujące zachowanie człowieka.

1. normy dotyczące sposobu konstruowania systemu prawnego, nakazujące uznawać pewne fakty za prawotwórcze. Określają początek i koniec obowiązywania norm merytorycznych.

2. reguły interpretacyjne – formułowane w przepisach prawa lub przez doktrynę prawniczą, czyli dyrektywy określające, w jaki sposób przepisy prawa mają być przekładane na normy prawne. Wypowiedzi jednoznaczne nakazujące określonym adresatom w określonych okolicznościach zachowywać się w określony sposób.

3. reguły inferencyjne – formułowane przez doktrynę prawniczą to reguły wnioskowania z faktu obowiązywania w danym systemie jakiejś normy.

4. reguły kolizyjne – określają sposób rozstrzygnięcia kolizji między normami wzajemnie niezgodnymi np. z dwóch niezgodnych norm, którą należy uznać za uchyloną.

1. Rodzaje przepisów prawa.

1. definicje legalne – przepisy, które w sposób wiążący określają sens używanych w akcie prawnym słów lub zwrotów np. zamiast w każdym przepisie, w którym występuje słowo „pożytek” wyjaśniać, jakie ma ono znaczenie, funkcję tę spełnia odpowiedni artykuł

2. przepisy odsyłające – zwierają ten sens, że przy ustaleniu treści normy X zawsze należy uwzględnić także przepis, który ustanawia normę Y

3. zwrot niedookreślony – ustawodawca pozostawia organowi stosującemu prawo pewną swobodę np. „drobne, bieżące sprawy życia codziennego”, „ustalone zwyczaje”, „rażące pokrzywdzenie” itp.

klauzule generalne – zwrot niedookreślony zawarty w przepisie prawnym oznaczającym pewne oceny funkcjonujące w jakiejś grupie społecznej, do których odsyła ów przepis przez nakaz uwzględniania ich przy ustaleniu stanu faktycznego podpadającego pod daną normę; mają szczególną doniosłość wśród zwrotów niedookreślonych

kluzule generalne ≠ zwrot niedookreślony

Zwroty niedookreślony wprost oznaczają pewne fakty np. „ważne przyczyny”, tyle, że w kłopotliwy sposób kwalifikują ich desygnaty. Natomiast klauzule generalne odnoszą się do pewnych faktów pośrednich, oznaczają pewne cechy faktów, a nie same fakty.

1. Obowiązywanie norm w zasięgu czasowym.

Początek.

Stanowione normy prawa cywilnego obowiązują (wchodzą w życie) po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, jeśli same nie stanowią inaczej. Normy prawne mogą być stosowane dopiero od daty ich obowiązywania, a więc nie w okresie vacatio legis.

vacatio legis – okres między datą publikacji a początkowym terminem jego obowiązywania. Ustawodawca może okres ten skrócić, lub całkowicie uchylić stanowiąc, że akt normatywny wchodzi w życie w dniu publikacji.

Koniec.

Normy przestają obowiązywać w skutek:

- klauzul derogacyjnych – zawarte są w przepisach wprowadzających nowe akty prawne

- upływu czasu z góry oznaczonego w akcie normatywnym

- wejścia w życie później ustanowionych norm, które regulują takie same sytuacje

- orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego

1. Prawo intertemporalne.

Wskutek uchylenia normy/przepisu prawa ustaje jej działanie w odniesieniu do stosunków prawnych powstałych później. Prawo intertemporalne (międzyczasowe) – uchylony przepis nie obowiązuje, lecz mimo to w sytuacjach określonych prawem intertemporalnym znajduje zastosowanie.

• zasada nieretroakcji (art. 3 KC) – normy prawne nie mają mocy wstecznej. Prawo w zasadzie powinno wpływać na zachowanie ludzi w przyszłości i nie należy zmieniać sytuacji prawnej podmiotu ustalonej pod rządami dawnej ustawy.

- lex retro non agit – prawo nie działa wstecz, skutki zdarzeń prawnych, jakie miały miejsce pod rządem dawnej ustawy, określa się na podstawie dawnej ustawy, ale tylko do czasu wejścia w życie nowej ustawy.

- zasadę to nie stosuje się, gdy wskazuje na to brzmienie i cel ustawy

• kolizje norm nie objętych zasadą nieretroakcji

Jak określić pod rządami nowej ustawy treść stosunku prawnego powstałego pod rządem dawnego prawa oraz konsekwencje prawne z tym stosunkiem zdarzeń, które miały miejsce pod rządem nowego prawa?

1. Przyjmuje się, że sam fakt uchylenia normy nie powoduje zgaśnięcia konkretnych stosunków prawnych i nie ogranicza do nich normy dotychczasowej (utrzymuje się przepisy dawne).

2. Jeśli norma późniejsza inaczej niż norma wcześniejsza reguluje treść stosunku prawnego wtedy decyduje o tym czy ma obowiązywać rodzaj regulowanego stosunku prawnego:

- zasada bezpośredniego działania ustawy nowej – treść jest regulowana samodzielnie, w oderwaniu od stanów faktycznych (zastosowanie ma nowa ustawa)

- zasada dalszego działania ustawy dawnej – treść jest regulowana niesamodzielnie, regulują ją przepisy prawa nierozdzielne ze stanem faktycznym (zastosowanie ma ustawa dawniejsza); realizacja dokonuje się poprzez jedno działanie, a regułą jest, że treść nadal jest określana dawną normą prawną

* trwałe stosunki prawne – ustanowione na długie okresy

1. Kwalifikacja skutków prawnych zdarzeń, które miały miejsce pod rządami nowej normy, mimo, że wywierają wpływ na istnienie i treść stosunku prawnego powstałego pod rządami dawnej normy prawnej, reguła ogólna każe stosować do nich normę nową

- Gdy chodzi o ocenę zdarzeń, które związane są z istotą dawnego stosunku prawnego, a miały miejsce pod rządem nowego prawa stosuje się normę dawną np. odwołanie darowizny.

1. Jeśli powyższe reguły nie doprowadziły do jednoznacznego wyniku należy posłużyć się regułą interpretacyjną II stopnia, która w razie wątpliwości przyznaje preferencje normom ustanowionym w ustawie nowej.

1. Obowiązywanie norm w zasięgu przestrzennym.

Normy prawa cywilnego obowiązują na całym terytorium. Adresatami są obywatele RP, w tym osoby prawne.

Cudzoziemcy mogą mieć w Polsce prawa i obowiązki na równi z obywatelami polskimi, chyba, że ustawa stanowi inaczej.

Rozdział III – Stosowanie prawa cywilnego.

1. Model stosowania prawa

1. Model normatywny

W teorii prawa wyróżnia się model opisowy, teoretyczny i normatywny. Ważny w tej części podręcznika jest tylko model normatywny, który wskazuje jak sąd powinien stosować prawo. Powinien zawierać nakaz przestrzegania obowiązującego prawa. Służy do realizacji indywidualnych interesów obywateli lub ich organizacji.

1. Trójczłonowy model stosowania prawa

Trzy stadia:

1. Ustalenie stanu faktycznego sprawy;

2. Ustalenie, jakie normy/norma są właściwe dla rozważanego stanu faktycznego;

3. W końcowej decyzji sędzia określa konsekwencje prawne na podstawie zastosowanej normy.

1. Ustalenie stanu faktycznego sprawy

1. Reguły dowodowe

1. Dowody

Pozyskiwanie dowodów w celu ustalenia faktów sprawy. Sąd musi prowadzić postępowanie w celu ustalenia faktów doniosłych z punktu widzenia obowiązującego systemu prawnego. Ustalić jakiś fakt, to znaczy uznać za prawdziwe zdanie, które głosi, że tak a tak było lub jest obecnie. Zdania orzekające o faktach można uznać za prawdziwe tylko wtedy, gdy są dostatecznie uzasadnione. Sąd jest zobowiązany rozstrzygnąć każdą sprawę w sposób definitywny na podstawie stanowczego ustalenia stanu faktycznego.

1. Rozkład ciężaru dowodu – art. 6 KC – ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Jeśli więc ktoś powołuje się przed sądem na pewien fakt, z którym prawo wiąże jakieś korzystne dla niego konsekwencje prawne, a fakt ten nie zostanie udowodniony, wówczas przegra sprawę, czyli jego roszczenie nie zostanie przez sąd uwzględnione.

• formalny (procesowy) - wskazuje podmioty, które powinny przejawiać inicjatywę w zbieraniu dowodów i wykazywaniu twierdzeń. W zasadzie inicjatywę taką powinny przejawiać strony, jednakże również sąd może dopuścić dowód niewskazany przez strony.

• materialnoprawny – określa, kto ponosi ujemne konsekwencje tego, ze istnienie doniosłego dla rozstrzygnięcia sprawy faktu nie zostało w toku postępowania sądowego udowodnione.

1. Domniemanie (dowody pośrednie) łac. praesumptio – służą ułatwieniu prowadzenia dowodów, bo pozwalają na pośrednie ich ustalenie.

1. domniemanie faktyczne (praesumptio facti) – sędzia może uznać za istotny dla sprawy fakt ustalony na podstawie wniosku wyprowadzanego z innych faktów. Wnioskowanie to opiera sąd na swojej wiedzy, a w szczególności na doświadczeniu społecznym pozwalającym dostrzec pewne typowe związki między określonymi rodzajami zdarzeń.

np. Jeśli dla rozpatrzenie rozstrzygniętej sprawy rozwodowej lub o ustalenie pochodzenia dziecka doniosła będzie okoliczność czy A utrzymywał stosunki cielesne z B to w typowych sytuacjach sąd będzie mógł zasadnie przyjąć na podstawie domniemania faktycznego, że stosunki te miały miejsc, gdyż A i B mieszkali ze sobą lub spotykali się w pokoju hotelowym.

1. domniemanie prawne (praesumptio iuris) – wyznaczone jest norma prawną, która każe wiązać ze sobą dwie klasy faktów: podstawę (przesłankę) domniemania z wnioskiem(faktem) domniemania. Jeśli sąd ustali zgodnie z ogólnymi regułami dowodowymi ( a więc na zasadzie domniemania faktycznego) fakt stanowiący podstawę domniemania, to obowiązany jest przyjąć bez dowodu istnienia faktu, ten, który jest wskazany we wnioskowaniu domniemanym.

np. „Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matka dziecka nie dawniej niż w 300, a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka”. Jeśli sąd ustali w toku postępowania dowodowego, opierając się na domniemaniu faktycznym, że mężczyzna utrzymywał z kobietą stosunki cielesne we wspomnianym okresie poprzedzającym urodzenie dziecka (podstawa domniemania), to obowiązany jest ustalić, że jest ojcem dziecka (wniosek domniemania).

• wyróżnia się domniemanie co do faktu ( zjawiska przebiegające w przyrodzie) oraz domniemanie co do prawa (prawa lub stosunki prawne).

• dopuszczalność przeciwdowodu – wykazanie faktów przeciwnych do faktów domniemywanych. Domniemania ustanowione przez prawo (ustawodawcę) mogą być obalone przez ustalenie, że rzeczywistość jest inna niż orzeka o niej wniosek domniemania.

np. art. 9 KC stanowi, że w razie urodzenia się dziecka (przesłanka domniemania) domniemywa się, że przyszło na świat żywe (wniosek domniemania). Kto dowodzi, że dziecko w ogóle się nie urodziło, czyli kwestionuje przesłankę domniemania musi wykazać tę okoliczność, wtedy norma domniemania nie znajdzie zastosowania. Natomiast samo domniemanie obali ten, kto wykaże, że dziecko urodziło się nieżywe.

• domniemanie prawne zwykłe (wzruszalne, preasumptio iuris tantum) – dopuszczalne jest prowadzenie przeciwdowodu bez ograniczeń.

domniemanie prawne kwalifikowane – szczególne normy prawne przewidują różnego rodzaju ograniczenie dopuszczalności dowodu przeciwnego.

domniemanie niewzruszalne (niezbite, preasumptio iuris ac de iure) – przepisy prawne mogą także zakazywać w określonych sytuacjach prowadzenie jakiegokolwiek dowodu przeciwnego. Zwykłe normy prawne, wykazujące, że dla wyjaśnienia ich struktury prawnej zbędne jest posługiwanie się konstrukcja domniemania prawnego. Należą już do szczególnego rodzaju domniemania określającego moc wiążącą orzeczeń.

• Domniemania prawne wprowadzają wyjątki od reguły ciężaru dowodów (art. 6 KC), ułatwiają istnienie doniosłego dla sprawy faktu. Jeśli wiec fakt ten za pomocą domniemania prawnego lub w jakikolwiek inny sposób uznany ogólnymi regułami dowodowymi nie zostanie ustalony – nadal negatywne tego konsekwencje ponosi ten, kto wywodzi z niego skutki prawne.

• Zwroty zawierające zastrzeżenie „chyba że”. Interpretuje się, jako przerzucenie ciężaru dowodów na inną stronę.

1. domniemanie dobrej woli –odnosi się do całego systemu prawa cywilnego, art. 7 KC. Przepisy prawa wiążą jakieś skutki prawne z dobrą albo ze złą wiarą osoby, kodeks cywilny każe domniemywać istnienia dobrej wiary. Jest ono wiążące dla orzekającego sądu, aż do czasu, gdy nie zostanie obalone dowodem złej wiary.

np. art. 174 KC uzależnia skutki prawne od złej albo dobrej wiary, ponieważ tylko posiadacz będący w dobrej wierze może nabyć własność rzeczy ruchomej przez zasiedzenie.

Podział na dobrą i złą wiarę. Ma charakter wyczerpujący, a zarazem rozłączny, jest podziałem logicznym, gdyż osoba może być tylko albo w złej, albo w dobrej wierze, brak jakiś stanów pośrednich.

• dobra wiara – polega na błędnym, ale usprawiedliwionym przekonaniu kogoś o tym, że przysługuje mu jakieś prawo podmiotowe np. własność.

• zła wiara – osoba, która wie, że określone prawo mu nie przysługuje, albo nie wie, lecz wiedzieć o tym powinien.

Moc wiążąca orzeczeń/ustaleń – określana, jako normy domniemania prawnego lub jako pogląd zupełnie odmienny od domniemania, gdyż nie da się w nich wyróżnić dwóch istotnych elementów: przesłanki i wniosku domniemania. Są to odrębne typy norm domniemania określające moc wiążącą orzeczeń sądowych. Oznacza to, że prawomocne orzeczenia mogą być uchylone lub zmienione tylko w wyjątkowych okolicznościach.

1. Ustalenie właściwej normy dla rozstrzygnięcia sprawy.

1. Wykładnia prawa.

Sąd dokonuje wykładni przepisów prawa w celu ustalenia, jakiej treści norma jest właściwa do rozstrzygnięcia sprawy. Jest to swoisty proces myślowy polegający na ustalaniu właściwego znaczenie tekstów prawnych, stanowiących podstawę do zrekonstruowania poszukiwanej normy prawnej.

Wykładnia sądowa należy, bowiem do wykładni operacyjnej (praktycznej) podporządkowanej bezpośrednio funkcji stosowania prawa.

clara non sunt interpretanda – jasne przepisy prawa nie podlegają interpretacji. Wykładnia rozpoczyna się dopiero wtedy, gdy przepis budzi wątpliwości. Przepisy jasne rozumie się bezpośrednio (intuicyjnie), czyli na podstawie samej kompetencji językowej użytkownika języka.

- Nie do końca ma ona uzasadnienie w świetle współczesnej semiotyki, gdyż uważa się, że w każdym przypadku wykładnia jest konieczna. Ponadto jest niedopuszczalna ze względu na subiektywizację procesu wykładni, z gruntu niezgodną z podstawową zasadą praworządności, według której prawo ma mieć to samo znaczenie dla każdego.

Co jest „jasne” okazuje się dopiero w wyniku przeprowadzonej wykładni. Proces wykładni ustaje w momencie, gdy doprowadzi do wyjaśnienia sensu interpretowanego tekstu – interpretatio cessat in claris. Paremia ta zakłada konieczność dokonywania wykładni z zastosowaniem wszystkich dyrektyw wykładni, które sterują tym procesem.

Dyrektywy wykładni powinny być jednolite i przestrzegane przez wszystkie organy powołane do interpretacji prawa.

1. Dyrektywy. (dyrektywy interpretacyjne)

1. dyrektywy językowe (wykładnia językowa) – odwołują się do reguł znaczeniowych i składniowych powszechnego języka polskiego. Prawodawca właściwie posługuje się językiem, w którym wysławia normy prawne. Każde słowo użyte w tekście jest potrzebne i nie może być pominięte w toku wykładni. Sens określonego fragmentu tekstu należy rozpatrywać w związku z całym tekstem.

Wspierają wykładnię paralingwistyczne środki wyrazu związane z pisemną postacią aktów normatywnych, zalicza się do nich: organizacja przestrzenna tekstu, a więc wyodrębnienie tytułów, nagłówków, podziałów na artykuły, paragrafy, punkty itd.

1. dyrektywy systemowe – poszczególne normy prawne stanowią składnik spójnego systemu prawnego. Mają, więc nie dopuścić do uznania norm wzajemnie niezgodnych.

• lex superior derogat legi inferiori – norma niższego rzędu (np. zawarta w rozporządzeniu) nie może obowiązywać o treści niezgodnej z normą wyższego rzędu (ustawą, konstytucją)

• lex specialis derogat legi generali – należy dać pierwszeństwo normom szczególnym przed ogólnym

• jeśli jednak w przepisie sformułowany jest jakiś wyjątek to nie powinno się go interpretować rozszerzająco – exceptiones non sunt extendendae

• lex posterior derogat legi anteriori – dyrektywa uchylająca kolizję norm w czasie i to na rzecz normy późniejszej

• ale należy dodać, że nie odnosi się ona do sytuacji, gdy owa norma wcześniejsza ma charakter szczególny w stosunku do późniejszej – lex posterior generalis non derogat legi priori speciali

• interpretatio cessat in clarin – w przypadku, gdy na podstawie językowych reguł wykładni sens przepisu zostaje jednoznacznie ustalony, kończy się proces wykładni, ponieważ sens normy jest już jasny

W każdym przypadku przepis prawa powinien być poddany nie tylko wykładni językowej, ale również systemowej. Rozumienie przepisu prawa jest wyznaczone nie tylko przez jego brzmienie, lecz także przez treść innych przepisów prawnych mających wpływ na rozumienie interpretowanego przepisu w ramach wykładni systemowej.

reguły systemowe wykładni – aby sprawdzić niezgodność norm, należy uprzednio poddać przepisy prawa interpretacji. Następnie w toku wykładni odrzuca się takie rozwiązania problemu interpretacyjnego, które mogłoby prowadzić do wystąpienie niezgodności w systemie.

1. dyrektywy funkcjonalne – odwołują się do założeń, że racjonalny ustawodawca stanowi normy, aby w sposób maksymalnie sprawny realizować uznawane, a zwłaszcza preferowane przez siebie cele i wartości.

• Chodzi o ocenę i wiedzę aktualnego prawodawcy, przypisywanych mu w chwili dokonania wykładni – koncepcja dynamicznej wykładni. Uwzględnia, więc możliwość zmiany sensu normy bez zmiany treści przepisów prawnych, na podstawie, których jest ona rekonstruowana.

• teoria statyczna – za cel normy uznaje cele rzeczywistego prawodawcy.

Przyjmuje się dopuszczalność zastosowania dyrektyw funkcjonalnych w razie, gdy:

- na podstawie językowych reguł nie można jednoznacznie ustalić treści lub mocy (ius cogens czy ius dispositivium) normy prawnej. W szczególności chodzi o przypadki wieloznaczności lub nieostrości znaczeń przepisów prawnych.

- dla wyjaśnienia niepewnych (niejednoznacznych) wyników wykładni systemowej. Można odrzucić wykładnię językową, gdy przemawiają za tym dyrektywy wykładni systemowej i funkcjonalnej.

Natomiast, jeśli na podstawie wykładni językowej i systemowej znaczenie przepisów i sens interpretowanej normy, jest jasny i nie budzi wątpliwości powinno się zakończyć proces wykładni, nie uciekając się już do wykładni funkcjonalnej.

1. Wyniki wykładni – analiza tekstu prawnego może doprowadzić sędziego do następujących wniosków interpretacyjnych:

• wykładnia stwierdzająca – ustala, że wykładnia językowa pozwala jednoznacznie określić treść lub moc normy oraz, że nie ma podstaw do ich kwestionowania

• wykładnia rozszerzająca – ustala, że ze względu na dyrektywy wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres normowania lub zastosowania normy, niż wynikałoby to z rezultatów osiągniętych na podstawie normy językowej

• wykładnia zwężająca – ze względu na dyrektywy wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć węższy zakres normowania lub zastosowani normy, niż wynikałoby to z rezultatów osiągniętych na podstawie normy językowej

• wykładnia derogująca – ze względu na pozajęzykowe dyrektywy wykładni przepis nie ma doniosłości normatywnej, mimo, że w świetle wykładni językowej należałoby mu znaczenie takie przypisać

1. Wnioskowanie z norm o normach.

Za obowiązujące uważa się nie tylko normy, które zostały zrekonstruowane na podstawie dyrektyw interpretacyjnych, ale ponad to normy, które z pierwszych zostały wywnioskowane. Nie zostały one wyznaczone żadnymi przepisami prawa. Sformułowała je doktryna prawnicza wychodząca z idealizującego założenia „racjonalnego prawodawcy”, któremu przypisuje się oddzielny system oceny i wiedzy, pozwalający rozsądnie sterować postępowaniem ludzi.

Jednakże za odróżnienie ich od reguł wykładni przemawia typ operacji myślowych polegający nie na wyjaśnieniu znaczenia przepisu ( interpretacji) i ustaleniu na tej podstawie obowiązującej normy (dyrektywy interpretacyjne), lecz na wnioskowaniu (interferowaniu) z niej o obowiązującej innej normie (reguły interferencyjne).

