Pisany w pocie czoła skrypt z KPC jest do waszej dyspozycji. Dziękujemy za cegiełkę, którą dołożyli do niego Iza i Krzysiek (bardzo, bardzo dużą cegiełkę). W skrypcie są pewne małe błedy: literówki, niegramatycznie zbudowane zdania, ale jest w miarę jasno napisany, więc się połapiecie o co chodzi. Ogólnie wszystko co było mówione na wykładzie jest. Artykuły, które profesor przytaczał słowo w słowo są pogrubione, te o których tylko wspomniał są wklejone, żeby było wiadomo o co chodzi. Numeracja, podpunkty, tworzą jedną całość, zatem jakiś punkt możecie znaleźć nawet kilka stron dalej skryptu. Cóż, powodzenia na egzaminie!! 

Ilona i Malwina

Wykład I 07.10.2010.

Pojęcie postępowania cywilnego

Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia postępowanie cywilne. Nie ma definicji legalnej pojęcia postępowania cywilnego. Nie ma takiej definicji legalnej ani w przepisach kpc ani w przepisach innej ustawy.

Ustawodawca zdefiniował pojęcie sprawy cywilnej, zdefiniował w ramach tzn. definicji parnawiasowej sprawy cywilnej w art. 1 kpc .

(art. 1 kpc Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne)).

Zatem brakuje definicji legalnej pojęcia postępowania cywilnego ,ale mamy do czynienia z definicją sprawy cywilnej w art. 1 kpc.

Zdefiniowanie pojęcia postępowania cywilnego przypadło w udziale teorii , dla której obowiązujące przepisy prawa procesowego cywilnego dostarczają pewnych tylko elementów konstytutywnych pojęcia postępowania cywilnego. Teoria, nauka postępowania od dawna z uporem poszukuje tej właściwej definicji postępowania cywilnego.

Nie ma jednolitości stanowisk co do tego co to jest postępowanie cywilne. Mamy zróżnicowane w tym zakresie ujęcia doktrynalne.

Konkluzja- te elementy, które wykorzystuje się w nauce dla zdefiniowania pojęcia postępowania cywilnego leżą w dwóch takich wyraźnie wyodrębniających się płaszczyznach w płaszczyźnie:przedmiotu postępowania cywilne oraz w płaszczyźnie samego postępowania.

1. W płaszczyźnie przedmiotu postępowania-możemy powiedzieć, że przedmiotem postępowania cywilnego są sprawy cywilne (Pojęcie sprawy cywilnej jak mówiliśmy zdefiniowane zostało w art. 1 kpc). To pojęcie sprawy cywilnej posłużyło ustawodawcy do określenia zakresu obowiązywania kodeksu postępowania cywilnego, ale z drugiej strony ,ale z drugiej strony nauka wykorzystuje je do określenia przedmiotu postępowania cywilnego. Poza tym, pojęcie sprawy sprawy cywilnej ma kluczowe znaczenie dla określenia drogi sądowej, ponieważ mamy domniemanie tej drogi sądowej w sprawach cywilnych z art. 2 kpc.

(art. 2 kpc § 1. Do rozpoznania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy.

§ 1 a (uchylony)

§ 2 (uchylony)

§ 3. Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów.)

Ten przepis powinien zostać znowelizowany, ponieważ sądy szczególne nie orzekają w sprawach cywilnych, ani sądy wojskowe, ani sądy administracyjne., a więc mamy domniemanie drogi sądowej, chyba że sprawa została wyłączona z drogi sadowej.

Teraz przejdźmy do analizy artykułu 1 kpc. W świetle tego przepisu Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

Ustawodawca w tym przepisie operuje dwoma kryteriami sprawy cywilnej.

a) kryterium materialne sprawy cywilnej - kryterium materialnym operuje w tej części art. 1 kpc , który powiada, że kodeks ten normuje postępowanie sądowe w sprawach po pierwsze ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, po drugie prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz po trzecie prawa pracy.

Możemy powiedzieć, że w gruncie rzeczy chodzi tu o sprawy ze stosunków cywilnych, z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy. Co do prawa cywilnego nie mamy żadnych wątpliwości, co do prawa rodzinnego dominuje pogląd, że prawo rodzinne to dział prawa cywilnego. Więcej kłopotów jest z prawem pracy. Stosunki cywilne, z których wynika ta sprawa w znaczeniu materialnym charakteryzują się równorzędnością stron stosunku prawnego (w odróżnieniu do stosunków administracyjnych) oraz najczęściej ekwiwalentnością świadczeń. Zatem te sprawy z zakresy prawa pracy, gdy chodzi o dochodzenie roszczeń ze stosunków pracy opartych na umowie o prace czy do których stosujemy przepisy z umowy o pracę, te stosunki charakteryzują się równorzędnością stron tego stosunku prawnego oraz najczęściej ekwiwalentnością świadczeń będą sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym. Natomiast z zakresu prawa pracy, w których nie ma mowy o równorzędności stron stosunku pracy będą sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym.

Jeżeli skonfrontujemy w tym zakresie treść art. 1kpc z art. 2 kpc to to domniemanie kompetencji sądów powszechnych oraz SN w sprawach cywilnych obejmuje sprawy obejmuje sprawy cywilne w znaczeniu materialnym. Czyli krótko mówiąc sprawy, które wynikają ze stosunków cywilnych . Chyba, ze sprawa cywilna w znaczeniu materialnym została wyłączona z drogi sadowej i przekazana do właściwości, kompetencji innych organów. To wynika z art. 2 § 3 kpc, że Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów.

b. kryterium formalne sprawy cywilnej- ustawodawca operuje w tej części art. 1 kpc, w której powiada, że Kodeksu postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowej w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których z mocy ustaw szczególnych stosuje się przepisy tego kodeksu.

Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych - dominujący jest pogląd, że nie są to sprawy z zakresu stosunków cywilnych . W latach 80. nieżyjący prof. Krasiński stawiał taka tezę, że sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych są sprawami cywilnymi. Dzisiaj uważa się, że one nie wynikają ze stosunków prawnych charakteryzujących się równorzędnością stron stosunku prawnego, czyli nie wynikają ze stosunków cywilnych. Ale są to sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozpoznawane przez sądy pracy i ubezpieczeń społecznych , czyli one są poddane kompetencji sądów powszechnych, SN. Są to sprawy cywilne, które zostały przekazane do kompetencji sądów na podstawie kryterium formalnego sprawy cywilnej. Wreszcie ustawodawca mówi o innych sprawach, które z mocy ustaw szczególnych, które rozpoznawane są przez sądy z zastosowaniem przepisów kpc. W tej grupie mieści się niemala liczba spraw z zakresu postępowania w sprawach gospodarczych . To są takie sprawy jak z zakresu np. regulacji transportu kolejowego, telekomunikacji, energetyki. Również wiele spraw rejestrowych nie wynika ze stosunków cywilnych ,a sąd orzeka w tych sprawach rejestrowych w postępowaniu nieprocesowym dlatego, ze ustawodawca przekazał te sprawy do kompetencji sądów.

Jest wiele orzeczeń, które dotyczą drogi sądowej.

Czasem są graniczne przypadki czy sprawa należy do drogi sądowej czy nie należy. Wtedy trzeba ustalić charakter stosunku prawnego , z którego ona wynika. Jeżeli to będzie stosunek cywilnoprawny to będziemy mieli do czynienia z domniemaniem drogi sądowej z art. 2 §1 kpc , chyba że sprawa została wyłączona z drogi sądowej.

Szczególne rodzaje spraw cywilnych:

+Sprawa gospodarcza – to pojęcie po raz pierwszy pojawiło się w art. 2 z dnia 24.05.1989r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych. W tym art.2 ustawodawca zawarł def. Sprawy gosp. Powtórzył tę def. sprawy gosp.w art. 479 z indeksem 1 kpc. To pojęcie sprawy gosp. posłużyło w powołanej wcześniej ustawie do określenia kompetencji nowo powołanych z dniem 1.10.1989r sądów gosp. Sądy gosp. działają do dzisiaj. Wejście w życie tej ustawy położyło kres instytucji Państwowego Arbitrażu Gospodarczego powołanego na wzór radziecki w 1949r. Ten PAG rozpoznawał spory o prawa majątkowe pomiędzy tzn. jednostkami gospodarki uspołecznionej.

Sądy gospodarcze są sądami powszechnymi. Jest to nazwa wydziału Sądu Rejonowego , Sądu Okręgowego.

(Art. 479 z indeksem 1

§1. Przepisy niniejszego działu stosuje się w sprawach ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami, w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej (sprawy gospodarcze). Zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej przez którąkolwiek ze stron stosunku cywilnego po jego powstaniu nie wyłącza zastosowania przepisów niniejszego działu.

§2. Sprawami gospodarczymi, w rozumieniu niniejszego działu, są także sprawy:

1. ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o których mowa w art.291-300 i art. 479-490 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037, z późn.zm),

2. przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub naprawienie szkody z tym związanej oraz zakazanie lub ograniczenie działalności zagrażającej środowisku,

3. należące do właściwości sądów na podstawie przepisów o ochronie konkurencji, prawa energetycznego, prawa telekomunikacyjnego, prawa pocztowego oraz przepisów o transporcie kolejowym,

4. przeciwko przedsiębiorcom o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. )

Ta def. z art. 2 jak również obecnie obowiązująca w art. 479 z indeksem 1 . Ta sprawa gosp. została zdef. w §1 powołanego przepisu na podstawie klauzuli generalnej. Innymi słowy mamy w tym przepisie def. parnawiasową sprawy gosp. W świetle tego przepisu sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami , w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej (sprawy gospodarcze).

Możemy powiedzieć, że ta sprawa gospodarcza nie jest niczym innym jak szczególnego rodzaju sprawą cywilną w znaczeniu materialnym, ponieważ wynika ze stosunków cywilnych.

Więc 3 takie elementy posłużyły ustawodawcy dla określenia sprawy gospodarczej w §1 art. 479 z indeksem 1 kpc. Po 1. stosunek cywilny, po 2. przedsiębiorcy, po 3. element polegający na prowadzeniu przez podmioty działalności gosp.(element funkcjonalny).

Ponadto ustawodawca enumeratywnie wymienił w § 2 również inne sprawy gosp. W świetle tego paragrafu do spraw gosp. ustawodawca zaliczył sprawy:

1. ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o których mowa w art.291-300 i art. 479-490 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych,

2. przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub naprawienie szkody z tym związanej oraz zakazanie lub ograniczenie działalności zagrażającej środowisku,

3. należące do właściwości sądów na podstawie przepisów o ochronie konkurencji, prawa energetycznego, prawa telekomunikacyjnego, prawa pocztowego oraz przepisów o transporcie kolejowym,

4. przeciwko przedsiębiorcom o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Wynikają z tego dwie konkluzje:

1. pojęcie sprawy gosp. z art. 2 posłużyło do określenia zakresu kompetencji sądów gosp.

2. powtórzone pojęcie sprawy gosp. z art. 479 z indeksem 1 posłużyło ustawodawcy do określenia zakresu ustawodawcy odrębnego postępowania procesowego w sprawach gosp. Ponieważ ustawodawca uznał, że proces cywilny w sprawie gosp., czyli w tej sprawie ze stosunków cywilnych, co prawda, ale pomiędzy przedsiębiorcami , w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej wymaga respektowania przez sądy pewnych odrębności procesowych wynikających z art. 479 z indeksem 1 i następnych . Można odnieść to również do innych spraw z zakresu przykładowo prawa energetycznego, komunikacyjnego, pocztowego czy ochrony konkurencji.

+ Sprawa rejestrowa – pojęcie sprawy rejestrowej posłużyło ustawodawcy w art. 694 z indeksem 1 kpc do określenia zakresu przedmiotowego postępowania rejestrowego .

(Art. 694 z indeksem 1 kpc

§1 Przepisy zawarte w dziale niniejszym stosuje się do postepowania w sprawach o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym (sprawach rejestrowych).

§2. Przepisy niniejszego działu stosuje się odpowiednio do innych postepowań rejestrowych prowadzonych przez sądy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.)

To jest taki szczególny rodzaj postępowania nieprocesowego. Wg ustawodawcy przepisy kodeksu o postępowaniu rejestrowym stosujemy do postępowania w sprawach o wpis w Krajowym Rejestrze Sadowym (w sprawach rejestrowych). Czyli znowu przy pomocy takiego parnawiasowego określenia ustawodawca posiłkując się pojęciem spraw rejestrowych określił zakres przedmiotowy tego postępowania . Na mocy paragrafu 1 te przepisy (chodzi o art. 694 z indeksem 1) stosujemy wprost do postępowania w sprawach o wpis w KRS, natomiast na mocy paragrafu 2, te przepisy o postępowaniu rejestrowym znajdują również zastosowanie do innych postępowań rejestrowych prowadzonych przez sądy o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

Ale w tym wypadku nie mam mowy już o stosowaniu wprost tych przepisów o postepowaniu rejestrowym do tych innych postępowań rejestrowych aniżeli postepowanie w wpis w KRS. Wchodzi więc w grę odpowiednie stosowanie tych przepisów o postępowaniu rejestrowym.

+ Sprawa egzekucyjna- pojęcie sprawy egzekucyjnej pojawiło się w art. 758 kpc.

(art. 758 kpc Sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników.)

Przy pomocy pojęcia sprawy egzekucyjnej ustawodawca określił zakres właściwości funkcjonalnej organów egzekucyjnych. Otóż w świetle tego przepisu sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników. Należy zauważyć, że komornik nie działa w sądzie, ale przy sądzie w ramach wyodrębnienia ustrojowo-organizacyjnego. Instytucja komornika sądowego jest uregulowana w ustawie z dnia 29.08.1997r. o komornikach sądowych i egzekucji .

Zasadniczo tutaj chodzi o takie sprawy egzekucyjne, które są sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym. Jeżeli sądy orzekały w sprawach cywilnych w znaczeniu formalnym, chodzi o przymusowe wykonanie tytułu wykonawczego to będzie w tym wypadku sprawa cywilna w znaczeniu formalnym. Więc te sprawy egzekucyjne to szczególnego rodzaju sprawy cywilne w rozumieniu art. 1 kpc, w których chodzi o przymusowe wykonanie tytułu wykonawczego (tytuł egzekucyjny + klauzula wykonalności).

Zasada jest taka, że podstawą do wszczęcia i prowadzenia egzekucji jest tytuł wykonawczy, wynika to z art. 776 kpc.

(art. 776 kpc Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności).

W niektórych wypadkach nie wchodząc w szczegóły wystarczy sam tytuł wykonawczy, który nie musi zaopatrywany być w klauzule wykonalności, np. postanowienie komornika o ukaraniu grzywną.

2. Drugą z płaszczyzn, z której nauka czerpie wykorzystując elementy dla zdef. postepowania cywilnego jest płaszczyzna samego postępowania. 4 takie elementy nauka przejmuje z tej drugiej z płaszczyzn dla def. postepowania cywilnego.

Po 1 funkcje tego postępowania , po 2 właściwość organów, po 3 strukturę (budowę) oraz 4 naczelne zasady tego postępowania, które pozwalają na rozgraniczenie postępowania cywilnego od innych postępowań.

Po tych rozważaniach można przejść do próby zdef. postępowania cywilnego.

Postępowanie cywilne- jest to prawnie zorganizowana działalność sądów oraz innych właściwych organów z udziałem zainteresowanych podmiotów, przy czym głównym i samodzielnym przedmiotem tego postepowania są sprawy cywilne w znaczeniu materialnym, a funkcje, właściwość organów , struktura oraz naczelne zasady tego postępowania ukształtowane zostały w sposób uwzględniający te szczególne właściwości spraw cywilnych w znaczeniu materialnym .

W prawie cywilnym obowiązuje zasada autonomii woli stron stosunku prawnego, w prawie zobowiązań mamy do czynienia z zasadą wolności umów , odpowiednikiem tych dwóch zasad na gruncie procesu cywilnego jest zasada dyspozycyjności. To strona jest dysponentem dochodzonego roszczenia i braku w procesie cywilnym. Z jej inicjatywy dochodzi do wszczęcia procesu, ona określa granice poszukiwanej ochrony prawnej. To na stronach ciąży ciężar dowodu. No i obowiązuje ogólna reguła ciężaru dowodu z art. 6 kc , że ciężar dowodu spoczywa na osobie, która z danego faktu wywodzi skutki prawne.

Cele i funkcje postępowania cywilnego

Celem postępowania cywilnego jest urzeczywistnianie norm prawa materialnego w zakresie stosunków cywilnoprawnych poprzez zaprowadzanie w zakresie tych stosunków prawnych stanu pewności prawnej .Innymi słowy post.cywil. służy realizacji norm prawa materialnego, to jest przedmiotem kontrowersji co jest celem, czy oderwać postępowanie cywilne od prawa materialnego . Prof. jest zwolennikiem nieodrywania post. cywil. od pr.materialnego. Chociaż są takie normy prawa procesowego, które mają charakter samoistny, np. zakaz reformationis in peius.

Funkcje postępowania cywilnego

Przez funkcje postępowania cywilnego rozumie się sumę jego skutków w sferze porządku prawnego, a więc sumę skutków prawnych wywoływanych przez postępowanie cywilne w sferze porządku prawnego, ale skutków ocenianych z punktu widzenia celów postępowania cywilnego, czyli realizacji norma prawa materialnego.

1. funkcja ochronna-w postępowaniu cywilnym chodzi o ochronę prawną

2. f. porzadkujaca-proces oznacza porządek i formę

3. f. instrumentalna

FUNKCJA OCHRONNA

Konkretyzuje się w ochronie praw podmiotowych oraz prawnie chronionych interesów. Przede wszystkim postępowanie cywilne służy ochronie , jeżeli chodzi o interes prawny, służy ochronie interesu pilnych prywatnego, ale w pewnych kategorii spraw cywilnych służy również ochronie interesu publicznego (zwanego społecznym). Wyodrębnienie tego interesu pryw. i publ.wynika również z odzyskania roli i znaczenia dualistycznego podziału na prawo pryw. I publ.

Np. sprawy o unieważnienie małżeństwa- to jest ochrona zarówno interesu pryw. Jak i publ.

W większym stopniu elementy związane z ochroną interesu publ. pojawiają się w postępowaniu nieprocesowym.

FUNKCJA PORZĄDKUJĄCA

Prof. Sauer-„proces oznacza porządek i formę”. Postępowanie cywilne jest takim zespolonym działaniem podmiotów tego postępowania . Podmiotów czyli sądów oraz innych właściwych organów z udziałem stron oraz innych uczestników postępowania. Te elementy składowe postepowania cywilnego to są czynności procesowe podmiotów tego postępowania. Nie ma tu przypadku, te czynności procesowe muszą być podejmowane w określonym porządku. Wytoczone zostało powództwo cywilne poprzez wniesienie pozwu, pozwany może odpowiedzieć na pozew. Te czynności są w porządku i formie przez prawo określone. Pozew jako pismo procesowe (pisma procesowe to są takie wnioski i oświadczenia stron składane poza rozprawą ). Pozew jest szczególnego rodzaju pismem procesowym musi czynić zadość przewidzianym przez prawo wymogom.

FUNKCJA INSTRUMENTALNA (ZWANA PRAKSEOLOGICZNĄ)

Wykład II 14.10.2010r.

FUNKCJA INSTRUMENTALNA (prakseologiczna)

Postępowanie jest środkiem dla uzyskiwania przez ustawodawcę określonych celów społecznych i gospodarczych. Więc z jednej strony służy realizacji norm prawa materialnego, ale z drugiej strony służy osiąganiu innych celów społecznych, gospodarczych. Chodzi o rozstrzyganie konfliktów prawnych. Chodzi o to, żeby to rozstrzyganie odbywało się w sposób prawny, ale przy zachowaniu tych niezbędnych dla stron i uczestników postępowania gwarancji, żeby to postępowanie było szybkie, skuteczne. Żeby w sprawach gospodarczych porządkowało te stosunki gospodarcze, ale z drugiej strony musi to postępowanie zapewniać niezbędne gwarancje ochrony praw stron i uczestników postępowania.

Rodzaje postępowania cywilnego

1. Wg kryterium organu (kryterium podmiotowe) przed którym toczy się to postępowanie, wyróżnić możemy:

1. Sądowe postępowanie cywilne - prowadzone jest przed sądami powszechnymi oraz SN, art.2 kpc mógłby sugerować, że jest prowadzone też przed sądami szczególnymi, sądami wojskowymi, administracyjnymi, ale w gruncie rzeczy tak nie jest. Postępowanie sądowe musi być dwuinstancyjne (jest to wymóg konstytucyjny), ale ta dwuinstancyjność wiąże się z 4 stopniową strukturą organizacyjną sądownictwa (mamy 4 rzędy organizacyjne- sądy rejonowe, okręgowe, apelacyjne, czyli sądy powszechne oraz SN, który jest naczelnym organem wymiaru sprawiedliwości(on sprawuje też nadzór nad sądem wojskowym). Nie ma żadnych pozasądowych organów wymiaru sprawiedliwości art. 175 konst.nie pozostawia w tym względzie jakichkolwiek wątpliwości. (Art. 175 konst. 1.Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. 2.Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.)

2. Pozasądowe postępowanie cywilne- postępowanie przed innymi organami, które nie są sądami. W ramach pozasąd. postęp cywil. możemy wyróżnić:

b1) Postępowanie przed sądem polubownym, powołanym przez strony dla rozstrzygnięcia określonego sporu o prawo. Sądy polubowne zwane są również sądami arbitrażowymi to są strony powołane przez strony. Strony zawierają taką umowę o poddaniu sprawy pod sąd polubowny zwaną zapisem na sąd polubowny. b2) Drugim takim postępowaniem pojednawczym jest postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy. Pracownik może skorzystać pozasądowego postępowania zwanego postępowaniem pojednawczym przed powołaną do tego celu komisją pojednawczą (takie postępowanie nie ma charakteru obligacyjnego). Celem takiego postępowania jest doprowadzenie do ugody między pracownikiem, a pracodawcą. Jeśli taka ugoda zostanie zawarta, uzyska tzn. klauzulę wykonalności, która nadaje sąd pracy, jest ona tytułem wykonawczym. Jeżeli nie dojdzie do zawarcia ugody to pracownik może żądać rozpoznania sprawy przed sąd.

b3) Kolejnym takim przypadkiem postępowania pozasądowego jest postępowanie naprawcze. Jest ono uregulowane przepisami ustawy z 28.02.2003 r. prawo upadłościowe i naprawcze. To postępowanie prowadzi sam przedsiębiorca. Są tylko pewne czynności nadzorcze podejmowane przez sąd. Są również inne postępowania pozasądowe.

Zróżnicowanie postępowania sądowego

1.z uwagi na cel (niektórzy mówią, że na przedmiot, ale wg prof.cel to lepsze kryterium) – tego czemu służy to postępowanie sądowe, wyróżnić można:

a) postępowanie rozpoznawcze- z def. to postępowanie służy rozpoznawaniu spraw cywilnych, zwane jest kognicyjnym. To postępowanie obejmuje dwa tryby postępowania:

I) tryb procesu cywilnego- najwcześniej wykształcił się ten tryb. Sąd rozpoznaje sprawy w procesie cywilnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Podstawę normatywną stanowi art. 13§1 kpc. Zatem można powiedzieć, że to jest tryb modelowy. Przepisy regulujące oba te postępowania są zawarte w kpc. Ten tryb jest wewnętrznie zróżnicowany.

(Art. 13 § 1. Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.
§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.)

Instytucje charakteryzujące proces cywilny

• sąd nie może wszcząć go z urzędu. Wszczęcie procesu cywilnego następuje przez wytoczenie powództwa cywilnego. Wytoczenie powództwa następuje poprzez wniesienie pozwu.

Powództwo cywilne- oznacza zindywidualizowane okolicznościami faktycznymi żądanie strony o udzielenie ochrony prawnej w drodze procesu cywilnego. W powództwie są dwa elementy: żądanie (petitum) i podstawa faktyczna (causa petendi) uzasadniająca żądanie. Te elementy określają zakres, granice poszukiwanej ochrony. W świetle art. 321 kpc

(§ 1. Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. § 2. (uchylony).

Sąd może oddalić powództwo, zasądzić mniej. Sąd jest związany też drugim elementem. Orzeka na podstawie faktów przedstawionych przez powoda.

Pozew- jest szczególnego rodzaju pismem procesowym. Def. pisma zawarta jest w art. 125 § 1 kpc

(§ 1. Pisma procesowe obejmują wnioski i oświadczenia stron składane poza rozprawą.)

Pozew musi spełniać wymogi z art. 187 kpc

Art. 187. § 1. Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:

  1)   dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;

  2)   przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu.

§ 2. Pozew może zawierać wnioski o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności i przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz wnioski służące do przygotowania rozprawy, a w szczególności wnioski o:

  1)   wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych;

  2)   dokonanie oględzin;

  3)   polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin;

  4)   zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich.

Pozew musi też spełniać wymogi, o których mowa jest w art. 126 kpc

Art. 126. § 1. Każde pismo procesowe powinno zawierać:

  1)   oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;

  2)   oznaczenie rodzaju pisma;

  3)   osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;

  4)   podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;

  5)   wymienienie załączników.

§ 2. ⁽¹¹⁰⁾ Gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu sporu, pisma zaś dalsze - sygnaturę akt.

§ 3. Do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który przedtem nie złożył pełnomocnictwa.

§ 3¹. ⁽¹¹¹⁾ Przepisu § 3 nie stosuje się do pism wnoszonych w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

§ 4. Za stronę, która nie może się podpisać, podpisuje pismo osoba przez nią upoważniona, z wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała.

§ 5. ⁽¹¹²⁾ Pismo procesowe wniesione drogą elektroniczną powinno być opatrzone podpisem elektronicznym w rozumieniu art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr 130, poz. 1450, z późn. zm.).

§ 6. ⁽¹¹³⁾ Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw informatyzacji określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe wymagania dotyczące trybu zakładania konta w systemie teleinformatycznym służącym do prowadzenia elektronicznego postępowania upominawczego oraz sposobu posługiwania się podpisem elektronicznym w tym postępowaniu, mając na względzie sprawność postępowania, dostępność drogi elektronicznej dla stron postępowania oraz ochronę praw stron postępowania, przy uwzględnieniu możliwości składania jednorazowo wielu pozwów.

Oddanie pozwu w polskiej placówce operatora publicznego jest równoznaczne z oddaniem tego pozwu do sądu. Dlatego należy mieć dowód, że nadano taki pozew.

(Art. 165. § 1. Terminy oblicza się według przepisów prawa cywilnego.

§ 2. ⁽¹⁶⁵⁾ Oddanie pisma procesowego w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego jest równoznaczne z wniesieniem go do sądu.

§ 3. To samo dotyczy złożenia pisma przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej albo przez osobę pozbawioną wolności w administracji zakładu karnego oraz przez członka załogi polskiego statku morskiego u kapitana statku.)

Art. 466. ⁽³⁷⁷⁾ Pracownik lub ubezpieczony działający bez adwokata lub radcy prawnego może zgłosić w sądzie właściwym ustnie do protokołu powództwo oraz treść środków odwoławczych i innych pism procesowych.

• w procesie cywilnym sąd rozstrzyga spór o prawo (sprzeczność interesu stron stosunku prawnego w kwestii istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego, bądź wypływających z tego stosunku prawnego praw lub obowiązków). W procesie cywilnym chodzi o rozstrzygnięcie tego sporu o prawo. Ten spór o prawo charakteryzuje się przeciwstawnością interesów stron stos. prawnego. Można wyodrębnić dwie strony, które mają przeciwstawne interesy. W 1932r. ten proces nazywał się postępowaniem spornym. Dziś to oznacza proces cywilny. W wyjątkowych wypadkach w procesie cywilnym sąd musi wydać orzeczenie, mimo że nie ma sporu o prawo. Najczęściej dotyczy to tzw. orzeczeń koniecznych,

np. polski model rozwiązywania małżeństwa przez rozwód jest modelem sądowym. Wyobraźmy sobie, że obydwoje małżonkowie są zgodni co do tego, że chcą rozwodu. Nie ma między nami sporu o prawo, ale jeden z nich musi wytoczyć powództwo, a drugi musi być pozwanym. To jest tzw. powództwo dwukierunkowe, nie ma powództwa wzajemnego.

Drugim takim przykładem jest uznanie powództwa cywilnego, kończy się ten spór, ale on istniał jeszcze w momencie wniesienia pozwu.

• proces cywilny charakteryzuje się dwustronnością postępowania. Postępowania zawsze zakłada i wymaga istnienia dwóch przeciwstawnych stron procesowych: str. Powodowej i pozwanej. Ta dwustronność jest cechą konstytutywną. W przypadku fuzji stron (połączenia) trzeba umorzyć postępowanie. W przypadku śmierci jednej ze stron w przypadku, gdy są to prawa przechodzące to trzeba zawiesić postępowanie.

Powód- podmiot, który we własnym imieniu poszukuje w procesie ochrony prawnej.

Pozwany- podmiot, przeciwko któremu prowadzone jest postępowanie.

W procesie cywilnym sąd orzeka merytorycznie w formie wyroku. Sąd uwzględnia powództwo w całości lub części czy je oddala w całości lub części orzeka merytorycznie w formie wyroku. Ten wyrok ma charakter solenny- wydawany jest w imieniu RP.

Drugim rodzajem orzeczeń merytorycznych wydawanych w procesie cywilnym są nakazy zapłaty. To są także orzeczenia merytoryczne wydawane przez sąd, to są orzeczenia co do istoty sprawy.

W ramach procesu cywilnego należy wyodrębnić ( podstaw tego wewnętrznego postępowania cywilnego legło założenie ustawodawcy, że pewne kategorie spraw wymagają pewnych odrębności procesowych):

1. Postępowanie zwykłe- przewidziane dla większości spraw cywilnych rozpoznawanych w procesie cywilnym. Zwane także postepowaniem zwyczajnym.

2. Cały szereg postępowań odrębnych:

B1) postępowanie w sprawach małżeńskich- są takie sprawy, które wynikają ze stosunków prawnych między małżonkami np. o unieważnienie małżeństwa, rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, orzeczenie przez sąd separacji w braku zgodnego wniosku małżonków (bo jak są zgodni to jest to już postępowanie nieprocesowe, )

B2) ze stosunków między rodzicami, a dziećmi- sprawy o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa, ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa, czyli sprawy o zaprzeczenie lub pochodzenie dziecka. Znalazły się tu też sprawy o rozwiązanie przysposobienia (o samym przysposobieniu orzeka sąd w trybie postępowania nieprocesowego).

B3) postępowanie z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Ta regulacja zawiera szereg odrębności z punktu widzenia pracownika, ubezpieczonego w uzyskaniu ochrony prawnej. To postępowanie nie jest jednolite.

B4) postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania, w sprawach posesoryjnych. Chodzi o to, żeby jak najszybciej przywrócić utracone posiadanie osobie uprawnionej. Mamy do czynienia z zawężonym zakresem kognicji, czyli rozpoznania. Sąd bada ostatni stan posiadania oraz fakt naruszenia tego posiadania. Nie bada natomiast ani dobrej ani złej wiary pozwanego. Chodzi o przyspieszenie, uproszczenie, żeby było to postępowanie efektywne z punktu widzenia przywrócenia osobie uprawnionej posiadania.

B4) postępowanie w sprawach gospodarczych- (sprawa gospodarcza była omawiana na 1 wykładzie):

B4a) postępowanie na zasadach ogólnych, ogólne postępowanie w sprawach gospodarczych, od art.479 ze zn.1 kpc do 479 ze zn. 22 kpc

B4b) postępowanie w sprawach zakresu ochrony konkurencji

B4c) postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolony

B4d) postępowanie w sprawach z zakresu regulacji energetyki

B4e) postępowanie w sprawach regulacji telekomunikacji i poczty

B4f) postępowanie w sprawach z zakresu regulacji transportu kolejowego

Wg prof. mamy za dużo postępowań odrębnych w sprawach gospodarczych. Przed dwoma laty były propozycje co do tego, że te sprawy, które nie wynikają ze stos. cywil. należy wyłączyć z procesu cywilnego i przekazać sądom administracyjnym.

B5) postępowanie nakazowe

B6) postępowanie upominawcze

B7) postępowanie uproszczone

B8)europejskie postępowanie w sprawach transgranicznych, które obejmuje swym zakresem europejskie postępowanie nakazowe oraz europejskie postępowanie w sprawach drobnych roszczeń

B9) postępowanie elektroniczne- w jego ramach ustawodawca w rozdziale 1 na razie ustawodawca uregulował elektroniczne postępowanie upominawcze( skoro jest rozdział 1 to kiedyś będą następne)

II) tryb postępowania nieprocesowego

b) p. pomocnicze

c) p. egzekucyjne

d) p. upadłościowe

e) międzynarodowe postępowanie cywilne

Wykład III 21.10.2010.

Na poprzednim wykładzie zakończyliśmy na omawianiu postępowań odrębnych. Postępowania odrębne zostały wprowadzone, bo pewne kategorie spraw wymagają wprowadzenia pewnych odrębności ze względu na ich wagę (doniosłość ze względu na interes prywatny, ale także interesu publiczny) lub ze względu na potrzebę przyspieszenia i uproszczenia procesu cywilnego (aby zniwelować problem przewlekłości postępowania).

II) tryb postępowania nieprocesowego- w tym trybie skala wewnętrznej dyferencjacji jest jeszcze większa niż w procesie cywilnym. Post. nieproces. to jest ten drugi tryb postępowania rozpoznawczego.

IIa) Istotne różnice między postępowaniem nieprocesowym ,a procesem cywilnym:

• Sąd wszczyna postępowanie nieprocesowe na wniosek, ale w wypadkach wskazanych w ustawie może wszcząć to postępowanie z urzędu. Takie rozwiązanie zostało przyjęte przez ustawodawcę w art. 506 kpc (Art. 506. Sąd wszczyna postępowanie nieprocesowe na wniosek; w wypadkach wskazanych w ustawie sąd może wszcząć postępowanie także z urzędu.)

Na odcinku wniesienia wniosku realizowana jest zasada dyspozycyjności, która jest odpowiednikiem w prawie cywilnym materialnym zasady autonomii woli stron.

Tam, gdzie sąd może wszcząć postęp. z urzędu mamy do czynienia z zasadą oficjalności.

Np.

• Sąd wszczyna postępowanie z urzędu na gruncie uznania za zmarłego i stwierdzenie zgonu. Kodeks przewiduje uznanie za zmarłego, gdy śmierć jest niewątpliwa i zachodzą odpowiednie przesłanki oraz z różnych powodów nie można sporządzić aktu zgonu.

(Art. 541. § 1. Wniosek o uchylenie postanowienia orzekającego uznanie za zmarłego albo stwierdzającego zgon może zgłosić każdy zainteresowany. Sąd może także uchylić je z urzędu.§ 2. Sąd wzywa do udziału w sprawie uczestników postępowania, w którym zapadło postanowienie o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu.

Art. 543. Jeżeli osoba, którą uznano za zmarłą lub której zgon stwierdzono, zjawi się osobiście w sądzie i wykaże swoją tożsamość, sąd niezwłocznie i bez dalszego postępowania uchyli postanowienie orzekające uznanie za zmarłego lub stwierdzenie zgonu.)

• Drugim przykładem, gdy na odcinku wszczęcia postępowania nieprocesowego sąd władny jest wszcząć to postępowanie z urzędu jest przepis art. 570 kpc. (Art. 570. Sąd opiekuńczy może wszcząć postępowanie z urzędu.) Jeżeli zginęli rodzice małoletnich dzieci w wypadku, to sąd nie może czekać i z urzędu musi ustanowić opiekunów dla takich dzieci. Uprawnienia sądu idą jeszcze dalej- mianowicie na mocy art. 577 kpc Sąd opiekuńczy może zmienić swe postanowienie nawet prawomocne, jeżeli wymaga tego dobro osoby, której postępowanie dotyczy.

• Trzecim przykładem, gdy złamana jest zasada dyspozycyjności i obowiązuje zasada oficjalności. Otóż sąd okręgowy z mocy art. 559 §1. uchyli ubezwłasnowolnienie, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono; uchylenie może nastąpić także z urzędu.

Jeżeli upadną przyczyny ubezwłasnowolnienia to należy je uchylić, bo inaczej będą naruszone prawa człowieka i obywatela.

• W postępowanie nieprocesowym mamy do czynienia z wyjątkowo elastyczną strukturą tego postępowania, nie występują tu strony procesowe, ale uczestnicy postępowania, a po drugie nie obowiązuje owa dwustronność postępowania.

UCZESTNIK POSTĘPOWANIA- Art. 510. § 1. ⁽⁵⁶⁶⁾ Zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania, może on wziąć udział w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji. Jeżeli weźmie udział, staje się uczestnikiem. Na odmowę dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie przysługuje zażalenie.

§ 2. Jeżeli okaże się, że zainteresowany nie jest uczestnikiem, sąd wezwie go do udziału w sprawie. Przez wezwanie do wzięcia udziału w sprawie wezwany staje się uczestnikiem. W razie potrzeby wyznaczenia kuratora do zastępowania zainteresowanego, którego miejsce pobytu jest nieznane, jego wyznaczenie następuje z urzędu.

INTERES PRAWNY- interes to subiektywnie odczuwana potrzeba, natomiast interes prawny to jest to obiektywnie istniejąca potrzeba uzyskania ochrony interesów w świetle obowiązujących przepisów prawnych. Ten interes może być majątkowy i niemajątkowy, pośredni i bezpośredni.

Kiedy taki zainteresowany w sprawie przystąpi do postępowania staje się uczestnikiem postępowania. Wówczas ta osoba uzyskuje status uczestnika postępowania z własnej inicjatywy. Taka osoba zainteresowana w sprawie może uzyskać status uczestnika postępowania z inicjatywy sądu. Zainteresowany, który nie jest uczestnikiem postępowania to sąd ma obowiązek wezwać go do wzięcia udziału w postępowaniu. Przez wezwanie sądu zainteresowany staje się uczestnikiem

• Możemy mieć do czynienia z jednym uczestnikiem postępowania lub z wieloma, kilkunastoma i jeszcze więcej. To jest zależne od liczby zainteresowanych. Ustawodawca zakreśla w sposób wyjątkowo elastyczny strukturę tego postępowania.

• W procesie cywilnym mamy spór o prawo. Natomiast w większości spraw cywilnych rozpoznawanych w ramach postępowania nieprocesowego nie ma sporu o prawo, np. w sprawach o ubezwłasnowolnienie, o ustanowienie opieki, kurateli. Właśnie z tego powodu to postępowanie rozpoznawcze w ramach postępowania nieprocesowego nazywało się do końca roku 1964 mianem postępowania niespornego. Mieliśmy do czynienia wówczas z kodeksem postępowania niespornego. Ale zdarzają się też sprawy sporne np. w postępowaniu nieprocesowym są rozpoznawane sprawy o zniesienie współwłasności w braku zgodnego wniosku współwłaścicieli, czy sprawy o dział spadku, gdy spadkobiercy nie są zgodni.

• W postępowaniu nieprocesowym orzeczenia merytoryczne zapadają w formie postanowień i co do istoty sprawy nie mają charakteru solennego, nie są wydawane w imieniu RP. Wiele orzeczeń, które zapadają w ramach postępowania nieprocesowego ingerują w sferę praw i wolności obywatelskich, np. ograniczenie zdolności do czynności prawnych.

IIb) Zakres przedmiotowy postępowania nieprocesowego- ten przedmiot jest bardzo zróżnicowany, ma charakter heterogoniczny. Możemy wyodrębnić 2 grupy spraw objętych postępowaniem nieprocesowym:

IIb1) Sprawy przekazane do tego postępowania z mocy przepisów kpc- art. 13 mówi, że § 1. Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.

§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

W tej grupie spraw ustawodawca kieruje się głównie charakterem stosunku prawnego, z którego te sprawy wynikają:

• ) sprawy z zakresu prawa osobowego:

- o uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu

- o ubezwłasnowolnienie

- o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia

• ) sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli:

- sprawy małżeńskie (zezwolenie na zawarcie związku małżeńskiego kobiecie, która nie ukończyła lat 18, a skończyła lat 16, sprawy o orzeczenie przez sąd separacji na zgodny wniosek małżonków, sprawy o zniesienie separacji)

- inne sprawy rodzinne oraz sprawy opiekuńcze (o pozbawienie, zawieszenie władzy rodzicielskiej, sprawy o przysposobienie, o ustanowienie opieki, )

- sprawy z zakresu kurateli

• ) sprawy z zakresu prawa rzeczowego:

- o stwierdzenie zasiedzenia

- o przepadek rzeczy, chodzi o takie rzeczy, które podlegają przepadkowi na podstawie prawa celnego

- o zniesienie współwłasności

- ustanowienie drogi koniecznej

• ) sprawy z zakresu prawa spadkowego:

- zabezpieczenie spadku i spis inwentarza

- o przyjęcie, odrzucenie spadku

- o stwierdzenie nabycia spadku czy dział spadku

• ) sprawy z zakresu przepisów ustaw o przedsiębiorstwach państwowych oraz o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego:

- sprawy o rozstrzyganie sporów między dyrektorem przedsiębiorstwa, a radą pracowniczą tego przedsiębiorstwa

- spory pomiędzy organami przedsiębiorstwa (dyrektorem i radą przedsiębiorstwa), a organem założycielskim sprawującym nadzór nad przedsiębiorstwem państwowym

Te sprawy w latach 80. były rozpoznawane przez sądy w procesie cywilnym, ale proces cywilny wzmacniał spór o prawo, co było niekorzystne. Dlatego przekazano te sprawy do postępowania nieprocesowego, aby złagodzić spór o prawo.

