Literatura średniowiecza, renesansu, baroku
10. Miejsce romansu polskiego w literaturze przełomu renesansowego. Geneza i systematyka powieści wczesnorenesansowej. Żywotność tradycji średniowiecznych wobec humanistycznej ideologii. Koncepcja bohatera w romansie błazeńskim.
Romans (powieść) to szesnastowieczna proza fabularyzowana, która w tym właśnie wieku osiągnęła ogromną popularność mimo, że była niezgodna z estetyką humanistyczną. Zawierał bowiem to co przez wieki należało do literackiej kultury ustnej bądź rękopiśmiennej. To, co my teraz nazywamy powieścią czy romansem w XVI wieku nazywano Historią np. „Historia o Aleksandrze Wielkim”, „Historia Trojańska”.
Romans wieku XVI dzielimy na:
Romans religijny - obejmował dwie grupy:
- beletryzacja fragmentów Pisma Świętego rozbudowana na sposób apokryficzny, pochodzące sprzed XVI w, ale zachowane w XVI - wiecznych kopiach rękopiśmiennych, np. „Rozmyślania Przemyskie”
-powieści antykatolickie np. „Historyja o żałosna a straszliwa o Franciszku Sapierze” Stanisława Murzynowskiego z 1550 roku.
romans błazeński
romans pseudohistoryczny - np. „Historia Aleksandra Wielkiego”
romans moralistyczny - bogate nagromadzenie tradycji moralistyki pochodzenia antycznego np „Poncjan, który ma w sobie rozmaite powieści...” i „Historyje Rzymskie”
romans rycerski - pojawił się w połowie XVI wieku np „Historia o Meluzynie” Marcina Siennika (1569), „Historyja o Magielonie”, „Historyja o Othonie Cesarzu”
romans humanistyczny - przekłady z Boccaccia i włoskiej noweliryki renesansowej.
Wyróżniamy 3 odmiany bohaterów literatury błazeńskiej:
Ezopa Biernata z Lublina
Marchołt Jana z Koszyczek
Sowizdrzał
Jest to trójka blisko spokrewnionych bohaterów, których łączy bliskie pochodzenie społeczne, wrodzona mądrość i przekorna drwina przeciwstawiona uczonym autorytetom.
Ezop - człowiek szczególnej brzydoty bez wykształcenia niezwykle dobry i mądry. Z niewolnika stał się wyzwolicielem. O wyzwoleniu zadecydował jego spryt, dowcip i dobre a skuteczne rady dawane w sytuacjach pozornie bez wyjścia. W jego postawie najbardziej zauważalnymi cechami są brak szacunku dla uznanych autorytetów, kpiący, przewrotny żart, udawana głupota, która każe mu całkowicie wykonywać polecenia i która w ten sposób wyśmiewa konwenans i wreszcie swoiste egoistyczne przekonanie o wrodzonej równości ludzi wyrażone w formie ostrej krytyki stanowisk społecznych. Znienawidzony przez kapłanów Apolina, Ezop został oskarżony o kradzież naczyń ze świątyni, które mu przedtem podrzucono. Kapłani skazali go za to, że nauczał.