Do reguł interferencyjnych zaliczamy: reguły instrumentalnego nakazu i zakazu, wnioskowanie a fortiori, analogię z ustawy i analogię z prawa.

1. Reguły instrumentalnego nakazu i zakazu ( dyrektywa wnioskowań „z celu na środki”).

Należy przyjąć, że jeśli jakaś norma nakazuje adresatowi zrealizować określony stan rzeczy, to wynika z tej normy:

• nakaz czynienia wszystkiego, co jest warunkiem koniecznym do zrealizowania określonego stanu rzeczy

• zakaz czynienia czegokolwiek, co jest warunkiem wystarczającym do niezrealizowania określonego stanu rzeczy

1. Wnioskowanie a fortiori ( „tym bardziej”).

Oparte jest na konsekwencji ocen prawodawcy.

• argumentum a maiori ad minus („z większego na mniejsze”) – komu nakazane (dozwolone) jest czynić więcej, temu nakazane (dozwolone) jest także czynić mniej

• argumentum a minori ad maius („z mniejszego na większe”) – za punkt wyjścia przyjmuje zawarty w normie prawnej zakaz określonego zachowania, na którym opiera się wniosek, że tym bardziej zakazane jest czynić „coś więcej”

1. Analogia z ustawy (analogia legis).

Stosuje się ją wówczas, gdy dyrektywy językowe i systemowe jednoznacznienie wskazują na to, iż określony przepis dotyczy wyłącznie stanu faktycznego w nim wyznaczonego (argumentum a contrario), a równocześnie silna argumentacja funkcjonalna pozwala przyjąć, że ustanowiona w przepisie prawnym regulacja odnosi się także do okoliczności w istotny sposób podobnych do tej, jaka została w nim opisana. Analogiczne stosowanie ustawy prowadzi do odpowiedniego stosowania normy podstawowej.

1. Analogia prawa (analogia iuris).

Wnioski o obowiązywanie norm nieustanowionych w przepisach prawnych wyprowadza się z innych stanów faktycznych, które jednak wskazują na określony system preferencji wartości, jakim kieruje się w swych ocenach prawodawca.

1. Związanie sądu w działaniach interpretacyjnych i inferencyjnych.

Z konstytucyjnej zasady niezawisłości sądów wynika, że nie są one instytucjonalnie skrepowane w interpretacji przepisów prawnych. Jednakże na mocy szczególnej normy kompetencyjnej, sąd orzekający może być prawnie zobowiązany do stosowania normy prawnej w znaczeniu ustalonym przez organ wskazany kompetencją mimo, że wynik wykładni powinien być inny.

Trzy rodzaje wykładni prawnie wiążącej:

- w toku nadzoru judykacyjnego (nadzór judykacyjny)

- przez zasady prawne (zasady prawne)

- na skutek uchwalenia powszechnie obowiązującej wykładni ustaw (powszechnie obowiązująca wykładnia)

1. Nadzór judykacyjny.

Wykładnia wiążąca może być zorientowana na rozstrzygnięcie konkretnej sprawy. Dokonują jej sądy wyższych instancji na czele z SN w toku nadzoru judykacyjnego sprawowanego nad orzeczeniami niższych instancji.

Nadrzędne kompetencję posiadają:

- Europejski Trybunał Sprawiedliwości oraz Sąd Pierwszej Instancji w Luksemburgu

- Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

1. Zasady prawne.

Uchwala je Sąd Najwyższy w składzie powiększonym:

- w pełnym składzie SN

- w składzie połączonych izb

- w składzie całej izby

- w składzie 7 sędziów – uchwała uzyskuje moc zasady prawnej w momencie, gdy wyraźnie tak postanowi skład orzekający i stosuje się wówczas formułę: „podjął następującą uchwałę i postanowił nadać jej moc zasady prawnej”, a jeśli uchwała nie ma waloru zasady prawnej wówczas stosuje się formułę: „ podjął następującą uchwałę”

„moc zasady prawnej” – jeśli jakikolwiek skład SN zamierza odstąpić od zasady prawnej, powinien wystąpić o jej zmianę przez szerszy skład SN od którego, który zasadę prawną uchwalił. Zasady prawne wiążą tylko składy orzekające SN, a więc wywierają jedynie skutek prawny wewnątrz SN (nie wiążą sądów powszechnych). Natomiast zasady prawne oddziałowy wuja faktycznie na orzecznictwo sądów powszechnych, bo sądy niższych instancji biorą pod uwagę, że SN rozpatrując sprawę w toku kontroli judykacyjnej nie odstąpi od zasady prawnej

Sąd Najwyższy uchwala zasady prawne w celu:

• wyjaśnienienia przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub rozbieżność w orzecznictwie na wniosek Pierwszego Prezesa SN, Prokuratora Generalnego, RPO, Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego oraz Rzecznika Ubezpieczonych – charakter abstrakcyjny, zmierzający bezpośrednio do wyjaśnienia prawa

• rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie – zgłoszenie wniosku o rozstrzygnięcie konkretnej sprawy

1. Powszechnie obowiązująca wykładnia.

Pierwotnie TK miał kompetencje do ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. W obecnie obowiązującej Konstytucji ( z 1997 roku) utracił taką możliwość. Orzeka o zgodności określonego przepisu prawnego z Konstytucją, a także z innym aktem normatywnym. Organ ten ma za zadanie wyjaśnienie sensu właściwego przepisu prawa

wykładnia autentyczna – ma powszechnie obowiązująca moc prawną. Jest dokonywana przez podmiot, który wydał interpretowany przepis. Stanowi w ten sposób nowe prawo i dzięki temu posiada moc wsteczną, koncepcja ta jest wątpliwa.

1. Wskazania wspomagające – działalność interpretacyjna (nauka) i inferencyjna sądu (judykatura) w sposób prawnie go niewiążący.

Rola nauki (wykładnia doktrynalna) – autorzy prac naukowych rozstrzygają jakąś konkretną sprawę, wskazując na różne możliwe znaczenie przepisów prawnych oraz rozważając argumenty za właściwym ustaleniem treści normy prawnej. Rezultaty ich prac nie wiążą sądów.

Judykatura. Rolę inspiracji intelektualnej odgrywa również orzecznictwo sądów, które jest niezależne od dokonywanej przez nie wykładni wiążącej.

wykładnia historyczna – odwołuje się do intencji ustawodawcy, którego trudno zidentyfikować.

wykładnia doktrynalna – wskazuje na różne rozważania w toku prac legislacyjnych, możliwe rozstrzygnięcia i argumenty.

1. Zbieg norm.

W toku ustalenia właściwej dla rozważanego stanu faktycznego normy sąd niekiedy stwierdza, że może znaleźć zastosowanie kilka przepisów. W takiej sytuacji należy kierować się ogólnymi regułami systemowymi (np. regułą, że przepis szczególny wyłącza przepis ogólny) oraz zasadami prawa cywilnego, które zwłaszcza każą uwzględniać interesy osoby domagającej się ochrony prawnej.

1. Wykładnia prawa wspólnotowego.

Dla poszanowania jednolitego stosowania prawa wspólnotowego powołany został Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu.

Cechy szczególne prawa wspólnotowego:

- przepisy formułowane są w wielu językach o tym samym walorze prawnym

- wzrasta znaczenie wykładni funkcjonalnej nastawionej na realizację celów i wartości Wspólnot Europejskich

- obszerne preambuły zamieszczone przed aktami prawnymi UE

- sprzeczności między normami prawa wspólnotowego rozstrzyga się dając pierwszeństwo normom wyżej usytuowanym

Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa krajowego.

Prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo zastosowania względem niezgodnych z nim norm krajowych oraz sądom krajowym nakazuje się stosowanie interpretacji przepisów prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym – interpretacja prowspólnotowa

1. Wiążące ustalenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego.

Sąd ustala stosunek prawny lub nakazuje adresatowi zachować się w określony sposób – ustanowienie normy indywidualnej. Stwierdza, że rozpatrywany stan faktyczny stanowi szczególny przypadek należący do zakresu zastosowania tej normy. Dyspozycja zastosowanej normy wykazuje natomiast jej prawne konsekwencje.

Rozdział IV – Prawo podmiotowe.

1. Pojęcie prawa podmiotowego.

Koncepcja umiarkowanego pozytywizmu – priorytet norm prawa stanowionego przez kompetentne i demokratycznie powołane organy państwa względem prawa podmiotowego. Prawa podmiotowe są wyznaczane przez obowiązujący system prawny. Respektuje powszechnie akceptowane wartości, gwarantuje demokratyczny sposób powoływania organów prawodawczych i kontroluje normy prawne z punktu widzenia wartości konstytucyjnych.

Prawo podmiotowe – pewna sytuacja prawna wyznaczona podmiotem przez obowiązujące normy i chroniąca prawnie uznane interesy tych podmiotów.

- opisana sytuacja prawna jednego podmiotu względem innego podmiotu prawa, element treści stosunku cywilnoprawnego

- wyznaczony normami prawa, określającymi zdarzenie prawne, które jeśli się spełnia, wywołuje konsekwencje prawne polegające na powstaniu praw podmiotowych

- pewna „sfera możności postępowania” lub „moc prawna” przysługująca osobie uprawnionej

- pewnie wyróżnione przez normy prawne zachowania lub kompetencje podmiotu uprawnionego, któremu podporządkowanie są określone obowiązki innego podmiotu prawa

- służy ochronie interesów podmiotów

Prawa podmiotowego nie posiada osoba, której przysługują kompetencje do działania wyłącznie w cudzym interesie np. pełnomocnik, opiekun, kurator, wykonawca testamentu

1. Stosunek cywilnoprawny.

Elementami są po jednej stronie prawo podmiotowe, a po drugiej odpowiadający mu obowiązek.

• prosty – tylko jednej stronie przysługuje prawo podmiotowe, z którym połączony jest obowiązek/obowiązki drugiej strony np. właściciel rzeczy skradzionej żąda jej zwrotu od złodzieja

• złożony – każdej stronie przysługuje prawo podmiotowe skuteczne wobec drugiej strony, podwójna rola podmiotów: osób uprawnionych i zarazem zobowiązanych np. stosunki prawne wynikające z umów wzajemnych tj. umowa kupna-sprzedaży

1. Uprawnienia – wyróżniony element prawa podmiotowego, bliżej wyznaczone zachowanie objętego prawem podmiotu. Zalicza się do nich roszczenia, uprawnienia kształtujące oraz zarzuty.

1. Roszczenia – uprawnienia polegające na tym, że jakaś indywidualnie oznaczona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego, a więc musi się zachować w ściśle przez niego określony sposób, np. A sprzedał przedmiot B i zastrzega, że dostarczy go w okresie jednego miesiąca od zawarcia umowy, to B z chwilą zawarcia umowy posiada już roszczenie do A o wydanie tego przedmiotu, które stanie się wymagalne po miesiącu.

Dzielą się na wymagalne i niewymagalne.

1. Uprawnienia kształtujące – podmiotowi uprawnionemu przysługuje kompetencja do zmiany lub zakończenia istniejącego stosunku prawnego przez jednostronną czynność prawną np. uprawnienie do wypowiedzenia najmu, stosunku pracy, dzierżawy oraz odstąpienia od umowy itp.

Nie jest wymagany udział drugiej strony. W przypadku wykonania uprawnienia przez jedną ze stron, druga zobowiązana jest uznać nową sytuację prawną i dostosować do niej swoje dalsze postępowanie.

Charakter pośredni i ogólny. Druga strona niczego nie świadczy.

Kompetencja do zmiany lub zgaśnięcia już istniejącego stosunku prawnego mocą jednostronnej decyzji podmiotu uprawnionego.

1. Zarzut –uprawnienie polegające na odmowie spełnienia roszczenia. Służy ochronie interesów osoby, przeciwko której roszczenie się kieruje np. W razie podniesienia przez dłużnika zarzutu przedawnienia może on uchylić się od zaspokojenia skierowanego przeciwko niemu roszczenia.

W prawie cywilnym procesowym terminem „zarzut” oznacza się twierdzenia pozwanego zmierzające do wygrania sprawy. Aby wywołać skutki prawne należy zarzut być podniesiony przez uprawnionego.

• trwałe obezwładnienie roszczenia (peremptoryjne) – np. w razie potracenia roszczenia lub jego przedawnienia

• przejściowe obezwładnienie roszczenia (dylatoryjne) – np. w razie niezaofiarowania świadczenia wzajemnego

1. Rodzaje praw podmiotowych.

skuteczność praw podmiotowych wobec innych podmiotów

• prawa bezwzględne (numerus clausus) – skuteczne wobec wszystkich (erga omnes), na wszystkich spoczywa obowiązek nie ingerowania w sfery spraw określonych prawem podmiotowym np. prawo własności. Ogranicza wolną sferę postępowania obywateli, a treść ich musi być wyznaczona przepisami prawnymi rzędu ustawy, np. Jeśli ktoś bezprawnie zawładnie jego przedmiotem to właścicielowi przysługuje roszczenie windykacyjne o zwrot rzeczy.

• prawa względne – skuteczne są jedynie wobec określonych podmiotów. Modelem praw względnych są stosunki zobowiązaniowe, w których wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, polegającego, na róźnego rodzaju zachowaniach art. 353 KC. Strony zawierając stosunki zobowiązaniowe regulują wyłącznie swoją własną sytuację prawną i nie są ograniczone ustawowymi typami praw podmiotowych.

• prawo w zobowiązaniach realnych – podmioty stosunku prawnego ustalane są pośrednio przez wskazanie określonej sytuacji prawnej w odniesieniu do rzeczy. Zobowiązaniem staje się każdy podmiot określonej sytuacji prawnej. Np. Przejście stosunku najmu na nabywcę nieruchomości art. 678 KC.

• podporządkowane prawa bezwzględne – dominującym uprawnieniem względnym jest uprawnienie bezwzględne np. najem mieszkań, dożywocie.

• prawo akcesoryjne (niesamoistne) – skonstruowane dla umocnienia innych praw podmiotowych (samoistnych), od istnienia tych innych praw zależą ich istnienie i treść. Mogą być względne np. poręczenie lub bezwzględne np. zastaw, hipoteka.

• prawa związane – podmiotem może być tylko podmiot określonego prawa wolnego, nie mogę być one przedmiotem samodzielnego obrotu prawnego np. Służebność gruntowa, która może przysługiwać tylko każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości.

typowy interes, jaki realizują

• prawo majątkowe – zalicza się prawo rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa majątkowo-małżeńskie, część praw kwalifikowanych, jako tzw. własność intelektualna (autorskie). Nie ważna jest wartość rynkowa, przedmiot może być nawet bezwartościowy np. pukiel włosów po drugiej osobie.

*roszczenia pieniężne np. roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę

• prawo niemajątkowe – zalicza się prawa osobiste, prawa rodzinne (stanowiące element stosunków między małżonkami, krewnymi, przysposobionymi i powinowatymi).

• prawo przenoszalne i nieprzenoszalne – ma na względzie czy dopuszczalna jest zmiana podmiotów określonych praw?

Zbywalność – podmiot uprawniony ma kompetencje do przeniesienia przysługującego mu prawa podmiotowego w drodze czynności prawnej na inne podmioty. Podmioty nie mogą przekształcać prawa podmiotowego zbywalnego na prawo podmiotowe niezbywalne i odwrotnie. Natomiast dopuszczalne jest zobowiązanie się uprawnionego wobec jakiejś osoby, że nie dokona on oznaczonych rozporządzeń prawnych zbywalnych (art. 57 KC). Naruszenie takiego zobowiązania spowoduje jedynie odpowiedzialność odszkodowawczą podmiotu dokonującego rozporządzenia wobec osoby, która przyrzekła, że czynności takiej nie dokona.

np. A zawarł umowę z B, że nie sprzeda określonej rzeczy w okresie 10 lat. Następnie sprzedał ją w tym czasie osobie C. Prawo własności jest zbywalne, więc umowa A z C ważnie przeniesie na C własność tej rzeczy. Natomiast A będzie ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą względem B za nie wykonanie swojego zobowiązania.

Dziedziczność – polega na tym, że po śmierci uprawnionego przechodzi ono na osoby wskazane w ustawie lub w testamencie. Żadne czynności prawne uprawnionego nie mogą pozbawić cechy dziedziczności prawa podmiotowego.

• prawo tymczasowe – polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu jakiegoś prawa przyszłego, prowadzącego dopiero do ostatecznego zaspokojenie określonych potrzeb (interesów) podmiotu uprawnionego.

1. Sposoby nabycia i utraty prawa podmiotowego.

Aby nabyć czy utracić prawa podmiotowe należy powiązać te prawa z inną osobą. Gdy ktoś prawo nabywa – związek jego z prawem powstaje, a gdy ktoś je traci – związek ten ustaje.

1. Nabycie prawa.

• nabycie pochodne – nabywca uzyskuje prawo podmiotowe od innej osoby, która na niego to prawo przenosi np. sprzedaż, darowizna, zamiana rzeczy, dziedziczenie ustawowe i testamentowe.

Nikt nie może przenieść na inna osobę więcej praw, niż sam posiada – nemo in alium plus iuris transferre potest quam ipse haber.

• nabycie pierwotne – nabywca nie uzyskuje prawa podmiotowego od określonej osoby. Nabycie to nie jest, więc uzależnione od tego, że uprzednio prawo to przysługiwało określonemu podmiotowi np. nabycie własności rzeczy ruchomej przez zawłaszczenie czy stworzenie utworu literackiego, który musi być w myśl prawa autorskiego dziełem oryginalnym.

Nabycie dokonuje się bez woli poprzednika, a z mocy zdarzeń wskazanych ustawą. Prowadzi do uzyskania prawa bez obciążeń.

Tylko w przypadku nabycia pochodnego powstaje stosunek następstwa prawnego, czyli sukcesji między poprzednikiem a nabywca prawa.

• nabycie pod tytułem szczególnym (sukcesja syngularna) – dochodzi do nabycia indywidualnego oznaczonego prawa np. W razie sprzedaży kolekcji obrazów dochodzi do przeniesienia tylu praw własności, ile jest obrazów, a skuteczności ich nabycia rozważa się w odniesieniu do każdego z nich odrębnie.

• nabycie pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna) – prowadzi do nabycia całego lub części jednego majątku na podstawie jednego zdarzenia prawnego. Prowadzi nie tylko do nabycia praw, ale i obowiązków (obciążeń) np. dziedziczenie, że na skutek jednego zdarzenia prawnego, jakim jest śmierć spadkodawcy, przechodzą na spadkobiercę wszelkie prawa i obowiązki zmarłego.

Uważa się na ogół za rodzaje nabycia pochodnego.

• nabycie translatywne – nabywca uzyskuje prawo o treści niezmienionej. Jeśli następuje transfer praw z majątku jednej osoby do drugiej to prawo to może przejść w niezmienionym kształcie np. w razie zasiedzenia rzeczy, a już nie w przypadku jej znalezienia.

• nabycie konstytutywne – jednocześnie z nabyciem powstaje prawo podmiotowe, uzależnione jest od uprzednio istniejącego prawa na mocy odpowiednich przepisów np. Napisanie utworu powoduje powstanie nowego prawa podmiotowego autorskiego, które zarazem nabywa autor utworu.

1. Utrata prawa.

Utrata prawa podmiotowego następuje wskutek zdarzeń wskazanych w ustawie, gdy dane prawo w ogóle gaśnie np. służebność osobista w skutek śmierci uprawnionego. Poza tym przeniesienie prawa podmiotowego z jednej osoby na drugą powoduje jego utratę po stronie przenoszącego np. sprzedaż krzesła z powoduje utratę prawa własności po stronie sprzedawcy.

1. Realizacja prawa podmiotowego.

Wykonywanie – czynienie „ze swego prawa użytku” art. 5 KC. Polega nie tylko na czynieniu, ale także zaniechaniu. Uprawniony niekoniecznie musi wykonywać prawo podmiotowe lub roszczenia osobiście np. Uprawa gruntu może być wykonywana przez pracownika, a zbycie nieruchomości przez pełnomocnika.

Nadużycie - zachowanie nie zgodne z treścią norm prawnych wyznaczających określone typy lub postacie praw podmiotowych, które nie są wykonywaniem tych praw.

Ochrona – uprawnionemu przysługuje powództwo kompetencja do zwrócenia się do sądu lub innego organu państwowego, aby ten rozpatrzył sprawę i orzekł o konsekwencjach prawnych wynikających z naruszenia lub zagrożenia prawa podmiotowego.

W zakresie zobowiązań naturalnych uprawnionemu nie przysługuje powództwo.

• pomoc własna – stosowana przez samego uprawnionego lub inne osoby. Dzieli się: samoobrona (odparcie niebezpieczeństwa grożącego pewnym prawom podmiotowym) oraz samopomoc (uprawniony sam przymusowo wykonuje swoje prawa podmiotowe).

Kolizja praw podmiotowych. Wykonanie jednego prawa podmiotowego wyłącza faktyczną możliwość wykonania innego prawa podmiotowego. Rozstrzyga się taka kolizję stosując:

• system preferencji – prowadzący do zaspokojenia interesu podmiotu korzystającego z pierwszeństwa oraz do nieuwzględnienia interesu podmiotu, którego prawo pozostaje w dalszej kolejności

• system redukcji – pozwala uwzględnić interesy wszystkich uprawnionych

Rozdział V – Przedmioty stosunku cywilnoprawnego.

System prawny wyróżnia określone klasy przedmiotów, które nie mogą mieć ani praw ani obowiązków.

1. Rzeczy – przedmioty materialne, wyodrębnione istniejące części przyrody istniejące w stanie pierwotnym lub przetworzonym np. woda nie jest rzeczą, ale jak zostanie zamknięta w butli i stanie się wodą mineralną możliwą do nabycia w sklepie, wówczas staje się rzeczą.

res extra commercium – wyodrębnione przedmioty materialne z obrotu cywilnoprawnego ze względów moralnych lub w interesie publicznym np. zwłoki nie są rzeczami, zwierzęta.