• ) sprawy z zakresu prawa zobowiązań- ustawodawca ogranicza je do spraw depozytowych. Te sprawy depozytowe obejmują:

- złożenie przedmiotu do depozytu sądowego

- sprawy o zwrot przedmiotu depozytu sądowego składającemu oraz wydanie depozytu sądowego uprawnionemu

- sprawy, gdy toczy się postępowanie o stwierdzenie likwidacji niepodzielnego depozytu

• ) sprawy rejestrowe- ustawodawca nie mówi tu o sprawach, ale postępowaniu rejestrowym, jednak w art. 694 z indeksem 1 kpc operuje pojęciem spraw rejestrowych. Sprawa rejestrowa to szczególnego rodzaju sprawa cywilna w znaczeniu materialnym.

- sprawy o wpis w KRS

- przepisy stosujemy odpowiednio do innych postępowań rejestrowych, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej

IIb2) sprawy przekazane na podstawie innych ustaw niż przepisy kpc:

• ) sprawy o umorzenie utraconych dokumentów

• ) sprawy o odtworzenie dyplomów i świadectw ukończenia nauki

• ) sprawy o rozgraniczenie nieruchomości

• ) sprawy dotyczące przymusowego leczenia małoletnich narkomanów

• ) sprawy dotyczące przymusowego leczenia alkoholików

• ) sprawy z zakresu prawa spółdzielczego, medycznego, morskiego, wyborczego

b) postępowanie pomocnicze

POSTĘPOWANIE POMOCNICZE

W ramach tych postępowań idzie o zabezpieczanie praw podmiotowych lub zapewnienie sprawnego przebiegu postępowań głównych. Te postępowania mają charakter subsydiarny.

Rodzaje postępowań pomocniczych:

• Postępowanie o odtworzenie akt zniszczonych lub zagubionych

• Postępowanie zabezpieczające

• Postępowanie o zwolnienie od kosztów sądowych

• Postępowanie o zabezpieczenie dowodów

• Postępowanie o udzielenie pomocy prawnej (tzw. Postępowanie rekwizycyjne)

• Postępowanie klauzulowe (postępowanie, w którym chodzi o nadanie tytułowi wykonawczemu klauzuli wykonalności)

Postępowanie o odtworzenie akt zniszczonych lub zagubionych:

- chodzi o rekonstrukcję akt, chodzi o odtworzenie akt przepadłych

- to postępowanie jest uregulowane w części I KPC, w części, która postępowanie rozpoznawcze. Zatem, gdybyśmy kierowali się wyłącznie systematyką kodeksu to byśmy uznali, że chodzi o postępowanie rozpoznawcze, ale to jest postępowanie pomocnicze.

- zakres: jest zróżnicowany w zależności od tego czy chodzi o akta zniszczone lub zagubione sprawy w toku czy akta przepadłe akty sprawy prawomocnie zakończonej. W pierwszym przypadku te akta ulegają odtworzeniu w całości lub części w zależności od potrzeby. W drugim przypadku odtworzeniu ulega tylko orzeczenie kończące postępowanie w sprawie oraz ta część akt, która jest niezbędna do ustalenia treści tego orzeczenia oraz wznowienia postępowania. Akta giną z powodu siły wyższej, są pożary, powodzie, ale też z powodu złej organizacji pracy sekretariatu.

- to postępowanie rekonstrukcyjne sąd wszczyna z urzędu lub na wniosek. Ale gdy zniszczenie lub zagubienie akt nastąpiło z powodu siły wyższej to zasadą jest wszczęcie tego postępowania tylko na wniosek.

- legitymację do złożenia wniosku o odtworzenie akt to mają ją uprawnieni do wszczęcia postępowania (strony, uczestnicy postępowania oraz interwenienci), art. 717 kpc mówi o interwenientach to należy przyjąć, że wchodzi zarówno o interwenientów głównych jak i ubocznych

- terminy do złożenia wniosku. Te terminy są zróżnicowane w zależności od tego czy zaginęły akta sprawy w toku czy sprawy prawomocnie zakończonej.

Wykład IV 28.10.2010.

Powstaje problem jakimi kryteriami powinien kierować się ustawodawca kierując sprawę do trybu procesu cywilnego lub postępowania nieprocesowego. Zagadnienie od dziesięcioleci nurtuje naukę europejską.

Drugą kwestię tworzą sprawy z zakresu postępowań pomocniczych. Wymieniłem ostatnio kilka postępowań pomocniczych. Pierwszym takim postępowaniem z grupy postępowań pomocniczych jest postępowanie o odtworzenie akt zniszczonych lub zagubionych.

cd. postępowania o odtworzenie akt zniszczonych lub zagubionych

- jeśli chodzi o terminy to mają one charakter prekluzyjny. Długość jest zróżnicowana w zależności od tego czy zaginęły akta sprawy w toku czy sprawy prawomocnie zakończonej. Na mocy §2 art. 718 kpc Wniosek o odtworzenie akt sprawy będącej w toku zgłosić można w ciągu lat trzech od zaginięcia lub zniszczenia akt, a wniosek o odtworzenie akt sprawy prawomocnie zakończonej - w ciągu lat dziesięciu od tej chwili.

(art. Art. 718. § 1. Do zgłoszenia wniosku o odtworzenie akt uprawniona jest strona, uczestnik postępowania lub interwenient.

§ 2. Wniosek o odtworzenie akt sprawy będącej w toku zgłosić można w ciągu lat trzech od zaginięcia lub zniszczenia akt, a wniosek o odtworzenie akt sprawy prawomocnie zakończonej - w ciągu lat dziesięciu od tej chwili.

§ 3. Ograniczenia powyższe nie dotyczą wniosku o odtworzenie akt sprawy o prawa stanu.)

Powstaje pytanie jaki jest moment początkowy do liczenia terminy 10 letniego (bo przy tym 3 letnim to nie ma wątpliwości) czy jest to moment od uprawomocnienia się uprawomocnienia czy należy ten termin liczyć od momentu zniszczenia się aktu. Przyjąć należy, że ten termin 10 letni należy liczyć od zaginięcia lub zniszczenia akt. A co zrobić, gdy upłynęły już terminy? To są terminy prekluzyjne, nie ulegają skróceniu ani przedłużeniu. Na to pytanie należy odpowiedzieć: skoro akta nie mogą być odtworzone to w takim przypadku sprawa może być wszczęta ponownie. Należy tu stosować przepis art.728 kpc (Art. 728. Jeżeli akta nie mogą być odtworzone lub odtworzone zostały w części niewystarczającej do podjęcia dalszego postępowania, sprawa może być wszczęta ponownie. We wszystkich innych wypadkach sąd podejmuje postępowanie w takim stanie, w jakim okaże się to możliwe przy uwzględnieniu akt pozostałych i odtworzonych. Na postanowienie co do podjęcia dalszego postępowania przysługuje zażalenie.) stosować należy również art. 729 kpc, że  Bieg przedawnienia przerwany przez pierwotne wszczęcie sprawy rozpoczyna się na nowo od daty uprawomocnienia się postanowienia stwierdzającego niemożliwość odtworzenia akt lub odmawiającego podjęcia dalszego postępowania.

Ale akta o prawach stanu cywilnego mogą być odtworzone w każdym czasie, np. o ustalenie istnienia czy nieistnienia małżeństwa (mówi o tym przytoczony powyżej art. 718 §3 kpc).

- struktura postępowania: pierwsza faza to zastąpienie akt urzędowo poświadczonymi odpisami akt. Temu są podporządkowane rozważania zawarte w art. 721 kpc  We wniosku o odtworzenie akt należy określić dokładnie sprawę, dołączyć wszelkie urzędowo poświadczone odpisy znajdujące się w posiadaniu zgłaszającego wniosek oraz wskazać znane mu miejsca, w których dokumenty lub ich odpisy się znajdują. Art. 722. § 1. ⁽⁷²⁴⁾ Przewodniczący wzywa osoby, organy administracji publicznej lub instytucje wskazane we wniosku oraz znane sądowi urzędowo do złożenia w określonym terminie poświadczonych urzędowo odpisów dokumentów będących w ich posiadaniu albo do oświadczenia, że ich nie posiadają.

§ 2. Jeżeli osoba wezwana nie posiada dokumentu lub odpisu, a przed wezwaniem była w jego posiadaniu, powinna wyjaśnić, gdzie dokument lub odpis się znajduje.

Art. 723. § 1. Sąd może skazać na grzywnę każdego, kto nie uczyni zadość wezwaniu dokonanemu w myśl artykułu poprzedzającego.

§ 2. Jeżeli wezwana była osoba prawna lub inna organizacja, ukaraniu podlega jej kierownik lub pracownik, którego obowiązkiem było uczynić zadość wezwaniu.

Ustawodawca mówi o grzywnie, ale nie precyzuje jej wysokości. Warto zapamiętać, że jeżeli kpc przewiduje grzywnę, ale nie określa jej wysokości to sąd może taką grzywnę sąd może wymierzyć do 5.000 zł, chyba przepisy szczególne stanowią inaczej. Wynika to z art. Art. 163. § 1. ⁽¹⁶²⁾ Jeżeli kodeks przewiduje grzywnę bez określenia jej wysokości, grzywnę wymierza się w kwocie do pięciu tysięcy złotych. Grzywny ściąga się w drodze egzekucji sądowej na rzecz Skarbu Państwa.

§ 2. Ilekroć kodeks dopuszcza zarządzenie przymusowego sprowadzenia lub aresztowania, stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego.

§ 3. ⁽¹⁶³⁾ O przymusowe sprowadzenie żołnierza w czynnej służbie wojskowej sąd zwraca się do dowódcy jednostki wojskowej, w której pełni on służbę, lub do Żandarmerii Wojskowej, a o przymusowe sprowadzenie funkcjonariusza Policji, Biura Ochrony Rządu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego lub Straży Granicznej - do jego przełożonego.

§ 4. ⁽¹⁶⁴⁾ O ukaranie żołnierza w czynnej służbie wojskowej sąd występuje do dowódcy jednostki wojskowej, w której pełni on służbę, a o ukaranie funkcjonariusza Policji, Biura Ochrony Rządu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego lub Straży Granicznej - do jego przełożonego.

Jeżeli będziemy chcieli zastosować ten art.to należy na pisać, że stosujemy art. 163kpc w związku z art. 13§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. czyli również do postępowania odtworzeniowego

Jeżeli nie udało się za pomocą odpisów odtworzyć akt to wtedy przewodniczący jest zobowiązany art. 725 kpc Jeżeli odtworzenia akt nie można przeprowadzić w trybie przewidzianym w artykułach poprzedzających, przewodniczący wzywa strony do złożenia dokładnych oświadczeń co do treści zaginionych lub zniszczonych pism oraz dowodów na zawarte w nich twierdzenia, nie wyłączając prywatnych odpisów oraz innych pism i notatek, które mogą być pomocne przy odtworzeniu akt.

Po drugie sąd wszczyna w tej sytuacji dochodzenia, a jego wszczęcie następuje z urzędu. Sąd nie może pominąć żadnej czynności, która może mieć znaczenie. Sąd powinien wziąć pod uwagę wpisy z ksiąg, może przesłuchiwać sędziów, prokuratora, pełnomocników, protokolantów, które uczestniczyły w tym postępowaniu. Jeżeli w ten drugi sposób nie udało się też odtworzyć akt to sąd władny jest wszcząć w tym zakresie dochodzenia urzędu. A co się dzieje jak przesłuchał sędziów, prokuratora, pełnomocników, protokolantów, a akt nie udało się odtworzyć, to należy zastosować art. 758 ( Art. 728. Jeżeli akta nie mogą być odtworzone lub odtworzone zostały w części niewystarczającej do podjęcia dalszego postępowania, sprawa może być wszczęta ponownie. We wszystkich innych wypadkach sąd podejmuje postępowanie w takim stanie, w jakim okaże się to możliwe przy uwzględnieniu akt pozostałych i odtworzonych. Na postanowienie co do podjęcia dalszego postępowania przysługuje zażalenie.) Ten przepis jest niezwykle istotny.

Jeżeli nie byłoby art. 725 kpc to bieg przedawnienia byśmy liczyli od chwili pierwotnego wszczęcia postępowania.

Postępowanie zabezpieczające:

- jest to kolejne postępowanie pomocnicze

-uregulowane jest w części II kpc. Chodzi o postępowanie w przedmiocie zabezpieczenia roszczenia. Proces cywilny ma to do siebie, że trwa. Może być tak, że nawet trwa 3-4 lata, a dłużnik w tym czasie będzie pozbywać się majątku i może się okazać, że wierzyciel nie będzie miał do czego skierować egzekucji. Ale może przed wszczęciem tego procesu uzyskać natychmiastową ochronę prawną poprzez zabezpieczenie roszczenia, np. polegające na zajęciu wierzytelności jaką ma dłużnik na rachunku bankowym, oznacza to, że będzie miał do czego wierzyciel skierować egzekucję po wygraniu procesu.

- może być wszczęte przed wszczęciem procesu cywilnego, czy poprzedzać postępowanie rozpoznawcze. Po drugie może bieg równolegle z postępowaniem rozpoznawczym. Po trzecie w wyjątkowych przypadkach może być wszczęte i prowadzone po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego.

- ustawodawca określa strony mianem uprawnionego i obowiązanym

Uprawniony- podmiot, na rzecz którego ma nastąpić zabezpieczenie roszczenia.

Obowiązany- ten przeciw komu ma nastąpić zabezpieczenie roszczenia.

- w ramach tego postępowania sąd udziela z jednej strony natychmiastowej ochrony prawnej, ale z drugiej strony udziela tymczasowej ochrony prawnej. Przesłanki udzielenia przez sąd zabezpieczenia (zwane podstawami zabezpieczenia roszczenia):

♥ po pierwsze możemy w każdej sprawy cywilnej na mocy art. 730 kpc w każdej sprawie cywilnej możemy żądać udzielenia zabezpieczenia. (Art. 730. § 1. W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia.

§ 2. Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku. Po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego dopuszczalne jest udzielenie zabezpieczenia tylko wtedy, jeżeli ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił.)

Chodzi tu o sądy państwowe i sądy polubowne.

♥Po drugie musimy uprawdopodobnić istnienie roszczenia.

♥Po trzecie musimy uprawdopodobnić interes prawny.

Ustawodawca def.interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia na mocy art. 730 z indeksem 1. (Art. 730¹. § 1. Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

§ 2. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.

§ 3. Przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd uwzględni interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę.)

W sprawach o alimenty wystarczy uprawdopodobnić istnienia roszczenia. Zatem tu nie trzeba uprawdopodobnić interesu prawnego.

♥trzeba przyjąć, że przedmiotem zabezpieczenia jest roszczenie procesowe, bo możemy tego roszczenia materialno-prawnego dochodzić w drodze powództwa o świadczenie, ale mamy jeszcze powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego lub ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego, w ramach tych powództw nie dochodzimy roszczeń materialno-prawnych, ale możemy żądać w tych sprawach zabezpieczenia roszczenia, a co za tym idzie, nie może utrzymać się pogląd, że przedmiotem zabezpieczenia jest roszczenie materialno-prawne

- rodzaje zabezpieczeń:

♠ zabezpieczenie konserwacyjne (zwane konserwującym) oraz nowacyjne roszczeń

♠ zabezpieczenie konserwacyjne- polega na utrzymaniu istniejącego stanu rzeczy poprzez wprowadzenie przez sąd zakazu zmiany istniejącego stanu rzeczy. Większość tych zabezpieczeń ma taki charakter konserwacyjny.

♠ nowacyjne- polega na tymczasowym uregulowaniu przez sąd stosunku prawnego między uprawnionym , a obowiązanym. Np. zabezpieczenie roszczenia w sprawach o alimenty na mocy art. 753 (Art. 753. § 1. W sprawach o alimenty zabezpieczenie może polegać na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężnej. W sprawach tych podstawą zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia.), zabezpieczenie przewidziane w art. 753 ze znaczkiem 1.(art. Art. 753¹. § 1. Przepis art. 753 stosuje się odpowiednio do zabezpieczenia roszczeń o:

  1)   ⁽⁷²⁹⁾ rentę, sumę potrzebną na koszty leczenia, z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub utratę życia żywiciela albo rozstrój zdrowia oraz o zmianę uprawnień objętych treścią dożywocia na dożywotnią rentę).

♠ zabezpieczenie antycypacyjne oraz nieantycypacyjne:

♠ antycypacyjne- prowadzi do zaspokojenia tego roszczenia uprawnionego, np. (Art. 753. § 1. W sprawach o alimenty zabezpieczenie może polegać na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężnej. W sprawach tych podstawą zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia.

§ 2. W wypadkach wymienionych w § 1 sąd z urzędu doręcza stronom odpis postanowienia o zabezpieczeniu. Art. 754. Sąd może jeszcze przed urodzeniem się dziecka zabezpieczyć przyszłe roszczenia alimentacyjne związane z ustaleniem ojcostwa, o których mowa w art. 141 i art. 142 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przez zobowiązanie obowiązanego do wyłożenia odpowiedniej sumy na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na utrzymanie dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. W sprawach tych termin do wytoczenia powództwa wynosi trzy miesiące od dnia urodzenia się dziecka. Postanowienie sąd wydaje po przeprowadzeniu rozprawy. Przepisy art. 733 i art. 753² stosuje się odpowiednio.)

♠ nieantycypacyjne- nie prowadzi do zaspokojenia roszczenia

W PL zasadą jest niedopuszczalność zabezpieczeń antycypacyjnych, bo z mocy art. 731 kpc (Art. 731. Zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.) art. 753 i 754 to wyjątki.

♠ zabezpieczenie roszczeń pieniężnych oraz inne przypadki zabezpieczenia roszczeń (w gruncie rzeczy chodzi tu o zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych)- ten podział jest bardzo istotny, bo rzutuje na sposoby zabezpieczenia roszczeń zwane również środkami zabezpieczania roszczeń.

♠ zabezpieczenie roszczeń pieniężnych:

- może polegać na zajęciu ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego (ulega zajęciu, którą ma obowiązany w stosunku do banku, wierzytelność to prawo do uzyskaniu świadczenia), zajęcie innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego (np. zajęcie działu obowiązanego w spółce z o.o.)

- obciążenie nieruchomości hipoteką przymusową

- ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma księgi wieczystej lub jej księga wieczysta uległa zniszczeniu lub zagubieniu

- obciążenie statku lub statku w budowie hipoteką morską

- ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

- ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa albo częścią gospodarstwa rolnego

♠ inne przypadki zabezpieczenia roszczeń. Ustawodawca w art. 755 kpc nie pozostawia wątpliwości. Na mocy tego przepisu powiada, że § 1. Jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności sąd może:

  1)   unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania;

  2)   ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem;

  3)   zawiesić egzekucję lub postępowanie wykonawcze;

  4)   uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi;

  5)   nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.

§ 2. W sprawach przeciwko środkom społecznego przekazu o ochronę dóbr osobistych, sąd odmówi udzielenia zabezpieczenia polegającego na zakazie publikacji, jeżeli zabezpieczeniu sprzeciwia się ważny interes publiczny.

§ 3. Sąd doręcza obowiązanemu postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym, w którym zobowiązuje go do wykonania lub zaniechania czynności albo do nieprzeszkadzania czynnościom uprawnionego. Nie dotyczy to czynności polegających na świadczeniu rzeczy będących we władaniu obowiązanego.

- orzeczenie sądu w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia zapada w formie postanowienia, które jest zaskarżalne w drodze zażalenia

c) postępowanie egzekucyjne

POSTĘPOWANIE EGZEKUCYJNE

- niejednolite postępowanie

- uregulowane przez ustawodawcę w części III KPC, stosunkowo obszerna regulacja, ale nie wyczerpująca, bo przepisy dotyczące tego zakresu znajdziemy też w ustawie z dnia 29.08.1997r. o komornikach sądowych i egzekucji

- to postępowanie egzekucyjne, które zostało uregulowane w części III obejmuje swoim zakresem 3 takie rodzaje postępowań:

1. postępowanie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. W tym postępowaniu klauzulowym chodzi o stworzenie podstawy do wszczęcia i prowadzenia egzekucji, bo podstawą do wszczęcia i prowadzenia egzekucji jest tytuł wykonawczy, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Przepisem, który jest tu kluczowym jest przepis art. 803 kpc, że  Tytuł wykonawczy stanowi podstawę do prowadzenia egzekucji o całe objęte nim roszczenie i ze wszystkich części majątku dłużnika, chyba że z treści tytułu wynika co innego.

2. właściwe postępowanie egzekucyjne- chodzi tu o przeprowadzenie egzekucji

3. podziałowe postępowanie egzekucyjne- chodzi tu po dział sumy uzyskanej z egzekucji

na mocy art. 1023 § 1. Organ egzekucyjny sporządza plan podziału pomiędzy wierzycieli sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości.

§ 2. Plan podziału powinien być sporządzony także wtedy, gdy suma uzyskana przez egzekucję z ruchomości, wynagrodzenia za pracę lub wierzytelności i innych praw majątkowych nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli.

Wykład V 04.11.2010r.

Postępowanie zabezpieczające (takie przypomnienie o postepowaniu zabezpieczającym z wykładu poprzedniego)

Ostatnio omówiliśmy istotę i charakter tego posterowania:

Postępowanie to ma charakter pomocniczy ,ze chodzi w wypadku o zabezpieczanie tych praw podmiotowych lub zapewnienie sprawnego przebiegu postępowań głównych jak proces cywilny, postępowanie nieprocesowe, czy postępowanie egzekucyjne : ale udzielanej w ramach tego posterowani tymczasowa i natychmiastowej ochronie prawnej przed wszczęciem tego postępowania wykonawczego. Po uzyskanie przez osobie uprawnioną tytułu wykonawczego. Gdzie uprawniony dysponuje tytułem wykonawczym, powinien wystąpić z wnioskiem o wszczęcie egzekucji . Wtedy następuje zmiana w postępowaniu egzekucyjnym terminologii przyjętej przez ustawodawcę na oznaczenie stron.

wierzyciel - dłużnik

Mówiliśmy na temat podstaw i dzielenia zabezpieczenia roszczeń :

Zabezpieczenia roszczeń pieniężnych i innych wypadków zabezpieczenie roszczeń (zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych).

Dwa wypadki zabezpieczenia rodzeń:

Rodzaj zabezpieczenia roszczeń rzutuje na sposoby stosowania roszczeń – środki zabezpieczenie: zabezpieczenie roszczeń pieniężnych zajecie ruchomości, zajęcie wynagrodzenia za pracę, zajecie wierzytelności na rachunku bankowym, ustanowienie hipoteki przymusowej dla nieruchomości, ustanowienie zarządu przymusowego, obciążenie nieruchomości, która nie ma księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła.

Zabezpieczenie tych roszczeń nie jest dopuszczalny przeciw SP.

art.753¹§2 / art. 749 ( został sformułowany przez ustawodawcę w sposób kategoryczny, jest niedopuszczalne przeciwko SP, chyba, ze ustawa stanowi inaczej)

art.753¹

§ 1. Przepis art. 753 stosuje się odpowiednio do zabezpieczenia roszczeń o:

  1)   rentę z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub utratę życia żywiciela albo rozstrój zdrowia oraz o zmianę uprawnień objętych treścią dożywocia na dożywotnią rentę;

  2)   wynagrodzenie za pracę;

  3)   należności z tytułu rękojmi lub gwarancji jakości albo kary umownej, jak również należności z tytułu niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedaży konsumenckiej, przeciwko przedsiębiorcy do wysokości dwudziestu tysięcy złotych;

  4)   należności z tytułu najmu lub dzierżawy, a także należności z tytułu opłat obciążających najemcę lub dzierżawcę oraz opłat z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego lub użytkowego - do wysokości, o której mowa w pkt 3;

  5)   naprawienie szkody wynikającej z naruszenia przepisów o ochronie środowiska;

  6)  należności wynikające z naruszenia autorskich praw majątkowych, praw pokrewnych i praw do baz danych oraz należności wynikające z naruszenia autorskich praw osobistych;

  7)   należności wynikające z naruszenia patentu lub dodatkowego prawa ochronnego na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy, prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, prawa ochronnego na znak towarowy, prawa z rejestracji oznaczenia geograficznego, prawa z rejestracji topografii układu scalonego, wyłącznego prawa do odmiany rośliny;

  8)   wynagrodzenie przysługujące twórcy projektu wynalazczego.

§ 2. W sprawach wymienionych w § 1 sąd udziela zabezpieczenia po przeprowadzeniu rozprawy. Oddalenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia może nastąpić na posiedzeniu niejawnym. Przepisu art. 749 nie stosuje się.

Art.749

Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych przeciwko SP jest niedopuszczalne.

( z pkt. Widzenie poprawnej legislacji powinien zawierać brzmienie, że ustawodawca, chyba, ze ustawa stanowi inaczej, przepis o charakterze wyjątkowym, nie podlega ani wąskiej, ani szerokiej, tylko ścisłej wykładni, należy przyjąć, ze dopuszczalne jest zabezpieczenie roszczeń przeciwko SP, dotyczy dopuszczalności roszczeń pieniężnych.) nie stosuje się w tych wszystkich wypadkach o których chodzi o zabezpieczenie roszczeń .

Każdy z nas jeśli będzie dysponował tytułem zabezpieczenie roszczenie przez SP,

Istotna uwaga : ze to zabezpieczenie roszczenia przez sąd następuje w formie postanowienia ( nazwa techniczna – orzeczeń w przedmiocie zabezpieczenia) wcześniej zarządzenie Orzeczenie o charakterze merytorycznym, tymczasowe w części II KPC orzeczenie sądu – zarządzeniem tymczasowej- postanowieniem- ustawodawca z tej nazwy zrezygnował, z tego – jest to orzeczenie merytoryczne, sad udziel ochrony prawnej, ta ochrona ma charakter tymczasowy. Zaskarżalne. Ustawodawca – zażalenie- wyjątek od zasady, ze te orzeczenia SA są zaskarżalne w drodze zażalenia -to wyjątek. Orzeczenie merytoryczne zaskarżamy w drodze zażalenia.

c) postępowanie egzekucyjne

POSTĘPOWANIE EGZEKUCYJNE

- niejednolite postępowanie

- uregulowane przez ustawodawcę w części III KPC, stosunkowo obszerna regulacja, ale nie wyczerpująca, bo przepisy dotyczące tego zakresu znajdziemy też w ustawie z dnia 29.08.1997r. o komornikach sądowych i egzekucji

- to postępowanie egzekucyjne, które zostało uregulowane w części III obejmuje swoim zakresem 3 takie rodzaje postępowań:

1. postępowanie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. W tym postępowaniu klauzulowym chodzi o stworzenie podstawy do wszczęcia i prowadzenia egzekucji, bo podstawą do wszczęcia i prowadzenia egzekucji jest tytuł wykonawczy, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Przepisem, który jest tu kluczowym jest przepis art. 803 kpc, że  Tytuł wykonawczy stanowi podstawę do prowadzenia egzekucji o całe objęte nim roszczenie i ze wszystkich części majątku dłużnika, chyba że z treści tytułu wynika co innego.

2. właściwe postępowanie egzekucyjne- chodzi tu o przeprowadzenie egzekucji

3. podziałowe postępowanie egzekucyjne- chodzi tu po dział sumy uzyskanej z egzekucji

na mocy art. 1023 § 1. Organ egzekucyjny sporządza plan podziału pomiędzy wierzycieli sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości.

§ 2. Plan podziału powinien być sporządzony także wtedy, gdy suma uzyskana przez egzekucję z ruchomości, wynagrodzenia za pracę lub wierzytelności i innych praw majątkowych nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli.

Dwa kluczowe pojęcia egzekucja i postępowanie egzekucyjne

Egzekucja sądowa:

Postępowanie podziałowe ( obligatoryjne)

Postępowanie egzekucyjne – ogół prawnie zorganizowanych czynności związanych z egzekucją. Jest to prawnie zorganizowana działalność sądów i innych organów w sprawach egzekucji. Sprawy egzekucyjne są sprawami cywilnymi w rozumieniu art.1 kpc ( w egzekucji chodzi o przymusowe wykonanie egzekucji )

Art1.

Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

Egzekucja- zastosowanie przez powołane przez państwo organy środków przymusu w celu spełnienia/ wykonania czynności stwierdzonej tytułem wykonawczym, a wypadkach wskazanych w ustawie w tytule egzekucyjnym.

Te dwa pojęcia pozostają ze sobą w ścisłym związku. Ustawodawca przestrzega tego podziału między postępowaniem egzekucyjnym, a egzekucja.

Egzekucji nie wolno prowadzić poza postępowaniem egzekucyjnym. Wierzyciel zgłasza wniosek o wszczęcie egzekucji. Postępowanie egzekucyjne jest wszczęte z chwilą złożenia wniosku. Egzekucję wszczyna organ egzekucyjny, nie wszczyna wierzyciel. Datą wszczęcia egzekucji jest data podjęcia przez organ egzekucyjny pierwszej czynności. Pierwszą czynnością egzekucyjną jest wpisanie przez komornika ruchomości do protokołu zajęcia i podpisanie przez komornika. Datą wszczęcia egzekucji z rachunków bankowych jest doręczenie bankowi zawiadomienia o dokonanym zajęciu. Ta egzekucja jest prowadzona do wysokości egzekwowanej należności wraz z kosztami tego postępowania. Zajęciu podlegają nie tylko środki, które są na tym rachunku w chwili doręczenia je bankowi, ale też te które płyną na ten rachunek. Organ egzekucyjny wszczyna egzekucję. Może być tak, ze wierzyciel wszczyna egzekucję, zostało tym samym wszczęte postępowanie egzekucyjne. Jeżeli komornik nie znajdzie ruchomości u dłużnika, które podlegają zajęciu to nie dokona pierwszej czynności egzekucyjnej. Jeżeli się okaże, że polski organ egzekucyjny nie posiada jurysdykcji w tych sprawach to nie dojdzie w ogól do wszczęcia egzekucji to wniosek będzie trzeba odrzucić.

Rodzaje egzekucji:

-Personalna (kierowana do osoby dłużnika)- wiązała się z instytucją więzienia za długi, dzisiaj współczesne systemy prawa państw europejskiej nie znają tej instytucji personalnej, ale karna. Zachowały się w prawie polskim – art.1053kpc

-Realna ( kierowana do majątku dłużnika)- wyróżnia się:

• egzekucję kierowaną do całego majątku dłużnika ( określana mianem- egzekucji uniwersalnej). Określa się mianem upadłości w trybie do całego majątku dłużnika.

Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów z dnia 28 lutego 2003 prawo upadłościowe i naprawcze. Z taką upadłością, egzekucją uniwersalna mamy do czynienia kiedy sąd orzekł upadłość dłużnika obejmującą likwidację majątku tego dłużnika.

• egzekucja kierowana do części majątku dłużnika ( określamy mianem egzekucji syngularnej, kierowana do części majątku dłużnika). Uregulowana przez ustawodawcę w przepisach postępowania cywilnego. W ramach tej egzekucji nie chodzi o skierowanie do całości majątku dłużnika. Ustawodawca w ten sposób zakreślił różnice egzekucji.

Na mocy art. 1053 kpc

§1. Wymierzając grzywnę, sąd orzeknie jednocześnie- na wypadek niezapłacenia- zamianę grzywny na areszt, licząc jeden dzień aresztu do pięciu złotych do stu pięćdziesięciu złotych grzywny. Ogólny czas trwania aresztu nie może w tej samej sprawie przekroczyć 6 miesięcy. Przepis art.762§4 stosuje się odpowiednio.

§2. Jeżeli dłużnikiem, do którego było skierowane wezwanie sadu, jest osoba prawna lub inna organizacja, środkom przymusu podlega jej pracownik odpowiedzialny za niezastosowanie się do wezwania, a gdyby ustalenie takiego pracownika było utrudnione, środkom przymusu podlegają osoby uprawnione do jej reprezentowania.

W ramach egzekucji świadczeń niepieniężnych sąd może wymierzyć grzywnę. Sąd może zmienić grzywnę na areszt. Areszt w tej samej sprawie nie może przekroczyć 6 miesięcy. To są pozostałości egzekucji personalnej. Egzekucja realna- w jej ramach wyróżnia się egzekucję kierowaną do całego majątku dłużnika ( egzekucja uniwersalna, upadłości)

Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów z prawem upadłościowym i naprawczym mamy do czynienia, gdy sąd orzekł likwidację majątku dłużnika.

Egzekucja, która część majątku nazywamy mianem syngularnej ( uregulowanej w kpc)

Art.803 kpc

Tytuł wykonawczy stanowi podstawę do wszczęcia i prowadzenia egzekucji o całe objęte nim roszczenie i ze wszystkich części majątku dłużnika, chyba, że z treści tytułu wynika co innego.

Nigdy nie wolno skierować do całego majątku dłużnika takiej egzekucji, bo sąd gospodarczy musiał by ogłosić upadłość i to upadłość obejmująca cały majątek dłużnika.

Tytuł egzekucyjny- dokument urzędowy stwierdzający istnienie i zakres wykonalnego roszczenia wierzyciela i obowiązku świadczeń dłużnika. Musi z tego wynikać kto jest wierzycielem, a kto dłużnikiem, jaki jest zakres egzekwowanego świadczenia i jaki jest zakres tego obowiązku wykonalnego obowiązku dłużnika. Klauzula wykonalności- jest to takie generalne zezwolenie sądu na przeprowadzenie egzekucji na podstawie przedłożonego przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego. Te tytuły egzekucyjne zostały przez ustawodawcę enumeratywnie wymienione w art.777kpc

Art.777kpc

§ 1. Tytułami egzekucyjnymi są:

  1)   orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem;

1¹) orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu,

  2)   wyrok sądu polubownego lub ugoda zawarta przed takim sądem;

2¹) ugoda przed mediatorem,

  3)   inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej;

  4)    akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub uiszczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie oznaczonych, albo też obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, lokalu, nieruchomości lub statku wpisanego do rejestru gdy termin zapłaty, uiszczenia lub wydania jest w akcie wskazany;

  5)   akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia przeciwko dłużnikowi egzekucji na podstawie tego aktu o całość lub część roszczenia, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności;

  6)   akt notarialny, w którym właściciel nieruchomości albo wierzyciel wierzytelności obciążonych hipoteką, niebędący dłużnikiem osobistym, poddał się egzekucji z obciążonej nieruchomości albo wierzytelności, w celu zaspokojenia wierzyciela hipotecznego, jeżeli wysokość wierzytelności podlegającej zaspokojeniu jest w akcie określona wprost albo oznaczona za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, i gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia egzekucji o część lub całość roszczenia, jak również wskazany jest termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności.

§ 2. Oświadczenie dłużnika, o którym mowa w § 1 pkt 4 lub 5, może być złożone także w odrębnym akcie notarialnym.

§ 3. Tytułem egzekucyjnym jest również akt notarialny, w którym niebędący dłużnikiem osobistym właściciel ruchomości lub prawa obciążonych zastawem rejestrowym albo zastawem, poddaje się egzekucji z obciążonych składników w celu zaspokojenia zastawnika. Przepis § 1 pkt 6 stosuje się odpowiednio.

Od zasady, że podstawą do wszczęcia i przeprowadzenia egzekucji stwierdzającej – ustawa wprowadza wyjątek, kiedy z mocy wyraźnego przepisu podstawą do wszczęcia i prowadzenia egzekucji będzie tylko tytuł egzekucyjny. Takie prawomocne postanowienie komornika o ukaraniu grzywną nie wymaga zaopatrywania w klauzulę wykonalności, czyli stanowi w tym przypadku podstawę do wszczęcia i prowadzenia egzekucji stanowi tylko tytuł egzekucyjny. Wynika to z przepisu art. 762§4 kpc, wyjątek od art.776kpc.

Art. 762

§ 1.  Za nieuzasadnioną odmowę udzielenia komornikowi wyjaśnień lub informacji przewidzianych w artykule poprzedzającym albo za udzielanie informacji lub wyjaśnień świadomie fałszywych osoba odpowiedzialna może być na wniosek wierzyciela lub z urzędu ukarana przez komornika grzywną do pięciuset złotych. Grzywną taką może być również ukarany dłużnik, który zaniedba obowiązku powiadomienia o zmianie miejsca swego pobytu.

§ 2. Jeżeli żądanie udzielenia wyjaśnień lub informacji skierowane było do osoby prawnej lub innej organizacji, ukaraniu grzywną podlega jej pracownik odpowiedzialny za udzielenie wyjaśnień lub informacji, a gdyby ustalenie takiego pracownika było utrudnione, ukaraniu podlega jej kierownik. Przed wydaniem postanowienia komornik wysłucha kierownika.

§ 3. Wypis postanowienia o ukaraniu grzywną doręcza komornik osobie ukaranej, stronom oraz prokuratorowi.

§ 4. Prawomocne postanowienie komornika o ukaraniu grzywną podlega wykonaniu w drodze egzekucji sądowej bez zaopatrywania go klauzulą wykonalności.

§ 5. Ukaranie przez komornika grzywną nie zwalnia osób ukaranych od odpowiedzialności karnej za niedopełnienie lub przekroczenie obowiązków służbowych.

Ten przepis jest wyjątkiem od zasady sformułowanej w art. 776 kpc

Art. 776

Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności.

Prawomocne postanowienie komornika w przedmiocie kosztów podlega wykonaniu bez potrzeby zaopatrywania go w klauzulę wykonalności. Wynika z tego, że podstawą do wszczęcia i prowadzenie postępowania stanowi tytuł egzekucyjny- art.770¹ kpc . Wynika z tego jak niejednorodne wewnętrznie jest postępowanie egzekucyjne.

Art.770¹

Prawomocne postanowienie komornika w przedmiocie kosztów podlega wykonaniu po uprawomocnieniu się bez potrzeby zaopatrywania go w klauzulę wykonalności.

Z normatywnego pkt. widzenia najistotniejszy jest podział na egzekucję świadczeń pieniężnych i niepieniężnych. Trzecim rodzajem egzekucji jest egzekucja polegająca na sprzedaży nieruchomości celem zniesienia współwłasności tej nieruchomości ponadto przepisy kpc i innych ustaw zawierają szczególne regulację:

1. W zakresie egzekucji z udziałem Skarbu Państwa oraz Narodowego Banku Polskiego

2. Przedsiębiorców (polega na egzekucji: przez zarząd przymusowy i przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego)

3. Egzekucja świadczeń alimentacyjnych

Najistotniejszy podział świadczeń na egzekucję świadczeń pieniężnych i niepieniężnych. On rzutuje na sposoby prowadzenia egzekucji. W przypadku świadczeń pieniężnych chodzi o spieniężenie.

Z uwagi na charakter egzekwowanego świadczenia - świadczenia pieniężne- chodzi o spieniężenie części majątku dłużnika lub praw majątkowych lub inne uwierzytelnienie pieniężnych dłużnika, lub inne zrealizowanie jego wierzytelności lub praw majątkowych. Podstawowym takim przykładem egzekucji świadczeń pieniężnych jest egzekucja z nieruchomości dłużnika, spieniężenie tej nieruchomości - z tytułu środków pieniężnych (z uzyskanych środków pieniężnych zaspokojenie wierzyciela).

W przypadku świadczeń niepieniężnych chodzi o wydanie rzeczy przez dłużnika lub wymuszenie na dłużniku świadczeń pieniężnych lub innego rodzaju zachowania się. Nie idzie tutaj o spieniężenie części majątku dłużnika, tylko o wydanie rzeczy przez dłużnika.

Ten podział na egzekucję świadczeń pieniężnych i niepieniężnych ma istotne znaczenie na z pkt. widzenia środków egzekucyjnych zwanych również sposobami egzekucji. On rzutuje na sposoby prowadzenia egzekucji.