1. Rzeczy ruchome i nieruchome.

• rzeczy ruchome (ruchomości) – wszystkie te rzeczy, które nie posiadają cech nieruchomości np. budynki które nie są trwale związane z gruntem, czyli kioski.

• rzeczy nieruchome (nieruchomości)

• grunty (nieruchomości gruntowe) – części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (art. 46§1 KC) oraz przestrzeń znajdująca się nad i pod jego powierzchnią (art. 143 KC).

• grunty rolne – wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie

• grunty nierolne

superficies solo cedit – wszystko, co wznosi się nad gruntem, przypada gruntowi

• budynki (nieruchomości budynkowe) – budynki trwale z gruntem związane, stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności (art. 46§1 KC).

• części budynków (nieruchomości lokalowe) – wyjątkowo części budynków trwale z gruntem związane mają charakter samodzielnych nieruchomości, gdy na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu lub budynku przedmiot własności

księgi wieczyste – wskazują, jakie powierzchnie ziemi, budynków lub ich części są odrębnymi nieruchomościami.

1. Rzeczy oznaczone, co do gatunku i co do tożsamości.

• rzeczy oznaczone, co do gatunku – określone są według cech rodzajowych np. koń wyścigowy, samochód osobowy

• rzeczy oznaczone, co do tożsamości – odnoszą się do indywidualnie wskazanego przedmiotu np. koń wyścigowy „Piorun”, samochód osobowy oznaczony określonymi numerami

1. Części składowe rzeczy i przynależności.

• części składowe rzeczy (art. 47 KC) – nie mogą być, bowiem odrębnymi przedmiotami praw rzeczowych. Wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Owo połączenie musi mieć charakter trwały. O częściach składowych orzeka się, co do nieruchomości, jak i ruchomości np. nieruchomości – budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, drzewa lub inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania; ruchomości – silnik w samochodzie, półka w szafie.

Za części składowe nieruchomości uważa się także prawo związane z jej własnością.

• przynależność (art. 51 KC) – samoistna rzecz ruchoma, która pozostaje w związku z inną rzeczą ruchomą/nieruchomą, nazywaną rzeczą główną. Muszą zostać spełnione łącznie następujące cechy:

• właścicielem rzeczy głównej i przynależności jest ta sama osoba

• przynależność jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem

• przynależność jest z rzeczą główną w faktycznym i stałym związku

1. Pożytki. – obejmują jakieś dochody z rzeczy lub z prawa (art. 53, 54 KC).

• pożytki naturalne rzeczy – płody i inne odłączne od niej części składowe, jakie według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy np. zboże zbierane z pola, owoce zerwane z drzewa

• pożytki cywilne rzeczy – dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego w postaci pieniężnej lub niepieniężnej np. Gdy A wydzierżawi grunt B, to czynsz, jaki B powinien zapłacić A, jest pożytkiem cywilnym wydzierżawionego gruntu.

• pożytki prawa – dochody, które przynosi prawo np. wierzytelność pieniężna, w związku z czym pożytkami będą odsetki

Reguły o ogólnym zakresie zastosowania, które precyzuje sama treść uprawnień do pobierania pożytków:

• art. 55§1 KC – uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają pożytki naturalne, które faktycznie zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania tego uprawnienia oraz pożytki cywilne (rzeczy i praw) to uprawnienie przysługuje w stosunku do jego trwania, a więc niezależnie od tego czy zostały pobrane np. w razie zbycia rzeczy najętej, zbywcy należy się czynsz najmu przypadający od momentu zbycia, chociażby czynszu jeszcze nie pobrał

• art. 55§2 KC – uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków, które przepadły innej osobie, to należy mu się od niej wynagrodzenia za te nakłady np. Jeśli użytkownik wieczysty posiadał ziemniaki, których zbiór przypadł po wygaśnięciu użytkowania, może domagać się zwrotu tych nakładów, ale nie więcej niż wynosi wartość wykopanych ziemniaków po odliczeniu kosztów zbioru

1. Przedmioty inne niż rzeczy.

1. Przedmioty materialne niebędące rzeczami.

Nie występują w postaci wyodrębnionej lub zindywidualizowanej.

• ciecze i gazy – reguluje korzystanie lub obrót cieczami albo gazami położonymi w złożu naturalnym

• kopaliny – zalegające w ziemi złoża różnych minerałów wykorzystywane dla celów gospodarczych – prawo górnicze.

• zwierzęta w stanie wolnym – zwierzyna swobodnie przemieszczająca się na polach i lasach oraz ryby żyjące w stanie wolnym. Niepodporządkowane władzom człowieka o stanie wolnym. Ustawa stanowi, że żadne zwierze nie jest rzeczą.

1. Przedmioty niematerialne.

Wyróżnia je negatywna cecha, że nie mają postaci materii w sensie fizykalnym.

• energia – nie można ich uznać rzecz, np. przy dostarczaniu prądu liczniki zainstalowane u odbiorców mierzą ilość zużytej energii, to samo dotyczy ciepłe wody do ogrzewania mieszkań – płaci się tu nie za wodę, lecz za ilość ciepła, którego woda jest tylko nośnikiem

• dobra intelektualne – utwory literacki, artystyczne, naukowe, wynalazki, wzory użytkowe, stanowią wytwór umysłu ludzkiego i same przez się nie mają postaci materialnej dobra osobiste np. płótno obrazu, marmur posągu, kaseta z nagraniem utworu muzycznego

• dobra osobiste – niematerialna postać, ale także niemajątkowy charakter

• pieniądze – określony znaki pieniężne, nosiciel i miernik wartości

• papiery wartościowe – dokumenty, których posiadanie stanowi niezbędną przesłankę wykonywania praw wyrażonych w treści dokumentu (głównie wierzytelności) np. weksel, czek. O jego sensie decyduje nie sam papier, ale jego treść.

1. Przedsiębiorstwo.

Używane jest w trzech różnych znaczeniach.

• oznaczenie jakiś podmiotów prawa cywilnego np. „przedsiębiorstwo państwowe”

• oznaczenie jakieś działalności np.” w zakresie działalności przedsiębiorstwa”

• oznaczenie przedmiotu czynności lub stosunku prawnego

Pojęcie to zostanie rozważone tylko w ujęciu ostatnim – przedmiotowym.

Przedsiębiorstwo – (art. 55¹ KC) – zorganizowany zespół składników niematerialny i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej np. lokalizacja, stopień ściągalności wierzytelności, dostęp do kredytów, stała klientela, dobra renoma przedsiębiorstwa. Pojęcia tego w znaczeniu przedmiotowym nie można identyfikować z działalnością jakiejś innej osoby nierozdzielnie z nią związanej np. wyposażenie warsztatu artysty-malarza.

Przedsiębiorstwo ujmowane, jako dwie koncepcje: przedmiotu praw (stosunku prawnego) oraz zbiór odrębnych praw (tzw. universitas rerum). Przeniesienie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa oraz ustanowienie na nim użytkowania następuje jedną czynnością prawną (uno actu).

1. Gospodarstwo rolne – grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Są to nie tylko nieruchomości gruntowe, ale także prawa związane z jego prowadzeniem.

Ze względu na szczególne warunki produkcji rolnej i funkcję społeczną gospodarstw rolnych traktuje się ją odrębnie, aczkolwiek zalicza się do przedsiębiorstwa. Nie można zbyć gospodarstwa rolnego jedną czynnością prawną, ale przedmiotem zbycia są poszczególne nieruchomości, na których gospodarstwo rolne zostało zorganizowane.

1. Zbycie przedsiębiorstwa.

Czynność kauzalna tj. sprzedaż, darowizna przedsiębiorstwa, przeniesienie go celem zaspokojenia wierzyciela. Umowa obejmuje jeden przedmiot, jakim jest przedsiębiorstwo zbywane jedną czynnością prawną (uno actu). Przeniesienie praw podmiotowych do poszczególnych składników przedsiębiorstwa objętych jego struktura. Zbycie dokonane być powinno w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Forma ta została zastrzeżona sankcją nieważności. Dokonanie takiej czynności powinno być wpisane do odpowiedniego rejestru.

1. Odpowiedzialność za długi związane z prowadzeniem zbytego przedsiębiorstwa.

1. art. 55¹§5 KC – w skład przedsiębiorstwa chodzą „zobowiązania i obciążenia związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa”. Oznacza to, że sama umowa o zbycie przedsiębiorstwa nie powoduje przejęcia długów związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, ponieważ nie są one składnikami przedsiębiorstwa.

2. Przedsiębiorstwo wiąże solidna odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. Nabywca jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązanie związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego, chyba, że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach – kumulatywne przystąpienie do długu.

1. Majątek i mienie.

1. Majątek.

• znaczenie węższe – ogół aktywów majątkowych przysługujących określonemu podmiotowi. Na aktywa składają się majątkowe prawa podmiotowe i chronione prawnie korzystne sytuacje faktyczne np. posiadanie.

• znaczenie szersze – ogół aktywów, ale także pasywów danego podmiotu.

Pasywa to różnorodne ciążące na danym podmiocie obowiązki.

Niektóre składniki ogólnego majątku danej osoby zostają wydzielone, tworząc majątek odrębny np. majątek wspólny małżonków, majątek spółki cywilnej, spadek aż do chwili jego przyjęcia przez spadkobierców.

1. Sukcesja uniwersalna – wiąże się z przejęciem długów i prowadzi do wstąpienia następcy w cała sytuację prawno-majątkowa poprzednika. W razie zgaśnięcia podmiotu prawnego np. w razie śmierci i przybiera postać dziedziczenia.

2. Zarząd – uregulowanie zarządu całym majątkiem osób prawnych, wyznaczony przepisami prawa i statutem.

3. Odpowiedzialność – za zobowiązanie z reguły obejmuje cały majątek danej osoby, niekiedy jednak jest wydzielony tylko do pewnych mas majątkowych.

4. Surogacja – w sytuacji, gdy ktoś oprócz majątku ogólnego posiada jakiś majątek odrębny pojawia się wątpliwość, do jakiego majątku ma należeć przedmiot, który osoba uzyskała w zamian za inny przedmiot z majątku odrębnego? np. Ktoś zamienił konia należącego do majątku odrębnego na krowę. Za pieniądze należące do majątku odrębnego nabył lokal mieszkalny – wchodza do majątku ODRĘBNEGO. Prawo nabyte w zamian za jakieś inne prawo pochodzące z majątku odrębnego, wchodzi w miejsce tego ostatniego.

1. Mienie – art. 44 KC – własność i inne prawa majątkowe. Ma to samo znaczenie, co „prawo majątkowe”, ale różni się:.

• zawsze odnosi się do aktywów (praw podmiotowych), a nigdy do obowiązków

• używane jest bez relatywizacji do oznaczonej osoby tzn. można mówić o różnych jego rodzajach, bez przynależności do określonej osoby

Zwrot wiążący mienie z jakimś typem osoby np. Własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym (art. 44¹§1 KC) – minie zostało przypisane określonemu typowi podmiotów, a mianowicie Skarbowi Państwa. Innym rodzajem mienia jest mienie samorządu terytorialnego (art. 165 Konstytucji).

Rozdział VI – Osoby fizyczne.

1. Podmiotowość człowieka.

Podmiot praw – polski system prawny uznaje każdego człowieka za podmiot praw i obowiązków.

Osoba fizyczna – art. 8 KC – pojęcie odnosi się do człowieka, jako uczestnika stosunków cywilnoprawnych.

Zdolność prawna – wyraża się tym, że człowiek, może być nosicielem (podmiotem) praw lub obowiązków. Nie przesądza o tym, czy ktoś je posiada, ale o tym, że ma prawo do tego, aby je posiadać.

Zdolność do czynności prawnych – kwalifikuje osoby do dokonywania swoistych działań, jakimi są czynności prawne. Uzyskują ją osoby fizyczne (ludzie) dopiero po osiągnięciu odpowiedniej dojrzałości umysłowej, niezbędnej do podejmowania decyzji, co do kształtowania wiążących je stosunków prawnych, a tracą z kolei w razie zaniku tej cechy (art. 11-22 KC). Nie jest nieodzownym atrybutem osoby fizycznej. Jeśli nie ma zdolności do czynności prawnych dokonuje ich w imieniu osoby przedstawiciel ustawowy (rodzic, opiekun) np. Roczne dziecko ma zdolność prawną, a w konsekwencji może być np. właścicielem oznaczonej nieruchomości. Natomiast samo nie może w drodze umowy nieruchomości tej zbyć, ponieważ nie ma zdolności do czynności prawnych.

1. Indywidualizacja osób fizycznych.

Człowieka charakteryzuje szereg cech osobistych.

Nazwisko i imię – językowe oznaczenia indywidualnej osoby fizycznej odróżniającymi ją od innych ludzi. Kształtowanie się nazwiska zależy od przynależności do grupy rodzinnej, a imię nadają dziecku osoby sprawujące władzę rodzicielską z tym, że dziecku nie można nadać więcej niż dwóch imion. Generalnym obowiązkiem każdego człowieka jest ustalenie jego imienia i nazwiska. Podmiot nie może doprowadzić do uznania lub przymusowej realizacji przez państwo wiążącego go z innym podmiotem stosunku prawnego, bez podania swojego imienia i nazwiska.

• Pseudonimy – pełnią również funkcję indywidualizującą, czyli oznaczenia przesłaniające. Dowolnie przybierane zwłaszcza w związku z działalnością artystyczną, literacką lub wojskową.

• Zastępczą rolę, niepiśmienną pełni również kształt linii papilarnych odciśniętych na dokumencie.

Dodatkowe dane osobowe.

Wymagane jest niekiedy podanie także takich danych jak: data i miejsce urodzenia, imiona rodziców i nazwisko rodowe matki (lub ojca, jeśli je zmienił). Pozwalają one odróżnić osoby posiadające to samo imię i nazwisko. Rejestruje się je w księgach stanu cywilnego.

Stan rodzinny.

Chodzi o usytuowanie w tzw. rodzinie małej, bierze się pod uwagę:

• pochodzenie (także adopcję) od określonych rodziców

• związanie małżeństwem (cechą bycia lub nie bycia w związku małżeńskim). Należy także wyróżnić stan małżonków pozostających w separacji. Jego właściwością jest niepodzielność (człowiek może pozostawać w jednej tylko relacji tego rodzaju) oraz wzajemność (stan rodzinny jednej osoby z konieczności determinuje stan rodzinny innej osoby).

Płeć.

Cecha przyrodnia człowieka, na podstawie, której dzieli się ludzi na dwie klasy: płci żeńskiej i płci męskiej. Płeć dziecka rejestruje się w aktach stanu cywilnego.

Wiek.

W aktach stanu cywilnego rejestruje się także datę urodzenia człowiek na postawie, której można określić wiek człowieka. Cecha ta ma szczególną doniosłość przy ustalaniu zdolności do czynności prawnych, a sama chwila urodzenia dziecka ma znaczenie w konstrukcji początku zdolności prawnej człowieka.

Stan cywilny.

Pojęcie to pojawia się dla oznaczenia, czy człowiek jest albo nie jest w związku małżeńskim.

Księgi stanu cywilnego.

Prowadzone przez urzędy stanu cywilnego. Rejestruje się w nich fakty: urodzenia, małżeństwa i zgonu, z podaniem miejsca i daty ich zajścia. Wpisuje się płeć, pochodzenie od rodziców, imię i nazwisko dziecka oraz jego przysposobienie, jeśli miało miejsce. Stanowią one wyłączny dowód zdarzeń i można żądać wydania odpisu zupełnego lub odpisu skróconego aktów stanu cywilnego.

Ewidencja ludności.

Dokument stwierdzający tożsamość osoby fizycznej stanowi dowód osobisty. Obejmuje ona rejestrację danych nie tylko o urodzeniach, małżeństwach, zgonach, imionach i nazwiskach obywateli, ale także o miejscach ich pobytu – zarówno stałego, jak i czasowego. Zameldowanie a miejsce pobytu niekoniecznie muszą być takie same.

1. Miejsce zamieszkania.

Określa jedynie miejscowość, a nie adres.

Miejsce zamieszkania osoby pełnoletniej i niepozbawionej zdolności do czynności prawnej należy określić według tego, gdzie ona przebywa z zamiarem stałego pobytu (art. 25 KC).

• obiektywny – faktyczne przebywanie w określonym miejscu

• subiektywny – polegające na zamiarze stałego pobytu

Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania (art. 28 KC). Wynika z tego, że małżonkowie mogą także mieć odrębne miejsca zamieszkania.

Dzieci lub podopieczni.

Miejsce zamieszkania osób, których interesy w stosunkach cywilnoprawnych reprezentują rodzice lub opiekunowie (art.26, 27 KC), określa się według miejsc zamieszkania wspomnianych przedstawicieli ustawowych – pochodne lub ustawowe miejsce zamieszkania. W momencie, gdy rodzice dziecka mieszkają oddzielnie, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa, a jeśli dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.

1. Zdolność prawna osób prawnych.

1. Urodzenie się dziecka.

W myśl art. 8 KC, każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Człowiek - istota ludzka, żywa nabywa z chwilą urodzenia zdolność prawną. Urodzenie następuje po oddzieleniu płodu od ustroju matki, dziecko rodzi się żywe, albo dochodzi do tzw. martwego urodzenia. Art. 9 KC ustanawia domniemanie prawne zwykłe (dopuszczające przeciwdowód), że dziecko urodziło się żywe np. Obalenie tego domniemania nastąpi, np. gdy na podstawie sekcji zwłok ustali się, że dziecko nigdy nie oddychało. Dowodem urodzenie jest akt urodzenia sporządzony przez urząd stanu cywilnego.

1. Stan cywilnoprawny nasciturusa.

Urodzenie poprzedza okres życia prenatalnego człowieka.

nasciturus - płód ludzki, dziecka nienarodzonego „mającego się urodzić”. Okres ten rozpoczyna się z chwilą poczęcia, to znaczy w momencie zapłodnienia komórki jajowej.

• koncepcja warunkowej zdolności prawnej – przysługuje nasciturusowi, pod warunkiem zawieszającym, że urodzi się żywe. Prawa podmiotowe nie mogą być wykonywane, a jedynie zabezpieczone, w oczekiwaniu czy dziecko urodzi się żywe i w następstwie tego nabędzie je definitywnie.

• conditio iuris – oznaczające określoną przez ustawę okoliczność przyszłą i niepewną (urodzenie się dziecka), od spełnienia, której zależy wystąpienie skutku prawnego ( w postaci definitywnego nabycia praw).

Życie ludzkie zaczyna się od poczęcia i stanowi continuum aż do momentu śmierci.

* nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur – dziecko nienarodzone należy potraktować jak już urodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść

• curator ventris – dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nienarodzonego ustala się kuratora, jeśli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ta ustaje z chwilą urodzenia dziecka.

1. Zakres.

Każdemu człowiekowi przysługuje zdolność prawna, ale ponad to w takim samym zakresie.

1. Ustanie.

Zdolność prawna człowieka ustaje zawsze z chwilą śmierci człowieka, która wyznacza tym samym kres osoby fizycznej. Dokonane za życia czynności prawne są na ogół nadal skuteczne, a niekiedy nawet dopiero z chwilą śmierci człowieka uzyskują skuteczność prawną (np. testament).

Określenie chwili śmierci człowieka uznaje się tzw. śmierć mózgową, polegająca na trwałym nieodwracalnym ustaniu czynności mózgu.

Dowodem śmierci człowiek jest akt zgonu. Sporządza się go w urzędzie stanu cywilnego po przedstawieniu karty zgonu, wystawionej przez lekarza lub właściwego organu prowadzącego dochodzenie, co do okoliczności zgonu.

Ponadto akt zgonu sporządza się na podstawie dwóch rodzajów orzeczeń sądowych: o stwierdzeniu zgonu i o uznaniu za zmarłego.

• Stwierdzenie zgonu. Akt sporządza sąd w momencie, gdy nie został jeszcze sporządzony, a śmierć danej osoby jest niewątpliwa. Sąd ściśle oznacza chwilę śmierci zmarłego, przyjmując w braku dostatecznych danych, chwilę najbardziej prawdopodobną.

• Uznanie za zmarłego. Postanowienie orzekające uznanie za zmarłego wydaje sąd, gdy człowiek zaginął. Chodzi o sytuację, gdy mimo upływu określonego w ustawie terminu (art. 29 KC) i przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania nie da się ustalić, czy dana osoba żyje, czy zmarła. System prawny łączy z zaginięciem takie same skutki prawne, jak z jego śmiercią (art. 31 KC). Postanowienie to wiąże wszystkie osoby, dopóki nie zostanie uchylone w rezultacie odrębnego postępowania, w którym sąd ustala, że osoba zaginiona żyje, albo, że zmarła w innej chwili. Zaginiony może być uznany za zmarłego po upływie 10 lat do końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących informacji jeszcze żył. Gdyby zaginiony w chwili zaginięcia miał 70 lat to termin ten zostaje skrócony do 5 lat. Natomiast w żadnym razie nie wolno uznać nikogo za zmarłego przed końcem roku kalendarzowego, w którym ukończyłby on 23 lata (art.29 KC). W postanowieniu sąd oznacza chwilę dopuszczalnej śmierci, którą uznała za najbardziej prawdopodobną, a w razie braku takich danych ustala, jako pierwszy dzień, w którym uznanie osoby za zmarłą stało się możliwe. Jeśli ustalono w orzeczeniu tylko dzień domniemanej śmierci, należy przyjąć, że zaginiony zmarł o godzinie 24 (art. 31 KC).