We wniosku należy wskazać:

1. Świadczenie (które ma być wyegzekwowane);

2. Sposób egzekucji art.797kpc – co powinien zawierać wniosek egzekucyjny ( należy dołączyć tytuł egzekucyjny – tytuł wykonawczy, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Wystarczy, że dołączymy tylko tytuł egzekucyjny).

Art.797kpc

We wniosku lub żądaniu przeprowadzenia egzekucji z urzędu należy wskazać świadczenie, które ma być spełnione, oraz sposób egzekucji. Do wniosku lub żądania należy dołączyć tytuł wykonawczy.

Sposoby egzekucji świadczeń pieniężnych ( środków egzekucyjnych)

1. Egzekucja z ruchomości

2. Egzekucja z wynagrodzenia za pracę ( przedmiotem tej egzekucji jest wierzytelność jaką ma dłużnik w stosunku do pracodawcy- jeżeli pracodawca zapłacił pieniądze dłużnikowi to nie ma mowy o egzekucji wynagrodzenia za pracę, ale egzekucja z ruchomości, ponieważ jeżeli komornik znajduje pieniądze wpisuje do protokołu)

Wierzytelność- jest to prawo do uzyskania świadczenia

1. Egzekucja z rachunków bankowych ( przedmiotem egzekucji jest wierzytelność jaką ma dłużnik w stosunku do banku, bank określa się w toku tej egzekucji mianem dłużnika zajętej wierzytelności. Przedmiotem jest owe prawo do uzyskania świadczenia, czyli wierzytelność, jaką ma dłużnik w stosunku do banku, jeżeli pieniądze zostały z tego rachunku wypłacone nie ma mowy o egzekucji z rachunku bankowego tylko trzeba będzie prowadzić egzekucję z pieniędzy- KPA).

2. Egzekucja z innych wierzytelności jakich ma dłużnik w stosunku do pracodawcy lub do banku np. – czekowych, - wekslowych;

3. Egzekucja z innych praw majątkowych np. egzekucja udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością;

4. Egzekucja z nieruchomości;

5. Egzekucja z ułamkowej części nieruchomości;

6. Egzekucja z użytkowania wieczystego;

7. Uproszczona egzekucja z nieruchomości;

8. Egzekucja ze statków morskich;

Pomocniczym sposobem prowadzenia egzekucji świadczeń pieniężnych jest instytucja wyjawienia majątku (żaden nawet najlepszy europejski komornik nie egzekwuje świadczenia na rzecz wierzyciela jeżeli dłużnik nie ma majątku lub majątek ten został ukryty przez dłużnika, nie ma przeciwko czemu skierować egzekucji). W wyjawieniu tego majątku służy instytucja wyjawienia majątku również sąd orzeka o wyjawieniu majątku na potrzeby prowadzenia postępowania egzekucyjnego w administracji ( wszczęcie i prowadzenie w administracji).

Sposoby egzekucji świadczeń niepieniężnych ( wydanie rzeczy lub wymuszenie na dłużniku innego rodzaju zachowania się) chodzić może o:

1. Wydanie ruchomości;

2. Wydanie nieruchomości ( np. statku morskiego, opróżnienie pomieszczeń eksmisja-jest to termin publicystyczny, nie z języka prawnego);

3. Dokonanie przez dłużnika określonej czynności;

4. Zaniechanie przez dłużnika określonej czynności;

5. Nie przeszkadzanie czynnościom wierzyciela.

We wniosku o wszczęcie egzekucji, oprócz zakresu egzekwowanego świadczenia, oprócz dołączenia tytuły wykonawczego, w każdym przypadku wystarczy dodać tytuł egzekucyjny, należy wskazać sposoby prowadzenie egzekucji. Jeżeli wniosek nie zawiera wymogów formalnych- art.796kpc – komornik wezwie do usunięcia braku formalnego w trybie art.130 kpc w związku z art. 13§2kpc – po bezskutecznym wezwaniu zwróci wniosek o wszczęcie egzekucji. Wszczęte zostało postępowanie egzekucyjne z chwilą złożenia wniosku, ale z powodu nie usuniętych braków formalnych, które uniemożliwiają nadanie takiemu pismu biegu prawnego nie dojdzie do wszczęcia egzekucji.

Art. 796 kpc

§ 1. Wniosek o wszczęcie egzekucji składa się stosownie do właściwości sądowi lub komornikowi.

§ 2. W sprawach, które mogą być wszczęte z urzędu, egzekucja może być wszczęta z urzędu na żądanie sądu pierwszej instancji, który sprawę rozpoznawał, skierowane do właściwego sądu lub komornika.

§ 3. Egzekucja może być również wszczęta na żądanie uprawnionego organu.

Art.130 kpc

§ 1. Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym.

§ 1¹.Jeżeli pismo wniosła osoba zamieszkała lub mająca siedzibę za granicą, która nie ma w kraju przedstawiciela, przewodniczący wyznacza termin do poprawienia lub uzupełnienia pisma albo uiszczenia opłaty nie krótszy niż miesiąc.

§ 2. Po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu.

§ 3. Pismo poprawione lub uzupełnione w terminie wywołuje skutki od chwili jego wniesienia.

§ 4. Zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pozwu doręcza się tylko powodowi.

§ 5. Pisma procesowe sporządzone z naruszeniem art. 87¹ podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia braków, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Art.13 kpc

§ 1. Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.

§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

System polskich organów egzekucyjnych

Polski system organów egzekucyjnych w sprawach cywilnych, możemy określić mianem sądowo- egzekucyjny, ponieważ mamy do czynienia w ramach tego systemu z dwoma strukturalnie, organizacyjnie wyodrębnionymi organami egzekucyjnymi:

1. Sądem Rejonowym

2. Komornik

Właściwość funkcjonalna( pomiędzy tymi organami) została uregulowana w art.758kpc ( z okresu międzywojennego)

Art.758

Sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników.

Właściwość rzeczowa (pomiędzy tymi organami )została unormowana w art. 759§1kpc . Art.759 kpc

§ 1. Czynności egzekucyjne są wykonywane przez komorników z wyjątkiem czynności zastrzeżonych dla sądów.

§ 2. Sąd może z urzędu wydawać komornikowi zarządzenia zmierzające do zapewnienia należytego wykonania egzekucji oraz usuwać spostrzeżone uchybienia.

Ustawodawca przy określeniu właściwości tych organów posiłkuje się pojęciem czynności egzekucyjnej. W toku postępowania egzekucyjnego organy egzekucyjne podejmują czynności procesowe, ale dochodzi do wszczęcia i prowadzenia egzekucji, przy pomocy pojęcia czynności egzekucyjnych. Czynność organów (czynności postępowania egzekucyjnego)- wykonywane są przez komorników z wyjątkiem zastrzeżonych dla sądu ( zasadniczy organ egzekucyjny – Komornik). W 2009r. -czy można składać wnioski egzekucyjne za pomocą środków przekazu, na nośnikach danych- jest niedopuszczalne. Art. 759§1- nie pozostawia wątpliwości, że tym zasadniczym organem egzekucyjnym jest komornik, a tylko pewno czynności są zastrzeżone dla sądu.

Np. Egzekucja z nieruchomości należy do komornika, ale licytacja odbywa się pod nadzorem sędziego, a potem wszelkie już czynności egzekucyjne w postanowieniu o przesądzeniu nieruchomości, własności nieruchomości, o obligatoryjnym podziale sumy sporządza sąd.

Sad rejonowy, pełni dwojakiego rodzaju funkcję na gruncie naszego systemu prawa. Z jednej strony pełni funkcję organu egzekucyjnego ( w wypadkach wskazanych w ustawie), a z drugiej strony pełni funkcję sądu egzekucyjnego. Sądem egzekucyjnym jest zawsze sąd rejonowy przy którym działa komornik. Ten sąd sprawuje nadzór orzeczniczy nad czynnościami komornika – nadzór judykacyjny. Egzekucja sądowa jest najdalej idąca sankcją w sprawach cywilnych wiąże się ze stosowaniem środków przymusu musi być pod kontrolą sądu.

Komornik:

-stosuje środki przymusu,

- zarządza przeszukanie odzieży na dłużniku,

-otwarcie pomieszczeń itd.

Sąd rejonowy pełni dwojakiego rodzaju funkcje:

1. Organ egzekucyjny (wskazany w ustawie)

2. Funkcja sądu egzekucyjnego ( przy którym działa komornik)

3. Sprawuje nadzór orzeczniczy ( nadzór judykacyjny)- komornika

Egzekucja sądowa- jest najdalej idącą sankcją w sprawach cywilnych( w zastosowaniu środków przymusu).

Nadzór judykacyjny:

- sprawowany przez sąd na wniosek lub z urzędu

-sprawowany wtedy gdy skargi na czynności komornika wpływają

Nadzór na wniosek (na wzór judykacyjny, jest sprawowany w przypadku skargi na komornika lub zaniechane przez komornika czynności. Środkiem zaskarżenia tych czynności jest skarga na czynności komornika).

Nadzór z urzędu może sprawować w trybie art.759§2 kpc. Może wydawać z urzędu komornikowi zarządzenie zmierzające do należytego wykonania egzekucji oraz usunięcia spostrzeżonych uchybień. Jest to rola sądu egzekucyjnego.

Art.759

§ 1. Czynności egzekucyjne są wykonywane przez komorników z wyjątkiem czynności zastrzeżonych dla sądów.

§ 2. Sąd może z urzędu wydawać komornikowi zarządzenia zmierzające do zapewnienia należytego wykonania egzekucji oraz usuwać spostrzeżone uchybienia.

Art.8 ustawy o komornikach sadowych i egzekucji ( 29 VIII 1997r.)

• Prawo wierzyciela mogło być realizowane (tylko wyłącznie na obszarze właściwości sądy apelacyjnego. Od paru lat może być realizowane na terenie całego kraju z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości oraz tych sposobów do których odpowiednio stosujemy przepisy o egzekucji z nieruchomości) do wyboru komornika sądowego z wyjątkiem egzekucji nieruchomości z odpowiednim zastosowaniem przepisów egzekucji ruchomości. Np. wierzyciel ze Szczecina może wybrać sobie komornika z Rzeszowa do prowadzenia egzekucji we Wrocławiu, ale sąd egzekucyjny będzie każdorazowo sad rejonowy przy którym działa komornik – czyli sad rejonowy z Rzeczowa. Wierzyciel ma prawo wyboru komornika z całego kraju, ale tylko za zgodą komornika.

• Sąd rejonowy przy którym jest komornik

Art.8 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji

1. Wierzyciel ma prawo wyboru komornika w granicach właściwości sądu apelacyjnego.

2. Komornik działa na obszarze swojego rewiru komorniczego obejmującego część lub cały obszar właściwości sądu rejonowego lub kilku sądów rejonowych.

3. Komornik nie może odmówić przyjęcia wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, do którego przeprowadzenia jest właściwy.

4. Na pisemny wniosek wierzyciela komornik może prowadzić egzekucję na obszarze właściwości sądu apelacyjnego.

5. Komornik prowadzący egzekucję według wyboru wierzyciela zawiadomi o wszczęciu i zakończeniu egzekucji komornika, któremu sprawa przypadłaby zgodnie z właściwością lub podziałem czynności.

6. W razie podejmowania czynności, na żądanie wierzyciela poza rewirem komornika, kosztami obciąża się wierzyciela, niezależnie od przysługującego mu zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych. Na pokrycie kosztów wierzyciel wpłaca zaliczkę przed podjęciem czynności.

7. Przez koszty, o których mowa w ust. 6, rozumie się diety, zwrot za przejazdy, transporty specjalistyczne oraz koszty noclegów komornika.

8. Komornik, za zgodą wierzyciela, może przekazać całość lub część sprawy egzekucyjnej innemu komornikowi, jeżeli ten wyrazi na to zgodę. Przekazanie sprawy nie wpływa na wysokość opłat.

TK- uznał, że idzie to za daleko. Wierzyciel ma prawo wyboru komornika na terenie całego państwa za zgodą komornika.

Od nadzoru judykacyjnego należy odróżnić nadzór administracyjny nad komornikiem jako funkcjonariuszem publicznym (wg. art. 1 ustawy)działający przy sądzie rejonowym.

Art.1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji

Komornik sądowy, zwany dalej "komornikiem", jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym.

Polski system jest systemem sądowo- komorniczy.

Nadzór administracyjny sprawuje ( nad działalnością komornika jako funkcjonariusza publicznego, przy sądzie rejonowym):

1. Prezes sądu rejonowego ( przy którym działa komornik)

Prezes sądu rejonowego sprawuje nadzór administracyjny nad działalnością komornika, on został uregulowany w art. 3 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji

Art. 3. Ustawy -przedmiot nadzoru:

1. Ocena szybkości, sprawności i rzetelności postanowień komornika (bada czy nie mamy do czynienia z przewlekłością postępowania egzekucyjnego)

2. Kontrola prawidłowości i prowadzenia księgowości i rachunkowości kancelarii komorniczej;

3. Badanie kultury pracy komornika ( bada czy komornik przestrzega wyznaczonych terminów, czynności, czy przyjmuje interesantów, czy utrzymuje kancelarię na odpowiednim poziomie);

4. Prezes sądu zawiadamia sąd o potrzebie wydania komornikowi zarządzeń w trybie art. 759§2 kpc .

Ten nadzór nie może wkraczać w dziedziny zastrzeżone dla sądu rejonowego. Jeżeli prezes sądu przy którym działa komornik stwierdzi uchybienia, które kwalifikują się do nadzoru judykacyjnego to zawiadamia sąd o potrzebie wydania komornikowi stosownych zarządzeń na podstawie art. 759§2 kpc;

Art.3 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji

1. Przy wykonywaniu czynności komornik podlega tylko ustawom oraz orzeczeniom sądu.

2. Prezes sądu rejonowego, przy którym działa komornik, nadzoruje formalną poprawność jego działalności, a w szczególności:

  1)   szybkość, sprawność i rzetelność postępowania poprzez badanie, czy w konkretnych sprawach nie zachodzi nieuzasadniona przewlekłość w podejmowaniu czynności, przy czym nadzór nie może wkraczać w działania podlegające nadzorowi sądu,

  2)   prawidłowość prowadzenia biurowości i rachunkowości, z tym że nadzór nie może wkraczać w gospodarkę środkami przeznaczonymi na utrzymanie kancelarii komorniczej i finansowanie działalności egzekucyjnej,

  3)   kulturę pracy, w tym przestrzeganie wyznaczonych terminów czynności i przyjmowania interesantów oraz utrzymywanie kancelarii komorniczej na poziomie odpowiednim do godności urzędu i posiadanych środków.

3. W zakresie nadzoru, o którym mowa w ust. 2, prezes sądu rejonowego działa wyłącznie poprzez jednokrotną kontrolę przeprowadzoną w ciągu roku w kancelarii komornika sprawowaną osobiście lub przez wyznaczonego sędziego i przy pomocy księgowego oraz w ramach rozpatrywania skarg i zażaleń nie stanowiących przedmiotu rozpoznania sądu w trybie art. 767 Kodeksu postępowania cywilnego. Prezes sądu rejonowego uprawniony jest, w zakresie nadzoru, o którym mowa w ust. 2, do żądania od komornika stosownych wyjaśnień i wydawania zarządzeń, których nieprzestrzeganie może stanowić podstawę wszczęcia postępowania dyscyplinarnego.

1. Minister Sprawiedliwości ( nadzór zwierzchni).

Nadzór nad działalnością komorników i samorządu zawodowych art. 64 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji.

Art.64 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji

1. Nadzór zwierzchni nad działalnością komorników i działalnością samorządu komorniczego sprawuje Minister Sprawiedliwości. Nadzór ten nie może wkraczać w działania podlegające nadzorowi sądu.

2. Nadzór nad działalnością komorników sprawuje Minister Sprawiedliwości poprzez prezesów sądów apelacyjnych i sędziów-wizytatorów.

3. Minister Sprawiedliwości lub, z jego upoważnienia, prezes sądu apelacyjnego może zlecić sędziemu-wizytatorowi przeprowadzenie wizytacji w określonej kancelarii.

Potrzeba precyzyjnego posługiwania się pojęciami. Przymus stosowany przez te organy, nie sprawuje nadzoru, nadzór sprawuje przez wizytatorów, osoby od tego uprawnione. Nie może przekraczać, ani wkraczać w dziedziny sądu rejonowego. Minister Sprawiedliwości nie sprawuje nadzoru nad czynnościami komornika, bo nadzór sprawuje sąd rejonowy. Rzadko sprawuje ten nadzór osobiście, przeważnie prezesa sądu, przez wizytatorów, przez osoby do tego upoważnione.

1. Krajowa Rada Komornicza ( nadzór nad działalnością komorników niezależnie od nadzoru ministra sprawiedliwości, prezesa sądu . Przedmiotem jest: która jest naczelnym organem samorządu zawodowego komorników sądowych. Zasada szybkości, sprawności i rzetelności postanowień komornika. ) art. 65 ust.3 ustawy

Art.65 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji

1. Krajowa Rada Komornicza sprawuje nadzór nad komornikami niezależnie od nadzoru sprawowanego przez Ministra Sprawiedliwości i prezesów sądów.

2. Krajowa Rada Komornicza wyznacza komorników-wizytatorów spośród komorników, którzy są obowiązani dokonywać wizytacji w kancelariach danego okręgu. Wizytacja kancelarii powinna być przeprowadzona co najmniej raz w ciągu 3 lat.

3. Przedmiotem nadzoru, o którym mowa w ust. 1, jest terminowość, rzetelność i skuteczność postępowania egzekucyjnego.

4. Osoby powołane do sprawowania nadzoru nad działalnością komorników mają prawo wglądu w czynności komorników, mogą żądać wyjaśnień oraz w razie stwierdzenia uchybień mogą wystąpić do sądu o wydanie zarządzenia w trybie art. 759 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego.

Terminowość, rzetelność i skuteczność. Nie podlega nadzorowi przez prezesa i Ministra Sprawiedliwości.

Z prawa porównawczego pkt. widzenia w państwach członkowskich UE możemy wyróżnić następujące systemy organów:

• administracja organów egzekucyjnych spraw cywilnych i handlowych ( Finlandia, Szwecja), nie są to sądowe organy;

• system sądowo-administracyjny ( Republika Irlandii, Anglia),

• system sądowy ( Włochy, Austria)- prawo organów egzekucyjnych- sąd ( jest organem egzekucyjnym) posługuje się specjalnymi urzędnikami (egzekutorami). Scentralizowany system prowadzenia egzekucji.

Wykład VI 18.11.2010r.

Odpowiedzialność odszkodowawcza komornika sądowego

Ta odpowiedzialność państwa za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej jest skonkretyzowana przepisami kpc art.417 i nast. kc oraz art.23 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji ( przepis szczególny w stosunku do art.417kc.). Przytoczone artykuły są konkretyzacją art.77 Konstytucji ( każdy ma prawo do naprawienia szkody przez niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej). Jest to bardzo rygorystyczna odpowiedzialność komornika sądowego na podstawie powołanego przepisu. Bez względu czy komornik ponosi winę czy nie ponosi za szkodę wyrządzoną w związku z wykonywanymi przez niego czynnościami ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą.

Art.417 kc

§ 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

§ 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.

Art. 417¹. 

§ 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

§ 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

§ 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.

§ 4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.

Art. 417².

Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

Art.23 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji

1. Komornik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności.

2. Zastępca komornika ponosi odpowiedzialność jak komornik w zakresie czynności, które wykonywał.

Art.77 Konstytucji

1.Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.

2.Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.

Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej art.23 ustawy o komornikach sadowych i egzekucji:

1. Wyrządzenie przez komornika szkody, przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu przez komornika czynności ( czynności przez komornika nie tylko w charakterze organu egzekucyjnego, ale także szerzej jako funkcjonariusza publicznego);

Szkoda- uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych (majątkowych i prawnych). Może być majątkowa i niemajątkowa wyrządzona przez komornika. Komornik ponosi odpowiedzialność nie tylko za wyrządzoną szkodę (damnum emergens), ale także za utracone korzyści ( lucrum cesans). Szkoda niemajątkowa- naprawienie tej szkody to zadośćuczynienie tej szkody). Wystarczy naruszenie prawa materialnego lub procesowego, aby wchodziła w grę ta odpowiedzialność odszkodowawcza komornika sądowego.

Pojęcie naruszonego prawa, należy Rozumieć tak jak rozumiemy źródła prawa na mocy art.87 Konstytucji ( np. naruszenie ratyfikowanych umów). Naruszenie przez komornika norm ( zasad współżycia społecznego nie stanowi naruszenia prawa wg. Art.23 ustawy)

Art.87 Konstytucji

1.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

2.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

1. Istnienie związku przyczynowego pomiędzy niezgodnym z prawem działaniem komornika przy wykonywaniu czynności, a wyrządzoną szkodą ( art. 361 kpc- normalny związek przyczynowy).

Art. 361 kpc

Do postanowień stosuje się odpowiednio przepisy o wyrokach, jeżeli kodeks nie stanowi inaczej.

Dwie łącznie muszą zaistnieć, odpowiedzialność komornika sądowego. Pojawia się tu element winy. Ani wina, ani obowiązek nie jest tutaj przesłanką do zapobieżenia szkodzie.

Egzekucja sądowa jest aktem władzy państwowej. Z tego powodu SP ponosi solidarną odpowiedzialność z komornikiem, za szkodę wyrządzoną przez komornika. Oznacza to , ze poszkodowany może pozwać SP i komornika, tylko SP lub tylko komornika. Jeżeli pozwał tylko SP, to SP będzie dochodził swojego roszczenia regresowego od komornika. Ta odpowiedzialność jest odpowiedzialnością deliktową ( z tytułu czynu niedozwolonego). Roszczenie odszkodowawcze przedawnia się na zasadach przewidzianych w art.442¹§1 kc (przedawnia się z upływem lat 3, od dnia w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do naprawienia szkody. Jeżeli szkoda wynikła z przestępstw dokonanego przez komornika przedawnia się z upływem lat 20). Odpowiedzialność solidarna wówczas będzie się przedawniać w terminie lat 3 przewidzianych a art.443 kc. Odpowiedzialność odszkodowawcza, za szkody wyrządzone przez zatrudnianych przez komornika na podstawie umów o pracę, zlecenie , pracowników niezbędnych do prowadzenia kancelarii, pomocy, komornika odpowiada jak za działania własne. Komornik jest organem pomocniczym ( wg. kpp jest pracodawcą, a wg. kpk jest funkcjonariuszem) art.36 ust. 3 ustawy. SP nie odpowiada za działania tych osób nie odpowiada za zobowiązania komornika wynikające z zatrudnienia tych osób. Wprowadzono obowiązek ubezpieczenia się komornika za szkody , które mogą być wyrządzone w związku z wykonywaną przez niego czynnościami.

Art.442¹ kc

§ 1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

§ 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

§ 3. W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

§ 4. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.

Art.443 kc

Okoliczność, że działanie lub zaniechanie, z którego szkoda wynikła, stanowiło niewykonanie lub nienależyte wykonanie istniejącego uprzednio zobowiązania, nie wyłącza roszczenia o naprawienie szkody z tytułu czynu niedozwolonego, chyba że z treści istniejącego uprzednio zobowiązania wynika co innego.

Art.36 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji

1. Komornik zatrudnia na podstawie umów: o pracę, o dzieło lub zlecenia pracowników oraz inne osoby niezbędne do obsługi kancelarii, a także ochrony i pomocy w czynnościach w terenie.

2. Komornik zatrudnia aplikantów komorniczych zgodnie art. 29 ust. 2 i asesorów komorniczych zgodnie z art. 32 ust. 2.

3. Za działania osób wymienionych w ust. 1 i 2 związane z postępowaniem egzekucyjnym komornik odpowiada jak za działania własne.

4. Skarb Państwa nie odpowiada za zobowiązania komornika wynikające z zatrudnienia osób, o których mowa w ust. 1 i 2, oraz kosztów jego działalności.

Drugim rodzajem odpowiedzialności odszkodowawczej jest odpowiedzialność wynikająca za ujawnienie tajemnicy bankowej lub tajemnicy skarbowej , wykorzystanie jej niezgodnie z przeznaczeniem- art.2 ( ten przepis jest przepisem szczególnym do art.23 ustawy).

Art.2 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji

1. Komornik wykonuje czynności egzekucyjne w sprawach cywilnych oraz inne czynności przekazane na podstawie odrębnych przepisów.

2. Komornik pełni czynności osobiście, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach prawa.

3. Komornikom powierza się w szczególności następujące zadania:

  1)   wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz o zabezpieczenie roszczeń,

  2)   wykonywanie innych tytułów wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych przepisów,

  3)   sporządzanie protokołu stanu faktycznego przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia na zarządzenie sądu lub prokuratora.

4. Komornik, poza zadaniami określonymi w ust. 3, ma prawo:

  1)   doręczania zawiadomień sądowych, obwieszczeń, protestów i zażaleń oraz innych dokumentów za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty,

  2)   na wniosek organizatora licytacji - sprawowania urzędowego nadzoru nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami, z przybiciem najniższej lub najwyższej oferty.

Jeżeli komornik naruszył by prawo europejskie ponosił by z tego tytułu odpowiedzialność odszkodowawczą, po spełnieniu przesłanek.

d) postępowanie upadłościowe

Postępowanie upadłościowe

Jest obecnie uregulowane przepisami z dnia 28 lutego 2003 roku prawo upadłościowe i naprawcze ( weszła w życie 1 X 2003 r. zastąpiła 2 rozporządzenia prezydenta RP. Po pierwsze rozporządzenia z dnia 24 X 1934 r. prawo upadłościowe, a po drugie 24 X 1934 r. prawo o postępowaniu układowym). Normy prawne zawarte w tej ustawie mają charakter trojaki :

1. Normy prawa cywilnego- materialnego ( np. o zdolności upadłościowej, podstawach ogłoszenia upadłości , czy skutkach prawnych upadłości);

2. Normy prawno-karne ( prawa karnego materialnego –w dwóch art.- w art.522 i art.523 tej ustawy);

3. Normy prawa procesowego ( normy prawa postępowania cywilnego).

Art. 522 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze

1.Kto będąc dłużnikiem albo osobą uprawnioną do reprezentowania dłużnika, który

jest osobą prawną lub spółką handlową niemającą osobowości prawnej, podaje

we wniosku o ogłoszeniu upadłości albo w oświadczeniu o wszczęciu postępowania

naprawczego nieprawdziwe dane

– podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

2. Tej samej karze podlega, kto będąc dłużnikiem lub osobą uprawnioną do reprezentowania

dłużnika, który jest osobą prawną lub spółką handlową niemającą

osobowości prawnej, w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości albo

w postępowaniu naprawczym podaje sądowi nieprawdziwe informacje co do

stanu majątku dłużnika.

Art. 523 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze

1.Kto będąc upadłym albo osobą uprawnioną do reprezentowania upadłego, który

jest osobą prawną lub spółką handlową niemającą osobowości prawnej, nie wydaje

syndykowi całego majątku wchodzącego do masy upadłości, ksiąg rachunkowych

lub innych dokumentów dotyczących jego majątku

– podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

2. Tej samej karze podlega, kto będąc upadłym albo osobą uprawnioną do reprezentowania

upadłego, który jest osobą prawną lub spółką handlową niemającą osobowości

prawnej, nie udziela syndykowi lub sędziemu-komisarzowi informacji

dotyczących majątku upadłego.

Postępowanie upadłościowe jest postępowaniem sądowych. W ramach tej ustawy uregulowano 3 rodzaje postępowań:

1. Postępowanie upadłościowe ( charakter sądowy)

2. Postępowanie naprawcze ( charakter pozasądowy)

3. Postępowanie w sprawach orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej ( charakter sądowy)

Postępowanie upadłościowe ( nie jest jednolite, jest wew. zróżnicowane):

1. Ogólne postępowanie upadłościowe

2. Odrębne postępowanie upadłościowe

3. Międzynarodowe postępowanie upadłościowe

Struktura ( budowa ) postępowania upadłościowego ( oparte w dużej mierze na postępowaniu cywilnym). Zasadą jest ogólne postępowanie upadłościowe.

Postępowanie odrębne upadłościowe:

1. Wszczęte po śmierci upadłego dłużnika

2. Postępowanie wobec banków ( w ramach tego postępowania doszło do wew. zróżnicowania tej regulacji, wobec banku. Wstępnie ustawodawca uregulował postępowanie upadłościowe wobec banków hipotecznych, postępowanie upadłościowe wobec zagranicznych banków- instytucji kredytowych banków, postępowanie instytucji banków krajowych prowadzących działalność zagraniczną) – nie jest wew. jednolite.

3. Postępowanie upadłościowe wobec zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji (jako przedmiot postępowanie upadłościowe wobec zakładów ubezpieczeń, po nowelizacji nastąpiła zmiana nazwy).

W ramach tego jednego postępowania wyodrębnił:

• Postępowanie upadłościowe wobec mających siedzibę w państwach członkowskich UE lub państwach członkowskich europejskiego porozumienia o wolny handlu (EFTA) – strona umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym zakładów ubezpieczeń i ich oddziałów.

1. Postępowanie upadłościowe wobec emitentów obligacji,

2. Postępowanie wobec osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej (chodzi tutaj o postępowanie upadłości konsumenckiej. Wchodzi w grę kiedy ta niewypłacalność osób trzecich powstała w skutek wyjątkowych i niezależnych okoliczności od tych osób. Stąd niewielkie jest znaczenie tej upadłości).

Z innego pkt. widzenia należy wyróżnić :

1. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości,

2. Postępowanie prowadzone już po ogłoszeniu upadłości ( określane mianem właściwego postępowania upadłościowego). W tym postępowaniu chodzi o wykonanie tego orzeczenia wydanego przez sąd o orzeczeniu upadłości.

Upadłość- jest takim szczególnego rodzaju przymusowym wykonaniem zobowiązań dłużnika wobec jego wierzycieli.

Postępowanie upadłościowe- jest sposobem przeprowadzenia upadłości.

• Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości ma charakter rozpoznawczy. Zarówno to postępowanie zwykłe jak i postępowanie odrębne upadłościowe .

W ramach tego postępowania należy wyróżnić postępowanie:

1. Postępowanie w przedmiocie upadłości ( kognicyjne, rozpoznawcze. Chodzi o ustalenie dwóch zasadniczych kwestii:

-ustalenie zdolności upadłościowej dłużnika,

-ustalenie czy istnieją podstawy do ogłoszenia upadłości.

Zdolność upadłościowa- możemy określić jako przymiot prawny jakiegoś podmiotu, który umożliwia ogłoszenie upadłości tego podmiotu. Nie każdego dłużnika sąd może ogłosić upadłość. Dłużnik musi posiadać przewidziany prawem przymiot, który czyni dopuszczalnym ogłoszenie upadłości.

Kto posiada ową zdolność :

• Przedsiębiorcy ( Przedsiębiorca- na gruncie obowiązującego prawa upadłościowego i naprawczego następuje odesłanie do kpc. Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej. Taki podmiot prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą lub prawną. Zasada jest taka, że zdolność upadlościową posiadają przedsiębiorcy, chyba, ze ustawa stanowi inaczej). Zasadniczo oraz inne podmioty.

• Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością;

• Spółki akcyjne nie prowadzące działalności gospodarczej, nie mieszczący się w definicji przedsiębiorcy wg. kpc.

• Wspólnicy osobowych spółek handlowych ponoszących odpowiedzialność bez ograniczenia całym swoim majątkiem.

• Wspólnicy spółki partnerskiej.

Nie posiada owej zdolności ( nie można ogłosić upadłości):

• Skarb Państwa,

• Jednostki samorządu terytorialnego ( art.6 prawa upadłościowego)

• Publicznych samodzielnych zakładów opieki publicznej,

• Osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne, uczelnie ( publiczne, niepubliczne),

• Instytucje i osoby prawne utworzone w drodze ustawy, chyba, ze ustawa stanowi inaczej.

Można na warunkach określonych w ustawie ogłosić upadłość w przypadku:

-śmierci przedsiębiorcy ( art.7 prawo upadłościowe i naprawcze)

- wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru (art.8 prawa upadłościowego i naprawczego)

Art.8 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze

Można żądać ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, która była przedsiębiorcą,

także po zaprzestaniu prowadzenia przez nią działalności gospodarczej, jeżeli od

dnia wykreślenia z właściwego rejestru nie upłynął rok.

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do osób, które przestały być wspólnikami

osobowych spółek handlowych.

-upadłość osoby fizycznej niewpisanej do rejestru

Charakter prawny zdolności upadłościowej:

• przesłanka materialna czy procesowa?

Zdolność sądowa- zdolność danego podmiotu do bycia stroną w ogólności czy bycia uczestnikiem postępowania w ogólności. Natomiast uprawnienie do udziału w konkretnym procesie określamy mianem legitymacji procesowej.

Legitymacja procesowa- przesłanka merytoryczna, materialno-prawna i jej brak skutkuje oddaleniem powództwa.

Jeżeli strona nie ma zdolności sądowej i bark nie został usunięty to z mocy art. 199 kpc następuje odrzucenie pozwu.

Art.199 kpc

§ 1. Sąd odrzuci pozew:

  1)   jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;

  2)   jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona;

  3)   jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

  4)   (uchylony).

§ 2. Z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej powoda i niedziałania przedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwiającego jej działanie, sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy brak nie będzie uzupełniony zgodnie z przepisami kodeksu.

§ 3. Odrzucenie pozwu może nastąpić na posiedzeniu niejawnym.

Jeżeli przyjmiemy, że zdolność upadłościowa jest przesłanką merytoryczną, materialno-prawną to brak zdolności będzie skutkować oddaleniem przez sąd wniosku o ogłoszenie upadłości. Jeżeli przyjmiemy, że jest to szczególnego rodzaju przypadek zdolności- zdolności upadłościowej- jej brak musi skutkować odrzucenie pozwu. Więcej argumentów przemawia na rzecz nietrafności tezy, że zdolność upadłościowa wraz z tymi wyłączeniami jest przesłanką materialno prawna, merytoryczną. Bark zdolności upadłościowych dłużnika w postępowaniu upadłościowym skutkować będzie oddaleniem przez sąd wniosku o ogłoszenie upadłości.

1. Właściwe postępowanie upadłościowe

Ustalenie przez sąd podstaw upadłości ( podstawy – przewidziane prawem okoliczności uzasadniające ogłoszenie przez sąd gospodarczy upadłości). Dwie podstaw ogłoszenia upadłości :

1. Niewypłacalność dłużnika ( art.11 ust.1 prawa upadłościowego i naprawczego- jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych). Wysokość nie ma znaczenia. Zaprzestanie przez dłużnika płacenia swoich długów.

2. Nadmierne zadłużenie dłużnika ( ta podstawa wchodzi tylko w grę gdy dłużnik jest osobą prawną, albo jednostką organizacyjną, której ustawa przyznaje osobowość prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy gdy jego zobowiązania przekracza wartość jego majątku, nawet wtedy gdy nadal wykonuje swoje zobowiązanie).

Art.11 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze

1.Dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych

zobowiązań pieniężnych.

2. Dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą

osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa

się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość

jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.

Wykład VII 25.11.2011r.

Postępowanie upadłościowe

( ma charakter sądowy)

Zdolność upadłościowa – umożliwia sądowi ogłoszenie upadłości, jest to przesłanka merytoryczna.

Mechanizm korygujący- art. 12 prawa upadłościowego i naprawczego

Art.12 prawa upadłościowego i naprawczego

1.Sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli opóźnienie w wykonaniu

zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań

nie przekracza 10 % wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli niewykonanie zobowiązań ma charakter

trwały albo gdy oddalenie wniosku może spowodować pokrzywdzenie wierzycieli.

3. Oddalając wniosek o ogłoszenie upadłości sąd na wniosek dłużnika może zezwolić

na wszczęcie przez dłużnika postępowania naprawczego, jeżeli nie ma przeszkód

określonych w art. 492 ust. 3.

Sądem powołanym do wydania orzeczenia jest sąd rejonowy- działa jako sąd gospodarczy. To są nazwy jednostek organizacyjnym. Sąd orzeka w formie postanowienia, w gruncie rzeczy jest postanowieniem merytorycznym co do istoty sprawy.

Układ- szczególnego rodzaju ugoda (sądowa) zawarta pod kontrolą sądu. W wyniku układy wierzyciele zostaną wyższym stopniu zaspokojeni niż w wyniku ogłoszenia upadłości. Sąd orzeka o ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia przez dłużnika układu. Sąd zadowala się uprawdopodobnieniem.

Gdy brak jest podstaw do ogłoszenia upadłości, to sąd ogłasza upadłość obejmującą likwidację majątku dłużnika.

Istnieje możliwość zmiany sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego. Sąd może zmienić sposób prowadzenia postępowania upadłościowego, obejmującego likwidację majątku dłużnika na postępowanie z możliwością zawarcia układu, jeżeli podstawy przeprowadzenia takiego posterowania ujawniły się po ogłoszeniu upadłości. Może dojść do transformacji tego sposobu prowadzenia postępowania obejmującego majątku dłużnika, o ile podstawy ujawniły się po ogłoszeniu upadłości.

I odwrotnie, jeżeli te okoliczności ujawniły się w toku tego postępowania. Te postanowienia sądu powinny być opublikowane w monitorze sądowym i gospodarczym. Na takie postanowienie upadłościowe o zmianie sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego przysługuje zażalenie. Zażalenie przysługuje tylko i wyłaz cnie dłużnikowi. Na postanowienie o oddaleniu tego wniosku o ogłoszenie upadłości przysługuje tylko wnioskodawcy. Jeżeli została ogłoszone, nie mają interesu prawnego wierzyciele, bo ich interesy są chronione w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości. Data ogłoszenia upadłości jest data wydania postanowienia ogłoszeniu upadłości. Należy w dzienniku o zasięgu lokalnym i monitorze polskim. Takie postanowienie wywiera szereg skutków prawnych np. co do majątku dłużnika.

Skutki procesowe ogłoszenia upadłości:

• Postępowanie egzekucyjne ( sądowe i administracyjne, dotyczące wierzytelności, podlegające zgłoszeniu do masy upadłości, wszczęte przed ogłoszeniem upadłości ulega takie postępowanie z mocy samego prawa zawieszeniu z dniem ogłoszenia upadłości. Z chwilą uprawomocnione się takiego postanowienia takie ulegają umorzeniu. Niedopuszczalne jest wszczęcie i prowadzenia egzekucji z masy upadłości. Jeżeli doszło do ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację masy upadłości, likwidację majątku dłużnika, to powołuje się syndykat masy upadłościowej. Jeżeli doszło do ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu to powołuje się nadzorcę sądowego, ale tylko wówczas gdy nie odebrano upadłemu zarządu jego majątku. Jeżeli ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu, ale odebrano upadłemu zarząd majątku powołuje się nadzorcę sądowego. Sędzia komisarz kieruje tokiem postępowania sprawuje nadzór nad czynnościami syndyka, zarządcy, oraz nadzorcy sądowego. Sędzia komisarz oznacza czynności, którym zarządcy, syndykowi, nadzorcy nie wolno podejmować bez zgody wierzycieli. Organem upadłościowym jest sąd upadłościowy) .

Po ogłoszeniu upadłości toczy się postanowienie właściwe upadłościowe, chodzi o wykonanie postanowienia sądu o upadłości.

e) międzynarodowe postępowanie cywilne

Międzynarodowe postępowanie cywilne

Jest takim krajowym postępowaniem cywilnym z elementem międzynarodowym ( elementem zagranicznym, kiedyś element cudzoziemskim). Wiąże to krajowe postępowanie cywilne z obszarem innego jeszcze państwa - element międzynarodowy wiąże.

Element ( może mieć trojaki charakter):

1. Czysto podmiotowy ( wiążący sprawę cywilną z obszarem innego państwa np. obywatel państwa obcego lub zagraniczna osoba prawna).

2. Przedmiotowy ( wchodzi w grę kiedy przedmiot sporu znajduje się poza granicami naszego państwa. W Polsce prowadzony jest postępowanie cywilne w sprawie, w której przedmiot sporu znajduje się poza granicami naszego kraju, kiedy sąd lub organ naszego państwa zwróci się do sądu polskiego o udzielenie pomocy prawnej. To jest postępowanie krajowe).

3. Tylko procesowy (Zasadnicze źródło międzynarodowego postępowania –rozdział IV postępowania cywilnego. Tym międzynarodowym postępowaniu obowiązuje zasada priorytetu umowy międzynarodowej ( wynika z Konstytucji)- oznacza, ze przepisów rozdziału IV kpc nie stosuje się kiedy umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną stanowi inaczej).