Gdy kilka osób zaginęło podczas grożącego im niebezpieczeństwa to w braku innych ustaleń należy przyjąć, że zmarły równocześnie (art. 32 KC) np. Jeśli 30-letnia matka zatonęła wraz ze swoją 10-letnią córką, to uważa się, że zmarły jednocześnie.

1. Ochrona dóbr osobistych.

Atrybutem każdej osoby fizycznej są dobra osobiste.

Dobra osobiste – odnoszą się do uznanych przez system prawny wartości, wysoko cenionych stanów rzeczy, obejmujących fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego indywidualność oraz godność i pozycję w społeczeństwie, co stanowi przesłankę samorealizacji osoby ludzkiej.

Nieodłącznie związane z człowiekiem. Nie dają się wyrazić w pieniądzu, aczkolwiek pośrednio mogą wpływać na sytuację ekonomiczną człowieka.

1. Typy dóbr osobistych – art. 23 KC.

• życie, zdrowie i nietykalność cielesna – w KC wymienione zostało tylko zdrowie.

• wolność – ograniczenie swobody poruszania się w sensie przestrzennym np. porwanie, ale także polegające na wywieraniu presji psychicznej na działanie człowieka np. agresywne zachowanie paparazzi.

• cześć człowieka – art. 47 Konst., definiuje się, jako, cześć zewnętrzną (w znaczeniu dobrej sławy, dobrego imienia) oraz cześć zewnętrzna (w znaczeniu godności osobistej, wyobrażenia o własnej wartości). Powinna być wszechstronnie chroniona. Nie przysługuje ona w razie negatywnej oceny człowieka lub jego działania, opartej na rzetelnej krytyce.

• swoboda sumienia - zapewnia każdemu wolność sumienia i religii (art. 53 Konst.)

• nazwisko i pseudonim – na tej podstawie, każdy może żądać, aby inna osoba bezprawnie nie używała jego nazwiska lub pseudonimu. Można także żądać, aby nie ujawniać czyjegoś nazwiska w określonej sytuacji.

• stan cywilny – niezawarty w artykule 23 KC, ale uznany za dobro przez doktrynę i judykaturę. Cecha przynależności do określonej płci. Odnosi się także do relacji rodzinnych.

• wizerunek – wyraża generalny zakaz rozpowszechniania czyjegoś wizerunku bez zgody osoby na nim przedstawionej, z wyjątkiem: wizerunku osoby powszechnie znanej, który wykonano w związku z pełnioną funkcją publiczną np. polityczną oraz osoby stanowiące jedynie szczegół całości np. zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

Ponadto w braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeśli osoba przedstawiona na wizerunku otrzymała umowną zapłatę za pozowanie, np. akt modelki.

• tajemnica korespondencji – polega nie tylko na otwarciu listu przez osobę, do której nie był on adresowany, ale i na włamaniu się do innego rodzaju zabezpieczeń np. poczty elektronicznej.

• nietykalność mieszkania – (art. 50 Konst.) – przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie

• twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska – chodzi o niemajątkowe wartości, jakie dla wynalazcy i autora stanowi fakt, że jest on twórcą pewnego pomysłu i ten właśnie wytwór intelektu ludzkiego jest przedmiotem ochrony

• kult po zmarłej osobie bliskiej – nie został wymieniony w artykule 23 KC, ukształtował się przez judykaturę sądową. Obejmuje w szczególności uprawnienia do pochowania zwłok, ich przeniesienia lub ekshumacji, ustalenie napisu nagrobnego, pielęgnację grobu, odwiedzania, odbywania ceremonii religijnych, wybudowania nagrobka. Ponad to służy ono bliskim do ochrony czci i honoru osoby zmarłej.

• integralność seksualna – wspomina o niej art. 445§2 KC – mówi o zadośćuczynieniu pieniężnym na rzecz tego, kto za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności skłonny został do poddania się czynowi nierządnemu

• sfera prywatności – nie wyrażona w art. 23 KC – obejmuje w szczególności zdarzenia związane z życiem rodzinnym, życiem seksualnym, stanem zdrowia, przeszłości, sytuacji majątkowej, w tym także uzyskanych dochodów. Narusza się poprzez umieszczanie podsłuchów, śledzenie, filmowanie, nagrywanie wypowiedzi, nawet później niepublikowanych.

Szczególną postacią ochrony prywatności są dane osobowe człowieka.

• korzystanie z wartości środowiska naturalnego – troska o nieskażone środowisko naturalne należy do zadań władz publicznych, zapewniają bezpieczeństwo ekologiczne współczesnym i przyszłym pokoleniom. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.

1. Przesłanki ochrony.

1. Bezprawność.

Niewątpliwe jest, że art. 24 KC chroni tylko przed bezprawnymi naruszeniami lub zagrożeniami dóbr osobistych. Natomiast nie wymaga, aby naruszenie było zawinione. W myśl tego artykułu domniemywa się bezprawność czynu naruszającego dobro osobiste np. pozbawienie kogoś wolności stanowi naruszenie dobra osobistego, lecz nie prawa osobistego, jeśli nastąpiło na podstawie odpowiedniej decyzji kompetentnego organu państwowego. Domniemanie bezprawności ma charakter ogólny np. A obraził B, a w następstwie, czego B obraził A; każdy z nich odpowiada za naruszenie dóbr osobistych. Godność każdej osoby, nawet o złej reputacji, zasługuje na ochronę np. bezprawne byłoby bicie prostytutki ze względu na jej „złe prowadzenie się”.

1. Uchylenie bezprawności.

• zgoda uprawnionego – zgoda uchyla bezprawność naruszania dobra osobistego np. zgoda pacjenta na zabiegi lekarskie.

Zgoda nie może być dopuszczona zawsze, gdy jest sprzeczna z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego (art. 58 KC) np. niedopuszczalność eutanazji.

Z natury rzeczy może odnosić się tylko do naruszeń własnego prawa osobistego, nie może naruszać dobra osobistego innej osoby np. osoba A zezwala na opublikowanie, że utrzymywała intymne stosunki z osobą B, której zgody nie uzyskano.

Nie ma charakteru powodujące trwałe przeniesienie lub wygaśniecie prawa osobistego np. mimo uprzedniej zgody na operację, pacjent może tuż przed jej podjęciem cofnąć swoją zgodę.

• działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego – również jest to naruszenie dóbr osobistych, chociażby osoba działaniem takim dotknięta lub zagrożona nie wyraziła na to zgody

• prawa nie mogą być nadużywane np. powołanie się na nietykalność mieszkania, gdyby ktoś chciał skorzystać z telefonu w celu wezwania pogotowia do ofiary wypadku.

1. Środki ochrony.

W razie bezprawnego naruszenia lub zagrożenia prawa osobistego uprawnionemu służą następujące środki ochronne w postaci powództw o:

• ustalenie – orzeczenie ustalające, że dane prawo osobiste przysługuje danej osobie, niekiedy wystarczy, aby zapobiec dalszym jego naruszeniom albo, aby uchylić niebezpieczeństwo dokonania naruszeń

• zaniechanie – żądanie zaniechania działań, które zagrażają dobrom osobistym lub je naruszą, roszczenie to jest dopuszczalne, gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń

• usunięcie skutków naruszenia – tylko w przypadkach, gdy nastąpiło już naruszenie dobra osobistego, może nastąpić w postaci złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie

• zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny –

Ten czyje dobro osobiste zostało (bezprawnie) naruszone, może żądać na zasadach przewidzianych w KC zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Zadośćuczynienie pieniężne to odpowiednia suma pieniężna przyznawana przez sąd z tytułu doznawanej krzywdy temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone.

Kompensacyjny charakter zadośćuczynienia pieniężnego – wprawdzie pieniądze nie mogę rekompensować doznanej krzywdy, to jednak mogą ja łagodzić, dostarczając pokrzywdzonemu środków materialnych, które pozwalają mu zaspokoić w szerszej mierze różne jego potrzeby.

Pokrzywdzony nie zawsze chce uzyskać korzyść majątkową, gdyż może uznać tę postać za niestosowną np. w razie obrazy. Właściwsze dla niego byłby, gdyby sprawca naruszenia zapłacił nie jemu, lecz jakiejś innej osobie (instytucji) – na wskazany przez siebie cel społeczny.

Rozdział VII – Osoby prawne.

1. Konstrukcja osób prawnych.

Każda osoba prawna – na wzór osoby fizycznej – obdarzona jest zdolnością prawną, czyli może mieć prawa i obowiązki. Nabywa je, albo zbywa także we własnym imieniu. Każda osoba prawna jest zarazem jednostką organizacyjną, jednak nie każda jednostka organizacyjna jest osobą prawną.

1. Metoda regulacji prawnej.

• metoda ogólnego formułowania – formułuje cechy osób prawnych, w ten sposób, że pracodawca uznaje za osobę prawną każdą jednostkę organizacyjną, która ma zespół cech generalnie przez niego określonych

• metoda regulacji normatywnej (formalna) – realizuje postulat jednoznaczności i pewności kwalifikacyjnej

Instytucja osoby prawnej. Spółki handlowe będące prototypem osób prawnych. Jest ona dogodną dla obrotu gospodarczego formą koncentracji kapitału oraz prowadzi do ograniczenia odpowiedzialności (ryzyka) uczestników (udziałowców) organizacji obdarzonej osobowością prawną.

1. Ogólna regulacja osób prawnych.

1. Powstanie i rejestr. Prowadzenie rejestru zostało dla danego rodzaju osób prawnych przewidziane, w myśl art. 37§1 KC, jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną dopiero z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru.

2. Nazwa. Ustala akt erekcyjny osoby prawnej (ustawa, rozporządzenie, umowa, statut).

3. Siedziba. Odpowiednik miejsca zamieszkania, ustalana w akcie erekcyjnym w sposób dowolny. Siedziba osoby prawnej niekoniecznie musi być związana z jej faktyczną działalnością. Dopiero gdy akt jej nie określa siedzibą staje się ta miejscowość, w której ma swą siedzibę jej organ zarządzający. Należy przez to rozumieć jedynie miejscowość, a nie adres lokalu.

4. Organy. Osoba prawnie działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i oparty na jej statucie (art. 38 KC).

Teoria organów osób prawnych – organ stanowi integralny składnik osoby prawnej, wyznaczony jej strukturą organizacyjną.

• określony rodzaj organu z określonymi kompetencjami i strukturą organizacyjną konkretnej osoby na stanowisko tego organu np. dyrektor przedsiębiorstwa, zarząd spółki akcyjnej, rektor uniwersytetu

• osoba powołana na stanowisko np. mianowanie dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, wybór rektora przez ciało elekcyjne uczelni

• osoba powołana do sprawowania funkcji rzeczywiście działająca w tym charakterze dla osoby prawnej np. rektor podejmujący decyzje dotyczące spraw uczelni, już nie wtedy, gdy kupuje sobie buty w sklepie.

Osoba prawna ponosi odpowiedzialność także za czyny niedozwolone (delikty) jej organu – art. 416 KC. Organ nie występuje, jako odrębna osoba. Osoba fizyczna bezpodstawnie przyjmująca rolę organu osoby prawnej jest, bowiem obowiązana do zwrotu tego, co otrzymała od drugiej strony, ale także naprawienia wyrządzonej swoim działaniem szkody (art. 39 KC) np. przypisanie sobie stanowiska przez kogoś, kto w ogóle nie został na nie powołany.

Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora, który powinien postarać się o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację.

1. Dobra osobiste.

W myśl art. 43 KC przepisy o ochronnie dóbr osobistych osób fizycznych (art. 23 i 24 KC) stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Mają niemajątkowy i niezbywalny charakter.

Nie należą te dobra, które związane są z osobą ludzką tj. zdrowie i życie, wolność osobista, swoboda sumienia, integralność płciowa, stan cywilny, kult po osobie zmarłej i wizerunek.

Typy dóbr przysługujące osobom prawnym:

• dobra sława – dobre imię, reputacja – jest odpowiednikiem czci osoby fizycznej. Polega na rozgłaszaniu nieprawdziwych informacji lub ferowaniu ocen niemieszczących się w granicach rzeczowej i konstruktywnej krytyki.

• nazwa indywidualizująca osobę prawną – odpowiada nazwisku lub pseudonimie osoby fizycznej. Szczególnym rodzajem nazwy jest firma przedsiębiorcy.

• nietykalność pomieszczeń, w których znajdują się biura osoby prawnej, stanowi dobro osobiste odpowiadające nietykalności mieszkania osoby fizycznej.

• tajemnica korespondencji – polega, nie tylko na otwarciu listu przez osobę, do której nie był on adresowany, ale i na włamaniu się do innego rodzaju zabezpieczeń np. poczty elektronicznej.

• sfera prywatności– obejmuje w szczególności zdarzenia związane z życiem rodzinnym, życiem seksualnym, stanem zdrowia, przeszłości, sytuacji majątkowej, w tym także uzyskanych dochodów. Narusza się poprzez śledzenie, podsłuchiwanie lub za pomocą innych działań zmierzających do uzyskania tajemnic przedsiębiorstwa.

Szczególną postacią ochrony prywatności są dane osobowe człowieka, ale ograniczony jest on tylko do osób fizycznych.

1. Rodzaje osób prawnych.

1. Państwowe osoby prawne.

art.44¹§1 KC

„Własność i inne prawa majątkowe,

stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa

albo innym państwowym osobom prawnym”

1. Skarb Państwa.

Samo państwo występujące w charakterze podmiotu cywilnoprawnego (fiskus). Domniemanie podmiotowości w kręgu państwowych osób prawnych – gdyby z przepisów prawnych jasno nie wynikało, któremu ze wspomnianych podmiotów przysługuje prawo podmiotowe, należy ono do Skarbu Państwa.

Istnieje tylko jeden Skarb Państwa w Rzeczypospolitej Polskiej, nie powstaje, ani nie gaśnie w skutek jakiś szczególnych zdarzeń prawnych. Nie ma również swojej siedziby. Sam odpowiada za swoje zobowiązania, jako odrębna osoba prawna. Działa poprzez stationes fisci – jednostki organizacyjne. Zarządzają powierzonym mieniem państwowym oraz go reprezentują.

1. Inne państwowe osoby prawne.

Inne jednostki organizacyjne, osiadające osobowość prawną, których mienie jest w całości mieniem państwowym. Jako osoby prawne mają wprawdzie swój własny majątek, jednakże z punktu widzenia gospodarczego należą one w całości do Skarbu Państwa np. przedsiębiorstwo państwowe, spółki akcyjne w przypadku, gdy wszystkie akcje należą do Skarbu Państwa.

Państwowe osoby prawne tworzy się przede wszystkim, dlatego, aby przesunąć kompetencje w zakresie cywilnoprawnych stosunków gospodarczych z urzędników państwowych (pełniących funkcję organów Skarbu Państwa) na rzecz specjalistów pełniących funkcje organów państwowych osób prawnych.

1. Szczególne zadania ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa.

Do zadań ministra właściwego do spraw Skarbu państwa należy:

• inicjowanie polityki w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych

• ewidencja wszystkich państwowych jednostek organizacyjnych

• kontroluje wykonywanie wspomnianych wyżej uprawnień

• wyraża zgodę na czynności prawne osób prawnych, których wartość przekracza 50 000 Euro

Prokuratura Generalna Skarbu Państwa – jednostka organizacyjna powołana do zastępstwa procesowego Skarbu Państwa w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa milion złotych. Nadzór nad nią sprawuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa.

1. Jednostki samorządu terytorialnego.

Posiadają osobowość prawna.

1. Gmina. Podstawowa jednostka samorządu terytorialnego. Posiada swój własny majątek, który nie odpowiada za zobowiązania innych komunalnych osób prawnych, a te nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy. Nie ma wyodrębnionego systemu organów. Oświadczenie woli skład jednoosobowo wójt, albo działający na podstawie jego uprawnień zastępca wójta (burmistrz, prezydenta miasta). Gmina może tworzyć także spółki z ograniczona odpowiedzialnością lub spółki akcyjne wyposażone w odrębną osobowość prawną.

• związki międzygminne – związki gmin tworzone w celu wspólnego wykonania zadań publicznych. Wymagane jest ich zarejestrowanie w specjalnym rejestrze. Organem wykonawczym jest zarząd, a jego kompetencje określa status związku.

1. Powiat. Lokalna wspólnota samorządowa. Oświadczenia woli składają w imieniu powiatu dwaj członkowie zarządu, albo jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd. Na podstawie szczególnych przepisów mogą być powołane powiatowe osoby prawne, które maja własne mienie i odpowiadają nim za swoje zobowiązania.

2. Województwo.

Regionalna wspólnota samorządowa. Oświadczenie woli składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu. Ponadto wojewódzkimi osobami prawnymi są także samorządowe jednostki organizacyjne i osoby prawne.

1. Korporacje i fundacyjne osoby prawne.

Osoby prawne uczestniczące w ich strukturach organizacyjnych.

1. korporacyjne – w ich strukturze organizacyjnej funkcjonują członkowie, którzy poprzez wniesione udziały lub płacone składki tworzą majątek osoby prawnej, a poprzez swoje uprawnienia organizacyjne decydują o jej działalności.

2. fundacyjne (zakładowe) – nie ma instytucji członków, pojawia się instytucja założyciela (fundatora), który wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa jej strukturę organizacyjną i cele działania.

1. Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

Pojawiają się jednostki organizacyjne, którym przepisy prawne nie przyznają osobowości prawnej, aczkolwiek wskazują na ich prawne wyodrębnienie np. osobowe spółki handlowe – ułomne osoby prawne. Przepisy nie przyznają tym jednostkom organizacyjnym osobowości prawnej, ale przyznają im zdolność prawną, a więc kwalifikują bycie samodzielnym podmiotem praw i obowiązków – odrębnym od osób (fizycznych lub prawnych) będących uczestnikami takiej jednostki organizacyjnej.

≠ należy odróżnić jednostki organizacyjne, które wprawdzie są regulowane przez system prawny, ale ustawa nie przyznaje im własnej zdolności prawnej np. stationes fisci, gdzie zdolność prawną w tym przypadku ma wyłącznie Skarb Państwa, a stationes fisci jedynie go reprezentują

Rozdział VII¹ - Konsumenci i przedsiębiorcy.

1. Konsumenci.

Osoba, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością gospodarczą. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną (człowieka) tylko w przypadkach, gdy dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 22¹ KC).

1. Przedsiębiorcy.

Osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Podmiot prawa cywilnego, który we własnym imieniu występuje na rynek w roli aktywnego jego uczestnika, świadczącego towary lub usługi wobec wielości innych uczestników rynku i to w sposób względnie trwały.

Wzorzec z istoty swojej przeznaczony jest do masowego użycia.

Dla bliższego określenia działalności charakteryzującej przedsiębiorcę wymienia się 3 cechy:

• zarobkowość – działalność odpłatna, niekoniecznie kojarzona z osiągnięciem zysku, a celem nie jest zaspokojenie własnych potrzeb działającego

• działalność w sposób zorganizowany – nastawiona na masowe, a nie tylko indywidualne działanie

• działalność w sposób ciągły – wyklucza działanie dla realizacji jednego tylko celu

1. Firma.

Odnosi się wyłącznie do oznaczenia przedsiębiorcy, bez względu na to czy jest to osoba fizyczna, osoba prawna czy jednostka organizacyjna niebędąca osoba prawną, ale wyposażona w zdolność prawną.

Firma osoby fizycznej powinna, co najmniej obejmować imię i nazwisko tej osoby. Natomiast firma osoby prawnej może być dowolnie kształtowana, a w szczególności przez określenie przedmiotu działalności, użycie określeń fantazyjnych np. Orlen, Centrast, jak również przez wskazanie nazwiska albo pseudonimu osoby fizycznej, ale tylko wtedy, gdy służy to ukazaniu związku tej osoby z działalnością przedsiębiorcy. Ograniczenie to ma zapobiec wykorzystaniu znanych nazwisk do reklamy przedsiębiorstwa.

Umieszczanie w firmie osoby prawnej nazwiska albo pseudonimu osoby fizycznej wymaga pisemnej zgody tej osoby, a w razie jej śmierci – zgody jej małżonka i dzieci.

Firma wymaga ujawnieniu we właściwym rejestrze o ile spełnione są ustawowe wymogi dotyczące firmy. Firma, jako właściwość identyfikująca przedsiębiorcę nie może być zbyta.

Rozdział VIII – Czynności prawne i zdarzenia cywilnoprawne.

1. Zdarzenia cywilnoprawne.

Fakty (okoliczności), z którymi hipotezy norm wiążą określone w dyspozycjach norm konsekwencje cywilnoprawne np. nabycie zdolności prawnej, zdolności do czynności prawnych, zamieszkanie człowieka są to stany prawne.

1. Skutki zdarzeń cywilnoprawnych.

• powstanie stosunku cywilnoprawnego, przy czym każdy stosunek powstaje w rezultacie zdarzenia prawnego

• zmiana jego podmiotu, z tym nie zawsze jest ona dopuszczalna np. prawa zbywalne

• zmiana treści stosunku, natomiast, jeśli zmiana jest tak doniosła, że powoduje przekształcenie typu tego stosunku w ustawie, należy wówczas przyjąć, że w miejsce dawnego stosunku powstaje nowy

• w zgaśnięciu, przy czym jedno prawo własności może utrzymać się dosłownie wieczyście

1. Typy zdarzeń cywilnoprawnych.

• czynności konwencjonalne – norma prawna zdarzenia dopiero konstruuje wyznaczając przesłanki jego dokonania przez odpowiednie działanie ludzkie np. zawarcie umowy, sporządzenie testamentu, wydanie orzeczenia sądowego

• inne zdarzenia – norma tylko wyróżnia fakty, które istnieją i mają swój sens niezależnie od obowiązującego systemu prawnego np. pobicie kogoś, zniszczenie cudzej rzeczy, akt przebaczenia

1. Typologia, czyli systematyka, która wyróżnia pewne typy ze względu na normatywnie ustanowioną ich ogólną regulację prawną.