Międzynarodowe postępowanie cywilne może toczyć się w ramach międzynarodowego postępowanie cywilnego, międzynarodowego postępowania nieprocesowego, międzynarodowego postępowania zabezpieczającego, międzynarodowego postępowania egzekucyjnego. Są dwa postępowania, które nie mają swojego odpowiednika :

-postępowanie o ustalenie czy orzeczenie sądu państwa obcego podlega lub nie podlega uznaniu

-postępowanie w sprawach pozbawionych elementu międzynarodowego jest postępowaniem o stwierdzenie wykonalności

Te wszystkie postępowania w kodeksie nie powinny nosić nazwy postępowania, ale prawo postępowania cywilnego, gdyby rozdział IV nazywał się prawo międzynarodowego postępowania cywilnego.

Przedmiotem regulacji jest proces cywilny, postępowanie egzekucyjne.

Jurysdykcja krajowa

art.1097 i następne kpc – brak definicji legalnej; charakterystyczne dla MPC

art.1097

§ 1. Jurysdykcja krajowa istniejąca w chwili wszczęcia postępowania trwa nadal, choćby jej podstawy odpadły w toku postępowania.

§ 2. Sąd nie może uznać, że brak jest jurysdykcji krajowej, jeżeli jej podstawy powstały w toku postępowania.

Jurysdykcja krajowa- Oznacza właściwość sądów danego państwa do rozpoznawania spraw cywilnych z elementem międzynarodowym. Dodatnia ( musi istnieć w chwili wszczęcia postępowania, bezwzględna przesłanka ( ponieważ jej naruszenie skutkuje nieważnością postępowania -art.1099 kpc).

Art.1099 kpc

§1 Brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca pozew albo wniosek, z zastrzeżeniem art.1104§2 lub art.1105§5.

§2. Brak jurysdykcji krajowej stanowi przyczynę nieważności postępowania.

Odrzucenie pozwu, czy wniosku następuje w drodze postanowienia, bo zamyka drogę do wydania wyroku. Zaskarżalne jest na moc art.394§1 w związku z art.13 §2 kpc, zaskarżalne w drodze zażalenia.

Art.394 kpc

§ 1. Zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, a ponadto na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest:

  1)    zwrot pozwu, odmowa odrzucenia pozwu, przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie,

  2)   odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie;

  3)   oddalenie opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego oraz niedopuszczenie interwenienta do udziału w sprawie wskutek uwzględnienia opozycji;

  4)   rygor natychmiastowej wykonalności;

  4¹)  wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnięcia skargi o wznowienie postępowania;

4²)  stwierdzenie prawomocności orzeczenia,

  5)   skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia,

  6)   zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania;

  7)   odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia;

  8)   sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa;

  9)   określenie zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, wymiar opłaty, zwrot opłaty lub zaliczki, obciążenie kosztami sądowymi, jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy, koszty przyznane w nakazie zapłaty oraz wynagrodzenie biegłego,

  10)  oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego;

10¹)zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem;

  11)  odrzucenie zażalenia;

12)   odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego.

§ 2. Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się od doręczenia postanowienia, a gdy strona nie zażądała w terminie przepisanym doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie - od ogłoszenia postanowienia.

§ 3. Zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów.

Sąd polski każdorazowo musi zbadać jurysdykcję krajową przy rozpatrywaniu sprawy cywilnej z elementem międzynarodowym. Jeśli występuję brak jurysdykcji krajowej sąd powinien pozew odrzucić na mocy 1099, który jest lex specialis w stosunku do 199 KPC. W postępowaniu nieprocesowym sąd odrzuci wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego. Tak jest w przypadku pierwotnego braku jurysdykcji krajowej. W przypadku pierwotnego braku jurysdykcji krajowej , w razie braku następczego – następuje umorzenie postępowania.

Ustawodawca najpierw wyodrębnił w ramach księgi I cz. 4 KPC przepisy ogólne o jurysdykcji krajowej, następnie przepisy łączne dla jurysdykcji krajowej w postępowaniu procesowym i nieprocesowym, potem przepisy o jurysdykcji krajowej w procesie, potem o jurysdykcji krajowej w postępowaniu nieprocesowym i przepisy o zwolnieniu spod jurysdykcji krajowej. Niemniej wiodącą zasadą jest zasada priorytetu umowy międzynarodowej (1096 KPC plus Konstytucja RP). Trzeba więc ustalić czy z danym państwem nie zawarto umowy dwu lub wielostronnej, bo wyłączają one przepisy KPC.

Art. 379 kpc kwalifikowany skutek naruszenia, nieważność, sąd uwzględnia z urzędu

Art. 199 brak jurysdykcji z urzędu i odrzuceniu w formie postanowienie kończącego postępowania podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia.

Art.199 kpc

§ 1. Sąd odrzuci pozew:

  1)   jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;

  2)   jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona;

  3)   jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

  4)   (uchylony).

Wykład VIII 2.12.2010r.

Krajowe postępowanie cywilne.

Charakterystyka międzynarodowego postępowania cywilnego:

- krajowe post. w sprawach cywilnych z elementem międzynarodowym ( zagranicznym, cudzoziemców)- charakter tego elementu.

-międzypaństwowe postępowanie

- postępowanie zabezpieczające,

-postępowanie egzekucyjne.

Postępowanie delibacyjne ( dziś ma charakter fakultatywny, orzeczenie o ustalenie czy sądu podlega, albo nie podlega uznaniu)

Jurysdykcja krajowa, a perpetuatio intinionis

MPC:

- zasada priorytetu umowy ( zasada wiodąca. Kiedyś w przepisie wiodąca. – Teraz z konstytucji)

- lex fori procesualis

Fakultatywne postępowanie-toczy się przed sądem okręgowym w przedmiocie ustalenia czy orzeczenie sądu państwa obcego podlega lub nie podlega uznaniu. Konsekwencja zasadniczej zmiany przepisu uznawania orzeczeń sądów państwowych. Mam na celu ustalenie czy to orzeczenie sądu państwa obcego podlega uznaniu. Przesłanki negatywne uznania sądu art.1146 ( podstawowo zasady porządku prawnego narusza).

Te rozwiązania art.1145 (odnoszą się do innych organów, niż sądowe)

Europejskie prawo międzynarodowe

-Stanowi zbliżenie do standardu międzynarodowego. Stanowi powtórzenie do prawa europejskiego.

Zasada zaufania

Wykonalność orzeczeń sądów państw obcych – nie ma charakter fakultatywnego

-odnosi się do rozstrzygnięć orzeczeń państw obcych i innych organów i umów zawartych przed tymi sadami i organami lub przez nie zatwierdzonych. Może być na warunkach przewidzianych przez prawo, w Polsce na warunkach egzekucji sądowej. W przepisach KPC i MPC .

Orzeczenia sądów państw obcych w sprawach cywilnych o ile nadają się do wykonania w drodze egzekucji sądowej to stają się tytułami wykonawczymi po stwierdzeniu ich wykonalności przez sąd polski. To rozwiązanie nawiązuje do kanonu – kpc przyjęty przez ustawodawcę , te orzeczenie które charakteryzują się zdawnością realizacyjna w drodze egzekucji, mogą być realizowane przy pomocy środków przymusu państwowego w celu spełnienia świadczenia.

Te które nie nadają się do wykonania w drodze egzekucji wywołują inne skutki prawne poza wykonalnością tego orzeczenia – skuteczność orzeczenia.

Do chwili wejścia IV części kpc ( skuteczności i wykonalności podział). Tej zasady państwo już nie respektuje.

Postępowanie o uznanie zagranicznego orzeczenia( przedmiotem uznania są orzeczenia które nadają się do wykonania w drodze egzekucji i te, które się nie nadają do wykonania.)

Postępowanie o stwierdzenie wykonalności ( przedmiotem takiego postępowania jest: orzeczenie, które nadaje się do wykonania w drodze egzekucji) -np. orzeczenia niemajątkowe w sprawach z zakresu pr. Rodzinnego ( orzeczenie przez sąd separacji)- te wyroki są przedmiotem uznania. Następuje wtedy, gdy orzeczenie jest wykonalne w państwie z którego to orzeczenie pochodzi i nie istnieją takie przeszkody z art.1156kpc.

Art.1156 kpc

Sądom polskim przysługuje jurysdykcja krajowa w sprawach uregulowanych przepisami niniejszej części, jeżeli miejsce postępowania przed sądem polubownym znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Sądom polskim przysługuje jurysdykcja krajowa także wtedy, gdy przepisy niniejszej części przewidują czynności sądu w związku z postępowaniem przed sądem polubownym, którego miejsce znajduje się poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej albo nie jest oznaczone.

Stwierdzenie wykonalności następuje poprzez dodanie temu orzeczenia sądu państwa obcego klauzuli wykonalności w świetle art.804 kpc- postawą do wszczęcia i prowadzenia egzekucji jest tytuł wykonawczy chyba, ze ustawa stanowi inaczej. Tytuł wykonawczy składa się z tytułu egzekucyjnego i klauzuli wykonalności. Z chwilą stwierdzenie wykonalności poprzez nadanie temu orzeczeniu państwa obcego klauzuli wykonalności mamy do czynienia z podstawa do wszczęcia i prowadzenia egzekucji. Poprzez nadanie temu orzeczenia państwa – klauzuli wykonalności. Poprzez to nadanie następuje stwierdzenie wykonalności, od tego momentu te orzeczenia sądu państwa obcego Mają się w Polsce tytułami wykonawczymi.

Art.804 kpc

Organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym.

Postępowanie przed sadem okresowym wszczynane na wniosek wierzyciela ( wierzyciel i dłużnik) do wniosku należy dołączyć dokumenty o którym mówi wnioskodawca w artykule 1147kpc. To postanowienie jest postanowieniem merytorycznym.

Art.1147 kpc

§ 1. Z wnioskiem o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny.

§ 2. Do wniosku o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego wnioskodawca powinien dołączyć oprócz urzędowego odpisu wyroku uwierzytelniony przekład tegoż na język polski oraz stwierdzenie, że orzeczenie jest prawomocne; gdy zaś wyrok jest zaoczny, nadto zaświadczenie, że wezwanie zostało pozwanemu należycie doręczone.

Art.1153¹ kpc – wykonalność orzeczeń sądów państw członkowskich UE ugód zawartych przed takimi sądami.

Art. 1153¹ kpc

Orzeczenia sądów państw członkowskich Unii Europejskiej, ugody zawarte przed takimi sądami lub zatwierdzone przez takie sądy oraz dokumenty urzędowe sporządzone w państwach członkowskich Unii Europejskiej, opatrzone w tych państwach zaświadczeniem europejskiego tytułu egzekucyjnego, są tytułami egzekucyjnymi i podlegają wykonaniu w Polsce po nadaniu klauzuli wykonalności.

Postępowania pozasądowe (patrz podział na postepowanie sądowe i pozasądowe II wykład)

1. Postępowanie przed sądami polubownymi.

Sądy arbitrażowe ( sądy prywatne, niepaństwowe, powołane do rozstrzygnięcia sporu o prawo, alternatywny sposób rozwiązywania sporów).Ta instytucja pojawiła się w prawie rzymskim, dopiero w czasach republika zaczęto wypierać tego sądownictwa przez sądy państwowe. Ostatecznie nastąpiło to w czasach Dioklecjana. Ta instytucja przetrwała średniowiecze. W tym okresie wyroki sądu nie były zrównane z wyrokami sadów państwowych. W Polsce nasze społeczeństwo w szerokim zakresie z tego sądownictwa korzystało w okresie zaborczym. Ta instytucja występowała wtedy pod nazwą – jednania. W końcu XIX wieku, w okresie międzywojennym rozwój sądów arbitrażowych. Stały się alternatywą dla sądów państwowych. Po II wojnie światowej przepisy o sądownictwie polubownym pozostały w kodeksie. Rola i znaczenie tego sądownictwa były minimalne, wynikało to z przyczyn politycznych. Wszystkie sądy polubowne stałe i niestałe szacuje się ok.2600, najważniejszy sąd polubowny w Polsce w Warszawie. To postępowanie jest szybsze i tańsze. Sądy polubowne nie są organami wymiaru sprawiedliwości. Organami wymiaru sprawiedliwości są tylko sądy państwowe. Władzę sądowniczą w Polsce sprawują sądy polskie i trybunały. Sądy polubowne ( wyjątek od wymiaru sprawiedliwości – dominuje pogląd, ze nie stanowi wyłomu, bo sądy sprawują nadzór nad działalnością sądów polubownych.

Dwa rodzaje sądów polubownych:

-sądy stałe ( polubowne, przewidziane na podst. statutów i regulaminów poszczególnych organizacji, związków i stowarzyszeń. Niewątpliwie przykładem jest: sąd arbitrażowy przy krajowej izbie gospodarczej w Warszawie, sąd polubowny związków banków polskich, przy bankach polskich, sąd arbitrażowy dla spraw żeglugi morskiej i śródlądowej w Gdyni, sąd polubowny przy federacji wełny w Gdyni, sąd polubowny przy izbie bawełny Gdyni, sądy , które działają przy izbach przemysłowych i gospodarczych w Polsce). Zakres, ( co można poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego) można poddawać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, jeśli ustawa nie stanowi inaczej :

1. Sprawy majątkowe

2. Spory o sprawy niemajątkowe mogące być przedmiotem ugody z wyjątkiem sporów o alimenty

Na tle tego zakresu, określonego w art.1157 kpc, pojawia się wątpliwość interpretacyjna. Czy tylko wyłaz cnie spory o sprawy majątkowe, czy odnosi się do sporów o prawa majątkowe i o prawa niemajątkowe. Większość argumentów przemawia za trafnością tezy, że to ograniczenie sporów mogących być przedmiotem spraw o prawa majątkowe. To ograniczenie odnosi się zarówno do sporów o prawa majątkowe jak i o prawa niemajątkowe.

Art.1157 kpc

Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory o prawa majątkowe lub spory o prawa niemajątkowe - mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty.

Umowa stron o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego - zapis na sąd polubowny ( nazwa ta nawiązuje do dawnej terminologii prawa polskiego, została przyjęta w 1932 r. w KPC )- art.1161§1 kpc.

Art.1161 kpc

§ 1. Poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wymaga umowy stron, w której należy wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć (zapis na sąd polubowny).

§ 2. Bezskuteczne są postanowienia zapisu na sąd polubowny naruszające zasadę równości stron, w szczególności uprawniające tylko jedną stronę do wytoczenia powództwa przed sądem polubownym przewidzianym w zapisie albo przed sądem.

§ 3. Zapis na sąd polubowny może wskazywać stały sąd polubowny jako właściwy do rozstrzygnięcia sporu. Jeżeli strony nie postanowiły inaczej, wiąże je regulamin stałego sądu polubownego obowiązujący w dacie zawarcia zapisu na sąd polubowny.

Zapis na sąd polubowny- jest umową stron o rozstrzygnięcie sporu. Strony muszą wskazać przedmiot sporu.

Jeżeli może wyniknąć z określonego stosunku prawnego ( przedmiot sporu) to wtedy mówimy o klauzuli kompromisarskiej ( klauzula arbitrażowa). Jeżeli jest sporządzona odrębna umowa od umowy materialno-prawnej w myśli o zapisie na sad polubowny. Jeżeli to poddanie wynika z klauzuli zawartej w umowie materialno-prawnej, to wtedy mówimy o klauzuli kompromisarskiej.

W taki zapisie na sąd polubowny trzeba respektować zasadę równości stron ( naczelna zasada postępowania, art.32 Konstytucji). Te postanowienia zapisu na sąd polubowny, które naruszałyby tą zasadę równości stron są bezskuteczne. Niedopuszczalna jest sytuacja w której tylko jedna strona jest uprawniona do wytoczenia powództwa przed sadem polubownym na warunkach przewidzianych zapisie.

Wymogi zapisu na sąd polubowny ustawodawca precyzuje. Obowiązuje forma pisemna (obligatoryjna). Te wymagania formy pisemnej są spełnione gdy taki zapis został wymieniany w pismach lub oświadczeniach porozumiewania się na odległość , pod warunkiem, ze zezwalają na utrwalenie tego zapisu. Można sporządzić taki zapis mimo, że spór nie wynikł jeszcze ze stosunku prawnego, ale każdorazowo trzeba wskazać ten stosunek. Sprawy z zakresu prawa pracy może być sporządzony tylko i wyłącznie zapis na sąd polubowny zawierający spory z tego zakresu może być sporządzony tylko po powstaniu sporu.

Występują w sądzie polubownym arbitraże i super arbitraż ( przewodniczący). Strony się mogą określić liczbę arbitrów, jeżeli tego nie uczyniły, będzie skład trzech arbitrów.

Arbitrem może zostać:

-art.1170§1 kpc ( o ile ma pełną zdolność do czynności prawnych)

Art.1170 kpc

§ 1. Arbitrem może być osoba fizyczna bez względu na obywatelstwo, mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

§ 2. Arbitrem nie może być sędzia państwowy. Nie dotyczy to sędziów w stanie spoczynku.

- istnieje możliwość wyłączenia takiego sędziego, za pomocą które budzą wątpliwości co do jego bezstronności, niezależności lub nie ma określonych kwalifikacji przez określone strony umowy.

Postępowanie przed sądem polubownym

- same strony mogą określić sposób i zasady postępowania przed sądem polubownym chyba, że ustawa określa inaczej. Jeżeli ustawodawca określa, że w chwili gdy strony nie określiły trybu i zasad postępowania sądu polubownego, to sąd polubowny może prowadzić postępowanie w taki sposób jaki uzna za właściwy, chyba, ze ustawodawca określi inaczej.

Ustawodawca określa na moc art. 1184 §2 kpc , przewodniczący nie jest związany przepisami kpc. Sąd polubowny musi przeprowadzić postępowanie dowodowe, w celu wykazania prawdziwości twierdzenia stron ( np. dowód z dokumentów). Nie może stosować środków przymusu państwowego, bo nie jest sądem państwowym. Orzeka merytorycznie w formie wyroku, może dojść do rozwiązania sporu w postaci ugody. W związku z wyrokowaniem sądu pojawiło się w nowej regulacji, że sąd polubowny na podstawie art.1194 rozstrzyga wg. prawa właściwego dla danego stosunku prawnego. Sąd może orzekać na podstawie ogólnych zasad prawa lub zasad słuszności.

Art.1184 kpc

§ 1. Jeżeli przepis ustawy nie stanowi inaczej, strony mogą uzgodnić zasady i sposób postępowania przed sądem polubownym.

§ 2. W braku odmiennego uzgodnienia stron, sąd polubowny może, z zastrzeżeniem przepisów ustawy, prowadzić postępowanie w taki sposób, jaki uzna za właściwy. Sąd polubowny nie jest związany przepisami o postępowaniu przed sądem.

Art.1194 kpc

§ 1. Sąd polubowny rozstrzyga spór według prawa właściwego dla danego stosunku, a gdy strony go do tego wyraźnie upoważniły - według ogólnych zasad prawa lub zasad słuszności.

§ 2. W każdym jednak przypadku sąd polubowny bierze pod uwagę postanowienia umowy oraz ustalone zwyczaje mające zastosowanie do danego stosunku prawnego.

Wyrok sądu polubownego doręcza się każdej stronie, musi być podpisane przez każdego arbitra i sporządzony na piśmie. Wystarczy większość podpisów arbitrów ( nie musi być podpisany przez cały skład ). Można zaskarżyć w formie skargi ( skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego). Ustawodawca określa to w sposób jednoznaczny w art. 1205 kpc.

Art.1205 kpc

§ 1. Wyrok sądu polubownego wydany w Rzeczypospolitej Polskiej może zostać uchylony przez sąd wyłącznie w postępowaniu wszczętym na skutek wniesienia skargi o jego uchylenie, zgodnie z poniższymi przepisami.

§ 2. Jeżeli strony ustaliły, że postępowanie przed sądem polubownym będzie obejmowało więcej niż jedną instancję, przepis § 1 dotyczy ostatecznego wyroku sądu polubownego rozstrzygającego o żądaniach stron.

Ta skarga o uchylenie zawiera w sobie elementy środka zaskarżenia, samodzielnego powództwa. Ma taki charakter hybrydalny.

Skargę o uchylenie można wnieść tylko od wyroku ostatecznego sądu polubownego.

Podstawy wniesienia skargi zostały wymienione a art.1206 kpc.

Art.1206 kpc

§ 1. Strona może w drodze skargi żądać uchylenia wyroku sądu polubownego, jeżeli:

  1)   brak było zapisu na sąd polubowny, zapis na sąd polubowny jest nieważny, bezskuteczny albo utracił moc według prawa dla niego właściwego,

  2)   strona nie była należycie zawiadomiona o wyznaczeniu arbitra, o postępowaniu przed sądem polubownym lub w inny sposób była pozbawiona możności obrony swoich praw przed sądem polubownym,

  3)   wyrok sądu polubownego dotyczy sporu nieobjętego zapisem na sąd polubowny lub wykracza poza zakres takiego zapisu, jeżeli jednak rozstrzygnięcie w sprawach objętych zapisem na sąd polubowny daje się oddzielić od rozstrzygnięcia w sprawach nieobjętych tym zapisem lub wykraczających poza jego zakres, wyrok może być uchylony jedynie w zakresie spraw nieobjętych zapisem lub wykraczających poza jego zakres; przekroczenie zakresu zapisu na sąd polubowny nie może stanowić podstawy uchylenia wyroku, jeżeli strona, która brała udział w postępowaniu, nie zgłaszała zarzutów co do rozpoznania roszczeń wykraczających poza zakres zapisu,

  4)   nie zachowano wymagań co do składu sądu polubownego lub podstawowych zasad postępowania przed tym sądem, wynikających z ustawy lub określonych przez strony,

  5)   wyrok uzyskano za pomocą przestępstwa albo podstawą wydania wyroku był dokument podrobiony lub przerobiony,

  6)   w tej samej sprawie między tymi samymi stronami zapadł prawomocny wyrok sądu.

§ 2. Uchylenie wyroku sądu polubownego następuje także wtedy, gdy sąd stwierdził, że:

  1)   według ustawy spór nie może być rozstrzygnięty przez sąd polubowny,

  2)   wyrok sądu polubownego jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).

Terminy do wniesienia skargi:

-3misięczny termin ( liczymy od dnia doręczenia wyroku, jeżeli wchodziła w grę rektyfikacja wyroku, to sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnia wyroku to termin ten przypadnie od dnia doręczenia przez sąd orzeczenia rozstrzygającego o tym wniosku rektyfikacyjnym). Jest terminem procesowym. Po upływie tego terminy ta czynność jest bezskuteczna, natomiast termin ten na ogólnych zasadach podlega przywróceniu. Jeżeli strona uchyliła temu terminowi nie z własnej winy to termin ten podlega przywróceniu.

-5letni termin ( termin końcowy). Licząc od daty doręczenia stronie wyroku ostatecznego. Po upływie tego terminu nie można żądać jego przywrócenia.

Ugoda ( trzeba zapisać do protokołu), po jej zawarciu postępowanie trzeba umorzyć. Ugoda zawarta przed sądem polubownym na równi z wyrokiem sądu państwowego, gdy wyrok sądu lub ugoda zostaje zawarta przez sąd państwowy, albo sąd państwowy stwierdzi wykonalność wyroku lub ugody zawartej przed sądem polubownym -art.1212 kpc.

Art.1212 kpc

§ 1. Wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu lub ugodą zawartą przed sądem po ich uznaniu przez sąd albo po stwierdzeniu przez sąd ich wykonalności.

§ 2. Wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta niezależnie od tego, w jakim państwie zostały wydane, podlegają uznaniu albo stwierdzeniu wykonalności na zasadach określonych w niniejszym tytule.

Uznanie, a stwierdzenie wykonalności ugody lub wyroku zawartej przed sądem polubownym. Ustawodawca nawiązuje do tego tradycyjnego rozróżnienia miedzy wykonalnością, a skuteczności – art.1214 kpc. Te wszystkie wyroku sądów polubownych i te ugody, jeżeli nie nadają się do egzekucji, ale mają wywrzeć skutki prawne, muszą być uznane najpierw przez sąd państwowy. Stwierdzenie wykonalności, kiedy nadają się do wykonania w drodze egzekucji. Sąd stwierdza taką wykonalność poprze nadanie takiemu wyrokowi lub ugody zawartej przed sądem polubownym, klauzuli wykonalności.

Art.1214 kpc

§ 1. O uznaniu wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, nienadających się do wykonania w drodze egzekucji, sąd orzeka postanowieniem wydanym na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie sądu służy zażalenie.

§ 2. Sąd stwierdza wykonalność wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, nadających się do wykonania w drodze egzekucji, nadając im klauzulę wykonalności.

§ 3. Sąd odmawia uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, jeżeli:

  1)   według przepisów ustawy spór nie może być poddany pod rozstrzygnięcie sądu polubownego,

  2)   uznanie lub wykonanie wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).

Sądy polubowne mające swoją siedzibę za granicą:

1. Sąd arbitrażowy międzynarodowej izby handlowej w Paryżu,

2. Sąd arbitrażu międzynarodowego,

3. Międzynarodowe centrum arbitrażowe we Wiedniu.

Arbitrem nie może być sędzia sądu państwowego chyba, że jest w spoczynku.

-sądy niestałe

Wykład IX 9.12. 2010.

1. Postępowanie przed Komisjami pojednawczymi z zakresu prawa pracy

Zasadnicze elementy tego postępowania oraz działalność komisji zawarte są w kodeksie pracy. Na podstawie art 242 k p. pracownik może bezpośrednio dochodzić roszczenia ze stosunku pracy przed sądem pracy lub skorzystać z fakultatywnego postępowania pojednawczego z zakresu prawa pracy przed wystąpieniem na drogę sądową.

Art. 242. [Dochodzenie roszczeń] § 1. Pracownik może dochodzić swych roszczeń ze stosunku pracy na drodze sądowej.

§ 2. Przed skierowaniem sprawy na drogę sądową pracownik może żądać wszczęcia postępowania pojednawczego przed komisją pojednawczą.

Pracownik i pracodawca na podstawie art 243 k.p. powinni dążyć do ugodowego załatwienia sporu ze stosunku pracy, zawarcia ugody.

Art. 243. [Dążenie do polubownego załatwienia sporu] Pracodawca i pracownik powinni dążyć do polubownego załatwienia sporu ze stosunku pracy.

Postępowanie przed komisjami pojednawczymi sytuuje się gdzieś w grupie alternatywnych środków prawnych rozwiązywania sporów o prawo, w tym wypadku sporów ze stosunku pracy. Działalność tych komisji nie ma charakteru jurysdykcyjnego, nie mają uprawnień do orzekania o skutkach prawnych stanu faktycznego uznanego za udowodniony. Nie wydają orzeczeń merytorycznych, nie mają takich uprawnień. To tylko próba wypracowania ugody między pracownikiem a pracodawcą, tylko do tego jest ograniczona. Przed komisją pracodawca i pracownik powinni dążyć do zawarcia ugody. Takie postępowanie jest wszczynane na wniosek pracownika, można go złożyć na piśmie lub do protokołu komisji. Jeżeli dojdzie na tej podstawie do zawarcia ugody, i ugoda taka uzyska klauzulę wykonalności nadana przez sąd pracy, staje się tytułem wykonawczym na ogólnych zasadach. Niedopuszczalne jest zawarcie ugody sprzecznej z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Kontrola sądu państwowego polega w tym wypadku na tym, że odbywa się to podczas postępowania klauzulowego prowadzonego przez sąd pracy. Jeżeli nie doszło do zawarcia takiej ugody, to na żądanie pracownika zgłoszone w terminie 14 dni licząc od daty zakończenia tego postępowania pojednawczego komisja ta przekazuje sprawę na drogę sądową, a więc do rozstrzygnięcia sądowi pracy. Wniosek pracownika o wszczęcie postępowania pojednawczego zastępuje pozew w procesie cywilnym. Wiąże się to z zachowaniem skutków prawnych od chwili zgłoszenia wniosku przed komisją pojednawczą, przede wszystkim takich skutków jak: przerwa przedawnienia czy innych, zawitych do dochodzenia roszczeń. Od chwili zgłoszenia wniosku należy liczyć dopuszczalność naliczania odsetek od zaległych odsetek pracownika, ponieważ ustaje zakaz anatocyzmu. Jest to niewątpliwe postępowanie pozasądowe, ale z pewnymi elementami postępowania sądowego na odcinku nadawania takiej ugodzie gdy do niej doszło klauzuli wykonalności.

1. Postępowanie naprawcze.

Postępowanie naprawcze uregulowane przepisami ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku „Prawo Upadłościowe i Naprawcze”. Jest to novum w naszym prawie, do chwili wejścia w życie tej ustawy czyli do końca września 2003 roku, ponieważ ustawa weszła z dniem 1 października 2003 roku prawo polskie nie znało tego rodzaju postępowania pozasądowego cywilnego. Te czynności procesowe w ramach postępowania naprawczego, począwszy od wszczęcia tego postępowania przez różne innego rodzaju czynności wykonuje sam przedsiębiorca. Mamy tu tylko do czynienia z tylko pewnymi czynnościami sądu w zakresie nadzoru nad wszczęciem i przebiegiem tego postępowania.

Kiedy można wszcząć postępowanie naprawcze--> 2 wypadki:

1. przedsiębiorca jest zagrożony niewypłacalnością, ale wykonuje jeszcze swoje wymagalne zobowiązania jednak wg rozsądnej oceny sytuacji ekonomicznej oczywistym jest, że niedługo stanie się niewypłacalny- klasyczny przypadek wszczęcia postępowania naprawczego przed niewypłacalnością( art 492 ust 1.)

Art. 492. 1. Przepisy niniejszej części stosuje się do zagrożonych niewypłacalnością przedsiębiorców wpisanych do Krajowego Rejestru Sądowego.

2. Przedsiębiorca jest zagrożony niewypłacalnością, jeżeli pomimo wykonywania swoich zobowiązań, według rozsądnej oceny jego sytuacji ekonomicznej jest oczywistym, że w niedługim czasie stanie się niewypłacalny.

3. Przepisów niniejszej części nie stosuje się do przedsiębiorcy:

  1)   który już prowadził postępowanie naprawcze, jeżeli od jego umorzenia nie upłynęły 2 lata;

  2)   który już był objęty układem zawartym w postępowaniu naprawczym albo upadłościowym, jeżeli od wykonania układu nie upłynęło 5 lat;

  3)   przeciw któremu przeprowadzono postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku, albo w którym przyjęto układ likwidacyjny, jeżeli od prawomocnego zakończenia postępowania nie upłynęło 5 lat;

  4)   w stosunku do którego oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości albo umorzono postępowanie upadłościowe z braku majątku na zaspokojenie kosztów postępowania, jeżeli od uprawomocnienia się postępowania nie upłynęło 5 lat.

2. sytuacja, gdy sąd oddalił już wniosek o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy, ponieważ opóźnienie w wykonywaniu zobowiązania nie przekraczało 3 miesięcy a suma nie wykonanych zobowiązań nie przekroczyła 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa- czyli doszło do oddalenia wniosku o upadłości. Sąd w takiej sytuacji musi zezwolić w stosunku do takiego przedsiębiorcy na wszczęcie i przeprowadzenie postępowania naprawczego.

Mamy więc dwie różne podstawy do prowadzenia postępowania naprawczego: pierwsza to gdy przedsiębiorca jest wypłacalny, ale w niedługim czasie stanie się niewypłacalny, a druga to gdy przedsiębiorca, stał się już niewypłacalny, ale sąd oddalił wniosek o stwierdzenie upadłości z dwóch w/w powodów, ale jednocześnie zezwolił na wszczęcie postępowania naprawczego.

Celem postępowania naprawczego jest restrukturyzacja przedsiębiorstwa, zarówno restrukturyzacja zobowiązań, zatrudnienia lub wreszcie majątku przedsiębiorstwa. To postępowanie naprawcze ma na celu przywrócenie przedsiębiorcy zdolności konkurowania na rynku.

Chwilą wszczęcia postępowania jest, gdy przedsiębiorca taki złoży stosowne oświadczenie o wszczęciu postępowania naprawczego w sądzie. Sąd może w ciągu 14 dni od daty złożenia takiego oświadczenia zakazać wszczęcia tego postępowania jeżeli zachodzą po temu przesłanki z artykułu 494 ustawy.

Art. 494. 1. Przedsiębiorca zagrożony niewypłacalnością może złożyć w sądzie oświadczenie o wszczęciu postępowania naprawczego, zawierające dane wymienione w art. 22 ust. 1 pkt 1-3 i ust. 2, oraz oświadczenie, iż nie zachodzi żadna z okoliczności wymienionych w art. 492 ust. 3.

2. Wraz z oświadczeniem o wszczęciu postępowania naprawczego przedsiębiorca składa plan naprawczy, dokumenty wymienione w art. 23 ust. 1 oraz oświadczenie z podpisem notarialnie poświadczonym o prawdziwości danych i oświadczenia, zawartych w oświadczeniu o wszczęciu postępowania naprawczego i załączonych dokumentach.

3. Sąd może, wciągu 14 dni od złożenia oświadczenia, o którym mowa w ust. 1, zakazać wszczęcia postępowania naprawczego, jeżeli oświadczenie to zostało złożone z naruszeniem przepisów ust. 1 lub 2, lub jeżeli zawarte w nim lub w załączonych dokumentach dane lub oświadczenia są nieprawdziwe. Na postanowienie sądu w tym przedmiocie służy zażalenie.

4. W razie uprawomocnienia się postanowienia sądu zakazującego wszczęcia postępowania naprawczego, oświadczenie, o którym mowa w ust. 1, uważa się za niezłożone. Ponowne złożenie oświadczenia o wszczęciu postępowania naprawczego przez tego samego przedsiębiorcę jest niedopuszczalne.

Jeżeli nie ma podstaw do zakazania takiego oświadczenia, to takie oświadczenie podlega ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, co najmniej jednym dzienniku o zasięgu lokalnym i jednym o zasięgu ogólnopolskim. Ogłoszenie w MSiG jest datą wszczęcia postępowania naprawczego.

Skutki wszczęcia postępowania naprawczego:

• z dniem wszczęcia zawiesza się spłatę zobowiązań przedsiębiorcy celem przywrócenia konkurencyjności

• zawiesza się naliczanie odsetek należnych od przedsiębiorcy

• nie mogą być wszczynane wobec takiego przedsiębiorcy postępowania zabezpieczające i egzekucyjne, a wszczęte z mocy prawa ulegają zawieszeniu

• potrącenie wierzytelności odbywa się na korzystniejszych warunkach z art 89 ustawy PrUpiNapr

Art. 89. 1. W czasie trwania postępowania aż do jego umorzenia lub zakończenia albo zmiany postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, potrącenie wzajemnych wierzytelności między upadłym i wierzycielem nie jest dopuszczalne, jeżeli wierzyciel:

  1)   stał się dłużnikiem upadłego po ogłoszeniu upadłości;

  2)   będąc dłużnikiem upadłego, stał się po ogłoszeniu upadłości jego wierzycielem przez nabycie wierzytelności w drodze przelewu lub indosu wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości.

2. Potrącenie wzajemnych wierzytelności jest jednak dopuszczalne, jeżeli nabycie wierzytelności nastąpiło wskutek zapłaty długu, za który nabywca odpowiadał osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi, i jeżeli odpowiedzialność nabywcy za dług powstała przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

3. Wierzyciel, który chce skorzystać z potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności.

To postępowanie powinno być prowadzone jak najszybciej. W stosunku do małych i średnich przedsiębiorstw powinno być zakończone w ciągu 3 miesięcy od momentu daty wszczęcia tego postępowania, w przeciwnym wypadku ulegnie umorzeniu. A wobec reszty przedsiębiorstw w ciągu 4 miesięcy licząc od daty wszczęcia postępowania. Terminy ze względu na szczególne traktowanie, ochronę prawną przedsiębiorcy.

Przedsiębiorca sporządza plan naprawczy, który stanowi podstawę do zawarcia układu pomiędzy przedsiębiorcą a wierzycielami. Sąd w tym postępowaniu pełni funkcje nadzorcze:

1.kontrola oświadczenia przedsiębiorcy o wszczęciu postępowania naprawczego

2. ustanowienie dla przedsiębiorcy nadzorcy sądowego

3. zatwierdzenie lub odmowa zawarcia układu przedsiębiorcy z wierzycielami.

Jest to bardzo szczegółowa regulacja i obszerna regulacja, powyżej przedstawiono tylko najważniejsze uregulowania tego postępowania. Zawiera szereg norm procesowych i materialnych a także norm karnych.

Droga sądowa

Droga sądowa- kompetencja sądów powszechnych i SN do rozpoznawania spraw cywilnych. Natomiast zakres tej kompetencji w/w sądów określamy mianem właściwości sądów.

Ustawodawca ustanowił domniemanie drogi sądowej w art 2 KPC. w sprawach cywilnych o znaczeniu materialnym ( a więc sprawy z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy) chyba, że ustawa stanowi inaczej.

Art. 2. § 1. Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy.

§ 1a. (2) (uchylony).

§ 2. (3) (skreślony).

§ 3. (4) Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów.

W świetle tego przepisu do rozpoznawania spraw powołane są sądy powszechne oraz SN. Co do sądów szczególnych pamiętać należy, że Kodeks postępowania cywilnego wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1965 roku, a więc w tamtym okresie istniał jeszcze szczególny sąd ubezpieczeń społecznych, dzisiaj sąd pracy i ubezpieczeń społecznych jest sądem powszechnym tak jak sądy gospodarcze, rodzinne itp., a więc paragraf 1 jest w tym zakresie bezprzedmiotowy.

Istnieje jednak spora grupa spraw cywilnych w znaczenie formalnym, jest to cały szereg spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, spraw wynikających z ustawy o aktach stanu cywilnego i inne sprawy prowadzone przez sądy gospodarcze w odrębnym postępowaniu w tak zwanych sprawach regulacyjnych np. telekomunikacji, transportu kolejowego.

Kluczowe pojęcie to pojęcie drogi sądowej. Po pierwsze sąd ustala jurysdykcję krajową, następnie bada kwestię drogi sądowej, po trzecie właściwość rzeczową, miejscową sądu.

Czym jest droga sądowa? Jest to dodatnia bezwzględna przesłanka procesowa:

dodatnia- dopuszczalność wszczęcia i prowadzenia postepowania cywilnego, okoliczność przewidziana przez prawo, która warunkuje dopuszczalność wszczęcia i prowadzenia postepowania cywilnego,

bezwzględna- z tegopowodu, że jej naruszenie skutkuje nieważnością postepowania, wynika ona z przepisu art 379 pkt 1 KPC

Art. 379. Nieważność postępowania zachodzi:

  1)   jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

  2)   jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,

  3)   jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

  4)   jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

  5)   jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

  6)   (274) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

A więc, gdy sąd nie miał kompetencji, a było przeprowadzone postepowanie, postępowanie takie jest dotknięte nieważnością. Wyraźne skutki braki drogi sądowej- skutki pierwotne lub nastepcze braki drogi sądowej:

1. pierwotny- gdy sądy w momencie wszczęcia nie mają kompetencji do rozpoznania sprawy

2. następczy- gdy powstał po wszczęciu postepowania ( po wniesieniu pozwu w procesie cywilnym)

Gdy sąd stwierdza pierwotny brak- sąd odrzuca pozew na podstawie art 199 KPC, w formie postanowienia, które zamyka drogę do wydania wyroku, ponieważ jest postępowanie kończące sprawę, a więc takie postanowienie podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia na podst art 394 par1 KPC.

Art. 199. § 1. Sąd odrzuci pozew:

  1)   jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;

  2)   jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona;

  3)   jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

  4)   (198) (uchylony).

§ 2. Z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej powoda i niedziałania przedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwiającego jej działanie, sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy brak nie będzie uzupełniony zgodnie z przepisami kodeksu.

§ 3. Odrzucenie pozwu może nastąpić na posiedzeniu niejawnym.

Art. 394. § 1. (288) Zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, a ponadto na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest:

  1)   (289) zwrot pozwu, odmowa odrzucenia pozwu, przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie,

  2)   odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie;

  3)   oddalenie opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego oraz niedopuszczenie interwenienta do udziału w sprawie wskutek uwzględnienia opozycji;

  4)   rygor natychmiastowej wykonalności;

  41)  wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnięcia skargi o wznowienie postępowania;

42)  (290) stwierdzenie prawomocności orzeczenia,

  5)   (291) skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia,

  6)   zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania;

  7)   odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia;

  8)   sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa;

  9)   (292) zwrot kosztów, określenie zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, wymiar opłaty, zwrot opłaty lub zaliczki, obciążenie kosztami sądowymi, jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy, koszty przyznane w nakazie zapłaty oraz wynagrodzenie biegłego i należności świadka;

  10)  oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego;

101) (293) zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem;

  11)  odrzucenie zażalenia;

12)  (294) odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego.

§ 2. Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się od doręczenia postanowienia, a gdy strona nie zażądała w terminie przepisanym doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie - od ogłoszenia postanowienia.

§ 3. Zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów.

Od tej zasady istnieją dwa wyjątki:

1. art. 199 ind. 1 KPC

Art. 1991. (199) Sąd nie może odrzucić pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy jest organ administracji publicznej lub sąd administracyjny, jeżeli organ administracji publicznej lub sąd administracyjny uznały się w tej sprawie za niewłaściwe.

Chodzi o rozwiązanie negatywnego sporu kompetencyjnego.

2. Art. 464 KPC

Art. 464. § 1. Odrzucenie pozwu nie może nastąpić z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy właściwy jest inny organ. W tym wypadku sąd przekaże mu sprawę. Postanowienie sądu o przekazaniu sprawy może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli jednak organ ten uprzednio uznał się za niewłaściwy, sąd rozpozna sprawę.

§ 2. Wniesienie do sądu pozwu, przekazanego następnie stosownie do paragrafu poprzedzającego, wywołuje skutki, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa.

Przekazanie sprawy właściwemu organowi.

Sąd rozpatruje tę przesłankę z urzędu, ale każda ze stron może wnieść zarzut. Art 222 KPC

Art. 222. Oddalając zarzuty, których uwzględnienie uzasadniałoby odrzucenie pozwu, sąd wyda oddzielne postanowienie i może wstrzymać dalsze rozpoznanie sprawy, aż do uprawomocnienia się tego postanowienia. Oddalenie innych zarzutów formalnych sąd stwierdza w uzasadnieniu orzeczenia kończącego postępowanie, przytaczając powody rozstrzygnięcia.

W świetle tego artykułu oddalenie innych zarzutów formalnych, a więc takich które nie skutkują odrzuceniem pozwu sąd stwierdza tylko w uzasadnieniu takiego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie przytaczając powody owego rozstrzygnięcia. Te okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu zostały relatywnie wymienione przez ustawodawcę, ale w wypadku art 199 KPC tam jest kilka takich przyczyn, czy art 1099 KPC dochodzi każdorazowo do ujemnej przesłanki procesowej.

Art. 199. § 1. Sąd odrzuci pozew:

  1)   jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;

  2)   jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona;

  3)   jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

  4)   (198) (uchylony).

§ 2. Z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej powoda i niedziałania przedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwiającego jej działanie, sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy brak nie będzie uzupełniony zgodnie z przepisami kodeksu.

§ 3. Odrzucenie pozwu może nastąpić na posiedzeniu niejawnym.

Art. 1099. (1041) § 1. Brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca pozew albo wniosek, z zastrzeżeniem art. 1104 § 2 lub art. 1105 § 5.

§ 2. Brak jurysdykcji krajowej stanowi przyczynę nieważności postępowania.

Gdy charakter następczy- po wszczęciu postępowania, nie można odrzucić pozwu, bo postępowanie się już toczy. Sąd powinien umorzyć postępowanie na mocy art 355 KPC, ponieważ wydanie wyroku w tej sprawie wyroku jest niedopuszczalne z powodu niedopuszczalności drogi sądowej.

Art. 355. § 1. Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne.

§ 2. (255) Postanowienie o umorzeniu postępowania może zapaść na posiedzeniu niejawnym, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew w piśmie procesowym albo gdy strony zawarły ugodę przed mediatorem, którą zatwierdził sąd.

Orzeka sąd w formie postanowienia o umorzeniu postępowania, postanowienie to jest zaskarżalne w trybie zażalenia, ponieważ jest orzeczeniem zamykającym drogę do wydania wyroku z mocy art 394 par. 1 KPC.

Z innego punktu widzenia wyodrębnia się w nauce i orzecznictwie bezwzględną i względną dopuszczalność drogi sądowej.

Bezwzględna niedopuszczalność- w tych wszystkich wypadkach w których sąd w żadnym wypadku nie może rozpoznać z powodu braku kompetencji

Względna niedopuszczalność- wtedy gdy wchodzi w grę przemienność postępowania lub czasowa niedopuszczalność drogi sądowej, np. przemienność- postępowanie pojednawcze z zakresu prawa pracy: albo droga sądowa albo przed tą drogą: postępowanie przed komisja pojednawczą; czasowość- dopiero po wyczerpaniu postępowania reklamacyjnego lub wewnętrznego postępowania spółdzielczego.

Tryb postępowania

2 tryby: proces i postępowanie nieprocesowe

Podstawą jest tryb procesu, na mocy art 13 KPC

Art. 13. § 1. (12) Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.

§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Do trybu postępowania nieprocesowego ustawodawca przekazał szereg spraw na podstawie kodeksu i szeregu ustaw szczególnych.

Zasadą jest jednak proces. Przewodniczący decyduje o zakwalifikowaniu sprawy z mocy art 201 par 1

Art. 201. (200) § 1. Przewodniczący bada, w jakim trybie sprawa powinna być rozpoznana oraz czy podlega rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu odrębnym, i wydaje odpowiednie zarządzenia. W wypadkach przewidzianych w ustawie przewodniczący wyznacza posiedzenie niejawne w celu wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym.

§ 2. Jeżeli sprawę wszczęto lub prowadzono w trybie niewłaściwym, sąd rozpozna ją w trybie właściwym lub przekaże właściwemu sądowi do rozpoznania w takim trybie. W wypadku przekazania stosuje się odpowiednio przepisy § 2 i 3 artykułu poprzedzającego. Każda jednak strona może żądać powtórzenia czynności sądu dokonanych bez jej udziału.

Po ustaleniu przez przewodniczącego trybu, powinien ustalić czy sprawa rozpoznana będzie w postępowaniu zwykłym czy odrębnym. Kwalifikując taką sprawę przewodniczący wydaje stosownej treści zarządzenie. Gdy sprawę prowadzono w trybie niewłaściwym, to nie skutkuje nieważnością postępowania (względna przesłanka), kwalifikowane jest to w kategorii innego uchybienia procesowego.

Stosunek postępowania cywilnego do postępowania karnego

Dochodzenie roszczeń powstałych z przestępstwa → punktem wyjścia jest art 12 KPC

Art. 12. Roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być dochodzone w postępowaniu cywilnym albo w wypadkach w ustawie przewidzianych w postępowaniu karnym.

Ten przepis wprowadza przemienną drogę dochodzenia roszczeń, alternatywna droga dochodzenia roszczeń jest przepisem wyjątkowym interpretowanym wąsko. Wszystkie roszczenia niemajątkowe mogą być dochodzone tylko i wyłącznie w postępowaniu cywilnym. W postępowaniu karnym można dochodzić roszczeń wynikających bezpośrednio z popełnionego przestępstwa w ramach postępowania adhezyjnego. Pokrzywdzony musi je zgłosić do momentu otwarcia przewodu sądowego co następuje na rozprawie głównej momentem odczytania przez prokuratora aktu oskarżenia. Roszczeń majątkowym wynikających pośrednio z przestępstwa można dochodzić jedynie w procesie cywilnym.

Postępowanie adhezyjne jest instytucją procesu karnego, mimo że dochodzimy roszczeń bezpośrednio z przestępstwa.

Stosunek postępowań:

związek faktyczny i prawny- ten sam czyn stanowi przestępstwo i jednocześnie stanowi czyn niedozwolony w świetle przepisów prawa cywilnego- odpowiedzialność karna i cywilna.

Wzajemne związki- 3 typologiczne sytuacje

1. zakończone prawomocnie postępowanie karne, a toczy się postępowanie cywilne → wpływ postępowania karnego na cywilne; punkt wyjścia do ustaleń jest art 11 KPC

Art. 11. Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.

Oznacza to, że ustawodawca ustanowił wyjątek od swobodnej oceny dowód wynikającej z art 233 KPC

Art. 233. § 1. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

§ 2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu.

Sąd w postępowaniu cywilnym jest związany prawomocnym skazującym wyrokiem karnym, co do faktu popełnienia przestępstwa. Art 11 KPC jest wyjątkiem, wykładanym ściśle- nie wiążą sądu cywilnego wyroki uniewinniające, a także wyroki o warunkowym umorzeniu postępowania karnego jak również wyroki o umorzeniu postępowania karnego. Przepis wyraźnie moc wiążącą daje prawomocnym wyrokom skazującym- prejudycjalność tego wyroku.

Czy sąd cywilny jest związany wysokością szkody ustalonej przez sąd karny?- tylko gdy to wchodzi do znamion przedmiotowych przestępstwa, wynika to związaniem sądu cywilnego faktem popełnienia przestępstwa.

Czy osoba, która nie była oskarżonym w postępowaniu karnym może powoływać się na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną?- dotyczy to osób odpowiedzialnych za cudze czyny → art 11 zd. 2 pozwala im na podjęcie szeroko określonej obrony. Czy ta obrona może pójść tak daleko, że mogą zakwestionować fakt popełnienia przestępstwa przez osobę trzecią?- sprawa dyskusyjna, wykładnia językowa: skoro mogą na wszelkie okoliczności to mogą ten fakt kwestionować, ale wg profesora ta obrona nie może pójść tak daleko, bo to przekreśliłoby ustalenia wyroku karnego, który ma lepsze instrumenty do dochodzenia prawdy materialnej niż sąd cywilny.

Gdy prawomocny wyrok karny skazujący zostanie uchylony przez uwzględnienie nadzwyczajnych środków zaskarżenia, wówczas można żądać wznowienia postępowania cywilnego art 403 par 1 pkt 1 KPC i sąd orzeka co do istoty sprawy.

Art. 403. § 1. Można żądać wznowienia na tej podstawie, że:

  1)   wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazującym wyroku karnym, następnie uchylonym;

  2)   wyrok został uzyskany za pomocą przestępstwa.

§ 2. (319) Można również żądać wznowienia w razie późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku, dotyczącego tego samego stosunku prawnego, albo wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu.

§ 3. (320) (uchylony).

§ 4. (321) Można żądać wznowienia, jeżeli na treść wyroku miało wpływ postanowienie niekończące postępowania w sprawie, wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, uchylone lub zmienione zgodnie z art. 4161.

1. oba postępowania toczą się równolegle → może zawiesić postępowanie na podstawie art 177 par 1 pkt 4 KPC

Art. 177. § 1. Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu:

  1)   jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego;

  2)   jeżeli osoba trzecia wystąpiła przeciwko obu stronom z interwencją główną;

  3)   (173) jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej,

  4)   jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej;

  5)   w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy;

  6)   jeżeli na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu.

§ 2. Jeżeli postępowanie karne, dyscyplinarne lub administracyjne nie jest jeszcze rozpoczęte, a jego rozpoczęcie zależy od wniosku strony, sąd wyznaczy termin do wszczęcia postępowania, w innych wypadkach może zwrócić się do właściwego organu.

Ponieważ w razie wydania wyroku skazującego sąd cywilny będzie związany co do faktu popełnienia przestępstwa. Dlatego sądy zawieszają postępowanie i oczekują na rozstrzygnięcie sądu karnego.

Identyczne zastosowanie do czynów podlegających odpowiedzialności dyscyplinarnej, ale oczywiście sądy cywilne nie są związane tymi orzeczeniami komisji dyscyplinarnych, tylko prawomocnym wyrokiem skazującym sądu karnego. Zawieszenie następuje w formie postanowienia.

1. zakończyło się prawomocnie postępowanie cywilne a toczy się postępowanie karne →

Wykład X 16.12.2010.

3. zakończyło się prawomocnie postępowanie cywilne a toczy się postępowanie karne →

czy sąd karny jest związany prawomocnym orzeczeniem sądu cywilnego?- punkt wyjścia to artykuł 365 par 1 KPC

Art. 365. § 1. (264) Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

§ 2. Kodeks postępowania karnego określa, w jakim zakresie orzeczenia sądu cywilnego nie wiążą sądu w postępowaniu karnym.

W tym przepisie ustawodawca uregulował skutek pozytywny prawomocności materialnej orzeczenia- prejudycjalność orzeczeń. Z jednaj strony: takie prawomocne orzeczenia wiąże również inne sądy ale w par 2 ustawodawca wyraźnie określił, że to przepisy KPK określą w jakim zakresie orzeczenia sądu cywilnego nie wiążą w procesie karnym.

W ramach art 8 KPK ustawodawca statuuje zasadę samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego, sąd karny dokonuje samodzielnych ustaleń faktycznych i prawnych, natomiast w par 2 ustawodawca wprowadza wyjątek, mianowicie że wiążą sąd karny orzeczenia kształtujące stosunek cywilno- prawny. A więc konstytutywne orzeczenia sądu cywilnego wiążą sąd karny np. ustalenie, zaprzeczenie pochodzenia dziecka, rozwód

Art. 8. § 1. Sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu.

§ 2. Prawomocne rozstrzygnięcia sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny są jednak wiążące.

Jednak zaakcentować trzeba tezę, że sąd karny jest związany tylko orzeczeniami konstytutywnymi. A więc a contrario sądy karne nie są związane deklaratoryjnymi orzeczeniami sądu cywilnego. Ale przykładami orzeczeń deklaratoryjnych, które wiążą sąd karny jest np. ustalenie nieistnienia małżeństwa, takie orzeczenie musi wiązać sąd karny przy orzekaniu o przestępstwie bigamii- wówczas gdy orzeczono takie nieistnienie małżeństwa przestępstwa nie ma. Drugim takim przykładem jest postanowienie sądu w sprawie o stwierdzenie zgonu- definitywnie deklaratoryjne ale sąd karny musi je brać pod uwagę.

Zasada jest taka, że sąd jest związany orzeczeniami konstytutywnymi bez wyjątku- na mocy nich dochodzi do powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Natomiast deklaratoryjne potwierdzają tylko istnienie lub nieistnienie tego stosunku.

Stosunek postępowania cywilnego do postępowania administracyjnego.

Mogą również i w tym wypadku występować związki natury faktycznej i prawnej. Relacje pomiędzy tymi postępowaniami przeprowadźmy analogicznie jak powyżej:

postępowanie administracyjne zakończyło się ostateczną decyzją administracyjną, a toczy się postępowanie cywilne → problem wpływu decyzji na postępowanie cywilne, który jest bardzo poważny. Czy taka decyzja administracyjna wiąże sąd cywilny?- trudność jest taka, że brakuje przepisu na wzór normy zawartej w art 11 KPC, brakuje analogicznej normy co do postępowania karnego. Kolejna trudność to zasada swobodnej oceny dowodów- w nauce przeważa pogląd, że sądy cywilne nie są związane decyzjami administracyjnymi z powodu barku normy na wzór art 11 KPC. W SN wykształcił się jednak pogląd, że sądy powinny respektować decyzje wydane przez organ administracyjny o powstaniu, zmianie lub ustaniu stosunku prawnego- sądy powinny respektować ostateczne konstytutywne decyzje administracyjne. Sprawa jest jednak niezwykle dyskusyjna, ale podnosi się taki argument, że sądy w wyniku braku drogi sądowej nie mogą orzekać w tych sprawach w wyniku których wydawane są ostateczne decyzje organów administracji publicznej. Najlepszym rozwiązaniem byłoby zrealizowanie postulatu de lege ferenda.

Jaki jest wpływ zaświadczeń i opinii wydawanych przez organy administracyjne?- zaświadczenia: należy je traktować w kategorii dokumentów urzędowych, jeżeli odpowiadają pojęciu dokumentu urzędowego zawartego w art 244 KPC

Art. 244. (220) § 1. Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z dziedziny administracji publicznej.

Wówczas takie zaświadczenie jest dokumentem urzędowym, które korzysta z 2 domniemań:

1. treść dokumentu jest zgodna z rzeczywistym stanem rzeczy

2. pochodzi od organu który je wydał

Te domniemania są wzruszalne, można wobec nich przeprowadzić przeciw dowód. Każdy inny dokument który nie jest urzędowym, jest dokumentem prywatnym korzystającym tylko z 1 domniemania:, że treść oświadczenia woli zawarta w dokumencie pochodzi od osoby, która go podpisała, a więc nie korzysta z domniemania, że treść tego dokumentu jest zgodna z rzeczywistym stanem rzeczy. I to domniemanie jest domniemaniem wzruszalnym.

oba te postępowania toczą się równolegle → w tym wypadku ustawodawca nie pozostawia żadnych wątpliwości, w art 177 pkt 3 KPC postanowił, że:

Art. 177. § 1. Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu:

  1)   jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego;

  2)   jeżeli osoba trzecia wystąpiła przeciwko obu stronom z interwencją główną;

  3)   (173) jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej,

  4)   jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej;

  5)   w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy;

  6)   jeżeli na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu.

§ 2. Jeżeli postępowanie karne, dyscyplinarne lub administracyjne nie jest jeszcze rozpoczęte, a jego rozpoczęcie zależy od wniosku strony, sąd wyznaczy termin do wszczęcia postępowania, w innych wypadkach może zwrócić się do właściwego organu.

W takim wypadku mamy do czynienia z możliwością zawieszenia postępowania cywilnego. Jest to jednak fakultatywna możliwość zawieszenia postępowania. Jest to kolejny argument, na to zwracam szczególną uwagę, że decyzje administracyjne nie wiążą sądu cywilnego.

zakończyło się prawomocnym orzeczeniem postępowanie cywilne a toczy się postępowanie administracyjne → w tym wypadku mamy do czynienia z jednoznacznym rozstrzygnięciem ustawodawcy w art 365 KPC

Art. 365. § 1. (264) Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

§ 2. Kodeks postępowania karnego określa, w jakim zakresie orzeczenia sądu cywilnego nie wiążą sądu w postępowaniu karnym.

W sposób bezwzględny orzeczenie sądu wiąże każdy organ administracji publicznej.

Stosunek postępowania do postępowania sądowo- administracyjnego

Przeanalizujmy te związki w tych samych 3 sytuacjach co powyżej.

1. kiedy zakończyło się prawomocnym orzeczeniem postępowanie cywilne a toczy się postępowanie sądowo- administracyjne → oczywiście sądy administracyjne są związane orzeczeniem sądu cywilnego, podstawą jest wyżej wspomniany art 365 KPC

2. kiedy dwa postępowania toczą się równolegle → i tutaj powstaje pytanie, czy sąd cywilny może zawiesić postępowanie cywilne jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniego rozstrzygnięcia sądu administracyjnego?- tu jest problem, ponieważ nie mamy w art 177 KPC gdzie ustawodawca uregulował wypadki fakultatywnego zawieszenia postępowania do czynienia z taką wyraźną regulacją takiej sytuacji, a więc brakuje tutaj podstawy prawnej. Art 177 par 1 pkt 3 KPC- tylko dopuszczalność gdy postępowanie cywilne zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej, nie ma tutaj mowy o sądach administracyjnej. Wobec tego ten punkt można zastosować na podstawie wykładni celowościowej, potraktować rozszerzająco wobec sądów administracyjnych, jednak ta argumentacja jest dosyć słaba (wg profesora). Wykładnia rozszerzająca tego artykułu: że niejako postępowanie przed sądami administracyjnymi to kontynuacja procesu wydawania decyzji administracyjnej, kontrola legalności tej decyzji. Jednak nie jest to najmocniejsza argumentacja jurydyczna. Ustawodawca powinien wprowadzić jednoznaczny przepis w KPC

3. zakończyło się prawomocnym orzeczeniem postępowanie przed sądami administracyjnymi, a toczy się postępowanie cywilne → oczywiście sądy cywilne są związane takimi prawomocnymi orzeczeniami sądów administracyjnych.

W postępowaniu sądowo- administracyjnym przejęto dosłownie wiele przepisów kodeksu postępowania cywilnego, niektóre przepisy są kopią KPC. Występuje generalne odesłanie do KPC.

Zasięg terytorialny i czasowy obowiązywania przepisów prawa procesowego cywilnego.

Zasięg terytorialny → chodzi o ustalenie granic obowiązywania KPC ze względu na terytorium. Obowiązuje zasada lex fori procesualis- zasada terytorialności- stosuje się zawsze to prawo procesowe. Które obowiązuje w siedzibie sądu orzekającego. Problem pojawia się głównie w międzynarodowym postępowaniu cywilnym. Dopiero od tej zasady istnieją wyjątki, które wynikają z przepisów prawa krajowego, europejskiego prawa procesowego i z umów międzynarodowych dwustronnych i wielostronnych w których Polska jest stroną. Posłużę się tu przykładem z przepisu krajowego prawa postępowania cywilnego w sprawach z elementem obcym art. 1135 ind. 1 KPC- jest to wyjątek:

Art. 11351. (1104) § 1. Wykonanie wniosku sądu lub innego organu państwa obcego o przeprowadzenie dowodu lub doręczenie pism sądowych przez sąd polski odbywa się według prawa polskiego. Sąd wezwany może jednak na wniosek sądu lub innego organu państwa obcego zastosować przy wykonaniu wniosku inny sposób od przewidzianego przez prawo polskie, jeżeli ten sposób wykonania wniosku nie jest zakazany przez prawo polskie i nie jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).

§ 2. Jeżeli sąd lub inny organ państwa obcego zwróci się do sądu o doręczenie pisma sądowego osobie przebywającej w Rzeczypospolitej Polskiej, nie dołączając tłumaczenia tego pisma na język polski, doręcza się je odbiorcy, o ile zechce je przyjąć. Odbiorcę, który odmawia przyjęcia pisma, należy pouczyć o możliwości wystąpienia w związku z tym niekorzystnych skutków prawnych za granicą.

§ 3. Jeżeli w wykonaniu wniosku sądu lub innego organu państwa obcego mogą powstać koszty związane z udziałem biegłych, tłumaczy, świadków i innych osób, sąd wykonuje wniosek dopiero po złożeniu w wyznaczonym terminie stosownej zaliczki przez sąd lub inny organ państwa obcego. To samo dotyczy kosztów mogących powstać w wyniku zastosowania innego sposobu niż przewidziany przez prawo polskie.

Zdanie pierwsze przestrzega zasady lex fori procesualis. Ale w tym przepisie zdanie drugie ustawodawca wprowadza wyjątek od tej zasady. Natomiast jakie normy prawa materialnego należy zastosować to określają przepisy prawa międzynarodowego prywatnego.

Granice czasowe obowiązywania → jeżeli dochodzi do wejścia w życie nowej ustawy procesowej to wówczas toczy się już wiele postępowań cywilnych wszczętych na podstawie dotychczasowo obowiązującej ustawy, tutaj powstaje pytanie według jakich przepisów prowadzić takie postępowania czy według przepisów dotychczas obowiązujących czy wg przepisów nowej ustawy?

Ten stosunek jest rozwiązany w przepisach intertemporalnych zwanych przepisami międzyczasowymi. Wyróżniamy tutaj 3 takie systemy:

1. oparty jest na zasadzie jednolitości postępowania → zasada jedności postępowania, w świetle tej zasady wszystkie te postępowania wszczęte przed wejściem nowej ustawy należy prowadzić aż do ich ukończenia wg przepisów prawa procesowego obowiązującego w chwili wszczęcia tego postępowania. Takie rozwiązanie przyjął ustawodawca polski w 1932 roku, ta zasada ma jeden poważny mankament- mamy do czynienia z dualizmem prawa- doprowadził od w roku 1938 do odejścia od tej zasady.

2. Zasada stadiów postępowania → do momentu ukończenia stadium postępowania stosuje się przepisy z chwili wszczęcia postępowania, natomiast po zakończeniu tego stadium prowadzi się je już według nowej ustawy procesowej. Przez stadium postępowania rozumie się zazwyczaj postępowanie przed sądem w danej instancji, np. po zakończeniu postępowania w I instancji, postępowanie w II instancji prowadzi się wg przepisów nowej ustawy, tak samo gdy postępowanie prowadzone wg przepisów starej ustawy zakończyło się w II instancji, to w momencie wznowienia postępowania toczyć się ono będzie wg przepisów nowej ustawy procesowej.

3. Zasada czynności procesowych → z chwilą wejścia w życie nowej ustawy procesowej stosować ją należy do wszystkich toczących się już postępowań cywilnych, te wszystkie czynności prowadzone w procesie należy podejmować na warunkach nowego prawa procesowego. Stosowany jest zwłaszcza gdy zmiany te mają charakter rewolucyjny. Te zasadę przyjął ustawodawca polski kiedy wprowadzał przepisy KPC z dniem 1 stycznia 1965 roku z wyjątkami dla zasady jednolitości postępowania i stadiów postępowania.

Zawsze trzeba przejrzeć dokładnie przepisy intertemporalne.

Osobowy zakres obowiązywania prawa procesowego

Wiąże się ono z pojęciem jurysdykcji krajowej → oznacza właściwość sądu danego państwa do rozpoznania sprawy cywilnej z elementem międzynarodowym.

Pojęcie podstawowej zasady naczelnej postępowania cywilnego → to pojęcie jako pierwszy wprowadził niemiecki procesualista Gönner w 1801 roku, który określał te zasady jako najwyższe reguły postępowania które wynikają z istoty i charakteru postępowania. Dzięki niemu wyodrębniono 2 podstawowe zasady: śledczości i kontradyktoryjności postępowania cywilnego. Pruski proces przyjął zasadę śledczości tzw „untersucht”, natomiast niemiecki przyjął zasadę kontradyktoryjności tzw. „verschandeln”.

W kolejnej fazie nauki postępowania cywilnego wyodrębniano kolejne zasady: dyspozycyjności i oficjalności (Zacharie).

Zasady naczelne postępowania cywilnego- nie ma zgodności co do kryteriów będących zasadą wyodrębnienia zasad a także co do zaliczenia tych zasad do grupy naczelnych zasad postępowania cywilnego. Widać wyraźną różnicę stanowisk co do tych zasad.

Wyodrębnienie zasad- 4 kryteria do typologicznego określenia pojęcia zasady postępowania cywilnego:

1. Gdy mamy do czynienia z założeniem podstawowym tego postępowania- idea centralna postępowania cywilnego.

2. Musi mieć charakter normatywny- musi wynikać z obowiązujących przepisów prawa procesowego; może być jednoznacznie proklamowana, ale może tez wynikać pośrednio z przepisów.

3. Musi być realizowana we wszystkich rodzajach postępowania cywilnego i we wszystkich stadiach postępowania cywilnego- z większym lub mniejszym natężeniem, np. nie można zaliczyć zasady swobodnej oceny dowodów, jest to zasada konstrukcyjna odnosząca się tylko do rodzaju lub stadium postępowania

4. Zasada określać musi idee centralne, realizacje celów i funkcji postępowania.

Typologiczny katalog zasad:

• zasada równości stron i uczestników postępowania

• zasada kontradyktoryjności (sporności)

• zasada dyspozycyjności

• zasada ustności postępowania

• zasada bezpośredniości

• zasada koncentracji materiału procesowego

• zasada formalizmu postępowania cywilnego

Z tego katalogu wynika po pierwsze, że nie zaliczam do tego katalogu zasad dotyczących organizacji i funkcjonowania wymiary sprawiedliwości, ponieważ takie zasady odnoszą się nie tylko do sprawowania tego wymiaru w sprawach cywilnych ale i karnych i także ze stosunków administracyjnych. W świetle art 175 Konstytucji wymiar sprawiedliwości pełnią w Polsce sądy powszechne, sądy szczególne i SN, a więc te zasady dotyczące funkcjonowania i organizacji stosujemy do również do sądów administracyjnych czy wojskowych. A więc taka zasada jak zasada niezawisłości sędziowskiej, rozpoznawania sprawy przez sąd, jawności postępowania nie jest zasadą naczelną postępowania cywilnego ale odnosi się do postępowania karnego czy sądowo- administracyjnego.

Art. 175. Konstytucji

1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.

Po drugie, nie zaliczam do zasad naczelnych zasady prawdy materialnej (obiektywnej). Otwiera ona jednak katalog zasad w wielu podręcznikach postępowania cywilnego. Jest ona kamieniem węgielnym socjalistycznego postępowania cywilnego, wynikała z pewnych założeń ideologicznych, politycznych takiego postepownia, mieliśmy przez lata do czynienia wobec tego z pełnym systemem gwarancji prewencyjnych, represyjnych w celu realizacji tej zasady. Sąd w myśl tej zasady wyręczał niejednokrotnie profesjonalnych pełnomocników procesowych w poszukiwaniu dowodów, ponieważ z urzędu musiał wyjaśnić wszelkie okoliczności faktyczne i prawne sprawy. W tym celu dysponował nawet dochodzeniami np. w celu znalezienia dowodów koniecznych dla rozstrzygnięcia sprawy, w celu uzupełnienia twierdzeń stron. Oczywiście po transformacji ustrojowej doszło do przewartościowania tych założeń postępowania cywilnego. W tej drodze na zachód ustawodawca pogłębił zasadę dyspozycyjności, kontradyktoryjności, a więc zasady które najpełniej charakteryzują postępowanie cywilne. Nastąpiło uchylenie tych wszystkich przepisów gwarancyjnych, represyjnych, a więc tych wszystkich przepisów które służyły do usuwania skutków zaistniałych zaburzeń w dochodzeniu do prawdy obiektywnej.

Z punktu widzenia tych kryteriów które scharakteryzowałem nie ma odpowiedniej podstawy prawnej, nie ma substratu normatywnego do wyodrębnienia tej zasady jako naczelnej zasady postępowania cywilnego. Postępowanie cywilne służy realizacji norm prawa prywatnego, więc ciężar przedstawiania dowodów spoczywać musi na stronach postępowania. Prawo cywilne nie służy realizacji norm prawa publicznego stąd też sądy nie mają w postępowaniu cywilnym de lege lata zakreślonych powinności procesowych w celu wykrycia prawdy obiektywnej. To strony wiedzą najlepiej jakie są fakty i gdzie znajdują się dowody. Oczywiście nie zaliczenie przeze mnie tej zasady nie wynika z niedoceniania potrzeby ustalania tej prawdy w procesie cywilnym i oparcia orzeczenia na prawdziwej podstawie faktycznej i prawnej. Wynika po prostu z konstatacji tych przemian ustrojowych które doprowadziły do przemian w obowiązujących przepisach prawa. Wykrycie prawdy może być postrzegane w kategorii pośredniego celu postępowania, dlatego że głównym celem jest realizowanie obowiązującej normy prawa materialnego. Aby sąd w sposób prawidłowy ustalił o jaką normę prawa materialnego chodzi musi prawidłowo ocenić stan faktyczny sprawy, ponieważ jest on następnie przedmiotem subsumpcji. Pogłębiona kontradyktoryjność w procesie, ten spór o prawo, o który toczy się proces cywilny, ciężary dowodowe, a zwłaszcza ten ciążący na stronach sprawiają, że zamiast działania z urzędu, tej aktywności sądu z urzędu ustawodawca pogłębił zasadę kontradyktoryjności, zasadę dyspozycyjności, i tym samym pozwolił w procesie na ustalenie zgodnie z prawdą podstawy faktycznej sprawy.

Zasada równości stron i uczestników postępowania → procesowe rozwinięcie konstytucyjnej zasady równości wobec prawa w art 32 Konstytucji

Art. 32. Konstytucji

1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

W nawiązaniu do tego artykułu mówi się o równych prawach procesowych stron i uczestników postępowania. Ale najwyraźniej ta zasada widoczna jest w procesie cywilnym, który charakteryzuje się sporem o prawo i wymaga istnienia strony powodowej i pozwanej. A więc chodzi nie o to, aby każda ze stron miała takie same gwarancje, ale o to by jednakie gwarancje ochrony swoich praw i interesów w postępowaniu w zależności od pozycji w procesie. Jeżeli powód wnosi pozew, pozwany może również odpowiedzieć na pozew lub podjąć obronę merytoryczna może wytoczyć powództwo wzajemne przeciwko powodowi jeżeli ma roszczenie które pozostaje w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia, może wnieść szereg zarzutów materialno-prawnych np. prekluzji dowodowej, przedawnienia roszczenia, wygaśnięcia roszczenia, które wobec uwzględnienia przez sąd będą prowadziły do oddalenia powództwa. Każda ze stron na warunkach przewidzianych przez prawo może zaskarżyć nieprawomocny wyrok sądu I instancji, może wnieść środki zaskarżania prawomocnych orzeczeń, a więc skargę o wznowienie postępowania, skargę kasacyjną czy skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Realizacja tej zasady wiąże się z potrzebą realizowania starej rzymskiej zasady „audiatum et altera parts”, konkretyzacji tej zasady na gruncie postępowania cywilnego.

Wykład XI 13.01.2011.

Drugi aspekt zasady równości stron.

Realizacja tej zasady wiąże się również z potrzebą realizowania starej rzymskiej zasady „audiatur et altera pars”, konkretyzacji tej zasady na gruncie postępowania cywilnego w art 149 par 2, 210 par 1 i 2, 224 par 1 KPC- te przepisy zapewniają po pierwsze zawiadamianie stron o posiedzeniach jawnych co najmniej na tydzień wcześniej, po drugie możność zabierania przez strony głosu na rozprawie, możliwość wypowiadania się co do twierdzeń strony przeciwnej.

Art. 149. § 1. Posiedzenia sądowe wyznacza przewodniczący z urzędu, ilekroć wymaga tego stan sprawy.

§ 2. O posiedzeniach jawnych zawiadamia się strony i osoby zainteresowane przez wezwanie lub ogłoszenie podczas posiedzenia. Stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym należy zawsze doręczyć wezwanie na następne posiedzenie. Wezwanie powinno być doręczone co najmniej na tydzień przed posiedzeniem. W wypadkach pilnych termin ten może być skrócony do trzech dni.

Art. 210. § 1. Rozprawa odbywa się w ten sposób, że po wywołaniu sprawy strony - najpierw powód, a potem pozwany - zgłaszają ustnie swe żądania i wnioski oraz przedstawiają twierdzenia i dowody na ich poparcie. Strony mogą ponadto wskazywać podstawy prawne swych żądań i wniosków. Na żądanie prokuratora sąd udziela mu głosu w każdym stanie rozprawy; art. 62 nie stosuje się.

§ 2. Każda ze stron obowiązana jest do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej, dotyczących okoliczności faktycznych.

§ 3. Ponadto rozprawa obejmuje, stosownie do okoliczności, postępowanie dowodowe i roztrząsanie jego wyników.

Art. 224. (215) § 1. Przewodniczący zamyka rozprawę po przeprowadzeniu dowodów i udzieleniu głosu stronom.

§ 2. Można zamknąć rozprawę również w wypadku, gdy ma być przeprowadzony jeszcze dowód przez sędziego wyznaczonego lub przez sąd wezwany albo gdy ma być przeprowadzony dowód z akt lub wyjaśnień organów administracji publicznej, a rozprawę co do tych dowodów sąd uzna za zbyteczną.

Gwarancje materialne realizacji tej zasady → po 1: związane z instytucją zwolnienia strony i uczestnika od kosztów sądowych wtedy, gdy uczestnik/strona nie jest w stanie bez uszczerbku dla siebie i rodziny ponieść kosztów tego postępowania, po 2: prawo strony/uczestnika do ustanowienia przez sąd adwokata lub radcy prawnego z urzędu, po 3: możliwość udzielania przez sąd w razie uzasadnionej potrzeby stronom/uczestnikom występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych- generalny przepis art 5 KPC, art 212 KPC, w innych przepisach szczególnych.

Art. 5. (7) W razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych.

Art. 212. (210) Przewodniczący, jeżeli to możliwe, jeszcze przed wszczęciem postępowania dowodowego powinien przez zadawanie pytań stronom ustalić, jakie z istotnych okoliczności sprawy są między nimi sporne, i dążyć do ich wyjaśnienia. W razie uzasadnionej potrzeby może udzielić stronom niezbędnych pouczeń, a stosownie do okoliczności zwraca im uwagę na celowość ustanowienia pełnomocnika procesowego. W sprawach o alimenty i o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przewodniczący poucza powoda występującego w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego o roszczeniach wynikających z przytoczonych przez niego faktów.

Do tych gwarancji zaliczyć również należy udział w tym postępowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich, a także prokuratora, którzy na warunkach przewidzianych przez prawo może brać udział w postępowaniu cywilnym w celu ochrony praw obywateli ( to samo organizacje publiczne).

Naruszenie tej zasady skutkuje pozbawieniem stron/uczestników możności obrony swoich praw . Mamy wówczas do czynienia z nieważnością postępowania z art 379 KPC- kwalifikowany skutek procesowy w postaci nieważności postępowania.

Art. 379. Nieważność postępowania zachodzi:

  1)   jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

  2)   jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,

  3)   jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

  4)   jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

  5)   jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

  6)   (274) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Ten przepis stosuje się do każdego rodzaju postępowań na podstawie art 13 par. 2 KPC np. zabezpieczającym, egzekucyjnym, międzynarodowym itp. :

Art. 13. § 1. (12) Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.

§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Zasada kontradyktoryjności (sporności) → klasyczne ujęcie tej zasady: 2 kwestie: forma procesu cywilnego i ciężaru dowodów.

Forma procesu cywilnego jest sporną, ponieważ w procesie cywilnym sąd rozstrzyga spór o prawo, stąd ta forma. W mniejszym zakresie mamy do czynienia z rozstrzyganiem sporów w postępowaniu nieprocesowym, w postępowaniu egzekucyjnym- organ egzekucyjny nie rozstrzyga sporów przekazuje je do sądu, rozpatrywane są w specjalnym postępowaniu przeciw egzekucyjnym art 840 KPC, art 841 KPC- powództwo interwencyjne :

Art. 840. (841) § 1. Dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:

  1)   przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;

  2)   po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie;

  3)   małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.

§ 2. Jeżeli podstawą egzekucji jest tytuł pochodzący od organu administracyjnego, do stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane, powołany jest organ, od którego tytuł pochodzi.

Art. 841. § 1. Osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.

§ 2. Jeżeli dłużnik zaprzecza prawu powoda, należy oprócz wierzyciela pozwać również dłużnika.

§ 3. (845) Powództwo można wnieść w terminie miesiąca od dnia dowiedzenia się o naruszeniu prawa, chyba że inny termin jest przewidziany w przepisach odrębnych.

Czym innym jest zasada a czym innym forma procesu. Należałoby odróżnić formę procesu od zasady kontradyktoryjności. Zasada ta dotyczy wg profesora tylko ciężaru dowodu „onus probandi”.Jeżeli ciąży on na stronach/ uczestnikach postępowania to mamy do czynienia z tą zasadą, a mianowicie jeżeli ciężar poszukiwania, gromadzenia a następnie przedstawianiu sądowi dowodów ciąży na stronach to mamy do czynienia z zasada kontradyktoryjności ( sporności). Jeżeli ten ciężar spoczywa na sądzie to mówimy o zasadzie śledczości (inkwizycyjności) postępowania. A więc jest ona przeciwieństwem zasady sporności. Po transformacji ustrojowej pogłębiono zasadę kontradyktoryjności w postępowaniu cywilnym, a okrojono rolę sądu.

Konkretyzacja tej zasady w art 3 KPC- przepis ogólny kodeksu, który odnosi się do wszystkich rodzajów postępowań

Art. 3. (5) Strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody.

Proces cywilny opiera się na aktywności stron na odcinku gromadzenia przedstawiania dowodów. Art 232 KPC dalsza konkretyzacja zasady i art 3 KPC:

Art. 232. (217) Strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę.

Ten przepis jest skorelowany z przepisem art 6 KPC:

Art. 6. Sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy.

Na stronie pozwanej będą ciążyły takie zarzuty jak: prekluzja, przedawnienie roszczenia, przedwczesność roszczenia, ponieważ ona z tego faktu czerpie skutki prawne.

Jednak ustawodawca nie przesądził do końca o pozbawieniu sądu możności przeprowadzania dowodów i dał temu wyraz w zdaniu ostatnim art 232 KPC. Jednak stylizacja tego zdania „sąd może dopuścić dowód” natomiast sąd nie ma uprawnień do dopuszczenia dowodów, a więc sąd nie może zastępować na odcinku przedstawiania dowodów aktywności stron własną aktywnością. Jeżeli uzna określony dowód za niezbędny może go dopuścić nawet wtedy, gdy nie był zawnioskowany przez stronę, natomiast nie może naruszać tych wszystkich reguł dotyczących ciężaru dowodu i nie może zastąpić aktywności stron własną aktywnością rozwijaną z urzędu w postępowaniu dowodowym. Sądy po transformacji utraciły uprawnienia do prowadzenia dochodzeń w celu pozyskania lub uzupełnienia dowodów, ponieważ postępowanie cywilne jest postępowaniem prywatnym, a więc cechuje się autonomią woli stron.

Od ciężaru dowodu należy odróżnić ciężar przytoczeń faktycznych tzw. „onus proferendi”. Z obowiązkiem przytoczeń faktycznych mamy do czynienia w art. 187 KPC- szczególne wymogi pozwu:

Art. 187. § 1. Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:

  1)   dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;

  2)   przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu.