Ogólne typy zdarzeń prawnych:

• czynności prawne

• działania prawne zbliżone do czynności prawnych np. oświadczenie wiedzy, przejawy uczuć

• orzeczenia sądowe oraz decyzje administracyjne

• niewykonywanie uprawnień w określonym czasie

1. Pojęcie i postacie czynności prawnych.

Czynność prawna – czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, której treść określa konsekwencje prawne tego zdarzenia prawnego (art. 56 KC). Akty o doniosłości społecznej, dotyczące sytuacji prawnej także innych podmiotów, czyli uwzględniają interesy innych osób. Całość zdarzenia prawnego, w skład, którego wchodzi, co najmniej jedno oświadczenie woli.

nurt obiektywizujący – uważa, że podstawy dla rozstrzygnięcia kwestii, czy zachowanie ludzkie ma charakter czynności prawnej trzeba szukać w regułach znaczeniowych formułujących się przede wszystkim w kulturze danego społeczeństwa. Determinują sens czynności i pozwalają uznać dane zachowanie człowieka za czynności prawną.

1. Oświadczenie.

• oświadczenie woli – art. 60 KC – jedyny konieczny element każdej czynności prawnej, a zarazem wyłącznie charakteryzującym czynności prawne. Zawiera treść czynności prawnej, określa jej konsekwencje prawne. Podmiot dokonuje regulacji, czyli ustanawia jakąś zmianę w stosunkach cywilnoprawnych.

• oświadczenia innego rodzaju – oświadczenie wiedzy lub przejawów uczuć – mające charakter zdarzeń prawnych, w ściśle określonych przez normy prawne okolicznościach wiąże się z nimi konsekwencje prawne bez względu, czy sens wypowiedzi wskazuje na jakąkolwiek decyzje wywołania skutków prawnych np. zawiadomienie o wadach fizycznych rzeczy lub o przelewie wierzytelności

* czyny połączone z przejawami woli – kategoria zdarzeń prawnych, do której zalicza się czynności polegające na wyznaczeniu przedstawicielowi ustawowemu odpowiedniego terminu do potwierdzenia umowy zawartej z osobą ograniczoną w zdolnościach do czynności prawnej

1. Rodzaje (postacie) czynności prawnych.

z uwagi na strony uczestniczące w czynnościach prawnych

• jednostronne – dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli jednej strony np. wypowiedzenie stosunku najmu, sporządzenie testamentu

• umowy – dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron

• uchwały – obejmują oświadczenia woli więcej niż jednego podmiotu, ale w odróżnieniu od umów nie jest konieczne, aby oświadczenie wszystkich podmiotów było zgodne

• zgoda osoby trzeciej – podmiot nie będący uczestnikiem czynności prawnej, składający oświadczenie woli zainteresowanemu adresatowi. Pełni funkcje wtórną, czyli funkcję jedynie kontrolną, podczas, gdy uczestnicy czynności prawnej podejmują decyzję, co do jej dokonania oraz co do jej treści. Tak zwane potwierdzenie osoby trzeciej wymagane może być nie tylko przed i podczas składania oświadczenia woli przez uczestników, ale także w okresie późniejszym.

• indywidualnie adresowane – art. 61 KC – aby wywołały skutki prawne, wymagają złożenia oświadczenia woli innej osobie oraz niewymagające złożenia ich innej osobie

Polega to na udostępnienia treści oświadczenia woli jakiemuś innemu podmiotowi do jego wiadomości.

• czynności prawne niewymagające zakomunikowania ich nikomu np. testament własnoręczny

• czynności prawne uzyskujące skuteczność poprzez ich publiczne ogłoszenie, kieruje się je ad incertas personas np. przyrzeczenie zamieszczenia w ogłoszeniu publicznym

• czynności prawne wywołujące skutek poprzez ich zakomunikowanie określonym w ustawie organom państwowym lub świadkom

Oświadczenie woli powinno być składane podmiotom, których dotyczy. Złożenie innej osobie zostaje dokonane, gdy doszło do adresata w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią. Sam fakt i data wysłania oświadczenia woli np. listu lub telegramu, jak i data jego uzewnętrznienia np. data napisania listu, podjęcia uchwały nie mają doniosłości prawnej.

Oświadczenie woli w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzone je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią.

• realne – poza oświadczeniem woli konieczne jest działanie powodujące zmianę faktycznego władztwa nad rzeczą np. wpis do rejestru publicznego

• konsensualne – nie zawsze dochodzi do skutku przez samo tylko złożenie oświadczenia woli, wymaga niekiedy spełnienia innych okoliczności np. wpis do ksiąg wieczystych, zgoda organu władzy – przepisy prawne nie uzależniają dojścia do skutku umowy do wydania rzeczy, a jedynie przewidują obowiązek jej wydania w rezultacie zawartej umowy

podstawą jest wzgląd na to, kiedy mają nastąpić skutki prawne czynności prawnej

• między żyjącymi (inter vivos) – wszystkie czynności prawne, które wywołują jakieś konsekwencje prawne już z chwila ich dokonania

• na wypadek śmierci (mortis causa) – wywołują skutki prawne dopiero z chwilą śmierci osoby dokonującej tej czynności np. testament

• zobowiązujące – polegają na zobowiązaniu się jednej strony (dłużnika) do świadczenia, czyli określonego działania lub zaniechania na rzecz innej strony.

• zobowiązujące jednostronnie (zobowiązania tylko dla jednej strony)

• zobowiązujące dwustronnie (zobowiązania dla obu stron)

• odpłatnie - obie strony mają uzyskać pewną korzyść majątkową

• nieodpłatnie – przyznające korzyść tylko jednej stronie, zasługują na słabszą ochronę w porównaniu z czynnościami odpłatnymi

• rozporządzające (rozporządzenia) – polegają na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu lub zniesieniu prawa podmiotowego

czynności zobowiązujące a czynności rozporządzające

Wyłącznie rozporządzający charakter mają czynności rozporządzające dokonane w wykonaniu zobowiązania powstałego z innego niż czynności prawna zdarzenia np. z czynu niedozwolonego, niesłusznego wzbogacenia, aktu administracyjnego.

• czynności prawne, których treść zobowiązuje do dokonania rozporządzenia np. sprzedaż, dostawa, kontraktacja, pożyczka, najem – jeśli chodzi o zapłatę czynszu – powodują wyłącznie powstanie zobowiązania, a dla wywołania skutków rozporządzających trzeba dokonać odrębnej czynności rozporządzającej

• o podwójnym skutku (zobowiązująco - rozporządzające) – czynność zobowiązująca do rozporządzenia, bez potrzeby dokonania odrębnej czynności rozporządzającej, sama powoduje także skutki rozporządzające. Ich treść wyraża decyzję o powstaniu zobowiązania do rozporządzenia. Z mocy normy względnie wiążącej skutek rozporządzający następuję bez potrzeby dokonania czynności rozporządzającej.

• przysparzające – dokonuje się korzystną dla kogoś innego zmianę majątkową, osoba nabywa prawo podmiotowe albo zostaje zwolniona z obowiązku lub z ciężarów ograniczających jej prawo podmiotowe np. sprzedaż rzeczy. Dokonują przesunięć majątkowych na rzecz innych osób. np. Gdy ktoś porzuca rzecz ruchomą, staje się ona niczyja. Czynność prawna rozporządzająca nie przyśpiesza w typ przypadku nikomu prawa podmiotowego w przeciwieństwie np. do umowy o przeniesienie własności rzeczy.

• kauzalne (przyczynowe) – czynności prawnie przysparzające uzależniające ważność od istnienia prawidłowej kauzy.

Ma ona wyjaśnić, dlaczego dokonuje ktoś przysporzenia? Określa przyszły stan rzeczy, który stanowi motyw sprawczy osoby dokonującej przysporzenia.

motyw ≠ kauza

Motyw w odróżnieniu, od kauzy nie ma doniosłości prawnej.

kauza – element treści czynności przysparzającej ze względu, na który dokonano czynności przysparzającej.

Rodzaje kauz:

• causa obligandi vel acquirendi – przysporzenie znajduje tu podstawę prawną w nabyciu prawa lub innej korzyści przez dokonującego czynności prawnej

• causa solvendi – podstawa prawna wyraża się tu w zwolnieniu z istniejącego zobowiązania, które obciążało osobę dokonującą przysporzenia

• causa donandi – przysporzenie następuje nieodpłatnie

np. Sprzedawca dokonuje przysporzenia w postaci przeniesienia własności rzeczy na kupującego obligandi causa, ponieważ podstawą prawną, i tym samym przesłanką ważności tego przysporzenia, jest zobowiązanie się kupującego do zapłaty ceny. Z kolie kupujący, który płaci cenę za rzecz nabytą, dokonuje czynności przysparzającej solvendi causa, zwalniając się z długu zaciągniętego przez zawarcie umowy sprzedaży. Także np. pożyczkobiorca spłacając pożyczkę dokonuje przysporzenia solvendi causa. Przykładem donandi causa jest przysporzenie w postaci darowizny.

• abstrakcyjne (oderwane) – wywołują skutki przysparzające, chociażby nawet nie istniała prawidłowa kauza stanowiąca podstawę prawną ich dokonania

* bezpodstawne wzbogacenie – ten, kto bez dostatecznego uzasadnienia prawnego uzyskał korzyść majątkową, jest zobowiązany do jej zwrotu w naturze albo, jeżeli jest to możliwe, do zwrotu wartości uzyskanej korzyści

• upoważniające – bazują na pełnomocnictwie, wyznaczają innym podmiotom kompetencję do dokonania czynności konwencjonalnych ze skutkiem dla osoby udzielającej upoważnienia np. przekaz

• czynności powiernicze (fiducjarna) – zawiera dwa związane ze sobą elementy:

• przeniesienie przez powierzającego na powiernika jakiegoś prawa, powiernik może z niego korzystać względem osób trzecich w pełnym zakresie wyznaczonym treścią tego prawa

• zobowiązanie powiernika wobec powierzającego, że będzie z tego prawa korzystał w ograniczonym zakresie, wskazanym treścią umowy powierniczej – w szczególności, że w określonej sytuacji przeniesie to prawo z powrotem na powiernika

Jeśli więc powiernik niezgodnie z umową powierniczą przeniesie nabyte prawo na osobę trzecią, prawo to nabywa osoba trzecia, a powiernik odpowiada tylko wobec powierzającego za niewykonanie swojego zobowiązania np. przywłaszczenie na zabezpieczenie.

1. Forma oświadczenia woli.

1. Swobodna forma.

Dopuszczalne jest wyrażanie woli przy pomocy jakiegokolwiek znaku, nie tylko znaku językowego.

„z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych,

wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona

przez każde zachowania się tej osoby, która ujawniła jej wolę

w sposób dostateczny w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli) „ – art. 60 KC

Oświadczenia wyraźne i dorozumiane.

• wyraźne oświadczenie woli – zostało złożone przez takie zachowanie, które z „mocy przepisu prawa”, ustalonych zwyczajów lub porozumienia stron jest traktowane, jako oświadczenie woli

• dorozumianie – oświadczenie woli, które zostaje złożone poprzez inne środki przejawu woli, stosowanie do okoliczności danego przypadku

1. Formy szczególne i ich rodzaje.

ze względu na sposób sporządzania

1. Zwykła forma pisemna.

Do zachowania tej formy konieczne jest sporządzenie dokumentu obejmującego treść oświadczenia woli i podpisanie go.

Reguła swobody formy, która nie określa, w jakim języku ma być wysłowione oświadczenie woli, może to być nie tylko język polski, ale i obcy. Ustawa jednak ograniczyła te swobodę:

• w obrocie konsumenckim, gdzie czynność taka nie jest bezwzględnie nieważna, lecz prowadzi tylko do ograniczeń dowodowych określonych bliżej w tym przepisie

• w innych stosunkach cywilnoprawnych, w których występują podmioty publiczne

Treść oświadczenia woli należy wyrazić w języku pisanym, a więc z użyciem stosowanych znaków graficznych (liter). Powinien również zostać umieszczony podpis „własnoręczny”, wskazujący na cechy człowieka składającego podpis. Przygotować dokument może każda osoba np. funkcjonariusz publiczny, osoba trzecia, czy składający oświadczenie woli, a czy posłuży się pismem maszynowym, czy ręcznym jest mało istotne.

Dopiero po złożeniu podpisu na dokumencie oświadczenie woli zostaje wyrażone w formie pisemnym. Identyfikuje osobę składającą podpis i ustala treść złożonego przez niego oświadczenia woli.

podpis – językowy znak graficzny, stanowiony własnoręcznie przez składającego oświadczenie woli oraz wskazujące jego imię i nazwisko, (jeśli można dokonać jego identyfikacji w inny sposób wystarczy tylko samo nazwisko, albo forma skrócona z opuszczeniem niektórych liter; umieszczony pod tekstem, inaczej jest nieważny.

inicjały – składają się na nie początkowe litery imienia i nazwiska, mają charakter paraf tzn. sygnowany nią dokument został jedynie przygotowany do złożenia na nim podpisu lub że tekst parafowany stanowi składnik jego dokumentu np. parafa umieszczona pod każdą stroną wielostronicowego dokumentu.

Formy zastępcze:

Osoby niemogące pisać, lecz mogące czytać – półanalfabeci mogą zamiast podpisu:

• na dokumencie uczynić tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisze jej imię i nazwisko umieszczając swój podpis

• albo podpisze się inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony np. przez notariusz, wójta starostę z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie tej osoby

Natomiast niemogący czytać np. zwłaszcza niewidomy, jesli chce złożyć oświadczenie woli powinien posłużyć się forma aktu notarialnego.

1. Z poświadczeniem daty (z datą pewną).

Stwierdzenie wiążące także osoby nieuczestniczące w czynności prawnej, że czynność ta została dokonana w określonym czasie poprzez:

• urzędowe poświadczenie daty dokonane przez notariusza

• stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym

• umieszczeni na dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ samorządu terytorialnego bądź notariusza

• śmierć jednej z osób podpisanych na dokumencie

1. Z poświadczeniem podpisu.

Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu, polega na tym, że notariusz lub powołany do tego organ zamieszcza na dokumencie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu złożonego przez wskazaną w tej klauzuli osobę.

1. Akt notarialny.

Notariusz spisuje treść podawanych mu do wiadomości oświadczeń stron, współuczestniczących w redagowaniu dokumentu, a następnie odczytuje go stronom i wraz z nimi podpisuje. Oryginały aktu pozostają w biurze notarialnym, a strony uzyskują jedynie ich wypisy. Wypisy są podpisywane tylko przez notariusz z pieczęcią urzędową.

1. Forma elektroniczna kwalifikowana.

Bezpieczny podpis elektroniczny. Dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis elektroniczny.

Certyfikacja. Elektroniczne zaświadczenie służące do weryfikacji podpisu elektronicznego i ustalenia tożsamości nadawcy określonych informacji elektronicznych. Zaświadczenie to zostało przez podmiot akredytowany, czyli upoważniony do tego przez kompetentne organy władzy publicznej.

Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym za pomocą kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne oświadczeniu woli złożonemu w formie pisemnej.

1. Skutki niedochowania formy.

• forma czynności prawnej zastrzeżona pod rygorem nieważności (ad solemnitatem) – bezwzględna nieważność czynności prawnej, nie wywołująca skutków prawnych

• forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania skutków prawnych (ad eventum) – nie powoduje nieważności czynności prawnej, powoduje, że nie zachodzą konsekwencje prawne, jakie miały nastąpić w razie, gdyby forma została zachowana

• forma czynności prawnej zastrzeżona dla celów dowodowych (ad probationem) – ograniczenie korzystania w razie sporu z dowodu z przesłuchania stron i ze świadków

1. Zakres zastosowania form szczególnych.

Wymóg dochowania formy szczególnej dla dokonania czynności prawne.

• Forma z mocy ustawy. Umiejętność właściwego rozumienia sensu przypisu.

Wszystkie formy szczególne, czyli kwalifikowane (poza zwykła forma pisemną) mogą być zastrzeżone wyłącznie, albo pod rygorem nieważności, albo dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum). Jeśli treść odpowiedniego przepisu wyraźnie nie wskazuje na skutek ad eventum, należy wówczas przyjąć, że forma kwalifikowana została zastrzeżona pod rygorem nieważności.

Zwykła forma pisemna przewidziana jest również do celów dowodowych.

Forma szczególna przewidziana jest również dla bezpośrednio wyrażonych rodzajów czynności, albo pośrednio (forma pochodna), czyli przez odesłanie do formy dotyczącej innego rodzaju czynności, z którą dana czynność prawna pozostaje w związku.

Przy umowach wymóg zachowania formy szczególnej dotyczy oświadczeń woli składanych przez wszystkich uczestników umowy.

• Forma z mocy umowy.

Forma szczególna może być zastrzeżona także w umowie stron. Niekoniecznie musi to być odrębna umowa o zachowaniu formy (pactum de forma). Element jakiejś innej umowy poprzedzającej dokonanie czynności prawnej, dla której zastrzeżono formę szczególną np. umowa przedwstępna. Musi ona zostać dochowana, aby mogła dojść do skutku. Można również zastrzec zwykłą formę pisemną tylko dla celów dowodowych (ad probationem). Zastrzec i uchylić to zastrzeżenie można w formie nieformalnej. Umowa wcześniejsza zawsze może ulec rozwiązaniu przez umowę późniejszą.

• Forma następczych czynności prawnych.

Zbiorcze oznaczenie czynności prawnych pozostających w związku z czynnością prawną (umową) pierwotną i dokonywanych po czynności (umowie) pierwotnej.

• Czynność prawna następcza, w postaci umowy modyfikująca treść umowy pierwotnej.

Zmiana niektórych postanowień umowy pierwotnej oraz dodanie do niej np. w postaci aneksu nowych postanowień. Polega na ekwiwalentności formy z powinnością jej zachowania. Jeśli umowa pierwotna zgodnie z odpowiednim przepisem ustawy zawarta została w określonej formie to również konieczne jest zachowanie takiej samej formy dla umowy modyfikującej. Strony w umowie pierwotnej mogą zastrzec dla umowy modyfikującej formę surowszą od formy pierwotnej, ale nie może być sytuacja odwrotna, że forma pierwotna będzie formą surowszą od formy modyfikującej.

W sytuacji, gdy strony zawarły umowę pierwotną w formie szczególnej, mimo, że ustawa jej nie przewidywała, ustala się, że strony złożyły ją w formie przez siebie uzgodnionej przez fakt zawarcia umowy w danej formie – per fact concludentia. Strony zawarły umowę pierwotną w zwykłej formie pisemnej, ponad wymagania ustawy to umowa modyfikująca także powinna być zawarta w zwykłej formie pisemnej.

• Czynności prowadzące do zakończenia pierwotnego stosunku umownego.

Są to umowy rozwiązujące i jednostronne czynności prawne w postaci odstąpienia os umowy pierwotnej.

Jeśli umowa pierwotna faktycznie została zawarta w zwykłej formie pisemnej, bez względu na to, czy stało się to z nakazu ustawy, czy z woli stron – wymienione powyżej czynności następcze powinny być stwierdzone pismem, pod sankcją tylko ograniczeń dowodowych.

Gdy umowę zawarto w „innej formie szczególnej” np. forma pisemna z datą pewną, z poświadczonym notarialnie podpisem, forma aktu notarialnego. Wówczas umowa rozwiązująca przewiduje taką samą pisemną formę kwalifikowaną, jaką ustawa lub umowa określiła dla formy pierwotnej. Natomiast dla odstąpienia od umowy pierwotnej lub jej wypowiedzenia zastrzega tylko zwykła formę pisemną i to pod sankcją dowodową.

• Zakres zastosowania elektronicznej formy czynności prawnych.

Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoznaczne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej, a oznaczenie czasu zastępuje datę pewną.

1. Pismo potwierdzające zawarcie umowy.

Stanowi dowód tego, że osoba, która je podpisała złożyła oświadczenie wyrażone w takim dokumencie. Ale w odróżnieniu od umowy w formie pisemnej ad probationem nie stanowi dowodu, że umowa została zawarta o określonej w tym piśmie treści.

„Strony wiąże umowa o treści określonej w piśmie potwierdzającym”. Pismo potwierdzające wiernie odtwarza treść zawartej umowy, a więc w istocie jest oświadczeniem wiedzy o tym samym fakcie (przyznaniem faktu), ale równię, gdy tylko w nieistotnej mierze zmienia treść zawartej umowy. Aby tak było musza być spełnione następujące przesłanki:

• pismo potwierdzające jedna strona niezwłocznie po zawarciu umowy przesle drugiej stronie

• pismo nie zawiera istotnej zmiany treści umowy potwierdzanej

• druga strona niezwłocznie sprzeciwi się na piśmie przesłanemu jej pismu potwierdzającemu

Odpowiednie „milczenie” drugiej strony umowy należy uznać za stwierdzenie (przyznanie) faktu zawarcia umowy, albo za oświadczenie woli zmieniające treść pierwotnej umowy.

1. Wykładnia oświadczenia woli.

Wykładnia (interpretacja) oświadczeń woli – proce myślowy zmierzający do ustalenia ich właściwego znaczenia (sensu). Przedmiotem wykładni prawa są przepisy prawa, ale przedmiotem oświadczeń woli mogą być różnego rodzaju znaki. Wykładni oświadczeń woli może dokonywać każdy, lec tylko interpretacja odpowiedniego organu (sądu) jest ostatecznie wiążąca.

1. Ogólne dyrektywy wykładni wskazują, jakich operacji myślowych należy dokonać, aby ustalić liczący się w procesie stosowania prawa sens oświadczenia woli.