§ 2. Pozew może zawierać wnioski o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności i przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz wnioski służące do przygotowania rozprawy, a w szczególności wnioski o:

  1)   wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych;

  2)   dokonanie oględzin;

  3)   polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin;

  4)   zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich.

Fakty uzasadniające żądanie = onus proferendi

Ustawodawca jest tu niezwykle precyzyjny, mówi o „przytoczeniu” okoliczności.

Zasada dyspozycyjności → obok zasady kontradyktoryjności, najpełniej określa specyfikę postępowania cywilnego, odróżniając je od postępowania karnego, administracyjnego czy sądowo- administracyjnego. Ta zasada na gruncie prawa cywilnego jest odpowiednikiem autonomii woli stron stosunku prawnego- a więc: powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego zależy od autonomii woli stron. Ta zasada zwana jest również zasadą rozporządzalności. Na czym polega ta dyspozycyjność, jej istota?- po 1 : na rozporządzalności roszczeniami lub prawami dochodzonymi w postępowaniu cywilnym → rozporządzalność materialna np. zawarcie ugody, uznanie powództwa przez pozwanego, powód zrzeka się dochodzonego roszczenia, a po 2: rozporządzalności czynnościami procesowymi lub całym tokiem postępowania cywilnego → rozporządzalność formalnej np. zaskarżenie nieprawomocnego wyroku I instancji, można cofnąć apelację/ zażalenie na warunkach przewidzianych przez prawo, umowa stron o właściwość sądu tzw „prorogatio fori”.

A więc jeżeli chodzi o proces cywilny to ta zasada działa na odcinku wszczęcia postępowania, po drugie w przebiegu tego postępowania przed sądem I instancji a po trzecie działa w zakresie orzekania przez sąd I instancji, a wreszcie działa na odcinku wszczęcia i prowadzenia postępowania przez sąd II instancji. Ta zasada najpełniej odciska swoje piętno w procesie cywilnym, a dlaczego tak się dzieje? Dlatego, że prowadzimy proces dla realizacji normy prawa prywatnego.

Odcinek wszczęcia procesu → sąd nie może wszcząć procesu cywilnego z urzędu, należy wytoczyć powództwo cywilne, „nemo invitus ager cognitur”, nikogo nie można zmusić do wytoczenia powództwa cywilnego, to strona wszczyna proces cywilny co następuje poprzez wniesienie pozwu lub zgłoszenia powództwa do protokołu ( w prawie pracy). Dyskusyjne: uprawnienie RPO, prokuratora czy innych podmiotów działających na prawach prokuratora, które to nie są stronami stosunku materialnego ale działają w celu ochrony praw podmiotowych. Jednak w dalszym ciągu tej inicjatywy pozbawiony jest sąd. Powód może cofnąć pozew, ograniczyć dochodzone roszczenie, może zrzec się roszczenia, może dojść do zawarcia ugody, te akty są jednak nadal silnie kontrolowane przez sąd. Sąd może i powinien na warunkach przewidzianych przez prawo uznać w pewnych wypadkach za niedopuszczalne. Przeciwieństwem zasady dyspozycyjności jest zasada oficjalności postępowania- sąd może wszcząć postępowanie z urzędu. Takie wyjątki pojawiają się w postępowaniu nieprocesowym w art 506 KPC:

Art. 506. Sąd wszczyna postępowanie nieprocesowe na wniosek; w wypadkach wskazanych w ustawie sąd może wszcząć postępowanie także z urzędu.

Pojawia się tutaj zasada oficjalności, która jest wyjątkiem od zasady dyspozycyjności.

Kontrola sądu

np. cofnięcie pozwu bez zgody pozwanego → powód może cofnąć do momentu rozpoczęcia rozprawy art 203 par1 KPC, ale te akty na mocy par. 4 podlegają kontroli sądu.

Art. 203. § 1. Pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku.

§ 2. Pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa. Na żądanie pozwanego powód zwraca mu koszty, jeżeli sąd już przedtem nie orzekł prawomocnie o obowiązku ich uiszczenia przez pozwanego.

§ 3. W razie cofnięcia pozwu poza rozprawą przewodniczący odwołuje wyznaczoną rozprawę i o cofnięciu zawiadamia pozwanego, który może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów. Gdy skuteczność cofnięcia pozwu zależy od zgody pozwanego, niezłożenie przez niego oświadczenia w tym przedmiocie w powyższym terminie uważa się za wyrażenie zgody.

§ 4. (203) Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa.

Poprzednio nie było zastrzeżenia dotyczących par.4 KPC. Teraz kontrola sądu odbywa się np. za pomocą klauzul wartościujących jak zasady współżycia społecznego.

Czy po wydaniu wyroku jest dopuszczalne cofnięcie pozwu? Przed uprawomocnieniem, za zgoda pozwanego ( a bez gdy połączone z zrzeczeniem się roszczenia) tak- wówczas sąd uchyli swój własny wyrok i umorzy postępowanie, jednak mimo to czynność z art 332 KPC podlega kontroli sądu:

Art. 332. § 1. Sąd jest związany wydanym wyrokiem od chwili jego ogłoszenia.

§ 2. Jednakże w razie cofnięcia pozwu przed uprawomocnieniem się wyroku i przed jego zaskarżeniem z jednoczesnym zrzeczeniem się dochodzonego roszczenia, a za zgodą pozwanego również bez takiego zrzeczenia się, sąd pierwszej instancji uchyli swój wyrok i postępowanie w sprawie umorzy, jeżeli uzna cofnięcie takie za dopuszczalne. Postanowienie sądu w tym przedmiocie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

Ugoda sądowa → także przedmiot kontroli sądu z mocy art 223 par 2 KPC w zw z art 203 par 4, sąd po zawarciu ugody przez strony umarza postępowanie w formie postanowienia, ponieważ wydanie wyroku w sprawie jest zbędne, a ugoda na mocy art art 777 KPC stanowi tytuł egzekucyjny:

Art. 777. (767) § 1. Tytułami egzekucyjnymi są:

  1)   orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem;

11)  (768) orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu,

  2)   wyrok sądu polubownego lub ugoda zawarta przed takim sądem;

21)  (769) ugoda przed mediatorem,

  3)   inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej;

  4)   (770) akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub uiszczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie oznaczonych, albo też obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, lokalu, nieruchomości lub statku wpisanego do rejestru gdy termin zapłaty, uiszczenia lub wydania jest w akcie wskazany;

  5)   akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia przeciwko dłużnikowi egzekucji na podstawie tego aktu o całość lub część roszczenia, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności;

  6)   (771) akt notarialny, w którym właściciel nieruchomości albo wierzyciel wierzytelności obciążonych hipoteką, niebędący dłużnikiem osobistym, poddał się egzekucji z obciążonej nieruchomości albo wierzytelności, w celu zaspokojenia wierzyciela hipotecznego, jeżeli wysokość wierzytelności podlegającej zaspokojeniu jest w akcie określona wprost albo oznaczona za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, i gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia egzekucji o część lub całość roszczenia, jak również wskazany jest termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności.

§ 2. Oświadczenie dłużnika, o którym mowa w § 1 pkt 4 lub 5, może być złożone także w odrębnym akcie notarialnym.

§ 3. (772) Tytułem egzekucyjnym jest również akt notarialny, w którym niebędący dłużnikiem osobistym właściciel ruchomości lub prawa obciążonych zastawem rejestrowym albo zastawem, poddaje się egzekucji z obciążonych składników w celu zaspokojenia zastawnika. Przepis § 1 pkt 6 stosuje się odpowiednio.

Po uprawomocnieniu się postępowania a umorzeniu, a jedna ze stron wytacza powództwo dotyczące roszczenia, które było przedmiotem ugody, co sąd powinien zrobić? → z powagi rzeczy osądzonej korzystają tylko orzeczenia merytoryczne ( a więc w procesie wyroki i nakazy zapłaty) art 366 KPC, a nie postanowienia niemerytoryczne jak postanowienie o umorzeniu powództwa:

Art. 366. Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami.

W takim wypadku strona przeciwna podnosi zarzut rzeczy ugodzonej- „exeptioni rei transactae”, zarzut o charakterze materialno- prawnym, skoro materialno- prawny zarzut to trzeba wydać orzeczenie merytoryczne a więc oddalić powództwo w formie wyroku.

Sprawa gospodarcza a kontrola sądowa → sprawy cywilne między przedsiębiorcami w zakresie powadzonej przez nich działalnośći gospodarczej – ograniczenia w zawarciu ugody odrębności w art 479 z ind 13 KPC:

Art. 47913. § 1. (427) Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są wynikiem niedozwolonych praktyk ograniczających konkurencję lub samodzielność przedsiębiorców, albo gdy wymaga tego ochrona produkcji należytej jakości.

§ 2. (428) Sąd uzna ugodę zawartą przez strony za niedopuszczalną tylko wtedy, gdy jej treść jest niezgodna z prawem lub sprzeczna z zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także wtedy, gdy wymaga tego ochrona środowiska lub ochrona produkcji należytej jakości.

Ten przepis w par 1 jest przepisem szczególnym w stosunku do przepisu art 203 par. 4 KPC- inne przesłanki dopuszczalności kontroli sądu. Par 2 to także przepis szczególny, pojawiły się nowe przesłanki kontroli sądu.

Stadium orzekania sądu w I instancji → realizacja zasady dyspozycyjności stron: sąd związany 2 elementami powództwa: żądaniem powództwa i podstawą faktyczną powództwa.

Żądanie powództwa tzw petitum → sąd z mocy art 321 par 1 KPC nie może wyrokować co do przedmiotu który nie był objęty żądaniem ani zasądzać ponad żądanie- bezwzględna zasada w procesie:

Art. 321. § 1. Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie.

§ 2. (232) (uchylony).

Sąd nie może orzec ponad żądanie, ani o czymś innym niż było w żądaniu, mówi o tym stara rzymska paremia „ ne eat iudex ipta petita partium”. Kiedyś sąd mógł wychodzić ponad żądanie, dzisiaj tylko art 212 daje uprawnienia przewodniczącemu do udzielenia pouczenia strony:

Art. 212. (210) Przewodniczący, jeżeli to możliwe, jeszcze przed wszczęciem postępowania dowodowego powinien przez zadawanie pytań stronom ustalić, jakie z istotnych okoliczności sprawy są między nimi sporne, i dążyć do ich wyjaśnienia. W razie uzasadnionej potrzeby może udzielić stronom niezbędnych pouczeń, a stosownie do okoliczności zwraca im uwagę na celowość ustanowienia pełnomocnika procesowego. W sprawach o alimenty i o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przewodniczący poucza powoda występującego w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego o roszczeniach wynikających z przytoczonych przez niego faktów.

Podstawa faktyczna powództwa- causa petendi, sąd orzeka na podstawie faktów przedstawionych przez powoda, sąd nie może z urzędu wprowadzić nowych faktów do procesu cywilnego. Sąd nie jest oczywiście związany podstawą prawną określoną przez powoda w myśl zasady, że sąd zna i stosuje prawo “ iura novit cura”. Np. W procesie o odszkodowanie z tytułu czynu niedozwolonego, sąd nie może wprowadzać faktów obciążających pozwanego z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Fakty przedstawione przez powoda mogą doprowadzić do zmiany podstawy prawnej przez sąd, ale fakty powód przedstawia juz w pozwie. Powód okresla granice poszukiwanej ochrony przed sądem w petitum i causa petendi.

Postepowanie sądu II instancji --> nie może wszcząć z urzędu postępowania apelacyjnego czy zażaleniowego, wniesienie apelacji lub zażalenia wszczyna postepowanie. To postępowanie jest kontynuacją postępowania przed sądem I instancji, to wynika z art 382 KPC

Art. 382. Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym.

Granice apelacji określają zakres rozpoznania sprawy w II instancji, z urzędu sąd bierze tylko i wyłącznie przyczyny nieważności postępowania enumeratywnie wymienione w przepisach kodeksu postepowania cywilnego : art 379 KPC, 1099 KPC, zwolnienia spod jurysdykcji krajowej

Art. 379. Nieważność postępowania zachodzi:

  1)   jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

  2)   jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,

  3)   jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

  4)   jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

  5)   jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

  6)   (274) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Art. 1099. (1041) § 1. Brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca pozew albo wniosek, z zastrzeżeniem art. 1104 § 2 lub art. 1105 § 5.

§ 2. Brak jurysdykcji krajowej stanowi przyczynę nieważności postępowania.

Nadzwyczajne środki zaskarżenia orzeczeń → sąd wszczyna i prowadzi postępowania tylko wniesienia skarg: o wznowienie postępowania, kasacyjnej czy o uznanie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sąd nie może wszczynać z urzędu takich postępowań.

Zasada koncentracji materiału procesowego → fakty i dowody; wiążę się ta zasada z potrzebą rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki w postępowaniu cywilnym, ta zasada wyrażona w art 6 KPC

Art. 6. Sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy.

Ten przepis wiąże się z konkretyzacją art 45 Konstytucji- prawo do sądu. Obejmuje swym zakresem również prawo do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki, które zostało proklamowane w art 6 Europejskiej Konwencji Ochrony Praw Człowieka i Podstawowych Wolności- prawo do rzetelnego procesu: nie tylko dotyczy postępowania organów ale i dotyczy rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki.

Systemy koncentracji materiału:

dyskrecjonalna władza sędziego -->

prekluzja dowodowa -->

Wykład XII 20.01.2011.

Systemy koncentracji materiału:

dyskrecjonalna władza sędziego --> realizacja tej zasady w par 2 art 217 KPC:

Art. 217. § 1. Strona może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swych wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej, z zastrzeżeniem niekorzystnych skutków, jakie według przepisów niniejszego kodeksu mogą dla niej wyniknąć z działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu.

§ 2. Sąd pominie środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki.

Pojęcie środka dowodowego= dowód w tym kontekście,

drugi przepis realizujący ten system- w postepowaniu apelacyjnym, kontynuacja postępowania sądu w I instancji, art 382 KPC

Art. 382. Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym.

I w związku z tym art 381:

Art. 381. Sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później.

Od oceny sądu zależy pominięcie tych dowodów. Sąd „może”- jest to odbicie zasady dyskrecjonalnej władzy sędziego.

prekluzja dowodowa --> istotą tego systemu jest to, że strona od razu musi przedstawić fakty i dowody niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy pod rygorem utraty powoływania się na nie, przykładem może być rozwiązanie z postepowania w sprawach gospodarczych (odrębne postępowanie procesowe art 479 ind 1 i dalej):

Art. 479 ind 12§ 1. W pozwie powód jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w pozwie nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. W tym przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.

§ 2. Powód powinien dołączyć do pozwu odpis reklamacji lub wezwania do dobrowolnego spełnienia żądania wraz z dowodem doręczenia albo wysłania go pozwanemu przesyłką poleconą oraz odpisy pism świadczących o próbie wyjaśnienia spornych kwestii w drodze rokowań.

§ 3. W razie niezłożenia odpisu wezwania do dobrowolnego spełnienia żądania lub reklamacji wraz z dowodem doręczenia albo wysłania go pozwanemu przesyłką poleconą, stosuje się przepis art. 130.

§ 4. Niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub w części tę stronę, która przez zaniechanie czynności wymienionych w § 2 przyczyniła się do zbędnego wytoczenia sprawy lub wadliwego określenia jej zakresu.

Wyjątek w par 1: zmniejszenie rygoryzmu prekluzji dowodowej.

Te powyższe uwagi poczynione dotyczą ciężaru dowodu. Ale powinności dowodowe zwane ciężarami procesowymi ciążą również na pozwanym, w postępowaniu gospodarczym wniesienie odpowiedzi na pozew jest obligatoryjne.

Art. 479 ind 14. § 1. W sprawach, w których sąd nie wydał nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym lub upominawczym, pozwany jest obowiązany do wniesienia odpowiedzi na pozew w terminie dwutygodniowym od dnia otrzymania pozwu. Odpowiedź na pozew wniesiona po terminie podlega zwrotowi.

§ 2. W odpowiedzi na pozew pozwany jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. W tym przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub powstała potrzeba ich powołania. Przepis art. 47912 § 4 stosuje się odpowiednio.

§ 3. Powództwo wzajemne jest niedopuszczalne.

§ 4. Do potrącenia w toku postępowania mogą być przedstawione tylko wierzytelności udowodnione dokumentami.

W postępowaniu zwykłym pozwany może, ale nie musi wnieść odpowiedzi na pozew art 207 KPC:

Art. 207. § 1.Pozwany może przed pierwszą rozprawą wnieść odpowiedź na pozew.

§ 2. W sprawach zawiłych lub rozrachunkowych przewodniczący może zarządzić przed pierwszą rozprawą wniesienie odpowiedzi na pozew lub także w miarę potrzeby wymianę przez strony dalszych pism przygotowawczych, przy czym oznaczy porządek składania pism, termin, w którym pisma należy złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione. W toku sprawy wymianę pism może zarządzić sąd.

§ 3.Stronę reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa przewodniczący może zobowiązać do złożenia w wyznaczonym terminie pisma przygotowawczego, w którym strona jest obowiązana do powołania wszystkich twierdzeń, zarzutów i dowodów pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku dalszego postępowania.

Natomiast w sprawach zawiłych przewodniczący może zarządzić wniesienie takiej odpowiedzi na pozew par 2. Natomiast w sprawach gospodarczych jest taki obowiązek nałożony na pozwanego, który w tej odpowiedzi musi wnieść wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody na ich poparcie. Jeżeli nie wniesie tej odpowiedzi nie będzie mógł dać zadość par 2 art 479 ind 14- rygor utraty powoływania się na nie.

Art. 479 ind 14. § 1. W sprawach, w których sąd nie wydał nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym lub upominawczym, pozwany jest obowiązany do wniesienia odpowiedzi na pozew w terminie dwutygodniowym od dnia otrzymania pozwu. Odpowiedź na pozew wniesiona po terminie podlega zwrotowi.

§ 2. W odpowiedzi na pozew pozwany jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. W tym przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub powstała potrzeba ich powołania. Przepis art. 47912 § 4 stosuje się odpowiednio.

§ 3. Powództwo wzajemne jest niedopuszczalne.

§ 4. Do potrącenia w toku postępowania mogą być przedstawione tylko wierzytelności udowodnione dokumentami.

I w tym wypadku ustawodawca przewiduje wyjątek: par 2 koniec zdania drugiego.

Ten system prekluzji dowodowej nie jest do końca bezwzględny, mamy do czynienia z wyjątkami zarówno po stronie powodowej i pozwanej. Natomiast cała ta instytucja jest ostro krytykowana przez adwokatów i radców prawnych- wg nich jest to instytucja „tylko dla orłów”. W sprawach gospodarczych planowane są reformy i likwidacja tego postępowania w zakresie stosunków cywilnych i przekazanie tych spraw do postępowania zwykłego natomiast wynikające z innych stosunków np. transport, telekomunikacja maja zostać przekazane do rozpatrywania przez sądy administracyjne. Uważa się, że ta instytucja prekluzji dowodowej powinna być przyjęta również do postępowania zwykłego w sprawach cywilnych. Ta instytucja wymusza na stronach aktywność procesową, sprzyja przygotowaniu do sprawy, realizacji ogólniejszego postulatu z art 6 KPC.

Zasada ustności postępowania → dotyczy formy postępowania

We współczesnym procesie cywilnym w szerokim zakresie przyjęta jest zasada ustności w procesie cywilnym, w szczególności realizowana jest na rozprawie. Rozprawa jest posiedzeniem jawnym, w art 210 par 1 KPC w jaki sposób odbywa się rozprawa:

Art. 210. § 1. Rozprawa odbywa się w ten sposób, że po wywołaniu sprawy strony - najpierw powód, a potem pozwany - zgłaszają ustnie swe żądania i wnioski oraz przedstawiają twierdzenia i dowody na ich poparcie. Strony mogą ponadto wskazywać podstawy prawne swych żądań i wniosków. Na żądanie prokuratora sąd udziela mu głosu w każdym stanie rozprawy; art. 62 nie stosuje się.

§ 2. Każda ze stron obowiązana jest do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej, dotyczących okoliczności faktycznych.

§ 3. Ponadto rozprawa obejmuje, stosownie do okoliczności, postępowanie dowodowe i roztrząsanie jego wyników.

Realizacja zasady ustności nie jest możliwa w sposób bezwzględny, wnosi się również pisma procesowe, ale art 210 zawiera sztandarowe rozwiązanie które jest konkretyzacja tej zasady.

Zasada bezpośredniości postępowania → dotyczy sposobu zetknięcia się przez sąd z materiałem procesowym, faktami i dowodami. Ustawodawca daje wyraz tej zasady w artykule 235 KPC:

Art. 235. (218) §1. Postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym, chyba że sprzeciwia się temu charakter dowodu albo wzgląd na poważne niedogodności lub niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu sporu. W takich wypadkach sąd orzekający zleci przeprowadzenie dowodu jednemu ze swych członków (sędzia wyznaczony) albo innemu sądowi (sąd wezwany).

§ 2. Jeżeli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia, sąd orzekający może postanowić, że jego przeprowadzenie nastąpi przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość. Sąd orzekający przeprowadza dowód w obecności sądu wezwanego lub referendarza sądowego w tym sądzie.

§ 3. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje urządzeń i środków technicznych umożliwiających przeprowadzenie dowodu na odległość, sposób korzystania z tego rodzaju urządzeń i środków, jak również sposób przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów dokonanych podczas jego przeprowadzenia, mając na względzie konieczność właściwego zabezpieczenia utrwalonego obrazu lub dźwięku przed utratą dowodu, jego zniekształceniem lub nieuprawnionym ujawnieniem.

Niedopuszczalne zlecenie całego postępowania sądowi wezwanemu lub sędziemu wyznaczonemu, jedynie z powodu poważnych niedogodności albo poważnych kosztów sąd może zlecić przeprowadzenie danego dowodu. Tutaj poszerzenie funkcji referendarzy w celu odciążenia sądów.

Drugim przepisem który wiąże się z realizacją zasady bezpośredniości:

Art. 323. Wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku.

Gwarancja na odcinku orzekania. Ustawodawca w postępowaniu cywilnym nie przyjął w postępowaniu cywilnym zasady ciągłości składu orzekającego. Ten skład może podlegać zmianom w odróżnieniu od postępowania karnego. Ale minimalna gwarancja zawarta jest w art 323 KPC. Chodzi o to aby sędziowie, którzy będą orzekać merytorycznie mieli możliwość bezpośredniego zetknięcia się z materiałem procesowym sprawy. Proces cywilny ma to do siebie, że stosunkowo rzadko rozstrzygnięcie zapada na jednym posiedzeniu, skład sądu podlega zmianom, natomiast wyrok powinien być wydany przez sąd, przed którym odbyła się rozprawa poprzedzająca jego wydanie.

Zasada formalizmu → kontrowersja, czy mówić o zasadzie czy o formalizmie procesowym jako o właściwości prawa procesowego cywilnego, prof. Cieślak mówi o formaliźmie jako istocie norm prawa procesowego. Ale my przyjęliśmy tę zasadę do katalogu zasad naczelnych. Oznacza ona mianowicie, że po pierwsze: te czynności procesowe podmiotów postępowania z których składa się postępowanie powinny być podejmowane w określonej formie procesowej: w formie przewidzianej przez prawo procesowe, nie może być to dowolna forma, a po drugie muszą być te czynności podejmowane w określonym porządku procesowym. (prof. Zauer: porządek i forma)

Problem z zasadą formalizmu jest taki, że formalizm procesowy tak, ale wypaczenia nie, nie da się uniknąć formalizmu, ale gdy on jest nadmierny to zaczyna ograniczać prawo do sądu. Trybunał Konstytucyjny zakwestionował między innymi formularze procesowe właśnie z punktu widzenia ograniczenia zasady prawa do sądu i nadmiernego formalizmu.

Przesłanki procesowe.

Po raz pierwszy to pojęcie wprowadził Oskar Billow, wybitny niemiecki procesualista, w roku 1868 przy analizie stosunku prawno- procesowego, który jego zdaniem występuje między powodem, pozwanym i sądem ( stosunek 3 -stronny). To wyróżnienie przesłanki procesowej zrobiło ogromną karierę w nauce postępowania cywilnego, na trwałe weszło do nauki postępowania cywilnego, karnego, sądowo- administracyjnego (ono przejmuje instytucje z postępowania cywilnego).

Przesłanki nie są rozumiane we współczesnym procesie w sposób jednolity.

Na nasze potrzeby przyjmiemy, że przesłanki procesowe są to przewidziane prawem procesowym okoliczności od których istnienia lub nieistnienia zależy dopuszczalność wszczęcia i prowadzenia postępowania cywilnego. Z tej charakterystyki wynika już pierwszy niejako podział: pozytywne i negatywne przesłanki procesowe. Pozytywne przesłanki określane są również mianem dodatnich a negatywne ujemnych. Np. jurysdykcja krajowa jest przesłanką procesową dodatnią, droga sądowa jest przesłanką dodatnią, zdolność sądowa, procesowa również dodatnia przesłanka, od ich istnienia zależy możność wszczęcia i prowadzenia postępowania. Negatywne przesłanki procesowe zwane ujemnymi, ale również przeszkodami procesowymi np. stan sprawy w toku ( od chwili dostarczenia pozwu pozwanemu), res iudicata powaga rzeczy osądzonej.

Inny podział przesłanek: dotyczące sądu ( jurysdykcja krajowa, droga sądowa), stron/uczestników ( zdolność sądowa, procesowa), przedmiotu postępowania (stan sprawy w toku, res iudicata).

Różne są definicje przesłanek, można różnie je klasyfikować.

Trzeci podział przesłanek: niezwykle istotny: względne i bezwzględne przesłanki procesowe ze względu na kryterium nieważności. Nieważność postępowania to jest taki kwalifikowany skutek naruszenia przepisów prawa procesowego związane z nieważnością- enumeratywnie wymienione w 3 przepisach KPC:

Art. 379. Nieważność postępowania zachodzi:

1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,

3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

5) jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

6. (274) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Art. 1099. (§ 1. Brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca pozew albo wniosek, z zastrzeżeniem art. 1104 § 2 lub art. 1105 § 5.

§ 2. Brak jurysdykcji krajowej stanowi przyczynę nieważności postępowania.

Art. 1113. Immunitet sądowy sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia istnienia immunitetu sąd odrzuca pozew albo wniosek. Rozpoznanie sprawy z naruszeniem immunitetu sądowego powoduje nieważność postępowania. Jeżeli osoba, przeciwko której albo z udziałem której wszczęto sprawę, uzyska immunitet sądowy w toku postępowania, sąd umarza postępowanie.

Gdy ustawodawca przewidział kwalifikowany skutek naruszenia w postaci nieważności, tam mamy do czynienia z przesłanką bezwzględną. Te przesłanki sąd uwzględnia z urzędu w każdym stanie sprawy. Wszystkie inne przesłanki procesowe nieobjęte zakresem pojęciowym bezwzględnej przesłanki procesowej zaliczymy do względnych przesłanek procesowych np. tryb postępowania- nie skutkuje nieważnością a więc względna przesłanka, zapis na sąd polubowny- nie jest brane z urzędu ale na zarzut pozwanego podniesiony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy- przesłanka względna.

Z tych rodzajów dla praktyki najistotniejszy jest podział na bezwzględne i względne przesłanki procesowe. Względna przesłanka procesowa jest innym uchybieniem procesowym, które mogło mieć wpływ na wynik tego postępowania, wynik sprawy.

Skład sądu. Wyłączenie sędziego.

Właściwość rzeczowa → który z sądów różnego rodzaju jest właściwy do rozpatrzenia sprawy w I instancji, zasada: sądy rejonowe, wyjątkowo sąd okręgowy- przekazanie na podstawie art 17 KPC:

Art. 17. ( Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:

1) o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia,

2) o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych,

3) o roszczenia wynikające z Prawa prasowego,

4) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, a w postępowaniu w sprawach gospodarczych sto tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym,

41) o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni.

42) o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną,

43) o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji.

5) (uchylony),

6. (uchylony).

Właściwość miejscowa → który z sądów tego samego rodzaju jest właściwy do rozpoznania sprawy ze względu na obszar zwany kręgiem sądowym. Przyjęta jako zasada: właściwość ogólna, wyjątki: właściwość przemienna oraz wyłączna ( ale to było na ćwiczeniach).

Skład sądu w procesie cywilnym. Przepisy KPC o składzie sądu są konkretyzacją 2 zasad naczelnych dotyczących organizacji i funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości: kolegialności i udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, również mowa o tym w Konstytucji. Organizacja sądownictwa w Polsce oparta jest na zasadzie dwuinstancyjności przy 4 stopniowej strukturze organizacyjnej. W pierwszej instancji → zasada 1 sędzia chyba, że przepis szczególny mówi inaczej jednoznacznie sformułowana w art 47 KPC:

Art. 47.§ 1. W pierwszej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

§ 2. W pierwszej instancji sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników rozpoznaje sprawy:

1) z zakresu prawa pracy o:

a) ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy,

b) naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane,

c) odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu;

2) ze stosunków rodzinnych o:

a) rozwód,

b) separację,

c) ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa,

d) rozwiązanie przysposobienia.

§ 3. Postanowienia poza rozprawą oraz zarządzenia wydaje przewodniczący.

§ 4. Prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.

Od zasady w par 1 ustawodawca wprowadza dwa wyjątki: po pierwsze na rzecz składu 3 sędziów zawodowych, a po drugie: na rzecz składu ławniczego. W pierwszym przypadku: prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie 3 sędziów zawodowy ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub precedensowy charakter- art 47§ 4. Prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.

Prezes sądu- a więc prezes każdego sądu, każdy z tych prezesów

szczególnie zawiła- czy tylko jurydycznie? Również pod względem faktycznym

[12 mln spraw rocznie rozpoznawanych przez sądy ( dane z 2009)]

Drugi wyjątek to skład ławniczy. Szeroki udział ławników wprowadzony został w wyniku zmian KPC w roku 1950, przez wiele lat zasadą składu sądu był 1 sędzia zawodowy i 2 ławników. Utrzymywał się przez długi czas, ale w pewnym momencie ustawodawca doszedł do wniosku, że ten udział ławników orzekania w sprawach cywilnych przed sądem w I instancji musi być udziałem realnym. Nie naruszając konstytucyjnej zasady udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości należy ograniczyć tylko do tych spraw, w których doświadczenie życiowe ławników jako sędziów faktów może być pomocne w prawidłowym rozstrzygnięciu sprawy cywilnej. Zakres udziału ławników systematycznie ograniczano. Dzisiaj de lege lata wygląda tak: ten udział przewidziano w 2 kategoriach spraw: z zakresu prawa pracy a po drugie: z zakresu stosunków rodzinnych. Kolejne ograniczenie wprowadzone przez ustawodawce do art 47 par 2 KPC: tylko w wybranych kategoriach spraw z zakresów prawa pracy i stosunków rodzinnych, a więc nie we wszystkich a wybranych.

Art 47§ 2. W pierwszej instancji sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników rozpoznaje sprawy:

1) z zakresu prawa pracy o:

a) ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy,

b) naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane,

c) odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu;

2) ze stosunków rodzinnych o:

a) rozwód,

b) separację,

c) ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa,

500. rozwiązanie przysposobienia.

W tych enumeratywnie wymienionych przez ustawodawcę sprawach przewidziany jest udział ławników.

Wykład XIII 27.01.2011.

Wyjątki na rzecz składu 3 sędziów zawodowych → art 47 par 4 KPC:

Art. 47. (32) § 1. (33) W pierwszej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

§ 2. (34) W pierwszej instancji sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników rozpoznaje sprawy:

1) z zakresu prawa pracy o:

a) ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy,

b) naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane,

c) odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu;

2) ze stosunków rodzinnych o:

a) rozwód,

b) separację,

c) (35) ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa,

d) rozwiązanie przysposobienia.

§ 3. (36) Postanowienia poza rozprawą oraz zarządzenia wydaje przewodniczący.

§ 4. Prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.

Prezes sądu- lege non distinguente: każdego sądu

Zawiłość- przede wszystkim jurydyczna, ale trudno byłoby ograniczać ten przepis tylko do zawiłości pod względem prawnym, również wykładnia przepisu pozwala na zawiłość faktyczną

Precedensowy charakter- nie oznacza, że jest zawiła ale że po prostu charakter precedensowy.

Zarządzenia wydawane tylko przez przewodniczącego.

Sąd II instancji w postępowaniu apelacyjnym orzeka w składzie 3 sędziów zawodowych. Rozpoznanie takiego środka odwoławczego jakim jest apelacja wymaga kolegialności w postaci składu 3 sędziów zawodowych. Wynika to w sposób jednoznaczny z art 367 par 3 KPC:

Art. 367. § 1. Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji.

§ 2. (266) Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku sądu okręgowego jako pierwszej instancji - sąd apelacyjny.

§ 3. Rozpoznanie sprawy następuje w składzie trzech sędziów zawodowych. Postanowienia dotyczące postępowania dowodowego na posiedzeniu niejawnym wydaje sąd w składzie jednego sędziego.

§ 4. (267) Postanowienie o przyznaniu i cofnięciu zwolnienia od kosztów sądowych, o odmowie zwolnienia, o odrzuceniu wniosku o zwolnienie oraz o nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazaniu na grzywnę, jak również postanowienie o ustanowieniu, cofnięciu ustanowienia, o odrzuceniu wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz o skazaniu na grzywnę i nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia ich wynagrodzenia sąd może wydać na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego.

Wszelkie postępowania dowodowe wydawane są na posiedzeniach w składzie 1 sędziego.

Ustawodawca w postępowaniu apelacyjnym respektuje zasady kolegialności, ale nie ma potrzeby respektowania zasady udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.

Przez wiele lat te zasady nie znały wyjątków, wyjątki pojawiły się z chwila wprowadzenia postępowania uproszczonego. Postępowanie uproszczone to jest takie odrębne postępowanie, które znajduje się w grupie postępowań, które mają na celu odformalizowanie w celu przyśpieszenia takiego postępowania. Apelacje w postępowaniu uproszczonym sąd rozpoznaje na podst art 505 ind 10 KPC:

Art. 50510. § 1. Sąd rozpoznaje apelację w składzie jednego sędziego.

§ 2. Sąd może rozpoznać apelację na posiedzeniu niejawnym, chyba że strona w apelacji lub w odpowiedzi na apelację zażądała przeprowadzenia rozprawy.

§ 3. (551) (utracił moc).

Jest to wyjątek od zasady kolegialności w postępowaniu przed sądem w II instancji.

Sąd Najwyższy skargi kasacyjne, o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia rozpoznaje w składzie 3 sędziów SN, natomiast orzeczenia o odmowie rozpoznania skargi kasacyjnej czy dot prawomocnego a także o odrzuceniu tych skarg sąd wydaje postanowienie w składzie 1 sędziego. Z ustawy o SN wynika dopuszczenie orzekania w składzie 7 sędziów, w składzie całej izby, izb połączonych czy w składzie całego SN.

Problem skutków procesowych orzekania przez sąd, który był sprzeczny z przepisami prawa. Punktem wyjścia musi być przepis art 379 KPC:

Art. 379. Nieważność postępowania zachodzi:

1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,

3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

5) jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

6) (274) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Jeżeli zamiast 3 sędziów zawodowych 1 sędzia zawodowy → nie ma wątpliwości nieważności

Jeżeli zamiast 1 sędziego orzekało 3 sędziów zawodowych → czy to tez obejmuje pkt 4 art 379 KPC? W swoim czasie bardzo kontrowersyjne, czy rozpatrywać ad casum, nieważność postępowania wchodzi w grę tylko gdy przepis tak stanowi i muszą być wykładane w sposób ścisły, w związku z tym na gruncie powyższego artykułu nie ma mowy o wartościowaniu składów na lepsze i gorsze, a tylko podział na zgodne i niezgodne z przepisami prawa, co za tym idzie każdy niezgodny skład jest sprzeczny z przepisami prawa a więc nawet gdy zamiast 1 sędziego 3. Gdy sprawa miała charakter zawiły lub precedensowy i została rozpoznana w składzie 3 sędziów zawodowych, ale w aktach sprawy nie ma zarządzenia przewodniczącego o tym fakcie z art 47 KPC to przyjmiemy nieważność postępowania. Takie wartościowanie na składy lepsze i gorsze niosłoby szereg niebezpieczeństw. Jeżeliby taki wyrok dotknięty taką sprzecznością uprawomocniłby się no to taki wyrok aż do momentu jego uchylenia wywołuje skutki prawne. Trzeba by obalić go za pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia prawomocnych orzeczeń.

Wyłączenie sędziego.

Przepisy dotyczące wyłączenia sędziego pozostają w ścisłym związku z art. 45 Konstytucji, który gwarantuje prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpoznania sprawy przez właściwy, bezstronny i niezawisły sąd. Aby taki sąd był niezawisły i niezależny ustawodawca stwarza pewne gwarancje, mają one w postępowaniu dwojaki charakter: gwarancje ustrojowe i procesowe bezstronności sędziego. Do gwarancji ustrojowych: zaliczymy przepisy o powoływaniu i odwoływaniu, obowiązki i prawa sędziego oraz jego odpowiedzialność ( w konstytucji i w ustawie o ustroju sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych). Do grupy gwarancji procesowych: zaliczymy właśnie instytucję wyłączenia sędziego, uregulowane wypadki wyłączenia sędziego oraz przebieg jego wyłączenia w KPC.

Dwie grupy przyczyn wyłączenia sędziego:

wyłączenie z mocy ustawy- bezwzględne przyczyny, określane wypadkami iudex inhabilis- sędzia niezdatny do orzekania z mocy ustawy. Te przyczyny enumeratywnie wymienione w art 48 KPC:

Art. 48. § 1. Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:

1) w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;

2) w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;

3) w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;

4) w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron;

5. w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator.

6. W sprawach o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, jeżeli brał udział w wydaniu w wydaniu tego orzeczenia ← nowo dodany!

§ 2. Powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.

§ 3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie, nie może orzekać co do tej skargi.

Najogólniej mówiąc sędzia jest wyłączony z mocy ustawy ze względu na swoje powiązania z przedmiotem lub podmiotami tego postępowania. W par. 1 – stara rzymska zasada, że nikt nie może być sędzią we własnej sprawie. W par 1 przykładowo, jeżeli sędzia jest poręczycielem a w procesie ktoś dochodzi świadczenia od dłużnika gdzie sędzia poręczył, gdy jest członkiem spółdzielni nie może orzekać w sprawie gdzie stroną jest ta spółdzielnia, jeżeli jest członkiem stowarzyszenia to podobnie. Te przepisy art 48 KPC należy interpretować w sposób ścisły. W par. 2 i 3 mamy oczywista sytuację. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego do pkt 5 par 1 art 48 KPC w zw z art 401 pkt 1 KPC oraz 379 pkt 4 KPC w takim zakresie w jakim ogranicza wyłączenie sędziego z mocy ustawy tylko do spraw w których brał udział w wydawaniu orzeczenia w instancji bezpośrednio niższej jest niezgodny z art 45 Konstytucji. Jeżeli brał udział również w instancji wyższej to wg Trybunału Konstytucyjnego mamy do czynienia z podstawą wyłączenia. Kolejną grupę spraw tworzą sprawy o odszkodowanie z tytułu szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem jeżeli sędzia brał udział w wydaniu tego orzeczenia, nie może taki sędzia oczywiście orzekać co do takiej skargi. Ustawodawca w sposób kazuistyczny wymienia te przesłanki wyłączenia sędziego.

Druga grupa przyczyn wyłączenia sędziego to takie przyczyny na wniosek strony, wchodzą w grę okoliczności tego rodzaju, że mogłyby powodować uzasadnione wątpliwości co do bezstronności sędziego. W sposób bardziej generalny tutaj ustawodawca określa ten rodzaj przyczyny wyłączenia sędziego. W związku z art 49 KPC:

Art. 49. Niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 48, sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie.

orzeczenie Sądu Najwyższego wypowiedział się, że: stosunki zawodowe pomiędzy sędzią a adwokatami czy radcami nie uzasadniają wyłączenia sędziego na podstawie art 49 KPC. ale np. długotrwały konflikt sąsiedzki pomiędzy sędzią a stroną będzie uzasadniał wyłączenie sędziego, tak samo gdy sędzia miałby orzekać w sprawie gdzie stroną jest konkubina sędziego, wtedy są powody do wyłączenia sędziego z mocy art 49 KPC.