• ukształtowane już reguły znaczeniowe, które z określonym zachowaniem człowieka wiążą pewne treści myślowe

• Znaki słowne, ułożone w pewien system tworzą język. Znaki językowe (mówione lub pisane) należy rozpatrywać za pomocą reguł językowych. np. przybicie ręką, stwierdzające zawarcie umowy, lub jej podniesienie w toku aukcji

• wszelkie przekazy komunikacyjne z uwzględnieniem ich kontekstu sytuacyjnego – postać niejęzykowa np. klient samoobsługowego domu towarowego, nie wypowiadający ani jednego słowa, składa oświadczenie woli

• oparta na założeniu, że ludzie działają rozsądnie i uczciwie; uwzględnia cel, dla którego podmioty składają oświadczenia woli oraz zasady współżycia społecznego np. umowy, jednostronne oświadczenia woli

1. Metoda wykładni.

Założenie ideologiczne (wartości) stanowiąc podstawę porządkującą system dyrektyw wykładni. Metoda kombinowa zakłada respektowanie woli składającego oświadczenie woli oraz zaufanie do złożonego oświadczenia ze strony innych osób.

1. Oświadczenie woli składane indywidualnym adresatom.

Ważne są interesy obu osób: składającego i odbierającego (adresata) oświadczenia woli np. wypowiedzenia trwałych stosunków prawnych, jak najmu, dzierżawy, pracy, spółki.

• zasada zgodnego zamiaru stron – sędzia powinien uznać taki sens oświadczenia, jakim zgodnie obie strony go zrozumiały; jeśli nie zrozumiały go tak samo to przyjmuje się sens ustalony z punktu widzenia odbiorcy oświadczenia woli

1. Oświadczenie woli kierowane do nieoznaczonego kręgu odbiorców.

Przyrzeczenie publiczne np.ktoś przyrzeka w prasie nagrodę za odnalezienie psa. Anonimowy krąg odbiorców z uwzględnieniem możliwości poznania adresata.

1. Testament.

Oświadczenie woli testatora ma charakter czysto osobisty. Nie wymaga zakomunikowania beneficjentom testamentu dla swojej skuteczności. Interpretuje się go tak, aby możliwie najpełniej urzeczywistnił wolę spadkobiercy.

1. Wykładnia oświadczenia woli wyrażone w piśmie.

Np. oświadczenia woli wyrażane w dokumencie. Trzeba odnosić się do językowych reguł znaczeniowych. Uwzględniać kontekst, w jakim występują oraz mieć na względzie związki treściowe (spójna i rozsądna treść) np. układ w artykułach, paragrafach; zastosowanie odstępów.

Dokumentom przyznano szczególny walor dowodowy, wskazujący, że czynność prawna została dokonana np. zeznania świadków, przesłuchanie stron. Często są one stronnicze lub obciążone zawodnością pamięci ludzkiej. KPC zakazuje prowadzenia dowodu ze świadków albo z przesłuchania stron przeciwko osnowie (treści wyinterpretowanej na podstawie całej zawartości dokumentu).

1. Zdolność do czynności prawnych.

Podmiot sam nabywa prawa i zaciąga zobowiązania. Zakres zdolności do czynności prawnych nie może być szerszy od zakresu zdolności prawnej np. ustawodawca nie może zakazać bycia podmiotem określonych praw i obowiązków, a jednocześnie zezwalać na ich nabywanie.

Brak zdolności do czynności prawnych nie pozbawia osoby możliwości bezpośredniego (bez udziału zastępcy) nabywania praw lub obowiązków na podstawie innych niż czynność prawna zdarzeń np. dziedziczenie.

• Osoby prawne. Działają przez swoje organy. Jeśli takich nie posiadają, sąd ustala im kuratora, który niezwłocznie powołuje właściwy organ, a w razie potrzeby przeprowadza likwidacje wspomnianych podmiotów.

• Osoby fizyczne. Człowiek do podejmowania czynności musi osiągnąć odpowiednią dojrzałość.

1. Osoby fizyczne.

1. Brak zdolności do czynności prawnych.

Osoby, które nie ukończyły 13 lat, nie mają zdolności do czynności prawnych.

• Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Nie mają także zdolności do czynności prawnych. Ubezwłasnowolnić całkowicie można tylko osobę, która ukończyła 13 lat, ponieważ poniżej tego wieku tak i tak nikomu nie przysługuje zdolność do czynności prawnych. Przesłankami są choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo inne zaburzenia psychiczne, jak pijaństwo, narkomania – występują w takim stopniu, że uniemożliwiają danej osobie kierowanie swoim postępowaniem. Orzec o takim stanie może tylko Sąd Najwyższy z uzasadnieniem, że służy on interesom tej osoby i wobec tego może być orzeczony, tylko wtedy, gdy jego interes tego wymaga.

• Skutki.

Czynności prawne dokonywane przez te osoby są bezwzględnie nieważne. Jeśli osoba niezdolna do czynności prawnych zawrze umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnej bieżącej sprawie życia codziennego, to staje się ona ważna z chwila jej wykonania np. kupno zeszytu, biletu do kina lub na przejazd tramwajem. Gdyby jednak pociągała za sobą rażące konsekwencje krzywdzące osobę niezdolną do takich czynności to mimo jej wykonania, nie staje się umową ważną.

Konstrukcja konwalidacji (uzdrowienia) – polega na przyznaniu tym osobom ograniczonej i warunkowej kompetencji do dokonywania czynności prawnych wspomnianego rodzaju.

W imieniu osób niemających zdolności do czynności prawnych dokonują tych czynności przedstawiciele ustawowi, którym są rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie.

np. brak czynności do zdolności prawnej nie przeszkadza w pełnieniu roli posłańca, który nie polega na dokonywaniu czynności prawnych, ale jedynie na przenoszeniu oświadczenia woli innej osoby.

1. Ograniczona zdolność do czynności prawnych.

Mają osoby, które ukończyły 13 rok życia, a nie ukończyły jeszcze 18 roku życia.

• Ubezwłasnowolnienie częściowe. Orzeka je sąd, ale tyko do osoby pełnoletniej oraz jeśli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jej spraw. Ustanawia takiej osobie doradcę tymczasowego.

• Skutki.

• brak kompetencji do dokonywania pewnych rodzajów czynności prawnych – wyraźnie wskazane w szczególnych przepisach czynności, których osoba nie może dokonywać np. nie może sporządzać testamentu

• system kontroli na dokonywaniem określonych postaci czynności prawnych - do pewnych czynności dokonywanych przez te osoby nie jest wymagana zgoda przedstawiciela ustawowego.

Czas między zawarciem umowy, a złożeniem oświadczenia woli przez kompetentną do potwierdzenia umowy osobę – stan niepewności – bezskuteczność zawieszona, a samą umowę określa się czynnością „niezupełną” lub „kulejącą” (negotium claudicans).

• pełna kompetencja do dokonywania pozostałych czynności prawnych – organ może także sam dokonywać czynności, bez zgody przedstawiciela ustawowego. Dotyczy to czynności prawnych niemających charakteru czynności zobowiązujących lub rozporządzających np. przyjęcie darowizny, z którą nie są związane żadne zobowiązania.

Z takimi wyjątkami jak:

- umowy powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego

- rozporządzanie zarobkiem, umowy o pracę

- czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych, które przedstawiciel ustawowy oddał osobie do swobodnego użytku

1. Pełna zdolność do czynności prawnych.

Uzyskują osoby pełnoletnie, które ukończyły 18 rok życia. Jednakże przez zawarcie związku małżeńskiego przed 18 rokiem życia małoletni uzyskuje pełnoletniość i nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa. np. kobiety, które ukończyły 16 lat i zawarły związek małżeński bez zezwolenia sądu opiekuńczego. Pełną zdolność człowiek zachowuje do śmierci. Jest to kompetencja do samodzielnego dokonywania wszelkich dopuszczalnych w świetle prawa czynności prawnych.

1. Wady oświadczenia woli.

1. Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Nieważne jest każde oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażanie woli. Odnosi się nie tylko do stanów patologicznych, ale fizjologicznych człowieka np. sen oraz przypadków podlegania przemocy, czyli przymusu fizycznego np. A chwyta przemocą rękę B i „składa” w ten sposób podpis na dokumencie obejmującym treść umowy, albo siedząca obok osoba podnosi rękę sąsiada przy głosowaniu

1. Pozorność.

Nieważne jest również oświadczenie woli złożone drugiej „stronie za jej zgodą dla pozoru”, strony umawiają się potajemnie, że ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych. Pozornymi mogą być umowy lub oświadczenia woli jednostronne składane innej osobie, ponieważ tylko tam występuje druga strona, z którą można się porozumieć potajemnie. Strony mogą dokonać innej – ukrytej (dyssymulowanej) czynności prawnej, która zgodnie z ich zamiarem, ma wywołać określone w niej skutki prawne. Nie jest ona nieważna z tego tylko względu, że pozostaje ukryta wobec osób trzecich.

Mimo, że pozorne oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne, ma doniosłość prawną do osób trzecich, które odpłatnie nabyły prawo lub zwolnione zostały z zobowiązania, działając w zaufaniu, że oświadczenie woli nie zostało złożone dla pozoru.

• oświadczenie woli nie na serio – nie ma wywołać skutków prawnych, mimo, że ukryte przez osobę wyraźnie mogłoby sugestię taką zawierać np. aktor na scenie, profesor podający przykład podczas wykładu

• zastrzeżenie potencjalne (reservatio mentalis)– pomyślane i niezakomunikowane nikomu zastrzeżenie, że czynność prawna nie wywoła skutków prawnych

1. Błąd.

Niezgodność między obiektywną rzeczywistością, a jej odbiciem w świadomości człowieka.

Jeśli ostatecznie ustalony w następstwie przeprowadzonej wykładni sens czynności prawnej nie odpowiada wyobrażeniom żywionym w tym względzie przez podmiot składający oświadczenie woli, wtedy działa on pod wpływem błędu, co do treści czynności prawnej. Nie ma charakteru takiego niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie dotyczące okoliczności nieuregulowanych w czynności prawnej, chociażby wywarły one wpływ na jej dokonanie.

Charakter błędu, każe ustawa ocenić według kryteriów zindywidualizowanych, lecz zarazem obiektywnych. Można powoływać się na błąd uzasadniający przypuszczenie, ze gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i ocenił sprawę rozsądnie nie złożyłby oświadczenia tej treści.

1. Przypadki szczególne.

• w odniesieniu do oświadczeń woli składanych innej osobie i będące zarazem odpłatne. Na błąd dotyczący treści czynności prawnej można się powołać tylko wtedy, gdy adresat oświadczenia woli:

• wywołał błąd, chociażby bez swojej winy

• wiedział o błędzie np. z treści prowadzonych negocjacji

• albo mógł z łatwością błąd zauważyć

• oświadczenie woli składane przez posłańca może ulec zniekształceniu w toku jego przesyłania

Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnych, a jedynie stanowi podstawę do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli.

1. Podstęp.

Jeśli błąd został wywołany podstępnie to jest to odrębna wada oświadczenia woli, polegająca na świadomym wprowadzeniu, jakiejś osoby w błąd lub na umocnieniu jej błędnego mniemania w celu skłonienie jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści. Jest to także świadome przemilczenie jakiś informacji, ale tylko wtedy, gdy istniał obowiązek ich udzielenia.

Działań podstępnych dokonuje strona czynności prawnej. Można także powołać się na podstęp osoby trzeciej, gdy czynność prawna jest nieodpłatna oraz gdy druga strona (adresat oświadczenia woli) o podstępie osoby trzeciej wiedział i nie zawiadomił o nim składającego oświadczenie.

1. Groźba.

Zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła, w razie, gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej. Osoba zagrożona znajduje się w sytuacji przymusowej – przymus psychiczny. Stoi przed alternatywą albo dokonać żądanej czynności, albo narazić się na realizację stanu rzeczy określonego w groźbie. Nie jest pozbawiona możliwości wyboru. Celowe i bezprawne działanie innej osoby. Bezprawność groźby to zapowiedź dokonania czynu bezwzględnie zabronionego przez system prawny np. pobicie lub zabicie kogoś. Powoduje powazne niebezpieczeństw

Rozdział IX – Treść czynności prawnej.

Treść czynności prawnej – wywołuje skutki prawne w niej wyrażone, wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Składa się na nie oświadczenie woli stron, kształtuje treść konkretnego stosunku cywilnoprawnego, określając ostatecznie jak się strony mają zachować.

1. Swoboda kształtowania treści czynności prawnej.

1. Zasada swobody kształtowania treści – podmiotom przysługuje swoboda decydowania, co do ich treści, kształtowania treści czynności prawnej. Jest ona jednak ograniczona ustawą do określonych ich typów – numerus clausus

np. umowa kreująca prawa podmiotowe bezwzględne (prawa rzeczowe), tworząca spółki, kreująca prawa podmiotowe zawarte w papierach wartościowych, regulująca stosunki majątkowo-małżeńskie, dotycząca spadków.

1. Ograniczenia.

Zakres dopuszczalnej ich treści jest zawsze ograniczony regułami typu ogólnego.

• Prawa przyrody. „Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna” – nie można podejmować zobowiązań niewykonalnych albo służących realizacji stanów rzeczy, które i tak się ziszczą bez udziału człowieka np. zobowiązanie się do tego, aby następnego dnia wzeszło Słońce.

• Normy bezwzględnie wiążące. Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, gdy zawiera postanowienia z nią niezgodne, ale także, gdy nie zawiera postanowień nakazanych przez prawo. Służy to ochronie określonych wartości lub ochronie norm moralnych np. zagwarantowanie bezpieczeństwa, wspieranie strony słabszej.

• Obejście ustawy. Określona czynność wprawdzie bezpośrednio nieobjęta zakazem prawnym, ale przedsięwzięta w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo. Treść, ale i sam cel powoduje jej nieważność np. Obejściem zakazu dokonania czynności z samym sobą byłoby dokonanie czynności prawnej przez osobę fizyczną z osobą prawną, w której ta sama osoba fizyczna pełni funkcje organu.

• Zasady współżycia społecznego. „Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego”. Niedopuszczalna jest czynność, której treść i cel godzą w uznane powszechnie wartości i reguły moralne np. umowa uczestników licytacji w celu umożliwienia nabycia samochodu za najniższą cenę.

1. Skutki naruszenia.

Naruszenie tych zasad powoduje, że treść czynności prawnej jest bezwzględnie nieważna. Jeśli tylko niektóre postanowienia są sprzeczne jej ważność zależy od doniosłości, jaką ma. Jeśli z okoliczności wynika, że bez nieważności postanowień czynność nie zostałaby dokonana, to w całości jest ona nieważna. Wyraża się także domniemanie przemawiające za utrzymaniem ważnej części czynności prawnej. Strony zastrzegają, że gdyby poszczególne postanowienia umowy okazały się nieważne, to nie wpływa to na nieważność pozostałej części umowy. Istnieją wyjątki – „chyba, że właściwy przepis przewiduje inny skutek” – sprzeczność czynności prawnej z ustawą nie powoduje jej nieważności, gdy na ich miejsce wchodzą odpowiednie przepisy prawne. Są również inne przepisy prawne, które określają wpływ nieważności części czynności prawnej na ważność pozostałych jej części. Inne przepisy w ogóle uchylają sankcję bezwzględnej nieważności i wprowadzają postępowanie naprawcze przewidziane w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej.

1. Elementy czynności prawnej.

1. Rodzaje.

• essentialia negotii – elementy przedmiotowe istotne – ustawowo wyróżnione cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności prawnych np. Do cech umowy sprzedaży należy zobowiązanie się jednej strony do przeniesienia własności i wydania rzeczy w zamian za zobowiązanie się drugiej strony do zapłaty ceny.

• naturalia negotii – elementy niestożone – wskazane w ustawie, jako skutki prawne dokonania czynności prawnej określonego typu np. przepisy o rękojmi za wady rzecz sprzedanej

• accidentalia negotii – elementy dodatkowe – zastrzeżenie ich w treści czynności prawnej stanowi konieczną przesłankę wystąpienia wskazanych w nich skutków prawnych, a w przeciwieństwie do essentialia negotii nie określają cech swoistych dla danego typu czynności prawnej. Ich rola jest bierna

• uregulowane samoistnie, bez związku z określonym typem czynności prawnych np. warunek, termin, zadatek, wadium, kara umowna

• uregulowane w ramach określonego typu czynności prawnych np.. postanowienie dotyczące dodatkowych świadczeń w umowie kontraktacji lub zastrzeżenie polecenia w umowie darowizny

1. Warunek – zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie, które uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Strony nie mają wpływu na jego ziszczenie się np. wybuch wojny, klęska żywiołowa, ale także, gdy od decyzji jednego lub obu stron zależy jego spełnienie się np. zawarcie związku małżeńskiego, wybór zawodu.

• zawieszający – zastrzeżenie, które uzależnia powstanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego np. Jeśli wyjdziesz za mąż, dostaniesz sypialnię.

Warunek jest nieważny, jeśli jest przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego np. Jeśli ktoś przyrzeknie komuś nagrodę za skok na Księżyc albo za uwiedzenie małoletniej.

• rozwiązujący – zastrzeżenie, według którego skutek czynności prawnej ustaje, jeśli nastąpi zaradzenie przyszłe i niepewne np. A wynajmuje pokój B z zastrzeżeniem, że najem ulegnie zakończeniu, jeżeli B się ożeni.

Jeśli warunek jest niemożliwy, również przeciwny ustawie lub zasadą współżycia społecznego, uważa się go za niezastrzeżony – utrzymuje się go nadal, mimo ziszczenia się tego warunku np. Postanowienie umowy najmu, że ulegnie ono rozwiązaniu, gdy najemczyni urodzi dziecko.

„Zamieszczenie warunku jest dopuszczalne w każdej czynności prawnej.”

– art. 89 KC.

1. Termin – zastrzeżenie terminu wiąże powstanie albo ustanie skutków czynności pranych z określonym zdarzeniem przyszłym, ale pewnym.

Do terminu początkowego, z nadejściem, którego ma nastąpić skutek czynności prawnej, stosuje się odpowiednio przepisy o warunku zawieszającym. Natomiast do terminu końcowego, którym wiąże się ustanie skutków czynności prawnej, stosuje się odpowiednio przepisy o warunku rozwiązującym.

Zastrzeżenie terminu wskazującego przyszłe i niepewne zdarzenie niekoniecznie musi określać, kiedy ono nastąpi np. śmierć człowieka; trzy pierwsze noce na jesieni, w których temperatura spadnie o godz. 21.00 poniżej 5 stopni. Najczęściej owe zdarzenie jest wskazane poprzez podanie daty lub okresu.

1. Reguły interpretacyjne terminu.

• oznaczony w dniach – kończy się z upływem (tj. o północy) ostatniego dnia, z tym, że nie wlicza się dnia, w którym nastąpiło zdarzenie np. zawarta w dniu 1 lutego umowa najmu na trzy dni kończy się 4 lutego o północy

• oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach, kończy się z upływem dnia, który nazwą odpowiada początkowemu dniowi terminu, lub w ostatnim dniu tego miesiąca np. gdy chodzi o miesiąc luty

• oznaczono na początek, środek lub koniec miesiąca, należy przez to rozumieć pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca

• oznaczony w miesiącach lub latach, miesiąc liczy się za 30, a rok za 365 dni. Jeśli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego.

„Zamieszczenie terminu w zasadzie

jest dopuszczalne w każdej czynności prawnej.”

Rozdział X – Zawarcie umowy.

1. Konsens.

Umowa dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenia woli dwóch, albo więcej stron (konsens), złożone w dowolny sposób. Stanowi samodzielną i integralną całość, która dopiero kształtuje określony w treści stosunek prawny. Aby konsens powstał oświadczenia musza mieć ten sam sens.

Dopiero, gdy umowa została zawarta, storna może powołać się na określone prawem wady oświadczenia woli i na tej podstawie uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli, doprowadza to do unieważnienia umowy. Natomiast przy braku konsensu, a więc w razie dyssensu umowa w ogóle nie dochodzi do skutku.

konsens – zgodne oświadczenie woli

dyssens – brak zgodnego oświadczenia woli

Zakres. Jaką treść powinna zawierać umowa, aby mogła być zawarta?

Maksymalny konieczny zakres konsensu – wyznacza granicę kompetencji przysługujących stronom przy regulowaniu treści czynności prawnej.

Minimalny konieczny zakres konsensu – strony nie muszą wyznaczać w treści umowy wszystkich konsekwencji prawnych umowy. Ten pewien minimalny zakres skutków prawnych ustawa określa mianem „istotnych postanowień”, bądź elementami „niezbędnymi” lub „koniecznymi” np. Przy umowie sprzedaży rzeczy o cenie niereglamentowanej konieczne będzie nie tylko określenie przedmiotów sprzedaży, ale i ich ceny.

Bardzo ważne jest także określenie stron, między którymi złożone zostały zgodne oświadczenia woli, a tym samym potwierdza to dojście do konsensusu. Wskazuje na nie treść umowy oraz okoliczności jej zawarcia.

1. Swoboda zawierania umów.

„Wolność kontraktowa” – na pojęcie to składa się swoboda kształtowania treści umowy oraz decydowanie o tym, czy zawszeć umowę oraz z kim ją zawrzeć.

Zasada swobody decydowania o zawieraniu umów – ogólne domniemanie, że podmiotom prawa cywilnego przysługuje kompetencja do decydowania o tym, czy i z kim zawierają umowę. Jeśli podmiot mocą własnej decyzji zobowiązał się do zawarcia z określoną osobą umowy to nie następuje ograniczenie swobody kontraktowej podmiotu.

Ograniczenia.