Prawo polskie zna instytucję wyłączenia sędziego, ale nie wyłączenie sądu, oczywiście do takiej sytuacji mogłoby dojść w małym sądzie rejonowym gdzie wszyscy sędziowie podlegaliby wyłączeniu, natomiast strona może składać wniosek jedynie o wyłączenie sędziego. Taki wniosek gdy chodzi o postępowanie w sprawie wyłączenia sędziego można zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie w którym sprawa się toczy, trzeba uprawdopodobnić przyczynę wyłączenia, która jest surogatem dowodu, którą można stosować tylko w przypadku wyraźnego wskazania w ustawie, takim przykładem jest art 50 KPC :

Art. 50. § 1. Wniosek o wyłączenie sędziego strona zgłasza na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy, uprawdopodabniając przyczyny wyłączenia.

§ 2. Strona, która przystąpiła do rozprawy, powinna uprawdopodobnić ponadto, że przyczyna wyłączenia dopiero później powstała lub stała się jej znana.

§ 3. Aż do rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie sędzia może spełniać tylko czynności nie cierpiące zwłoki.

O tym wyłączeniu sędziego orzeka sąd w którym sprawa się toczy, ten sąd rozpoznaje wniosek w składzie 3 sędziów zawodowych, orzeczenie zapada w formie postanowienia, które nie podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia, natomiast podlega zażaleniu takie postanowienie o odmowie wyłączenia sędziego na podstawie art 394 par 1 KPC:

Art. 394. § 1. (288) Zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, a ponadto na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest:

1) (289) zwrot pozwu, odmowa odrzucenia pozwu, przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie,

2) odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie;

3) oddalenie opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego oraz niedopuszczenie interwenienta do udziału w sprawie wskutek uwzględnienia opozycji;

4) rygor natychmiastowej wykonalności;

41) wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnięcia skargi o wznowienie postępowania;

42) (290) stwierdzenie prawomocności orzeczenia,

5) (291) skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia,

6) zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania;

7) odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia;

8) sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa;

9) (292) zwrot kosztów, określenie zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, wymiar opłaty, zwrot opłaty lub zaliczki, obciążenie kosztami sądowymi, jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy, koszty przyznane w nakazie zapłaty oraz wynagrodzenie biegłego i należności świadka;

10) oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego;

101) (293) zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem;

11) odrzucenie zażalenia;

12) (294) odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego.

§ 2. Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się od doręczenia postanowienia, a gdy strona nie zażądała w terminie przepisanym doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie - od ogłoszenia postanowienia.

§ 3. Zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów.

Jeżeli ten sąd w którym sprawa się toczy nie może wydać orzeczenia w braku odpowiedniej liczby sędziów to o wyłączeniu sędziego będzie orzekał sąd przełożony. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 1998 roku wyjaśnia tę kwestę jaki sąd jest sądem przełożonym w stosunku do sądu orzekającego który nie ma odpowiedniej liczby sędziów mogących orzec o wyłączeniu sędziego; a więc w stosunku do sądu rejonowego będzie to sąd okręgowy a w stosunku do sądu okręgowe będzie to sąd apelacyjny, w stosunku do sądu apelacyjnego należałoby przyjąć, że będzie to Sąd Najwyższy. Te przepisy można zastosować do aplikantów, ławników, referendarzy, protokolantów sądowych, komorników w takim zakresie w jakim nie mamy regulacji szczególnej w ustawie o komornikach sądowych i egzekucji na podstawie art. 54 KPC:

Art. 54. Przepisy niniejszego działu stosuje się odpowiednio do wyłączenia ławników, jak również innych organów sądowych oraz prokuratora. Wniosek o wyłączenie ławnika sąd rozstrzyga zgodnie z przepisami poprzedzającymi, a wniosek o wyłączenie pozostałych osób przekazuje odpowiedniemu organowi nadrzędnemu.

Skutki jeżeli orzeka sędzia wyłączony:

• z mocy ustawy

• na wniosek

na mocy art 379 KPC taki kwalifikowany skutek nieważności postępowania zachodzi tylko wtedy, gdy orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy:

Art. 379. Nieważność postępowania zachodzi:

1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,

3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

5) jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

6. (274) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Gdy sędzia podlegał wyłączeniu na wniosek: w takim wypadku wchodzi w grę inne uchybienie procesowe, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, ale nie mamy do czynienia z nieważnością postępowania. Jeżeli takie orzeczenie się uprawomocniło wydane przez sędziego, który podlegał wyłączeniu w takim wypadku możemy z powodu nieważności postępowania żądać wznowienia postępowania jeżeli orzekał sędzia który powinien być wyłączony z mocy ustawy a strona nie mogła przed wydaniem orzeczenia żądać jego wyłączenia. W tym wypadku wchodzą w grę te przyczyny nieważności postępowania z art 401 pkt 1 KPC:

Art. 401. (316) Można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności:

1) jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia;

2. jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana bądź jeżeli wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania; nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.

Zwracam uwagę, że wznowienie postępowania ma własne, bardzo wąsko określone przyczyny nieważności, tak jak mówiłem przyczyny stanowiące podstawę nieważności nieprawomocnego orzeczenia a więc takiego w toku instancji to są przepisy art 379, 1099, 1111 i nast. Szczególnie 1113 KPC:

Art. 379. Nieważność postępowania zachodzi:

1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,

3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

5. jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

6. jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Art. 1099. § 1. Brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca pozew albo wniosek, z zastrzeżeniem art. 1104 § 2 lub art. 1105 § 5.

§ 2. Brak jurysdykcji krajowej stanowi przyczynę nieważności postępowania.

Art. 1113. Immunitet sądowy sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia istnienia immunitetu sąd odrzuca pozew albo wniosek. Rozpoznanie sprawy z naruszeniem immunitetu sądowego powoduje nieważność postępowania. Jeżeli osoba, przeciwko której albo z udziałem której wszczęto sprawę, uzyska immunitet sądowy w toku postępowania, sąd umarza postępowanie.

Natomiast w wypadku wznowienia postępowania mamy do czynienia z bardzo wąskim ujęciem przyczyn nieważności, ten wcześniejszy katalog jest znacznie szerszy. Nie możemy żądać wznowienia postępowania w tych wypadkach, gdy orzekał sędzia podlegający wyłączeniu na wniosek.

Pojęcie strony procesowej.

Proces cywilny charakteryzuje się sporem o prawo i dwustronnością postępowania: strona powodowa i strona pozwana.

Jak rozumieć pojęcie strony procesowej? → nie ma jednomyślności stanowisk w literaturze przedmiotu, 2 podejścia w rozumieniu strony procesowej:

• monistyczne rozumienie pojęcia → jednolite rozumienie pojęcie strony procesowej, stroną powodową jest podmiot, który we własnym imieniu poszukuje w procesie ochrony prawnej, a podmiot przeciwko któremu to żądanie jest skierowane jest stroną pozwaną. W wyniku rozwoju prawa postępowania cywilnego pojawiły się takie podmioty które nie działają w celu ochrony własnego prawa podmiotowego, one działają w celu ochrony cudzego prawa podmiotowego tzn. prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Konsumentów, Organizacje Pożytku Publicznego, Inspektor Pracy. Takie klasyczne podmioty jak wykonawca testamentu, kurator spadku, zarządca w toku egzekucji z nieruchomości te podmioty również nie działają w celu ochrony własnego prawa podmiotowego a cudzego prawa podmiotowego np. kogo można pozywać w sprawach o długi spadkowe? Tylko wykonawcę testamentu.

W związku z tym, że mamy do czynienia z taka grupą podmiotów we współczesnym procesie cywilnym stworzono dualistyczne rozumienie pojęcia strony procesowej:

• dualistyczne rozumienie pojęcia → wyodrębnia się stronę procesową w znaczeniu formalnym i materialnym (rzeczywista strona procesowa), za stronę powodową w znaczeniu formalnym uważa się podmiot, który w imieniu własnym poszukuje ochrony praw podmiotowych własnych lub cudzych np. Rzecznik Praw Obywatelskich. Natomiast za stronę powodową w tym znaczeniu materialnym, rzeczywistym uważa się podmiot w interesie i na rzecz którego poszukiwana jest w procesie ochrona prawna i której dotyczą skutki wydanego wyroku.

Strona pozwana w znaczeniu formalnym jest to strona, przeciwko której skierowane jest to żądanie ochrony prawnej w procesie cywilnym. Podmiot który we własnym imieniu uprawniony jest do przeciwstawienia się takiemu żądaniu jest stroną pozwana w znaczeniu materialnym, rzeczywistym.

Np. rzecznik praw obywatelskich jest stroną podmiotową czynną ale w znaczeniu formalnym bo działają w celu ochrony praw innego podmiotu. Druga z tych koncepcji w sposób właściwy pozwoliła na określenie pozycji tych podmiotów jak RPO, prokurator itp. w procesie cywilnym. Żeby dany podmiot mógł występować w procesie w charakterze strony to musi posiadać po pierwsze zdolność sądową, po to żeby taki podmiot mógł w procesie podejmować czynności procesowe musi mieć zdolność procesową, podmiot który ma zdolność sądową ma zdolność procesową, ale gdy zechce osobiście, samodzielnie podejmować czynności procesowe to musi mieć tzw. zdolność postulacyjną. Taki podmiot, który ma zdolność do wystąpienia w charakterze strony w konkretnym procesie musi mieć jeszcze legitymację procesową (pojęcie materialno- prawne- uprawnienie do bycia stroną w konkretnym procesie cywilnym).

Zdolność sądowa → jest odpowiednikiem zdolności prawnej w prawie materialnym- zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Aby taki podmiot mógł dochodzić swoich praw w procesie musi mieć zdolność sądową. Jest to ogólna kwalifikacja prawna danego podmiotu do wystąpienia w charakterze strony w procesie cywilnym w ogólności; definicja zdolności sądowej znajdujemy w art. 64 par 1 KPC:

Art. 64. § 1. Każda osoba fizyczna i prawna ma zdolność występowania w procesie jako strona (zdolność sądowa).

§ 11. Zdolność sądową mają także jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

§ 2. Zdolność sądową mają także organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej.

Par 1 definicja parnawiasowa zdolności sądowej. Kategorie podmiotów które posiadają zdolność sądową:

• osoby fizyczne → od chwili urodzenia, ponieważ od tej chwili dysponują zdolnością prawną. W pewnych wypadkach nasciturus w zakresie spadkobrania posiada zdolność prawną pod warunkiem, że urodzi się żywe i w takim tez zakresie ma zdolność sądową i jest stroną w procesie reprezentowaną przez kuratora. Z tego ścisłego związku między zdolnością prawna a sądową wynikają dalsze konsekwencje mianowicie, że zdolność sądowa nie podlega żadnym ograniczeniom ze względu na wiek, płeć, rasę itp., również osoby ubezwłasnowolnione mają zdolność sądową.

• Osoby prawne → mogą tę osobowość prawną nabyć z mocy ustawy, ale mogą nabyć ją w wyniku rejestracji w odpowiednim rejestrze osób prawnych, jest ona również odpowiednikiem ich zdolności prawnej. Czy ta zdolność prawna jest pełna czy ograniczona? Wiadomo, że osoby prawne nie mogą być podmiotami wszelkich praw i obowiązków cywilnych, czy tak tez należy spojrzeć na ich zdolność sądową? Przyjąć należy że zdolność sądowa osób prawnych jest zawsze pełna, inaczej w razie szkody wynikającej z przekroczenia swoich praw przez osobę prawną i wytoczenia powództwa pełnomocnik takiej osoby prawnej od razu zgłosiłby wniosek braku zdolności sądowej pozwanego, co skutkowałoby odrzuceniem pozwu ( bo brak zdolności sądowej skutkuje odrzuceniem pozwu, jest to przeszkoda procesowa).

• Jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi, ale którym ustawa przyznaje zdolność prawną → stowarzyszenia zwykłe,

• organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów chociażby nie posiadały osobowości prawnej → do momentu przełomu ustrojowego takim klasycznym przykładem były partie polityczne, obecnie partie polityczne w organizacji ( przed wpisem do rejestru partii politycznych), kasy zapomogowo- pożyczkowe, organy samorządu studenckiego.

Z innego punktu widzenia: podmioty które nie są ani osoba fizyczna ani osoba prawną posiadają taka zdolność z mocy:

szczególnych przepisów KPC – w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych posiadają na podst art 460 par 1 KPC: pracodawca, organy rentowe:

Art. 460. § 1. Zdolność sądową i procesową ma także pracodawca, chociażby nie posiadał osobowości prawnej, a w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zdolność tę ma organ rentowy.

§ 2. W razie potrzeby ustanowienia dla strony kuratora, postanowienie, o którym mowa w art. 69, może zapaść również z urzędu.

Pracownik może pozwać takiego pracodawcę, mimo że takiej osobowości prawnej nie posiada ponieważ z mocy KPC dysponuje zdolnością sądową. W postępowaniu nieprocesowym podobną zdolność sądową przy braku osobowości prawnej posiada dyrektor przedsiębiorstwa państwowego oraz rady pracowniczej tego przedsiębiorstwa w sprawach z zakresu przepisów ustaw o przedsiębiorstwach państwowych oraz samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego, w tym wypadku dyrektor nie działa jako organ przedsiębiorstwa ani we własnym imieniu jako osoba fizyczna ale jako szczególnego rodzaju uczestnik postępowania i stąd właśnie w tych sprawach na mocy wyraźnego przepisu 691 ind 3 KPC posiada zdolność sądową.

Art. 691 ind 3. W sprawach, o których mowa w art. 6911, zdolność sądową mają ponadto dyrektor przedsiębiorstwa i dyrektor zrzeszenia przedsiębiorstw, działający w tym charakterze, oraz rada pracownicza przedsiębiorstwa i rada zrzeszenia przedsiębiorstw.

z innych ustaw → zdolność sądowa osobowych spółek prawa handlowego, otóż te spółki nie mają osobowości prawnej np. jawna, partnerska ale z mocy art 8 KSH mogą pozywać i być pozywane.

Art. 8. § 1. Spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana.

§ 2. Spółka osobowa prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą.

Spółki kapitałowe czy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością są to osoby prawne i dysponują zdolnością sądową, natomiast na mocy art 11 KSH taką zdolność posiadają spółki kapitałowe w organizacji:

Art. 11. § 1. Spółki kapitałowe w organizacji, o których mowa w art. 161 i art. 323, mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane.

§ 2. Do spółki kapitałowej w organizacji w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące danego typu spółki po jej wpisie do rejestru.

§ 3. Firma spółki kapitałowej w organizacji powinna zawierać dodatkowe oznaczenie "w organizacji".

Zdolność sądowa jest bezwzględną przesłanką procesową, jej brak stanowi nieważność postępowania na podstawie art 379 KPC, sąd musi ją uwzględniać z urzędu, ale jej braki podlegają konwalidacji:

pierwotny brak zdolności sądowej → od chwili wniesienia pozwu, sąd pozew odrzuci w formie postanowienia na podstawie art 199 par 1 pkt 3 KPC:

Art. 199. § 1. Sąd odrzuci pozew:

1) jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;

2) jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona;

3) jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

4) (198) (uchylony).

§ 2. Z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej powoda i niedziałania przedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwiającego jej działanie, sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy brak nie będzie uzupełniony zgodnie z przepisami kodeksu.

§ 3. Odrzucenie pozwu może nastąpić na posiedzeniu niejawnym.

Ale dopiero wówczas gdy próba usunięcia braków nie doprowadziła do konwalidacji tego braku. Przepis który pozwala na konwalidacje tego braku jest przepis art 70 KPC:

Art. 70. § 1. Jeżeli braki w zakresie zdolności sądowej lub procesowej albo w składzie właściwych organów dają się uzupełnić, sąd wyznaczy w tym celu odpowiedni termin. W wypadkach, w których ustanowienie przedstawiciela ustawowego powinno nastąpić z urzędu, sąd zwraca się o to do właściwego sądu opiekuńczego.

§ 2. Sąd może dopuścić tymczasowo do czynności stronę nie mającą zdolności sądowej lub procesowej albo osobę nie mającą należytego ustawowego umocowania, z zastrzeżeniem, że przed upływem wyznaczonego terminu braki będą uzupełnione, a czynności zatwierdzone przez powołaną do tego osobę.

Postanowienie o odrzuceniu pozwu z powodu braku zdolności sądowej jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie, a więc podlega zażaleniu na podst art 394 par 1 KPC

Brak następczy zdolności sądowej → a więc po doręczeniu pozwu pozwanemu, np. z powodu śmierci, w takim wypadku następuje zawieszenie postępowania jeżeli prawa i obowiązki stron przechodzą na inne osoby, podstawą do zawieszenia postępowania stanowi art 174 KPC:

Art. 174. § 1. Sąd zawiesza postępowanie z urzędu:

1) w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela;

2) jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

3) jeżeli strona lub jej przedstawiciel ustawowy znajduje się w miejscowości pozbawionej wskutek nadzwyczajnych wydarzeń komunikacji z siedzibą sądu;

4) (169) jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości i ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu, a strona pozbawiona została prawa zarządu masą upadłości, albo ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku powoda.

§ 2. (170) W wypadkach wymienionych w § 1 pkt 1 i 4 zawieszenie ma skutek od chwili zdarzeń, które je spowodowały. Zawieszając postępowanie, sąd z urzędu uchyla orzeczenia wydane po nastąpieniu tych zdarzeń, chyba że nastąpiły one po zamknięciu rozprawy.

§ 3. (171) W wypadku, o którym mowa w § 1 pkt 4, sąd zawiadamia syndyka albo zarządcę o trwającym postępowaniu, wyznaczając mu odpowiedni termin do wstąpienia do tego postępowania. Brak oświadczenia syndyka albo zarządcy w wyznaczonym terminie uznaje się za odmowę wstąpienia do postępowania.

Natomiast gdy prawa i obowiązki ze względu na ich charakter nie mogą przejść na inne podmioty w takim wypadku sąd tylko i wyłącznie umarza postępowanie, ponieważ wydanie wyroku jest w tym wypadku niedopuszczalne. Umorzenie postępowania sąd wydaje w postanowieniu, które jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie i w związku z czym podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia na mocy art 394 par 1 KPC.

Przewodniczący wydziału bada pozew pod kątem zdolności sądowej, gdy stwierdzi brak musi przekazać na posiedzenie jawne a wówczas sąd decyduje o odrzuceniu pozwu, ale najpierw podejmuje próbę usunięcia tego braku.

Legitymacja procesowa → zdolność do wystąpienia w charakterze strony w konkretnym procesie cywilnym, również do uczestników w innych postępowaniach na mocy art 13 par 2 KPC.

Wykład XIV 17.02.2011.

Ostatnio mówiłem o pojęciu zdolności sądowej. Są takie kluczowe pojęcia w postępowaniu cywilnym: zdolność sądowa, zdolność procesowa, zdolność postulacyjna oraz legitymacja procesowa.

Na pytanie kto może być stroną postępowania lub uczestnikiem postępowania w ogólności odpowiada pojęcie zdolności sądowej.

Uprawnienie danego podmiotu do bycia stroną w konkretnym postępowaniu cywilnym określamy mianem legitymacji procesowej. Zdolność sądowa jest takim funkcjonalnym odpowiednikiem na gruncie postępowania cywilnego zdolności prawnej (zdolności do bycia podmiotem praw lub obowiązków). Natomiast w syt. naruszenia praw lub obowiązków danego podmiotu, żeby dany podmiot mógł w ogóle wystąpić w procesie cywilnym w charakterze strony musi dysponować ową zdolnością sądową.

Przypomnę z poprzedniego wykładu, że zdolność sądowa to bezwzględna przesłanka procesowa, której naruszenie skutkuje nieważnością postępowania. Sąd z urzędu powinien badać czy podmiot ma zdolność sądową. Nie ma problemów przy os.fiz., bo os.fiz. ma zawsze pełną zdolność sądową bez względu na wiek, płeć, wyznanie, podobnie jak w pewnym zakresie ma tę zdolność nasciturus (pod względem spadkobrania) pod warunkiem, że dziecko narodzi się żywe. Powstaje problem w sytuacji, w której taką zdolność ma mieć podmiot nie będący ani os. fiz. ani prawną. Wówczas trzeba zbadać czy ten podmiot może w ogóle wystąpić w procesie cywilnym w charakterze strony.

W dniu dzisiejszym zajmę się zdolnością procesową strony.

Zdolność procesowa

• Jest to zdolność do czynności procesowych. Oznacza zdolność do podejmowania czynności procesowych. Do tej def. nawiązuje również ustawodawca w art. 65 art.

§ 1. Zdolność do czynności procesowych (zdolność procesową) mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne, inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne, o których mowa w art. 64.

§ 2. Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie.

• Ustawodawca używa parnawiasowej def. zdolności procesowej. Może być tak, że dany podmiot ma zdolność sądową, ale może nie mieć zdolności procesowej. wW przypadku os.fiz. ddpowiednikiem zdolności procesowej na gruncie prawa cywilnego materialnego jest zdolność do czynności prawnych. Można powiedzieć, że zdolność proces. jest funkcjonalnym odpowiednikiem zdolności do czynn. prawnych.

• Zdolność proces. posiadają 3 grupy podmiotów: os. fiz., os. prawne i takie podmiot, które nie są ani os. fiz. ani prawnymi, chodzi o takie podmioty, które mają zdolność sądową czy to z mocy przepisów kpc czy to z mocy przepisów innych ustaw.

• O zakresie zdolności procesowej osób fiz. decyduje zakres posiadanej przez te osoby zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że os., która nie ukończyła lat 13 nie posiada zdolności procesowej, os., która została ubezwłasnowolniona całkowicie także nie posiada zdolności procesowej, czyli nie może podejmować czynności procesowych, dajmy na to taka osoba musi być reprezentowana przez rodzica lub opiekuna.

Ograniczoną zdolność procesową posiadają osoby, które ukończyły lat 13, a nie ukończyły lat 18 i takie osoby, które zostały ubezwłasnowolnione częściowo. Musimy mieć na uwadze dyspozycje paragrafu 2 art. 65 kpc wg tego przepisu § 2. Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie.

Ten przepis oznacza tyle i aż tyle, że w pewnych sprawach osoba ograniczona w zdolności procesowej nie ma w ogóle tej zdolności, więc musi być reprezentowana przez swojego przedstawiciela ustawowego. Po drugie oznacza to również, że w pewnych kategoriach spraw cywilnych taka osoba posiada pełną zdolność procesową (chodzi o sprawy cywine, których może dokonywać samodzielnie. Chodzi to o takie czynności prawne, które zostały określone w przepisach art. 20-22 kc

(Art. 20. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.

Art. 21. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.

Art. 22. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.)

Zatem osoba taka może swobodnie dysponować swoim zarobkiem czy umowy o przyuczeniu do zawodu (dot.osoby, która ukończyła lat 15).

Termin ograniczona zdolność procesowa to termin przyjęty na zasadzie tradycji, konwencji.

Należy też wyróżnić osoby, które dysponują pełną zdolnością procesową. Chodzi tu o osoby, które ukończyły lat 18 i nie zostały ubezwłasnowolnione całkowicie ani częściowo. Kobieta, która ukończyła lat 16 i za zezwoleniem sądu opiekuńczego zawarła związek małżeński zyskuje pełną zdolność do czynności prawnych, a tym samym ma pełną zdolność procesową, nawet jeżeli doszłoby do rozwodu nim ta kobieta ukończyłaby lat 18.

• Jeśli chodzi o zdolność procesową os. prawnych, które zyskały tę zdolność na podstawie ustawy czy na podstawie wpisu w rejestrze, powstaje pytanie czy zdolność procesowa tych osób i takich podmiotów, które nie są ani os. fiz. ani os. prawną, czy ta zdolność procesową jest pełna czy częściowa. Przyjąć należy, że podobnie jak zdolność sądowa tych podmiotów, która jest zdolnością pełną, podobnie zdolność tych podmiotów też jest pełna. To oznacza, że mogą one dokonywać wszystkich niezbędnych czynności procesowych. Te uwagi prowadzą do wniosku, że o zakresie zdolności procesowej nie decyduje w przypadku osób prawnych i ułomnych osób prawnych zakres posiadanej przez nie zdolności do czynności prawnej.

• Co do charakteru czynności procesowej należy przyjąć, że jest ona bezwzględną przesłaną procesową, zatem zależy od niej dopuszczalność wszczęcia i prowadzenia postępowania cywilnego. Naruszenie zdolności procesowej skutkuje nieważnością postępowania wynika to z art. 379 kpc

(art. 379. Nieważność postępowania zachodzi:

1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,

3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

5) jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

6) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.)

Nieważność na gruncie postępowania cywilnego jest takim skutkiem kwalifikowanego naruszenia przepisów prawa procesowego. Przypadki nieważności postępowania zostały enumeratywnie wymienione głównie w art. 379 kpc. Taki wyrok dotknięty nieważnością postępowania może być w toku instancji przedmiotem zaskarżenia i w pewnych syt.przysługuje od niego skargao wznowienie postępowania.

Zdolność procesowa to dodatnia przesłanka procesowa.

Prowadzenie procesu cywilnego czy postępowania nieprocesowego w sytuacji, w której strona czy uczestnik postępowania nie dysponuje zdolnością procesową skutkuje nieważnością postępowania, zatem sąd musi uwzględniać tę przesłankę z urzędu.

• Brak zdolności procesowej podlega konwalidacji, więc można usuwać braki w zakresie zdolności procesowej. W wypadku osoby fizycznej poprzez zatwierdzenie dotychczasowych czynności procesowych przez przedstawiciela ustawowego takiej osoby, a więc rodzica, opiekuna czy kuratora.

Gdy mamy do czynienia z pierwotnym brakiem zdolności procesowej, a więc już od chwili wniesienia pozwu. Punktem wyjścia do poczynienia w tym zakresie ustaleń jest przepis art. 199 § 1 p.3 kpc

(art. 199 § 1. Sąd odrzuci pozew:

1) jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;

2) jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona;

3) jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

4) (uchylony).

§ 2. Z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej powoda i niedziałania przedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwiającego jej działanie, sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy brak nie będzie uzupełniony zgodnie z przepisami kodeksu.

§ 3. Odrzucenie pozwu może nastąpić na posiedzeniu niejawnym.)

Prosze zwrócić uwagę, że ustawodawca ten brak zdolności procesowej jako podstawy do odrzucenia pozwu łączy tylko z brakiem występującym po stronie powodowej. W gruncie rzeczy oznacza to, że sąd nie może odrzucić pozwu z powodu pierwotnego braku zdolności procesowej po stronie pozwanego. Takie odrzucenie wchodzi w grę dopiero wówczas, gdy brak zdolności procesowej po stronie powodowej nie zostanie usunięty w trybie art. 199 §2 w związku z art. 70 kpc

(Art. 199§ 2. Z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej powoda i niedziałania przedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwiającego jej działanie, sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy brak nie będzie uzupełniony zgodnie z przepisami kodeksu.

Art. 70.  § 1. Jeżeli braki w zakresie zdolności sądowej lub procesowej albo w składzie właściwych organów dają się uzupełnić, sąd wyznaczy w tym celu odpowiedni termin. W wypadkach, w których ustanowienie przedstawiciela ustawowego powinno nastąpić z urzędu, sąd zwraca się o to do właściwego sądu opiekuńczego.

§ 2. Sąd może dopuścić tymczasowo do czynności stronę nie mającą zdolności sądowej lub procesowej albo osobę nie mającą należytego ustawowego umocowania, z zastrzeżeniem, że przed upływem wyznaczonego terminu braki będą uzupełnione, a czynności zatwierdzone przez powołaną do tego osobę.)

W sytuacji, jak przedstawiciel potwierdzi dokonane wcześniej czynności dojdzie do konwalidacji, jeżeli nie zostanie usunięty ten brak zdolności procesowej po stronie powodowej sąd odrzuci pozew postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie, które będzie zaskarżalne w formie zażalenia.

Gdy pierwotny brak zdolności procesowej występuje po stronie pozwanej to zastosować należy art. 130 kpc.

art. 130

§ 1. Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym.

§ 1¹. Jeżeli pismo wniosła osoba zamieszkała lub mająca siedzibę za granicą, która nie ma w kraju przedstawiciela, przewodniczący wyznacza termin do poprawienia lub uzupełnienia pisma albo uiszczenia opłaty nie krótszy niż miesiąc.

§ 2. Po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu.

§ 3. Pismo poprawione lub uzupełnione w terminie wywołuje skutki od chwili jego wniesienia.

§ 4. Zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pozwu doręcza się tylko powodowi.

§ 5. Pisma procesowe sporządzone z naruszeniem art. 87¹ podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia braków, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Na podstawie powołanego przeze mnie przepisów przewodniczący powinien wezwać powoda do oznaczenia przedstawiciela ustawowego pozwanego, po bezskutecznym upływie terminu 7 dniowego licząc od daty doręczenia przewodniczący zwróci pozew na podstawie art. 130 kpc § 2 kpc. Zarządzenie pozwu o zwrocie pozwu powoduje, że nie wywołuje on żadnych skutków jakie ustawa wiąże z wniesieniem pozwu do sądu.

Gdy mamy do czynienia z następczym brakiem zdolności procesowej to znaczy, że brak który pojawił się już po wszczęciu postępowania. W takim wypadku sąd powinien zawiesić postępowanie na podstawie art. 174 § 1 kpc

(Art. 174§ 1. Sąd zawiesza postępowanie z urzędu:

1) w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela;

2) jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

3) jeżeli strona lub jej przedstawiciel ustawowy znajduje się w miejscowości pozbawionej wskutek nadzwyczajnych wydarzeń komunikacji z siedzibą sądu;

4) jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości i ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu a strona pozbawiona została prawa zarządu masą upadłości, albo ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku powoda.

§ 2. W wypadkach wymienionych w § 1 pkt 1 i 4 zawieszenie ma skutek od chwili zdarzeń, które je spowodowały. Zawieszając postępowanie, sąd z urzędu uchyla orzeczenia wydane po nastąpieniu tych zdarzeń, chyba że nastąpiły one po zamknięciu rozprawy.

§ 3. W wypadku, o którym mowa w § 1 pkt 4, sąd zawiadamia syndyka albo zarządcę o trwającym postępowaniu, wyznaczając mu odpowiedni termin do wstąpienia do tego postępowania. Brak oświadczenia syndyka albo zarządcy w wyznaczonym terminie uznaje się za odmowę wstąpienia do postępowania.)

Takie postanowienie o zawieszeniu następuje po to, aby dokonać konwalidacji zdolności procesowej.

Zdolność postulacyjna

☺ Oznacza zdolność strony, uczestnika postępowania do osobistego podejmowania czynności procesowych. Możemy powiedzieć, że jest to zdolność do samodzielnego podejmowania czynności procesowych w postępowaniu cywilnym.

☺ Ograniczenia zdolności postulacyjnej mogą wynikać z przyczyn o charakterze faktycznym lub z przyczyn o charakterze prawnym.

×W tym pierwszym przypadku osoba może nie mieć zdolności postulacyjnej np. z powodu ułomności fizycznych np. jest osoba niewidomą, głuchą, niemą. Może też ta niezdolność do podejmowania czynności procesowych wynikać z nieznajomości języka polskiego przez cudzoziemca, który przed polskim sądem dochodzi swoich roszczeń w procesie cywilnym. W przypadku osoby niewidomej powinna skorzystać z przysięgłego tłumacza języka Braille’a, osoba głuchoniema powinna skorzystać z przysięgłego tłumacza języka migowego. W przypadku cudzoziemca z pomocy tłumacza języka ojczystego strony czy uczestnika postępowania. To są ograniczenia, które określiliśmy sobie ograniczeniami natury faktycznej.

×Ograniczenia prawne wiążą się z instytucją z przymusu adwokackiego. W PL wiążą się z instytucją przymusu adwokacko-radcowskiego. Taki przymus adwokacki, który występuje na świecie może mieć względny i bezwzględny charakter.

*Ze względnym przymusem adwokackim mamy do czynienia wówczas, gdy strona czy uczestnik postępowania może osobiście podejmować czynności procesowych nawet jeśli zechce ustanowić pełnomocnika procesowego to tym pełnomocnikiem może być tylko adwokat.

*Przy bezwzględnym przymusie adwokackim mamy do czynienia z obligatoryjnym zastępstwem procesowym strony czy uczestnika postępowania cywilnego przez adwokata, a więc strona musi być reprezentowana przez pełnomocnika będącego adwokatem. Zakres tego bezwzględnego przymusu nie jest jednolity. Taki przymus obowiązywał w PL w Polsce międzywojennej w postępowaniu przed SN. Przetrwał do roku 1950, potem został zniesiony w wyniku reformy postępowania cywilnego i nie obowiązywał w PL do ostatniego czerwca 1996 r. Z chwilą wprowadzenia z dniem 01.07.1996. środka odwoławczego w postaci kasacji przywrócono w pełnym zakresie przymus adwokacko-radcowski. Regulacja tego przymusu ulegała zmianom, jak wygląda ten przymus obecnie dowiemy się w ramach wykładu za tydzień.

Wykład XV 24.02.2011r.

Zdolność procesowa.

Zdolność postulacyjna.

Odpowiada na pytanie czy strona może osobiście podejmować czynności w postępowaniu cywilnym, czy strona może samodzielnie dokonywać czynności. Ograniczenie owej zdolności może wynikać z :

1. Przyczyn o charakterze faktycznym ( wiążą się z ułomnościami tych osób- głuche, niewidome).

2. Przyczyn prawnych ( wiąże się z instytucją przymusu adwokackiego, może mieć charakter względny lub bezwzględny).

Przymus adwokacki w okresie międzywojennym, przetrwał do 1950r. Wprowadzony z dniem 1 lipca 1996 roku , kiedy w ramach organizacji ustrojów i sądownictwa przeszliśmy z systemu dwuinstancyjnego, na system trójinstancyjny. Wprowadzona wówczas została kasacja. Kasacja była środkiem odwoławczym. W związku w wniesieniem kasacji przewidziano przymus adwokacko-radcowski. Ta organizacja polskiego sądownictwa przy uwzględnieniu tej trójinstancyjności przetrwała do 4 lutego 2005 roku, kiedy przywrócono w Polsce system dwuinstancyjny zachowując ten czterostopniową strukturą sądownictwa ( sądy rejonowe, sądy okręgowe, sądy apelacyjne, Sąd Najwyższy).

Kasacja jako środek odwoławczy służący od nieprawomocnych orzeczeń, przekształciła się w skargę kasacyjną, która służy od prawomocnych orzeczeń sądów drugiej instancji kończących postępowanie w sprawie.

Przymus adwokacko-radcowski obowiązuje przed Sądem Najwyższym – art. 87¹§1 kpc (następuje zastępstwo). Ten przymus dotyczy również czynności związanych z postępowaniem przed SN, chociaż te czynności byłyby podejmowane przed innym sądem. Chodzi o to aby te czynności procesowe były podejmowane na pewnym poziomie jurydycznym. Przygotowanie takiej skargi wymaga odpowiedniej wiedzy jurydycznej.

Art.87¹ kpc

§ 1. W postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji.

§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz gdy stroną, jej organem, jej przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną, jej organem lub jej przedstawicielem ustawowym jest adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

§ 3. Przepisu § 1 nie stosuje się także wtedy, gdy zastępstwo procesowe Skarbu Państwa jest wykonywane przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa.

Wyjątki od tej zasady przymusu adwokacko-radcowskiego w postępowaniu przed SN:

1. Wyjątki o charakterze przedmiotowym ( nie stosujemy tego przymusu w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych, o ustanowienie w postępowaniu adwokata lub radcę prawnego).

2. Wyjątki o charakterze podmiotowym ( nie stosuje się tego przepisy art.87¹§1 kpc, gdy strony, jej organy, jej przedstawicielem ustawowym, pełnomocnikiem jest prokurator, adwokat, sędzia, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych).

Naruszenie zdolności postulacyjnej prowadzi do pozbawienia strony oraz uczestnika postępowania procesowego skutkuje nieważnością postępowania – art.379 kpc ( możliwość obrany swoich praw w postępowaniu cywilnym).

Art.379 kpc

Nieważność postępowania zachodzi:

  1)   jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

  2)   jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,

  3)   jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

  4)   jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

  5)   jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

  6)    jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Przyczyną nieważności jest pozbawienie strony możności obrony swoich praw w postępowaniu cywilnym.

Legitymacja procesowa

To pojęcie nie oznacza jakiejś ogólnej kwalifikacji podmiotu w procesie ogólności ( cywilnym) szczególnego rodzaju kwalifikacja prawna danego podmiotu do bycia stroną w konkretnym procesie cywilny. Uprawnienie o charakterze materialnym. Ma zastosowanie do postępowanie nieprocesowego. Ta legitymacja jest przesłanką materialno- prawną, merytoryczną. Nie jest to okoliczność, od której istnienia lub nieistnienia zależy dopuszczalność wszczęcia postępowania cywilnego.

W procesie cywilnym należy wyróżnić :

1. Legitymację czynną ( dotyczy strony powodowej)

2. Legitymację bierną ( dotyczy strony pozwanej)

Brak legitymacji procesowej nie skutkuje, ani odrzuceniem, ani zwrotem pozwu. Skutkuje oddaleniem powództwa.

Odrzucenie ( kiedy są nieskonwalidowane braki w zakresie przesłanek procesowym – art.199 – 1099, brak jurysdykcji sądowej, brak adresu pozwanego, brak podpisu).

Oddalenie ( wymaga wydania przez sąd orzeczenia merytorycznego, nie może odrzucić pozwu przewodniczący. Przewodniczący zwraca pozew na mocy art.130 w związku z art.126 kpc).

Rodzaje legitymacji:

1. Legitymacja indywidualna (przysługuje określonej osobie)

2. Legitymacja grupowa ( przysługuje więcej niż jednej osobie, przysługuje grupie podmiotów, takich też które nie są osobami fizycznymi, ani prawnymi)

   1. Legitymacja dowolna ( występuje wówczas gdy każda z osób może samodzielnie stanowić stronę, ale mogą wystąpić również wspólnie);

   2. Legitymacja łączna ( przysługuje kilku osobom tylko i wyłącznie w sposób łączny i żadna z tych osób nie może być samodzielnie powodem w procesie cywilnym).

Kolejny podział legitymacji:

1. Legitymacja zwykła ( przysługuje stronom stosunku materialno-prawnego. Przysługuje kredytodawcy i kredytobiorcy)

2. Legitymacja nadzwyczajna ( występuje, kiedy taka legitymacja uzyskuje osoba trzecia, uprawnienie do bycia stroną w konkretnym procesie, która nie jest stroną stosunku materialno-prawnego. Taką legitymację nazywamy podstawienie procesowe).

W ramach tej legitymacji należy wymienić:

1. Subrogację rzeczową ( w tych wszystkich wypadkach, w których osoba trzecia uzyskała legitymację kosztem strony stosunku materialno-prawnego, np. legitymacja wykonawcy testamentu, bo tylko on może być pozwany i pozywać o długi spadkowe);

2. Substytucję procesową ( jeżeli osoba trzecia uzyskuje tą legitymację nie kosztem strony, ale obok strony stosunku materialno-prawnego, mamy do czynienia z podstawieniem procesowym, ale nie jest to subrogacja, np. art.192 pkt 3 kpc ).

Art.192 kpc

Z chwilą doręczenia pozwu:

  1)   nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie;

  2)   pozwany może wytoczyć przeciw powodowi powództwo wzajemne;

  3)   zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

Wykład XVI 03.03.2011r.

Legitymacja procesowa przysługuje stronie stosunku prawnego, legitymacja nadzwyczajna przysługuje osobie 3 – jest to podstawienie procesowe.

Substytucja procesowa to występowanie obok strony a nie zamiast np. przypadek zbycia rzeczy lub praw objętych sporem, które to zbycie następuje po wniesieniu pozwu. Nabywca rzeczy uzyskał legitymację procesową obok zbywcy (strony stosunku materialno – prawnego)

art. 192 pkt 3 Z chwilą doręczenia pozwu:

  1)   nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie;

  2)   pozwany może wytoczyć przeciw powodowi powództwo wzajemne;

  3)   ⁽¹⁵¹⁾ zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

?Dokument urzędowy? Art. 244. § 1. Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z dziedziny administracji publicznej.

, można podjąć próbę konwalidacji braku legitymacji biernej poprzez tzw. dopozwanie

art. 887 – wierzyciel może wykonywać wszelkie prawa i roszczenia dłużnika [Art. 887. § 1. Z mocy samego zajęcia wierzyciel może wykonywać wszelkie prawa i roszczenia dłużnika. Na żądanie wierzyciela komornik wydaje mu odpowiednie zaświadczenie.