• heterogeniczna geneza ustawy – ograniczenia wynikają z ustawy lub z jej upoważnienia wydanego aktu wykonawczego. Są to generalne zakazy dokonywania określonych typów czynności prawnych z innymi rodzajami niż ze wskazanymi w ustawie np. umów ubezpieczeniowych tylko z zakładami ubezpieczeniowymi.

• Niekiedy ustawa wymaga indywidualnej decyzji administracyjnej dla dokonania pewnych czynności prawnych np. założenie banku w postaci spółki akcyjnej. Czynność taka dokonana bez zezwolenia administracyjnego jest bezwzględnie nieważna.

• Ograniczenia w formie doboru kontrahenta poprzez ustalenie ustawowych priorytetów na rzecz określonych rodzajowo podmiotów np. ustawowe prawo pierwokupu nieruchomości. Ogranicza to procedury wyłaniania kandydatów , w szczególności w trybie aukcyjnym i przetargowym.

• nakazy zawierania umów – brak swobody decyzji stron, co do zawarcia umowy, określają ich treść np. ubezpieczenia obowiązkowe.

Umowy adhezyjne (przystąpienia) – szybki i stypizowany sposób zawierania umów, przez zgodne oświadczenie woli obu stron, świadczące masowe usługi lub dostarczające towary wielkich przedsiębiorstw.

Zastępcze oświadczenie woli – jeśli osoba, na której ciąży obowiązek złożenia oświadczenia woli, uchyla się od jego spełnienia, to obowiązek ten może zostać uchylony w orzeczeniu sądowym za pomocą prawomocnego orzeczenia sądowego, które zastępuje to oświadczenie np. milczenie adresata oferty uznaje się za złożenie oświadczenia woli o jej przyjęciu.

Orzeczenie zastępuje czyjeś oświadczenie woli dopiero kreując czynność prawną, ale tylko jednej strony. Obejmuje zawarcie umowy przyrzeczonej oraz sytuację, gdy sąd uwzględnia powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy, zgodnie z żądaniem powoda, czyli wynika, że:

„orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy oraz zastępuje umowę”

1. Sposoby zawierania umów.

Wyróżnia się następujące typy/sposoby zawierania umów: oferta i jej przyjęcie, negocjacje oraz aukcja i przetarg.

1. Oferta i jej przyjęcie.

Oferta – oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy, określające istotne postanowienia tej umowy. Stanowcza propozycja zawarcia jakiejkolwiek umowy, zawierająca konieczne elementy jej treści. Przyjęcie oferty przez adresata jest także oświadczeniem woli np. A mówi do B trzymając piór: „sprzedam Ci je za 100 zł” (oferta), na co B odpowiada „zgoda” (przyjęcie oferty).

Może być także złożona do nieoznaczonego kręgu osób, czyli do ogółu – ad incertas personas. Taką ofertą będą zachowania przedsiębiorców polegające na wystawieniu automatów do sprzedaży rzeczy, biletów oraz do świadczenia różnych usług telefonicznych, fotograficznych, przechowywania bagażu, a także bankomaty (tyle, że są przeznaczone dla określonej grupy osób – klientów banku).

Zaproszenie do zawarcia umowy (złożenie oferty lub wszczęcie negocjacji) – propozycje wyrażające jedynie ogólną dyspozycję podmiotu do zawarcia umowy, czyli tylko zainteresowanie tą sprawą, a nie stanowczą decyzję (wolę) w tym względzie – nie są ofertami np. wskazanie przedmiotu najmu bez określenia wysokości czynszu. Należą do nich ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu.

1. Skutki zawarcia umowy.

Oferta wiąże oferenta. Stan związania polega na tym, że adresat ofert (oblat) sam może poprzez jej przyjęcie doprowadzić do zawarcia umowy.

• oferta kierowana do indywidualnie określonego adresata jest wiążąca od momentu, gdy zapozna się z jej treścią – art. 61§1 KC

• oferta kierowana do nieoznaczonego kręgu adresatów – ad incertas personas – wiąże od chwili ogłoszenia

• oferta w postaci elektronicznej on line – strony komunikują się w czasie rzeczywistym mimo braku kontaktu fizycznego, skierowana do konkretnego adresata – art. 66§2 KC, 61§2 KC – złożone z chwilą wprowadzenia do środka komunikacji elektronicznej, w taki sposób, że osoba mogła zapoznać się z jego treścią niezwłocznie.

• oferta w postaci elektronicznej off line –również składane w postaci elektronicznej, ale nieadresowane do indywidualnych osób, występuje brak możliwości bezpośredniego kontaktowania się – art. 66 KC.

1. Ustanie stanu związania ofertą.

• w momencie, kiedy wskazuje na to termin związania ustalony w ofercie

• jeśli termin nie został ustalony, a:

- oferta została złożona w obecności drugiej osoby bądź środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość (np. rozmowa telefoniczna) przestaje obowiązywać w momencie, gdy nie została niezwłocznie przyjęta (a więc w toku trwającej rozmowy)

- oferta została złożona w inny sposób np. poprzez napisanie listu, wysłanie telegramu, co wymaga udzielenia odpowiedzi, w momencie braku odpowiedzi przestaje obowiązywać art. 67 KC

• art. 66² KC – oferta odwołalna – wyłącznie do stosunków między przedsiębiorcami, oferta może być odwołalna, jeśli umowa nie została jeszcze zawarta, a o oświadczenie o odwołaniu oferty zostało złożone oblatowi (adresatowi oferty) jeszcze przed wysłaniem oświadczenia o przyjęciu oferty

1. Przyjęcie oferty.

Oświadczenie woli o przyjęciu oferty powinno być złożone oferentowi. Jeśli nie doszło do niego w sposób określony w art. 61 KC nie wywołuje ono skutków prawnych, ale są wyjątki od tej reguły, w razie, gdy:

- wskazuje na to ustalony w danych stosunkach zwyczaj

- wynika to z treści oferty, gdy składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy np. przesłanie zamówionej książki.

Umowa dochodzi do skutku, gdy druga osoba (oblat) w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania. Wyjątki te to oświadczenia woli o przyjęciu ofert, które nie wymagają zakomunikowania oferentowi.

art. 68 KC

„lustrzane odbicie” – Przyjęcie oferty dokonuje się przez złożenie oświadczenia woli, które zawiera całkowitą aprobatę treści zaproponowanej umowy. Natomiast oświadczenie woli, w którym adresat przyjmuje ofertę z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnia jej treść, poczytuje się za nową ofertę. Pierwotny adresat oferty występuje wówczas w nowej roli – oferenta, a z kolei pierwotny oferent przestaje być swą ofertą związany i staje się adresatem nowej ofert.

Przepis ten odnosi się wyłącznie do stosunków między przedsiębiorcami. Jeśli odpowiedź na ofertę zawiera akceptację, ale z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnieniem niezmieniających istotnie treści ofert, to umowę uważa się za zawartą. Umowę uznaje się za niezawartą, jeśli:

1. w treści ofert wskazano, że może ona być przyjęta jedynie bez zastrzeżeń

2. oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy

3. oblat w odpowiedzi na ofertę uzależnił jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymał

1. Miejsce i czas zawarcia umowy.

art. 70 KC

Określa miejsce i czas zawarcia umowy. Stosuje się go „w razie wątpliwości”, gdy strony wyraźnie wspomnianych kwestii nie ustaliły.

Czas.

Umowa uznana jest za zawartą w chwili, gdy oferent otrzymał oświadczenie oblata o otrzymaniu oferty (art. 70§1 KC), natomiast, gdy oświadczenie takie nie jest wymagane (art.69 KC) umowa zostaje zawarta w chwili przystąpienia oblata do wykonania umowy.

Miejsce.

Miejsce otrzymania przez oferenta oświadczenia oblata o przyjęciu oferty. Jeśli nie jest oświadczenie wymagane, albo oferta jest składana w postaci elektronicznej, umowa zostaje zawarta w miejscu zamieszkania albo w siedzibie oferenta w chwili zawarcia umowy (art. 70§2 KC).

1. Negocjacje. (do 2003 roku „rokowania”)

Wzajemne oddziaływanie stron w celu zawarcia umowy (art. 72 KC).

W toku prowadzonych negocjacji strony nie są związane swoimi oświadczeniami, zachowują swobodę, co do zawarcia umowy.

Powinny prowadzić je w sposób zgodny z dobrymi obyczajami, a w szczególności z zamiarem zawarcia umowy.

Podstawa deliktowa.

Jeśli w toku negocjacji jedna strona udostępniła informacje z zastrzeżeniem poufności drugiej stronie, to druga strona obowiązana jest do nieujawnienia i do niewykorzystania ich dla własnych celów, chyba, że strony uwzględniły inaczej (art. 72¹§1 KC). W razie naruszenia tego obowiązku strona poszkodowana może żądać od drugiej strony naprawienia pełnej szkody albo wydania przez nią uzyskanych korzyści (72¹§2 KC).

Podstawę do zawarcie umowy stanowi uzgodnienie wszystkich postanowień umowy, które były przedmiotem negocjacji np. Nie tylko cenę, rzecz sprzedaną, ale i termin oraz sposób dostarczenia rzeczy, jeśli prowadzono, co do tego negocjacje.

List intencyjny – podpisywany w toku negocjacji zmierzających do zawarcia umów handlowych o dużej wartości i skomplikowanej strukturze, w formie pisemnej. Nie jest to umowa o charakterze definitywnym, bo nie wynikają z niej prawa i obowiązki, stanowiące właściwy cel gospodarczy stron. To stanowcze oświadczenie woli, kierujące obowiązek spełnienia określonych świadczeń. Strony dążą do zawarcia umowy definitywnej, ale nie kreuje to prawnego obowiązku jej zawarcia. Określają postępowanie stron w toku negocjacji. Strona zawsze może przerwać negocjacje w sposób uzasadniony, inaczej ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą.

Zaproszenie do zawarcia umowy – (art. 71 KC) – ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, ale zaproszenie do zawarcia umowy. Informacje tego rodzaju inicjują, zatem tylko proces prowadzący do zawarcia umowy. Mogą one również nie określać sposobu zawierania umowy, wtedy od adresatów zależeć będzie, jaką obiorą drogę.

1. Aukcja i przetarg.

Mają charakter wielostronny i eliminacyjny. Uczestnicy mają takie same prawa i obowiązki oraz podlegają jednolitym regułom postępowania. Polegają na umożliwieniu przedmiotowi zainteresowanemu zawarcia określonej umowy wyboru najkorzystniejszej dla niego ofert spośród ofert zgłaszanych przez uczestników tych postępowań i zawarcie z tym wybranym oferentem umowy.

Ogłoszenie.

Postępowanie inicjuje organizator aukcji albo przetargu zamierzający zawrzeć określoną umowę. Na zlecenie i rachunek podmiotu zamierzającego zawrzeć umowę funkcję organizatora może pełnić inny podmiot np. dom aukcyjny.

Organizator przejawia inicjatywę zawarcia umowy przez ogłoszenie kierowane do ograniczonego albo nieograniczonego kręgu adresatów (do ogółu), w sposób dowolny np. listami, pocztą elektroniczną, przez Internet, plakatami rozwieszanymi na murach, publikacjami w czasopismach, radiu i telewizji.

Treść ogłoszenia.

Powinna zawierać zaproszenie do składania ofert oraz powinno wskazywać dalszy tok postępowania, tzn. określić czas i miejsce.

Organizator od chwili udostępnienia warunków, obowiązany jest postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia oraz warunkami aukcji/przetargu – art. 70¹§4 KC. Postanowienia te mogą być zmienione lub odwołane, pod warunkiem, że zostało to zastrzeżone w ogłoszeniu lub w warunkach aukcji/przetargu – art. 70¹§3 KC.

pac tum de procedendo – porozumienie między organizatorem a oferentem, co do dalszego postępowania aukcyjnego albo przetargowego zmierzającego do zawarcia umowy.

Strona, która postępowała niezgodnie z regułami, ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za niedojście umowy do skutku. Z mocy zasady swobody umów organizator przetargu niekoniecznie musi ogłaszać przetarg publicznie (otwarty dla wszystkich), ale może do udziału dopuścić tylko ograniczony krąg osób (przetarg zamknięty).

1. Aukcja (dawniej „przetarg ustny”) – osoby zamierzające zawrzeć umowę – licytanci – obecni w miejscu aukcji albo komunikujący się za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość składają oferty słownie lub równorzędnymi znakami np. poprzez podniesienie ręki.

kolejne postąpienia – prowadzący aukcję oczekuje zarazem coraz korzystniejszej oferty sukcesywnie składanych przez licytantów

Zawarcie umowy w wyniku aukcji następuje z chwilą udzielenia przebicia (art., 70²§2 KC), czyli zamknięcia aukcji po stwierdzeniu, że dany licytant zaoferował najwyższą cenę, ponieważ mimo trzykrotnego wezwania do dalszych postępowań nikt nie postąpił wyżej, nie przebił oferty. Prowadzący aukcję manifestuje to uderzeniem młotka, czyli przebiciem. Aukcja kończy się w obecności jego uczestników.

1. Przetarg (dawniej „przetarg pisemny”) – ofert osób zamierzających zawrzeć umowę nie są składane w toku ich równoczesnego i bezpośredniego komunikowania się. Organizator oczekuje składania ofert w okresie i miejscu przez niego wskazanym. Następnie są rozpatrywane bez udziały oferentów (art. 70³§1 KC). Jeśli dotyczą skomplikowanych umów powołuje się zwykle komisję przetargową.

Zamknięcie przetargu bez wybrania oferty wchodzi w grę tylko wtedy, gdy wybór nie jest możliwy, albo staje się bezprzedmiotowy. W razie wyboru jednej ze złożonych ofert pozostałe przestają wiązać oferenta i dochodzi do zawarcia umowy z oferentem, którego oferta została wybrana (art. 70³§1 KC). Umowa została zawarta w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia organizatora przetargu o jego wybraniu.

Przetarg nie kończy się w obecności jego z uczestników.

art. 70³§2 KC – organizator przetargu pod sankcją odszkodowawczą ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia na piśmie uczestników przetargu o jego wyniku.

1. Wadium – dodatkowe zastrzeżenie zamieszczone w warunkach aukcji albo przetargu przez ich organizatorów, wyrażające obowiązek wpłacenia przez uczestników aukcji albo przetargu określonej sumy pieniężnej. Niekoniecznie należy ją wpłacać gotówką, ale może być tylko odpowiednio zabezpieczona np. poprzez udzielenie poręczenia.

Podmiot, który nie wpłacił albo nie zabezpieczył zapłaty wadium, nie jest dopuszczony do aukcji/przetargu. Jeśli postępowania doprowadziły do zawarcia zmierzonej umowy, ich organizator zobowiązany jest zwrócić uczestnikom ich wpłacone wadia, albo zabezpieczenia wygasają z mocy ustawy.

W razie niedojścia zmierzonej umowy do skutku uchyla się zawarcia umowy, mimo, że oferta została wybrana. Organizator wadium zachowuje. Z kolei, gdy organizator uchyla się od zawarcia umowy, wówczas uczestnik może zażądać podwójnego wadium albo naprawienia szkody.

1. Unieważnieni umowy.

Określone podmioty mogą żądać unieważnienia zawartej umowy, jeśli zajdą określone przesłanki.

Podmioty upoważnione.

- organizator, który jest zarazem stroną zawartej umowy

- uczestnik tych postępowań

- inna osoba, jeśli umowa została zawarta na jej rachunek lub zlecenie np. ujawniła się w toku aukcji, działała za pośrednictwem kogoś innego, pod warunkiem, że się ujawni

Przesłanki unieważnienia.

- naganne działanie polegające na wpływaniu na wynik aukcji/przetargu

- odbyły się w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami np. przekupienie członków komisji przetargowej przez ogłaszającego przetarg, zmowa licytantów w celu nabycia licytowanej rzeczy za niższą cenę.

Stan wzruszalności umowy zawartej.

Podmiot upoważniony może zwrócić się do sądu o unieważnieni umowy. Wyrok o charakterze konstytutywnym i bezwzględnie wiążącym unieważnia umowę i to z mocą wsteczną.

Uprawnienie to wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak z upływem roku od zawarcia umowy.

Rozdział XI – Przedstawicielstwo ze szczególnym uwzględnieniem pełnomocnictwa i prokury.

1. Przedstawicielstwo.

schemat str. 318

Działanie w cudzym imieniu (art. 96 KC).

Przedstawiciel dokonuje z jakąś osobą trzecią czynności prawnej, która ma bezpośrednio wywrzeć skutek w cudzej sprawie, a mianowicie reprezentanta. np. Jeśli P kupuje w imieniu R samochód od T, to stroną tej umowy jest od chwili jej zawarcia nie P a R, w konsekwencji wiąże ona R z T.

Aby nie została złamana zasada, że nikt nie może ingerować w cudzą sferę prawną, a między reprezentantem a osobą trzecią został wywołany bezpośredni skutek, przedstawiciel musi mieć stosowne umocowanie. Z jego treści musi wynikać, że osoba, która dokonuje czynności prawnych w cudzym imieniu występuje w roli przedstawiciela. Jeśli tego nie ujawni, należy przyjąć, że składa oświadczenie woli we własnym imieniu.

umocowanie – kompetencja, która przysługuje z mocy ustawy albo oświadczenia woli reprezentowanego do dokonywania ze skutkiem dla reprezentowanego określonych czynności prawnych.

przedstawiciel – osoba dokonująca czynności prawnych w cudzym imieniu

reprezentowany – osoba w interesie, której podejmowane są określone czynności prawne

1. Instytucje o zbliżonej funkcji.

Posiadają odmienną konstrukcję prawną.

1. posłaniec – sam nie składa oświadczenia woli, lecz tylko je przenosi.

2. organ osoby prawnej – działanie traktuje się, jako działanie samej osoby prawnej. W przedstawicielstwie zakłada się działanie dwóch osób odrębnych podmiotów: przedstawiciela i reprezentowanego.

3. zastępca pośredni – dokonuje czynności prawnej we własnym imieniu, lecz na rachunek innej osoby. Sam nabywa prawa lub zaciąga zobowiązania, następnie zobowiązany jest przenieść je na tego w czyim interesie działał np. w stosunku komisu jest to komitent, czyli osoba zlecająca sprzedaż przedmiotu prowadzącemu sklep komisowy.

4. osoba faktycznie tylko pomagająca przy dokonywaniu czynności prawnych np. pośrednicy i agenci bez pełnomocnictw, notariusze.

5. osoba wykonująca pewne czynności faktyczne w zastępstwie innego podmiotu, które liczą się tak jakby dokonał ich podmiot zastąpiony np. dzierżyciel.

6. podpisujący dokument in blanco, który wyraża tylko zgodę na wypełnienie go przez inną osobę np. oświadczenie woli składane za pomocą komputera.

7. osobę upoważnioną do odbioru oświadczeń woli, które sama nie dokonuje czynności prawnej i dlatego nie jest przedstawicielem innej osoby np. przyjmowanie ofert, wypowiedzeń.

1. Podział przedstawicielstwa.

Przedstawicielstwo dzieli się

na pełnomocnictwo i przedstawicielstwo ustawowe (art. 96 KC).

Pełnomocnictwo to jednostronne oświadczenie woli reprezentowanego zwanego mocodawcą. Przedstawiciela określa się mianem pełnomocnika.

Przedstawicielstwo ustawowe – źródłem umocnienia są inne zdarzenia prawne niż czynność prawna reprezentowanego np. rodzice są z mocy ustawy przedstawicielami małoletniego dziecka. Rolę tę może też pełnić sąd posiadający kompetencje do ustanawiania przedstawiciela np. ustanawiani przez sąd opiekunowie.

1. Pełnomocnictwo.

1. Udzielenie pełnomocnictwa.

Aby pełnomocnik mógł dokonać czynność prawną musi posiadać zdolność do czynności prawnych. Wystarczy jednak, aby miał ograniczoną zdolność do czynności prawnych (art. 100 KC).

1. Oświadczenie woli mocodawcy.

Pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie, z wyjątkiem:

- jeśli pełnomocnictwo zawiera formę szczególna pod sankcją nieważności

- jeśli dla określonych rodzajów pełnomocnictw szczególny przepis wymaga określonej formy.

Można ustalić dalszych pełnomocników (substytutów), gdy wynika to z takich okoliczności jak: z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego. Działają oni bezpośrednio w imieniu mocodawcy.

1. Treść pełnomocnictwa.

Typy pełnomocnictwa.

• mocodawca może udzielić pełnomocnictwa do dokonania tylko takich czynności prawnych jakiś sam mógłby dokonać w imieniu własnym, a które zarazem nie maja charakteru ściśle osobistego.

- ogólne – obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu np. pobierania czynszu, do dokonywania bieżących remontów domu, ale już nie do jego zbycia lub przeprowadzenia generalnego remontu. Wymaga formy pisemnej.

- rodzajowe (gatunkowe) – wskazuje określoną kategorię czynności prawnych, do których umocowany jest pełnomocnik np. do sprzedawania nieruchomości, zawierania umowy o pracę w imieniu przedsiębiorcy.

- szczególne – dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej np. sprzeda z oznaczonej, konkretnej nieruchomości

• oświadczenie woli reprezentowanego (mocodawcy), wyłącznie on decyduje o istnieniu i treści pełnomocnictwa

• osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa poczytuje się za umocnioną do dokonywani czynności prawnych z osobami korzystającymi z usług przedsiębiorstwa. Czynność prawa jest dokonywana w imieniu przedsiębiorcy, w sposób bezwzględny, nawet, jeśli była ona wykonywana wbrew jego woli np. sprzedawca w sklepie wydający klientowi towar po uiszczeniu zapłaty lub pracownik banku wydający pieniądze bandycie po sterroryzowaniu banku

• jeśli mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samy zakresem umocowania, każde z nich może działać samodzielnie, lecz może także zostać ustanowione pełnomocnictwo łączne dla kilku pełnomocników

1. Czynność z „samym sobą”.

• gdy A występuje we własnym imieniu, a równocześnie, jako reprezentant osoby B, która jest drugą stroną czynności prawnej (umowy).

• gdy A sam nie jest stroną czynności prawnej (umowy), lecz równocześnie reprezentuje obie jej strony – osoby B i C.

art. 108 KC generalnie wyłącza dopuszczalność występowania tej samej osoby w roli pełnomocnika, są od tej zasady dwa wyjątki:

• gdy ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszania interesów mocodawcy np. A w imieniu własnym darowuje samochód B, a równocześnie w imieniu B – jako pełnomocnik – darowiznę tę przyjmuje

• gdy mocodawca na to zezwolił

1. pełnomocnik rzekomy (falsus procurator) – osoba, która dokonuje czynności prawnych w cudzym imieniu, nie mając w ogóle umocowania albo przekraczająca jego granice.

Odstępstwa od reguły z uwagi na interes reprezentowanego.

• umowa nie jest bezwzględnie nieważna, pod warunkiem, że zostanie przez reprezentowanego potwierdzona

• jednostronne czynności prawne są od razu nieważne, chyba, że ten, w kogo imieniu oświadczenie woli zostało złożone, zgodził się na jej działanie – potwierdzenie per facta concludentia

ujemny interes umowy – pełnomocnik jest zobowiązany „do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy oraz do naprawienia szkody, która druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jej zakresu” – art. 103§3 KC.

Odstępstwa od reguły z uwagi na interesy osób dokonywujących w dobrej wierze czynności prawne z pełnomocnikiem.

• pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona czynności w granicach pierwotnego umocowania to jest ona ważna, chyba, że druga strona o wygaśnięciu umocowania „widziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć”. Przysługuje mu roszczenie o zwrot dokumentu pełnomocnictwa po wygaśnięciu umocowani (art. 102 KC) oraz roszczenie odszkodowawcze.

1. Stosunek podstawowy – wyznacza kompetencję do działania w cudzym imieniu.

stosunek będący podstawą pełnomocnictwa – wyznacza kompetencję oraz rozstrzyga o tym, czy pełnomocnik jest i w jakim zakresie zobowiązany względem mocodawcy do korzystania z przysługującego mu umocowania, ( w jakim, celu pełnomocnictwo zostało udzielone) np. A zmuszony do natychmiastowego wyjazdu zostawia swemu koledze B pełnomocnictwo do wynajęcia pokoju X, nie uzyskawszy od B żadnego zobowiązania, że B tą czynności wykona.

Przykład stosunku wewnętrznego.

Stosunek zewnętrzny łączy mocodawcę z osobami, które dokonują czynności prawnych z pełnomocnikiem, a stosunek wewnętrzny nie łączy.

1. Wygaśnięcie pełnomocnictwa.

• okoliczności wskazane w treści samego pełnomocnictwa: określać może termin, na jaki zostało udzielone; dotyczyć czynności, której wykonanie oznacza wygaśniecie pełnomocnictwa itp.

• z powodu odwołania, którego można dokonać w każdym czasie i bez jakiegokolwiek uzasadnienia

odwołanie – jednostronne i nieformalne oświadczenie woli wymagające zakomunikowania pełnomocnikowi

Mocodawca może zrzec się uprawienia do odwołania pełnomocnictwa (art. 101§1 KC).

• śmierć pełnomocnika lub mocodawcy, chyba, że mocodawca w treści pełnomocnictwa zastrzeże, że umocowanie wygaśnie „z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa” – art. 101§2 KC. W miejsce zmarłego wstępują spadkobiercy

• likwidacja osoby prawnej

• zrzeczenie się pełnomocnictwa

• utrata zdolności do czynności prawnych, ale ograniczenie nie powoduje wygaśnięcia tego stosunku prawnego – art. 100 KC

W razie wygaśnięcia pełnomocnictwa z jakichkolwiek przyczyn pełnomocnik obowiązany jest zwrócić dokument pełnomocnictwa. Może jedynie zażądać jego odpisu, wraz z zaznaczeniem o wygaśnięciu umowy.

1. Prokura.

Prokura – art. 109 KC – swoiście ukształtowane pełnomocnictwo przygotowanym do działalności gospodarczej przedsiębiorców. Wyraża szeroki zakres umocowania prokurenta, o przejrzystej dla kontrahentów treści.

1. Kto może udzielić prokurę?

Wyłącznie przedsiębiorcy, ale pod warunkiem, że przedsiębiorca podlega obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Uzasadnione jest postulatem pewności obrotu gospodarczego.

udzielenie prokury – jednostronna czynność prawna przedsiębiorcy, zawsze wymagająca formy pisemnej, zwykłej zastrzeżonej pod rygorem nieważności; przedsiębiorca powinien zgłosić udzielenie prokury do rejestru przedsiębiorców oraz określił ich rodzaj (prokura łączna i oddzielna), w przypadku prokury łącznej, także sposób jej wykonania.

prokurent – tylko osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych o dużym zakresie kompetencji i darzona szczególnym zaufaniem. Prokura nie może być przeniesiona na inne osoby przez prokurenta, ale może ustanawiać pełnomocników do poszczególnych czynności. Można ustanowić kilku prokurentów – łącznie lub oddzielnie.

1. Zakres i sposób jej wykonania.

Prokura odnosi się tylko do reprezentacji przedsiębiorców w zakresie związanym z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Jej funkcji to dokonywanie czynności materialno prawnych, procesowych oraz odbiór oświadczeń woli skierowanych do przedsiębiorcy.

Przypadki ograniczenia kompetencji prokurenta:

• dotyczy ustanowienia kilku prokurentów, przy czym od decyzji przedsiębiorcy zależy, czy udzielił on im prokury oddzielnie, czy łącznie

• ustanowienie prokury oddziałowej – można ja ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa, a więc obejmuje tylko część czynności z działalności gospodarczej przedsiębiorcy

Prokurent składa oświadczenie woli w imieniu przedsiębiorcy w postaci pisemnej składając własnoręczny podpis zgodny ze znajdującym się w aktach rejestrowanych wzorem podpisu, a ponadto wskazać, że występuje w roli prokurenta.

1. Wygaśnięcie prokury.

• w każdym czasie i bez podania uzasadnienia może być odwołana

• zdarzenie związane z ustaniem dotychczasowej działalności przedsiębiorcy wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru, ogłoszenie upadłości, otwarcie likwidacji oraz przekształcenie przedsiębiorcy (zwłaszcza spółek handlowych)

• śmierć przedsiębiorcy albo utrata zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury, ale prokura zawsze wygasa ze śmiercią prokurenta

Rozdział XII – Wadliwość czynności prawnych na ich skuteczność prawną.

Czynności prawne mogą być ważne albo nieważne.

1. Postacie nieważności czynności prawnych.

1. Nieważność. (bezwzględna)

Czynność prawna nie wywiera skutków prawnych. Jest nieważna od samego początku i z mocy prawa (ex lege). Nie dochodzi do osiągnięcia celu, pożądanego stanu rzeczy, jaki przez dokonanie czynności prawnej chciał zrealizować.

Stan ten uwzględnia sąd z urzędu, bez konieczności zgłaszania przez stronę zainteresowaną odpowiednich wniosków i ma charakter definitywny.

Nieważność czynności może odnosić się nie do całej, lecz tylko do części czynności prawnej, to znaczy do niektórych jej postanowień (art. 58§3 KC).

1. Konwalidacja.

Uzdrowienie, bezwzględnie nieważnej czynności prawnej rozumie się uznanie jej z mocą wsteczną za czynność ważną w następstwie jakiś faktów późniejszych.

1. Konwersja.

Przemiana (przekształcenie) nieważnej czynności prawnej na inną, ważną czynność prawną, odpowiadającą chociażby częściowo hipotetycznej woli stron.

1. Wzruszalność. (nieważność względna lub unieważnialność)

Wywołuje wszystkie określone w jej treści skutki. Mogą one ulec uchyleniu lub zmianie.

Czynność prawna może być wzruszona przez:

• samo (pozasądowe) oświadczenie woli uprawnionego podmiotu – uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia woli pod wpływem błędu, podstępu lub groźby (art. 88 KC) np. unieważnienie lub zmiana treści umowy ze względu na wyzysk

• konstytutywne orzeczenie sądu – prowadzi do unieważnienia albo do zmiany treści czynności prawnych

Jeśli czynność prawa zostanie wzruszona konsekwencje następują ze skutkiem wstecznym (ex tunc) tzn. od chwili dokonanej czynności prawnej. Uprawnienie to musi być ograniczone terminem.

1. Bezskuteczność zawieszona.

Tymczasowe wstrzymanie skutków dokonanej czynności prawnej do momentu nadejścia określonego zdarzenia. Wadliwie dokonana czynność prawna nie wywołuje przewidzianych w niej skutków prawnych, ale wiąże strony, że żadna z nich nie może w okresie oczekiwania –> do momentu nadejścia określonego zdarzenia uwolnić się od zawartej umowy, powołując się na jej nieważność.

Tylko przepis ustawy, a nie oświadczenie woli może wyznaczać sytuację, w której powstaje stan bezskuteczności zawieszonej czynności prawnej.

potwierdzenie – przepis ustawy wskazuje zdarzenie, od którego ziszczenia zależy pełna skuteczność czynności prawnej np. ex post wyrażona zgoda na czynność prawną. Ma moc wsteczną tzn. niezupełna do tego czasu czynność prawna (negotium claudicans) uznaje się za w pełni dokonaną i skuteczną od chwili jej dokonania. Osoby uprawnione do potwierdzania to zazwyczaj osoby trzecie, nieuczestniczące w dokonaniu czynności prawnej, a której interesy wymagają ochrony np. przyjecie długu dokonane w umowie między dłużnikiem a przejemcą wymaga zgody wierzyciela, ponieważ interes wierzyciela w tym przypadku może być zagrożony ze względu na to, że przejemca okaże się niewypłacalny.

Nie istnieje natomiast konieczność, aby potwierdzającym czynność prawną koniecznie była osoba trzecia. Przepis art. 18§2 KC przewiduje, że osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu zdolności do czynności prawnej.

1. Bezskuteczność względna.

Ustawodawca posługuje się nią w momencie, gdy chce zapobiec, aby niewadliwa czynność prawna (umowa) nie uniemożliwiła wykonywanie prawa jakiejś innej osoby, nieuczestniczącej w tej czynności prawnej (umowie). Nie powinna naruszać interesów chronionej osoby trzeciej. Ma ograniczony podmiotowo zakres je oddziaływania.

Podmiot nią chroniony (wierzyciel) może wykonywać swoje prawo (wierzytelność) tak, jakby czynność ta w ogóle nie została dokonana. Ma ona poszerzoną skuteczność, bo podmiot nią chroniony może realizować swoją wierzytelność wobec dłużnika, ale również wobec jego kontrahenta. Znajduje zastosowanie z mocy samego prawa oraz z mocy konstytutywnego orzeczenia sądu.

1. Konstrukcja bezskuteczności względnej na podstawie art. 59 KC.

schemat str. 343

W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeśli strony o jej roszczeniu wiedziały albo, jeżeli umowa była nieodpłatna.

Przesłanki.

Spełnienie normy wyrażonej w artykule 59 KC zależy od spełnienia się 3 przesłanek:

• A (osoba trzecia) ma roszczenie wobec B (dłużnika A) np. A zawarł z B umowę najmu lokalu i na tej podstawie A (jako najemca) ma, wobec B (jako wynajmującego) roszczenie o wydanie mu w określonym terminie najętego lokalu

• po powstaniu roszczenia, B zawarł z jakimś C umowę, której wykonanie czyni całkowicie/częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczenia A wobec B

Roszczenie A powinno być bezpośrednim skutkiem wykonania umowy. Artykuł ten ma gwarantować osobie A „uzyskanie realnego wykonania świadczenia”

• jeśli umowa B z C była odpłatna, A (osoba trzecia) może korzystać z ochrony art. 59 KC pod warunkiem, że strony umowy (B i C) wiedziały o wcześniejszym roszczeniu A wobec B. Wykonanie umowy uniemożliwi zadośćuczynienie roszczenia A wobec B.

- jeśli umowa B z C była nieodpłatna, wówczas korzystne konsekwencje wynikające z artykuły dla A nastąpią, także wtedy, gdy B i C nie wiedzieli o wcześniejszym roszczeniu A wobec B.

np. W przypadku „podwójnego najmu” tego samego lokalu, najemca w pierwszej umowie (A) może korzystać z ochrony art. 59 KC tylko wtedy, gdy strony drugiej umowy najmu (B i C) wiedziały o roszczeniu A wynikającym z wcześniej zawartej przez niego umowy najmu z B. Natomiast gdyby B i C zwarli umowę użyczenia lokalu, która jest umową nieodpłatną, sytuacja A byłaby lepsza, ponieważ korzystałby on z ochrony art. 59 KC, mimo, że B i C nie wiedzieli o jej roszczeniu.

Zawsze silniejsza jest pozycja osoby, która odpłatnie nabyła jakieś prawo (C). Ciężar dowodu, że B i C wiedzieli o wcześniejszym roszczeniu A wobec B spoczywa na A (art. 6 KC), tylko, jeśli B i C zawarli umowę odpłatną.

Osoba trzecia (A) może żądać uznania umowy zawartej między B i C za bezskuteczną w stosunku do niej w drodze orzeczenia sądowego w okresie roku od zwarcia umowy B z C np. A może, więc domagać się wydania mu lokalu zajętego już przez C, a od B odszkodowania za szkodę.

Rozdział XIII – Przedawnienie i terminy zawite.

1. Dawność.

Przedawnienia i terminy zawite należą do typu zdarzeń prawnych określanych mianem dawność.

Zdarzenia prawne innego rodzaju niż czynności prawne. Ich swoistym elementem jest upływ czasu. Stanowi on konieczną, aczkolwiek nie jedyną przesłankę wywołania wskazanych w ustawie skutków prawnych.

Funkcja społeczna wspomnianych instytucji polega na likwidacji kolizji między treścią stosunków prawnych a utrzymującymi się przez dłuższy czas stosunkami faktycznymi, a także na klarowaniu niejasnych sytuacji prawnych.

1. Rodzaje dawności.

1. Prowadzi do nabycia prawa. Ten skutek prawny wiąże ustawa z zasiedzeniem i przemilczeniem.

Zasiedzenie – polega na nabyciu prawa podmiotowego w następstwie długotrwałego faktycznego wykonania prawa przez osobę nieuprawnioną.

Przemilczenie – skutek nabywczy wiąże się z samą bezczynnością uprawnionego (z brakiem zainteresowania właściciela swoją rzeczą).

Regulują sposoby nabycia prawa podmiotowego, a zarazem powoduje to utratę tego prawa przez osobę dotychczas uprawnione.

1. Prowadzi do osłabienia lub utraty przysługującemu komuś prawa, jeżeli nie zrealizuje go w określonym czasie. Funkcję tę spełniają przedawnienie i terminy zawite (prekluzja).

1. Przedawnienie. (art. 117-125 KC)

Przedmiotem przedawnień są wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe np. przez przesunięcie terminu wymagalności kar umownych. Przedawnienia te znajdują zastosowanie, gdy przepisy szczególne nie stanowią inaczej – in principio.

1. Długość.

Roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat albo 10 lat:

• Okres 3 lat obejmuje roszczenie o świadczenie okresowe, że dłużnik obowiązany jest spełnić je periodycznie, w określonych, z góry odstępach czasowych np. czynsz najmu, świadczenie rentowe, odsetki oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, której podmiot profesjonalnie zajmuje się działalnością gospodarczą, a równocześnie roszczenie jego jest związane z tym zakresem aktywności.

• Okres przedawnienia 10-letniego odnosi się do innych roszczeń. W szeregu szczególnych przypadków można spotkać terminy przedawnień o innej długości.

1. Obliczanie biegu terminu.

Bieg terminów przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art. 120 KC), gdy zaktualizował się obowiązek świadczenia – uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

• bieg przedawnienia roszczenia o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje (dłużnik), nie zastosował się do treści zobowiązania

• niekiedy wymagalność roszenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego. Zaczyna się od momentu powstania stosunku prawnego

• określone również zostały innego rodzaju fakty od ziszczenia się, których należy liczyć bieg terminu przedawnienia

Bieg terminu przedawnienia może ulec zawieszeniu albo przerwaniu.

1. Zawieszenie biegu przedawnienia.

W toku biegu terminów przedawnienia mogą istnieć pewne szczególne okoliczności (stany rzeczy), które utrudniają lub uniemożliwiają dochodzenie roszczeń przez uprawnionego. Ustawodawca modyfikuje pewne ogólne reguły przedawnienia poprzez zawieszenie.

zawieszenie - przy ustalaniu biegu tych terminów nie uwzględnia się okresów, w których występowały owe bliżej określone w ustawie stany rzeczy (art. 121 KC).

Bieg przedawnienia nie rozpocznie się, a rozpoczęty zostanie zawieszony, jeśli:

• Stan rzeczy powodujący zawieszenie istnieje w momencie, w którym powinien rozpocząć się bieg przedawnienia. Następuje wówczas przesuniecie początku tego biegu do chwili ustania tych stanów rzeczy.

• Stany rzeczy pojawiają się po rozpoczęciu biegu przedawnienia, nie zostają wówczas uwzględnione.

Zdarzenia powodujące zawieszenie biegu przedawnienia:

• Jeżeli siła wyższa uniemożliwi uprawnionemu dochodzenie przez sądem (art. 121§4 KC).

• Jeśli określony stosunek rodzinny lub opiekuńczy łączy uprawnionego z osobą, przeciwko której skierowane jest roszczenie. Ulega zawieszeniu roszczenie jednego małżonka przeciwko drugiemu, dzieci przeciwko rodzicom przez czas trwania władzy rodzicielskiej oraz osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym nad nimi opiekę albo kuratelę (art. 121§1-3 KC).

art. 122 KC uwzględnia potrzebę silnej ochrony interesów osób, które same nie mogą dochodzić roszczeń swoich spraw. Szczególnie roszczenie przysługuje osobie, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może przedawnić się wcześniej niż z upływem 2 lat od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo do dnia ustania przyczyny jego ustania.

1. Przerwa biegu przedawnienia.

Następuje zawsze wskutek zdarzenia, które występuje w toku biegu terminu przedawnienia. Nie uwzględnia się czasu, jaki, jaki minął od rozpoczęcia biegu przedawnienia do wystąpienia zdarzenia powodującego przerwę. Po przerwie przedawnienie biegnie od nowa. Przerwę biegu przedawnienia powoduje podjęcie dochodzenia roszczenia prze uprawnionego i uznanie roszczenia przez dłużnika.

1. Dochodzenie roszczenia przez uprawnionego.

Każda czynność dokonana przed organem powołanym do rozpatrywania sporu lub do egzekwowania roszczeń, a także przed sądem polubownym, jeśli czynność ta przedsięwzięta została bezpośrednio, powoduje przerwę. Przerwane przedawnienie biegnie na nowo dopiero od zakończenia postępowania przed właściwym organem, sądem polubownym albo poprzez wszczęcie mediacji. Przedawnia się z upływem 10 lat, chyba, że obejmuje świadczenie okresowe wtedy ulega przedawnieniu 3-letniemu.

1. Uznanie roszczenia przez dłużnika.

Przerwę przedawnienia powoduje także uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko, której roszczenie przysługuje. Nie angażuje się tutaj organów państwowych, co wiąże się z brakiem kosztów postępowania

• charakter jednostronnej czynności prawnej realizowanej przez oświadczenie woli uznającego – uznanie właściwe. W szczególności umowa dłużnika z wierzycielem, w której dłużnik wyraża decyzję (wolę) wykonania swojego długu określonego w roszczeniu wierzyciela. Może być zawarta w dowolnej formie. Dochodzi do skutku poprzez zgodne oświadczenie woli obu stron. np. nieważności umowy następuje ze względu na to, że dłużnik złożył oświadczenie o uznaniu w stanie wyłączającym świadome i swobodne wyrażenie woli

• działanie tylko podobne do czynności prawnej np. zawiadomienie o saldzie konta pochodzi od właściwych służb finansowych- uznanie niewłaściwe. Oświadczenie wiedzy.

1. Terminy zawite.

Skutkiem prawnym jest zgaśnięcie samego prawa lub roszczenia.

Terminy zawite (prekluzyjne) – terminy wyznaczone do wykonywaniu uprawnień, ustanowione zostały do realizacji celów o doniosłości ogólnospołecznej lub dla silniejszej ochrony dłużników, wyróżniające się znacznym rygoryzmem prawnym. W ciągu określonego ustawą terminu następuje wygaśnięcie przysługującego mu prawa.

1. Rodzaje terminów zawitych.

• terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym np. terminy dochodzenia roszczeń

• terminy do dokonywania czynności pozasądowych np. terminy do wykonywania zawiadomień

• terminy wygaśnięcia praw podmiotowych

Instytucja ta znajduje zastosowanie jedynie w sytuacjach wyraźnie w przepisach szczególnych przewidzianych, przy czym każdy z tych przepisów określa długość i początek biegu terminu zawitego. Są one na ogół bardzo krótkie i bezwzględnie wiążące.

1. Skutki terminów zawitych.

Upływ terminów zawitych powoduje wygaśnięcie uprawnienia. Sąd lub inny organ powołany do rozpoznania sprawy uwzględnia ten fakt z urzędu. O przerwie biegu przedawnienia może decydować skutek uznania lub z powodu siły wyższej.

SŁOWNIK

inferencja – wnioskowanie z norm o normach

de lege ferenda – dla ustawodawcy

ius cogens – norma bezwzględnie wiążąca

ius dispositivum – norma względnie wiążąca

ex mortuo – osoba żyjąca

ex vivo – osoba zmarła

conditiones iuris – ustawowe przesłanki