§ 2. Wierzyciel wnoszący powództwo przeciwko pracodawcy powinien przypozwać dłużnika, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne. Pozwany pracodawca obowiązany jest podać sądowi wszystkich innych wierzycieli, na rzecz których dochodzona wierzytelność również została zajęta. Sąd zawiadomi tych wierzycieli stosownie do art. 195. Wyrok wydany w sprawie jest skuteczny w stosunku do innych wierzycieli. Jednakże w stosunku do wierzyciela, o którym sąd nie został powiadomiony, pracodawca nie może powoływać się na wyrok, który zapadł na jego korzyść.

art.889 § 1. W celu dokonania egzekucji z wierzytelności z rachunku bankowego, w tym rachunku bankowego obejmującego wkład oszczędnościowy komornik ogólnej właściwości dłużnika:

  1)   przesyła do oddziału lub innej jednostki organizacyjnej banku, w którym dłużnik posiada rachunek, zawiadomienie o zajęciu wierzytelności pieniężnej dłużnika, wynikającej z posiadania rachunku bankowego, w tym rachunku bankowego obejmującego wkład oszczędnościowy, do wysokości należności będącej przedmiotem egzekucji wraz z kosztami egzekucyjnymi i wzywa bank, aby nie dokonywał wypłat z rachunku bez zgody komornika do wysokości zajętej wierzytelności, lecz przekazał bezzwłocznie zajętą kwotę na pokrycie należności albo zawiadomił komornika w terminie siedmiu dni o przeszkodzie do przekazania zajętej kwoty; zawiadomienie jest skuteczne także w wypadku niewskazania rachunku bankowego, w tym rachunku bankowego obejmującego wkład oszczędnościowy;

  2)   zawiadamia dłużnika o zajęciu jego wierzytelności z rachunku bankowego, w tym rachunku bankowego obejmującego wkład oszczędnościowy, doręczając mu odpis tytułu wykonawczego i odpis zawiadomienia, skierowanego do banku, o zakazie wypłat z rachunku bankowego, w tym rachunku bankowego obejmującego wkład oszczędnościowy.

§ 2. Równocześnie komornik przesyła wierzycielowi odpis zawiadomienia przesłanego do banku.

§ 3.  Jeżeli wierzytelność z rachunku bankowego, w tym z rachunku bankowego obejmującego wkład oszczędnościowy, zajęta została w dwu lub więcej postępowaniach egzekucyjnych, a znajdująca się na rachunku kwota nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli, bank wstrzymuje się z wypłatą zajętych kwot, powiadamiając o tym komorników prowadzących egzekucję. Zajęte wierzytelności bank wypłaca, po przekazaniu wszystkich spraw w trybie art. 773¹, komornikowi, który prowadzi dalszą egzekucję.] - zajecie rachunku bankowego do kwoty egzekwowanej wierzytelności. Przedmiotem egzekucji jest wierzytelność - prawo do uzyskania świadczenia. Brak legitymacji procesowej skutkuje oddaleniem powództwa w drodze wyroku, podlega konwalidacji w ramach podmiotowego przekształcenia art. 194-198. Art. 194. § 1. Jeżeli okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być w sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę do wzięcia udziału w sprawie. Osoba wezwana do udziału w sprawie na wniosek pozwanego może domagać się zwrotu kosztów wyłącznie od pozwanego, jeżeli okaże się, że wniosek był bezzasadny.

§ 2. Osoba wezwana do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego może za zgodą obu stron wstąpić w miejsce pozwanego, który wówczas będzie zwolniony od udziału w sprawie. W razie wyrażenia zgody na zmianę strony pozwanej, pozwany może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów od strony powodowej, niezależnie od późniejszego wyniku sprawy.

§ 3. Jeżeli okaże się, że powództwo o to samo roszczenie może być wytoczone przeciwko innym jeszcze osobom, które nie występują w sprawie w charakterze pozwanych, sąd na wniosek powoda może wezwać te osoby do wzięcia udziału w sprawie.

§ 4. (skreślony).

Art. 195. § 1. Jeżeli okaże się, że nie występują w charakterze powodów lub pozwanych wszystkie osoby, których łączny udział w sprawie jest konieczny, sąd wezwie stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby nie biorące udziału w taki sposób, by ich wezwanie lub zawiadomienie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora.

§ 2. Sąd wezwie osoby nie zapozwane do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych. Osoby, których udział w sprawie w charakterze powodów jest konieczny, sąd zawiadomi o toczącym się procesie. Osoby te mogą w ciągu dwóch tygodni od doręczenia zawiadomienia przystąpić do sprawy w charakterze powodów.

Art. 196. § 1. Jeżeli okaże się, że powództwo zostało wniesione nie przez osobę, która powinna występować w sprawie w charakterze powoda, sąd na wniosek powoda zawiadomi o toczącym się procesie osobę przez niego wskazaną. Osoba ta może w ciągu dwóch tygodni od doręczenia zawiadomienia wstąpić do sprawy w charakterze powoda.

§ 2. Osoba zawiadomiona, która zgłosiła przystąpienie do sprawy w charakterze powoda, może za zgodą obu stron wstąpić na miejsce strony powodowej, która wówczas będzie od udziału w sprawie zwolniona. W razie wyrażenia zgody na zmianę strony powodowej pozwany może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie dotychczasowych kosztów od osoby, która poprzednio występowała jako powód.

Art. 197. (skreślony).

Art. 198. § 1. Wezwanie do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego, dokonane przez sąd zgodnie z artykułami poprzedzającymi, zastępuje pozwanie. Osobom wezwanym sąd doręczy odpisy pism procesowych i załączników.

§ 2. Skutki prawne, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa, w stosunku do osób zawiadomionych w myśl artykułów poprzedzających następują z chwilą przystąpienia tych osób do sprawy w charakterze powodów.

§ 3. Osoby wezwane do wzięcia udziału w sprawie, a także osoby zawiadomione w myśl artykułów poprzedzających o toczącym się procesie, które w terminie zgłosiły swe przystąpienie do sprawy w charakterze powodów, mogą przy pierwszej czynności procesowej żądać powtórzenia dotychczasowego postępowania w całości lub w części, stosownie do okoliczności sprawy.

§ 4. W stosunku do osób wezwanych do wzięcia udziału w sprawie i osób zawiadomionych, które zgłosiły przystąpienie do sprawy, stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie.

Współuczestnictwo w sporze (współuczestnictwo procesowe). Proces zakłada istnienie dwóch stron procesowych. Odnosi się do stosunków materialno – prawnych wielopodmiotowych (np. kilku dłużników solidarnych) Instytucja współuczestnictwa procesowego umożliwia występowanie kilku osób w roli powodowej lub w charakterze strony pozwanej art. 72 Dotyczy sytuacji gdy grupa podmiotów tworzy stronę powodową lub pozwaną.

Rodzaje współuczestnictwa:

- materialne oparte na wewnętrznej więzi materialno – prawnej między współuczestnikami, wchodzi w grę gdy prawa i obowiązki są wspólne dla współuczestników lub gdy prawa i obowiązki oparte są na tej samej podstawie faktycznej i prawnej

- formalne oparte na więzi zewnętrznej między współuczestnikami art. 72 par1 pkt. 2 Art. 72. § 1. Kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią:

  1)   prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo materialne);

  2)   roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli ponadto właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna, jako też dla wszystkich wspólnie (współuczestnictwo formalne).

§ 2.  Jeżeli przeciwko kilku osobom sprawa może toczyć się tylko łącznie (współuczestnictwo konieczne), przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się także do osób, których udział w sprawie uzasadniałby jej rozpoznanie w postępowaniu odrębnym.

§ 3. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio w wypadku współuczestnictwa materialnego, innego niż współuczestnictwo konieczne.

, do jego zaistnienia muszą wystąpić łącznie 3 przesłanki roszczenia lub zobowiązania muszą:

a) być tego samego rodzaju

b) muszą być oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej

c) sąd musi być właściwy dla każdego zobowiązania lub roszczenia z osobna, jak również dla wszystkich roszczeń lub zobowiązań łącznie (np. kilka osób -poszkodowanych- uległo wypadkowi, ich roszczenie jest takie same oparte na podobnej podstawie , przeciw temu samemu podmiotowi

Wykład XVII 10.03.2011r.

Współuczestnictwo w sporze istnieje zarówno po stronie biernej jak i czynnej.

Kumulacja przedmiotowa roszczeń art. 191 [Powód może dochodzić jednym pozwem kilku roszczeń przeciwko temu samemu pozwanemu, jeżeli nadają się one do tego samego trybu postępowania oraz jeżeli sąd jest właściwy ze względu na ogólną wartość roszczeń, a ponadto - gdy roszczenia są różnego rodzaju - o tyle tylko, o ile dla któregokolwiek z tych roszczeń nie jest przewidziane postępowanie odrębne ani też nie zachodzi niewłaściwość sądu według przepisów o właściwości bez względu na wartość przedmiotu sporu.] – zamiast kilku procesów przeciw pozwanemu powód może skumulować wszystkie roszczenia w jednym

Kumulacja podmiotowa

Współuczestnictwo:

- jednolite występuje kiedy z istoty spornego stosunku prawnego lub przepisu wynika, że wyrok ma dotyczyć wszystkich współuczestników w sposób niepodzielny. Wywoła takie same skutki prawne dla każdego ze współuczestników np. wyrok u unieważnienie małżeństwa, żądanie kilku członków spółdzielni uchylenia uchwały Walnego Zgromadzenia

- zwykłe wyrok nie wywołuje takich samych skutków prawnych

- konieczne jeśli na rzecz lub przeciwko kilku osobom sprawa może toczyć się łącznie art. 72par. 2 [

§ 1. Kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią:

1) prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo materialne);

2) roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli ponadto właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna, jako też dla wszystkich wspólnie (współuczestnictwo formalne).

§ 2. Jeżeli przeciwko kilku osobom sprawa może toczyć się tylko łącznie (współuczestnictwo konieczne), przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się także do osób, których udział w sprawie uzasadniałby jej rozpoznanie w postępowaniu odrębnym.

§ 3. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio w wypadku współuczestnictwa materialnego, innego niż współuczestnictwo konieczne.]może toczyć się po stronie powodowej jak i pozwanej

- konkurencyjne w ramach instytucji podmiotowego przekształcenia powództwa i interwencji głównej, służy konwalidacji braków. Dotyczy przypadków jeśli nie wytoczono powództwa przeciwko stronie, która powinna być stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie stronę, która powinna być pozwaną [art. 194 § 1. Jeżeli okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być w sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę do wzięcia udziału w sprawie. Osoba wezwana do udziału w sprawie na wniosek pozwanego może domagać się zwrotu kosztów wyłącznie od pozwanego, jeżeli okaże się, że wniosek był bezzasadny.

§ 2. Osoba wezwana do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego może za zgodą obu stron wstąpić w miejsce pozwanego, który wówczas będzie zwolniony od udziału w sprawie. W razie wyrażenia zgody na zmianę strony pozwanej, pozwany może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów od strony powodowej, niezależnie od późniejszego wyniku sprawy.

§ 3. Jeżeli okaże się, że powództwo o to samo roszczenie może być wytoczone przeciwko innym jeszcze osobom, które nie występują w sprawie w charakterze pozwanych, sąd na wniosek powoda może wezwać te osoby do wzięcia udziału w sprawie.]

Zasady działania współuczestników procesowych:

- każdy działa we własnym imieniu [Art. 73. § 1. Każdy współuczestnik działa w imieniu własnym.

§ 2. W wypadku jednak, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich współuczestników (współuczestnictwo jednolite), czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec nie działających. Do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa potrzeba zgody wszystkich współuczestników.

- skutki czynności podjętej przez jednego nie wywierają konsekwencji na drugiego (jest to wyjątek od samodzielności w procesie) W wypadku współuczestnictwa jednolitego działania współuczestników są skuteczne wobec współuczestników nie działających w procesie. Ale od tego jest wyjątek (wyjątek od wyjątku dotyczy aktów dyspozycji materialno – prawnej takich jak: zawarcie ugody, zrzeczenie się roszczenia, uznanie powództwa). Sąd może rozpoznać apelację na rzecz tych współuczestników, którzy nie zaskarżyli wyroku jeśli ich prawa i obowiązki są im wspólne

- każdy ze współuczestników może samodzielnie popierać sprawę art. 74 Każdy ze współuczestników sporu ma prawo samodzielnie popierać sprawę. Na posiedzenie sądowe wzywa się wszystkich tych współuczestników, co do których sprawa nie jest zakończona.

Interwencja główna i uboczna (cytował artykuły więc nie ma żadnego komentarza)

Art. 75. Kto występuje z roszczeniem o rzecz lub prawo, o które sprawa toczy się pomiędzy innymi osobami, może aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji wytoczyć powództwo o tę rzecz lub prawo przeciwko obu stronom przed sąd, w którym toczy się sprawa (interwencja główna).

Art. 76. Kto ma interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron, może w każdym stanie sprawy aż do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji przystąpić do tej strony (interwencja uboczna).

Art. 77. § 1. Wstąpienie swe do sprawy interwenient uboczny powinien zgłosić w piśmie, w którym poda, jaki ma interes prawny we wstąpieniu i do której ze stron przystępuje. Pismo to należy doręczyć obu stronom.

§ 2. Interwenient uboczny może ze wstąpieniem do sprawy połączyć dokonanie innej czynności procesowej.

Art. 78. § 1. Każda ze stron może zgłosić opozycję przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego, jednakże nie później niż przy rozpoczęciu najbliższej rozprawy.

§ 2. Sąd oddali opozycję po przeprowadzeniu co do niej rozprawy, jeżeli interwenient uprawdopodobni, że ma interes prawny we wstąpieniu do sprawy.

§ 3. Mimo wniesienia opozycji interwenient uboczny bierze udział w sprawie, dopóki orzeczenie uwzględniające opozycję nie stanie się prawomocne. W razie prawomocnego uwzględnienia opozycji czynności interwenienta ubocznego uważane będą za niebyłe.

Art. 79. Interwenient uboczny jest uprawniony do wszelkich czynności procesowych dopuszczalnych według stanu sprawy. Nie mogą one jednak pozostawać w sprzeczności z czynnościami i oświadczeniami strony, do której przystąpił.

Art. 80. Interwenientowi ubocznemu należy od chwili jego wstąpienia do sprawy doręczać, tak jak stronie, zawiadomienia o terminach i posiedzeniach sądowych, jako też orzeczenia sądu.

Art. 81. Jeżeli z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok w sprawie ma odnieść bezpośredni skutek prawny w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której interwenient przystąpił, do stanowiska interwenienta w procesie stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym.

Art. 82. Interwenient uboczny nie może w stosunku do strony, do której przystąpił, podnieść zarzutu, że sprawa została rozstrzygnięta błędnie albo że strona ta prowadziła proces wadliwie, chyba że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta uniemożliwił mu korzystanie ze środków obrony albo że strona umyślnie lub przez niedbalstwo nie skorzystała ze środków, które nie były interwenientowi znane.

Art. 83. Za zgodą stron interwenient uboczny może wejść na miejsce strony, do której przystąpił.

(np. osoba A użycza auto na 3 miesiące, termin minął a osoba B nie wydała auta tylko komuś pożyczyła - osobie C, B wytoczył powództwo przeciwko C. A może wytoczyć powództwo cywilne – interwencja główna przeciw B i C Sąd może zawiesić postępowanie art. 177 . § 1. Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu:

  1)   jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego;

  2)   jeżeli osoba trzecia wystąpiła przeciwko obu stronom z interwencją główną;

  3)   ⁽¹³⁴⁾ jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej,

  4)   jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej;  5)   w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy;

  6)   jeżeli na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu.

§ 2. Jeżeli postępowanie karne, dyscyplinarne lub administracyjne nie jest jeszcze rozpoczęte, a jego rozpoczęcie zależy od wniosku strony, sąd wyznaczy termin do wszczęcia postępowania, w innych wypadkach może zwrócić się do właściwego organu.

Osoba A musi pokazać samodzielne prawo do auta Sąd może oddalić powództwo B i C lub zarządzić łączne rozpoznanie sprawy art. 219  Sąd może zarządzić połączenie kilku oddzielnych spraw toczących się przed nim w celu ich łącznego rozpoznania lub także rozstrzygnięcia, jeżeli są one ze sobą w związku lub mogły być objęte jednym pozwem.

Wykład XVIII 17.03.2011r.

Interwencja główna –art.75 kpc

Terminem końcowym jest moment zamknięcia rozprawy przez sądem I instancji.

Interwencja uboczna- art.76kpc

Umożliwia osobie trzeciej udział w procesie. Bardzo często występuje w praktyce sądowej.

Art.75 kpc

Kto występuje z roszczeniem o rzecz lub prawo, o które sprawa toczy się pomiędzy innymi osobami, może aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji wytoczyć powództwo o tę rzecz lub prawo przeciwko obu stronom przed sąd, w którym toczy się sprawa (interwencja główna).

Art.76kpc

Kto ma interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron, może w każdym stanie sprawy aż do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji przystąpić do tej strony (interwencja uboczna).

Interwenient- podmiot, który posiada interes prawny, żeby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść stron.

Interes prawny należy rozumieć jako obiektywną ochronę. Jest to potrzeba uzyskania ochrony. Ustawodawca mówi o interesie prawnym i trzeba go rozumieć jako interes majątkowy i niemajątkowy. Jeżeli osoba trzecia ma interes prawny w procesie to może zgłosić swój udział w charakterze interwenienta.

Interes w ogóle jest subiektywnie odczuwalną potrzebą. Nie da się w ten sposób określić, należy przez obiektywną ocenę.

Interes majątkowy/ niemajątkowy

Interes pośredni/bezpośredni

Terminem końcowym jest moment zamknięcia rozprawy przed sądem II instancji. Wstąpienie do sprawy interwenient uboczny powinien zgłosić na piśmie.

Art.77§1 kpc – każda ze stron toczącego się procesu może zgłosić opozycję wstąpienia osoby trzeciej ( interwenienta ubocznego) jak również strona przeciwna może zgłosić opozycję, nie później niż przy rozpoczęciu najbliższej rozprawy.

• Jaki ma interes ( we wstąpieniu do sprawy), musi uprawdopodobnić, a nie udowodnić.

• Jeśli nie uprawdopodobni sąd uwzględni opozycję ( to sąd oddali wniosek skierowany przez jedną stronę).

Art.77 kpc

§ 1. Wstąpienie swe do sprawy interwenient uboczny powinien zgłosić w piśmie, w którym poda, jaki ma interes prawny we wstąpieniu i do której ze stron przystępuje. Pismo to należy doręczyć obu stronom.

§ 2. Interwenient uboczny może ze wstąpieniem do sprawy połączyć dokonanie innej czynności procesowej.

Rodzaje interwencji ubocznej:

Interwencja uboczna samoistna ( występuje w tych wszystkich wypadkach, w których z istoty przepisu prawnego lub ustawy wynika, że ma odnieść bezpośredni skutek prawny między interwenientem ubocznym, a przeciwnikiem do którego przystąpi).

Interwencja uboczna niesamoistna ( jeżeli ma odnieść taki skutek niebezpośredni, pośredni skutek).

Interwenient uboczny może także dokonywać czynności sprzecznych, które pozostają w kolizji, nie może dokonywać takich czynności interwenient niesamoistny.

Np. Spółdzielnia mieszkaniowa ( pomiędzy interwenientami ubocznymi, a spółdzielnią mieszkaniową).

Dopuszczalność podejmowania przez interwenienta ubocznego zarzutu złej obrony (exceptio male) w stosunku do strony. Interwenient nie może użyć tego w stosunku do strony chyba, że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta.

Interwenient nie może podjąć takiego zarzutu, dotyczy sytuacji, kiedy stan z sprawy uniemożliwia skorzystanie ze środków obrony, które nie były znane interwenientowi ubocznemu. Interwenient nie może skierować zarzutu, w stosunku do strony, do której przystąpił, że sprawę prowadziła błędnie lub prowadziła wadliwie.

Wyjątek: Strona umyślnie lub przez niedbalstwo skorzystała ze środków z których nie powinna.

Zarzut

Skoro osoba trzecia uzyskuje status pełnomocnika strony, a w przypadku interwencji:

-umożliwia osobie trzeciej przystąpienie do tego procesu w charakterze interwenienta ubocznego;

-taki interwenient na mocy strony której przystąpił

Ta instytucja jest typowa dla procesu cywilnego. Dwustronność procesu cywilnego, umożliwia w tym dwustronnym procesie udział osób trzecich.

Np. po śmierci rodzica, dziadkowie mają obowiązek alimentacyjny.

Przypozwanie w procesie cywilnym

-Związana z interwencją uboczną w procesie cywilnym.

-art.84§1 kpc – Jeżeli przegrałaby proces cywilny jedna ze stron to strona może na podstawie takiego procesu zgłosić się w charakterze interwenienta ubocznego.

-ma na celu realizację norm prawa materialnego

Art.84 § 1. Strona, której w razie niekorzystnego dla niej rozstrzygnięcia przysługiwałoby roszczenie względem osoby trzeciej albo przeciwko której osoba trzecia mogłaby wystąpić z roszczeniem, może zawiadomić taką osobę o toczącym się procesie i wezwać ją do wzięcia w nim udziału.

§ 2. W tym celu strona wnosi do sądu pismo procesowe wskazujące przyczynę wezwania i stan sprawy. Pismo to doręcza się niezwłocznie osobie trzeciej, która może zgłosić swe przystąpienie do strony jako interwenient uboczny.

1. Np. art.261 kpc- zawiadomienie właściciela ( proces przeciwko użytkownikowi rzeczy)

2. Np. art. 573 kpc- obowiązki kupującego przy dochodzeniu roszczeń przez osoby trzecie. Jeżeli kupujący zaniechał tego obowiązku, a osoba trzecia uzyskała korzystne dla niej rozstrzygnięcie

3. wierzyciel powinien o toczącym się procesie zawiadomić wierzyciela.

Żeby przypozwać osoba musi wieść odpowiednie pismo ze wskazaniem przyczyn, sąd niezwłocznie musi zgłosić osobie trzeciej. Może zgłosić przystąpienie do sprawy w postaci interwenienta ubocznego.

Art.85 kpc – niedopuszczalność zarzutu przy przypozwaniu.

Art.85 kpc

Skutki związane z interwencją uboczną określone w art. 82 powstają w stosunku do wezwanego, który nie zgłosił przystąpienia, z chwilą, w której przystąpienie było możliwe.

Wykład XIX 24.03.2011r.

Przypozwanie jest związane z interwencją uboczną. Polega na zawiadomieniu osoby trzeciej o toczącym się postępowaniu cywilnym i wzięciu przez nią udziału jako interwenient Art. 84. § 1. Strona, której w razie niekorzystnego dla niej rozstrzygnięcia przysługiwałoby roszczenie względem osoby trzeciej albo przeciwko której osoba trzecia mogłaby wystąpić z roszczeniem, może zawiadomić taką osobę o toczącym się procesie i wezwać ją do wzięcia w nim udziału.

§ 2. W tym celu strona wnosi do sądu pismo procesowe wskazujące przyczynę wezwania i stan sprawy. Pismo to doręcza się niezwłocznie osobie trzeciej, która może zgłosić swe przystąpienie do strony jako interwenient uboczny.

Art. 85. Skutki związane z interwencją uboczną określone w art. 82 powstają w stosunku do wezwanego, który nie zgłosił przystąpienia, z chwilą, w której przystąpienie było możliwe.

art. 82 Interwenient uboczny nie może w stosunku do strony, do której przystąpił, podnieść zarzutu, że sprawa została rozstrzygnięta błędnie albo że strona ta prowadziła proces wadliwie, chyba że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta uniemożliwił mu korzystanie ze środków obrony albo że strona umyślnie lub przez niedbalstwo nie skorzystała ze środków, które nie były interwenientowi znane.

Pełnomocnictwo procesowe to postępowanie osoby trzeciej w cudzym imieniu, może wynikać z ustawy lub woli osoby reprezentowanej jest to stosunek prawny między mocodawcą a pełnomocnikiem

Przedstawicielstwo ustawowe pełne – przedstawiciel taki działa w interesie osoby trzeciej ze skutkiem dla osoby reprezentowanej art. 93 odwołanie oświadczeń pełnomocnika  Mocodawca stawający jednocześnie z pełnomocnikiem może niezwłocznie prostować lub odwoływać oświadczenia pełnomocnika.

Pełnomocnictwo ogólne służy do prowadzenia wszystkich spraw mocodawcy

Pełnomocnictwo szczególne do prowadzenia określonych spraw ze stosunku między małżonkami, rodzicami a dziećmi

Pełnomocnictwo do prowadzenia tylko niektórych czynności procesowych

Zakres umocowania pełnomocnika zależy od rodzaju pełnomocnictwa. Pełnomocnik z mocy prawa umocowany jest do wszystkich czynności procesowych łączących się ze sprawą, również obejmuje wszystkie czynności dotyczące zabezpieczenia i egzekucji art. 91  Pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do:

1. wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy;

  2)   wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji;

  3)   udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu;

  4)   zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie;

  5)   odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.

Możliwość udzielenia dalszego pełnomocnictwa radcy lub adwokatowi, zawarcie ugody, uznane powództwa, zrzeczenie się roszczenia - są aktem o charakterze materialno – prawym

Obowiązują czynności procesowe które nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie

Pełnomocnikiem może być radca prawny, adwokat, rzecznik patentowy – w sporach z zakresu własności przemysłowej, osoby sprawujące zarząd majątkiem lub naszymi interesami, osoby pozostające ze stroną w stałym stosunku zlecenia itd. Art. 87. § 1. Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.

§ 2. Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nie posiadającego osobowości prawnej, może być również pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. Osoba prawna prowadząca, na podstawie odrębnych przepisów, obsługę prawną przedsiębiorcy, osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej może udzielić pełnomocnictwa procesowego - w imieniu podmiotu, którego obsługę prawną prowadzi - adwokatowi lub radcy prawnemu, jeżeli została do tego upoważniona przez ten podmiot.

§ 3. W sprawach o ustalenie ojcostwa i o roszczenia alimentacyjne pełnomocnikiem może być również przedstawiciel właściwego w sprawach z zakresu pomocy społecznej organu jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacji społecznej, mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie. Minister Sprawiedliwości określa, w drodze rozporządzenia, wykaz tych organizacji społecznych.

§ 4. W sprawach związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego pełnomocnikiem rolnika może być również przedstawiciel organizacji zrzeszającej rolników indywidualnych, której rolnik jest członkiem.

§ 5. W sprawach związanych z ochroną praw konsumentów pełnomocnikiem może być przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należy ochrona konsumentów.

§ 6.  W sprawach związanych z ochroną własności przemysłowej pełnomocnikiem twórcy projektu wynalazczego może być również przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należą sprawy popierania własności przemysłowej i udzielania pomocy twórcom projektów wynalazczych.

Forma pełnomocnictwa – forma pisemna z podpisem mocodawcy. Adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy, radca Prok. Generalnej mogą uwierzytelnić sami odpis pełnomocnictwa Art. 89. § 1. Pełnomocnik obowiązany jest przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa. Adwokat i radca prawny, a także rzecznik patentowy mogą sami uwierzytelnić odpis udzielonego im pełnomocnictwa. Sąd może w razie wątpliwości zażądać urzędowego poświadczenia podpisu strony.

§ 2. W toku sprawy pełnomocnictwo może być udzielone ustnie na posiedzeniu sądu przez oświadczenie złożone przez stronę i wciągnięte do protokołu.

§ 3.Pełnomocnictwo udzielone przez osobę fizyczną składane przez radcę prawnego powinno zawierać oświadczenie pełnomocnika, że nie pozostaje on w stosunku pracy. W wypadku udzielenia pełnomocnictwa w sposób określony w § 2 oświadczenie radcy prawnego złożone wobec sądu zostaje wciągnięte do protokołu.

Art. 87¹.  § 1. W postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji.

§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz gdy stroną, jej organem, jej przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną, jej organem lub jej przedstawicielem ustawowym jest adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

§ 3. Przepisu § 1 nie stosuje się także wtedy, gdy zastępstwo procesowe Skarbu Państwa jest wykonywane przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa.

Art. 90. Za stronę, która nie może się podpisać, podpisuje pełnomocnictwo osoba przez nią upoważniona, z wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała.

Wykład XXI

31.03.2011r.

Nie jest wymagana zgoda na przyjęcie pełnomocnictwa, ale pełnomocnictwo może ulec wypowiedzeniu przez mocodawcę lub pełnomocnika. Jest to czynność prawna o charakterze dwustronnym. U podstaw pełnomocnictwa leży stosunek podstawowy. Wypowiedzenie pełnomocnictwa skutkuje jego wygaśnięciem. Wygasa na skutek śmierci strony lub utraty zdolności sądowej. Pełnomocnik działa do zawieszenie postępowania, śmierci pełnomocnika, utraty zdolności procesowej lub zdolności do zastępowania np. poprzez utratę kwalifikacji, praw publicznych. Wygasa z upływem czasu na które zostało udzielone, po spełnieniu celu dla którego powołano pełnomocnika

Wygaśnięcie z woli stron: wypowiedzenie pełnomocnictwa procesowego przez mocodawcę lub pełnomocnika.

Wypowiedzenie pełnomocnictwa przez mocodawcę odnosi skutek prawny od chwili zawiadomienia sądu przez mocodawcę, wobec przeciwnika procesowego i innych uczestników z chwilą doręczenia stosownego zawiadomienia przez sąd

Wypowiedzenie pełnomocnictwa przez pełnomocnika: radca prawny, adwokat mimo wypowiedzenia pełnomocnictwa są zobowiązani działać jeszcze przez 2 tygodnie, chyba że mocodawca zwolni go z tego obowiązku

Pełnomocnictwo może wygasnąć również na mocy porozumienia stron Art. 94. § 1. Wypowiedzenie pełnomocnictwa procesowego przez mocodawcę odnosi skutek prawny w stosunku do sądu z chwilą zawiadomienia go o tym, w stosunku zaś do przeciwnika i innych uczestników - z chwilą doręczenia im tego zawiadomienia przez sąd.

§ 2. Adwokat lub radca prawny, który wypowiedział pełnomocnictwo, obowiązany jest działać za stronę jeszcze przez dwa tygodnie, chyba że mocodawca zwolni go od tego obowiązku. Każdy inny pełnomocnik powinien, mimo wypowiedzenia, działać za mocodawcę przez ten sam czas, jeżeli jest to konieczne do uchronienia mocodawcy od niekorzystnych skutków prawnych.

Pełnomocnictwo wygaśnie w sytuacji cofnięcia zwolnienia od kosztów radcy lub adwokata ustanowionego przez sąd, w razie zwolnienia radcy /adwokata przez Radę Adwokacką lub Okręgowa Izbę Radców Prawnych

 W razie śmierci strony albo utraty przez nią zdolności sądowej pełnomocnictwo wygasa. Jednakże pełnomocnik procesowy działa aż do czasu zawieszenia postępowania.

Działania osoby nienależycie umocowanej są nie ważne na mocy art. 379 pkt. 2 Art. 379. Nieważność postępowania zachodzi:

  1)   jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

  2)   jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,

  3)   jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

  4)   jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

  5)   jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

  6)   jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Jest to podstawa do zaskarżenia orzeczenia w drodze apelacji. Nienależycie reprezentowana osoba po uprawomocnieniu się orzeczenia z art. 401 Można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności:

  1)   jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia;

1. jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana bądź jeżeli wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania; nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.

Art. 97. § 1. Po wniesieniu pozwu sąd może dopuścić tymczasowo do podjęcia naglącej czynności procesowej osobę nie mogącą na razie przedstawić pełnomocnictwa. Zarządzenie to sąd może uzależnić od zabezpieczenia kosztów.

§ 2. Sąd wyznaczy równocześnie termin, w ciągu którego osoba działająca bez pełnomocnictwa powinna je złożyć albo przedstawić zatwierdzenie swej czynności przez stronę. Jeżeli termin upłynął bezskutecznie, sąd pominie czynności procesowe tej osoby. W tym wypadku przeciwnik może żądać od działającego bez umocowania zwrotu kosztów spowodowanych jego tymczasowym dopuszczeniem. Podlega konwalidacji w terminie wyznaczonym przez sąd

Podmioty działające w celu ochrony cudzego prawa podmiotowego: Prokurator, RPO, RPD, Organizacja społeczna

W sprawach cywilnych wynikających ze stosunków związanych z uczestnictwem w obrocie na rynku bankowym, emerytalnym, ubezpieczeniowym lub kapitałowym albo dotyczących podmiotów wykonujących działalność na tych rynkach Przewodniczącemu Komisji przysługują uprawnienia prokuratora

W sprawach cywilnych wynikających z zakresy działań Funduszu Emerytalnego przysługują uprawnienia prokuratora Przewodniczącemu Funduszu, Rzecznikowi Ubezpieczonych – na rzecz konsumentów w zakresie nieuczciwych praktyk ubezpieczeniowych, Przewodniczącemu UOKiK w zakresie swojej działalności z zakresu ochrony praw konsumenckich

Udział prokuratora do 1950r. oparty był na taksatywnej enumeracji. Po 1950r. – szeroki udział prokuratora. Po 1989r. przewartościowano założenia ideologiczne. Prokurator na mocy art. 7 [ Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie.] może wziąć udział w każdym postępowaniu cywilnym w celu ochrony praworządności, praw obywatelskich lub interesu społecznego. Może żądać wszczęcia postępowania cywilnego w każdej sprawie, może też przystąpić do każdego toczącego się postępowania cywilnego

W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w sprawach wymienionych w KRO nie jest objęty ograniczeniem przy przystąpieniu do toczącego się postępowania w sprawie o rozwód lub separację

Dwa sposoby wszczęcia postępowania cywilnego:

-prokurator wytacza powództwo cywilne na rzecz określonej osoby

-prokurator wytacza przeciwko wszystkim stronom stosunku materialno – prawnego, po stronie pozwanej są wszystkie strony

Prokurator jest zobowiązany w pozwie wskazać na czyją rzecz wytacza powództwo. Osobie tej sąd doręcza odpis pozwu, osoba ta może w każdym stadium wstąpić do procesu cywilnego i staje się powodem Art. 56.  § 1. Osobę, na rzecz której prokurator wytoczył powództwo, sąd zawiadamia o tym, doręczając jej odpis pozwu. Osoba ta może wstąpić do sprawy w każdym jej stanie w charakterze powoda; w tym wypadku do udziału prokuratora w sprawie stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym.

§ 2. Prokurator nie może samodzielnie rozporządzać przedmiotem sporu.

Na ugodę, zrzeczenie się roszczenia potrzebna jest zgoda wszystkich współuczestników – wyjątek. Prokurator nie może podejmować aktów dyspozycyjnych.

Wykład XX 07.04.2011.

Podjęliśmy problematykę udziału prokuratora w procesie cywilnym. Udział prokuratora jest to taki udział modelowy.

PROKURATOR:

- przepis art. 7 kpc umożliwia prokuratorowi wzięcie udziału w postępowaniu

(Art. 7. Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie.)

- prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu

- bierze udział w postępowaniu jeżeli wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli, interesu społecznego

- w sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego może wytaczać powództwo tylko w wypadkach wskazanych w ustawie, np. nie może wnosić o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód

- jeżeli przystąpi do postępowania to w takim wypadku do prokuratora i osoby na rzecz której wytoczono powództwo stosujemy przepisy o współuczestnictwie jednolitym

-udział prokuratora w postępowaniu cywilnym zależny jest tylko od jego uznania (prokurator może wstąpić do procesu z własnej inicjatyw lub inicjatywy sądu

(Art. 59 Sąd zawiadamia prokuratora o każdej sprawie, w której udział jego uważa za potrzebny)- jednak to czy prokurator weźmie w końcu udział w tej sprawie zależy od niego, przy czym w sprawie o zmianę lub uchylenie ubezwłasnowolnienia udział prokuratora jest obligatoryjny

- wyrok prawomocny zapadły w sprawie wytoczonej przez prokuratora ma powagę rzeczy osądzonej między stroną na rzecz której prokurator wytoczył powództwo, a stroną przeciwną.

- formy udziału:

a) wytacza powództwo na rzecz oznaczonej osoby- w tym wypadku musi wskazać tę osobę w pozwie. Staje się ona wówczas potencjalną stroną powodową. Ma prawo przystąpić do procesu jako powód. Dlatego należy jej dostarczyć odpis pozwu. Stosujemy wtedy przepisy o współuczestnictwie jednolitym.

b) wytacza powództwo przeciwko wszystkim stronom spornego stosunku materialno prawnego, np. np. przy powództwie o unieważnienie umowy pozywa prokurator wszystkie strony tej umowy

-władny jest zaskarżyć każde prawomocne orzeczenie, terminy do zaskarżenia orzeczeń wiążą też prokuratora, ale przysługuje mu także skarga kasacyjna w terminie 6m. licząc od daty uprawomocnienia się orzeczenia (strona ma tylko 2 m.), gdy strona zażądała doręczenia to terminy liczy się od doręczenia

-jeśli chodzi o postępowanie kasacyjne to w każdej sprawie SN może zwrócić Siudo Prokuratora Generalnego, PG na podstawie 398 ze znaczkiem 8 kpc przedstawia stanowisko w terminie 30 dni jeżeli uzna, że wymaga twego ochrona praworządności

Art. 398⁸. § 1. W każdej sprawie Sąd Najwyższy może zwrócić się do Prokuratora Generalnego o zajęcie na piśmie stanowiska co do skargi kasacyjnej wniesionej przez stronę i odpowiedzi na skargę. Prokurator Generalny lub wyznaczony przez niego prokurator przedstawia stanowisko w terminie trzydziestu dni, a jeżeli uzna, że wymaga tego ochrona praworządności, praw obywatelskich lub interesu publicznego, bierze udział w postępowaniu kasacyjnym.

- pozycja prokuratora: nie jest stroną postępowania w znaczeniu materialno-prawnym, ale formalno-prawnym, wydany wyrok nie powoduje skutków w stosunku do prokuratora

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH:

-w PL instytucja RPO została wprowadza ustawą z dnia 14.07.1987r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich

-ojczyzną tej instytucji jest Szwecja

-działa na prawach prokuratora, w zakresie nieuregulowanym przepisami ustawy stosuje się odpowiednio przepisy o udziale prokuratora w postępowaniu cywilnym

-działa w celu ochrony praw i wolności obywateli (art. 14 pkt 4 ustawy), gdy poweźmie wiadomość o naruszeniu tych praw i wolności

RZECZNIK PRAW DZIECKA:

- może żądać wszczęcia postępowania cywilnego

-może w celu ochrony praw dziecka wziąć udział w postępowaniu cywilnym

-odpowiednio stosujemy przepisy o udziale prokuratora

ORGANIZACJE SPOŁECZENE (nie prowadzące działalności gospodarczej):

- art. 8 kpc Art. 8.  Organizacje społeczne, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą w wypadkach przewidzianych w ustawie dla ochrony praw obywateli spowodować wszczęcie postępowania, jak również brać udział w toczącym się postępowaniu.

- tylko organizacje, które nie prowadzą działalności gospodarczej mogą wziąć udział w postępowaniu cywilnym dla ochrony praw obywatela, tylko te wymienione w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 10.11.2000 r. w sprawie określenia wykazu organizacji społecznych działających na rzecz obywatela

- organizacje działają tylko dla ochrony praw obywatela (odpada tu ochrona praworządności, która występowała przy prokuratorze)

-ograniczenia do wzięcia udziału org.w postęp.:

a)podmiotowe, tylko te z wspomnianego wyżej rozporządzenia mogą wziąć udział

b) przedmiotowe-mogą wszcząć postęp.cywil., wziąć w nim udział w celu ochrony praw obywateli i tylko w wypadkach wskazanych w ustawie

-forma: mogą żądać wszczęcia postęp., przystąpić do toczącego się postęp., org.społ. nie uczestniczące w sprawie mogą przedstawić sądowi na podstawie art. 63 kpc pogląd istotny dla prawy

Art. 63. Organizacje wymienione w artykułach poprzedzających, które nie uczestniczą w sprawie, mogą przedstawiać sądowi istotny dla sprawy pogląd wyrażony w uchwale lub oświadczeniu ich należycie umocowanych organów.

UDZIAŁ INSPEKTORA PRACY:

-inspektorzy pracy mogą żądać wszczęcia postęp., wstąpić do już toczącego się postęp.

- mogą żądać tylko ustalenia istnienia stosunku pracy (chociaż w doktrynie jest taki pogląd, że powinni też móc żądać ustalenia nieistnienia stosunku pracy)

UDZIAŁ RZECZNIKA KONSUMENTA:

-może wytaczać powództwa na rzecz obywateli dla ochrony interesów konsumenta, może wstąpić do już wszczętego postępowania cywilnego, ale tylko za zgodą powoda na każdym etapie postępowania dla ochrony interesów konsumentów