Średniowiecze, Renesans, Barok nr 21
Konwencje sielankopisarskie w twórczości Szymona Szymonowica i Szymona Zimorowica. Wyróżniki gatunkowe sielanki wobec tradycji literackiej (greckiej, rzymskiej i humanistycznej).
Sielanka, idylla, bukolika, ekloga - gatunek literacki obejmujący tematy zaczerpnięte z życia wiejskiego - rolników, pasterzy, rybaków, myśliwych itp. Składa się najczęściej z lirycznego lub opisowego wprowadzenia oraz wypowiedzi bohaterów, może też stanowić liryczny monolog. Sielanka zawdzięcza swoje powstanie pewnym formom pieśni pasterskiej śpiewanej pod dźwięk aulosu. Rozwinęły się najpierw na Sycylii, których głównym bohaterem był Dafnis, stały bohater tychże sielanek.
Ogólnie można powiedzieć, że sielanka to apoteoza prostego żywota na łonie przyrody, powrót do pierwotnej natury.
Starożytna sielanka opisuje losy najbiedniejszych - niewolników i pasterzy. Idealizuje ich życie i zachowanie.
Sielanka grecka
Mówiąc o sielankach należy zacząć od Teokryta, który uważany jest za twórcę gatunku. (semestr pierwszy seria trzecia - powszechna Sielanka grecka. Teokryt Żeńcy i Czarodziejki). Teokryt wzorował się w swoich sielankach na ludowych pieśniach sycylijskich. Tematem tych sielanek są spory i pieśni pasterzy, cierpienia miłosne, ważne wydarzenia z ich życia, sprawy codziennie, scenerią zaś wiejskie krajobrazy, bujna przyroda, pastwiska, górskie łąki, doliny. Bohaterami są pasterze, którzy śpiewają swoje pieśni w czasie południowych upałów, chroniąc się wraz ze zwierzętami w cieniu. W Czarodziejkach widzimy cierpienia miłosne zdradzanej żony, która czarami przywołuje do siebie męża, w Żeńcach obserwujemy chłopów pracujących w popołudniowym skwarze na polu. Jeden z nich śpiewa o tęsknocie drugi o trudach pracy.
Sielanka rzymska
Jeśli chodzi o sielankę rzymską to tutaj głównie utwory o tematyce pasterskiej pisał Wergiliusz (Bukoliki zbiór 10 utworów). Utwory te pisane są heksametrem, uwagę ma zwracać melodyjność tonacji i bogactwo języka. Sielanki Wergilego wzorowane są na utworach Teokryta ale różnią się od nich w kilku kwestiach. Wergiliusz w swoich utworach wprowadzał motywy aktualne i aluzje do rzeczywistych osób, dzięki posługiwaniu się różnymi motywami, nadał poezji charakter bardziej osobisty, daleki od sentymentalizmu i realizmu sielanek Teokryta i innych pisarzy greckich. Jego sielanki są też upolitycznione - odzwierciedlają rzymską rzeczywistość polityczną. Tłem eklog Wergilego są piękne, malownicze miejsca nad brzegami potoków, w cieniu drzew.
Sielanka humanistyczna
Tematyka rustykalna ("rusticus", po łacinie - wiejski) w twórczości poetów renesansowych wiąże się na ogół z humanistyczną pochwałą piękna świata naturalnego. Doskonała harmonijnie zorganizowana przyroda staje się częstokroć tłem dla prezentowania zachowań i postaw ludzkich.
Mikołaj Rej temat wiejski rozwinął w "Żywocie człowieka poczciwego", nadając mu uniwersalny charakter. Powołaniem człowieka, w myśl humanistycznych koncepcji Mistrza z Nagłowic, jest życie zgodne z prawami natury. Opisując rok przyrodniczy podzielony na wzór kalendarza biologicznego (cztery pory roku) artysta przedstawił kolejne fazy życia ludzkiego w sposób adekwatny do zjawisk naturalnych. Człowiek jest gospodarzem organizującym przyrodę i z tej przyrody zarazem czerpiącym korzyści materialne i duchowe. Wieś w "Żywocie człowieka poczciwego", jako miejsce gospodarskiego trudu i gospodarskiego owocobrania, służy Rejowi do przedstawienia najistotniejszych wartości i dobrodziejstw natury.
Szymon Szymonowic
Zajrzyjcie do opracowania semestr pierwszy seria druga Szymonowic Szymon (Żeńcy, Kołacze, Czary). W jego utworach odnajdujemy echa hymnów Kallimacha, wierszy Safony, Argonautyki Apolonisa z Rodos. Wzorował się także na utworach Teokryta.
Sielanki adresowane były przede wszystkim do społeczeństwa współczesnego autorowi dlatego też Szymonowic był wnikliwym obserwatorem wydarzeń politycznych, społecznych (głównie w zakresie etyki). Dostrzega piękno obyczajów ojczystych oraz krajobrazu ziemi rodzimej.
W wydanym przez poetę zbiorze idylli znalazła się sielanka "Żeńcy". Jej treść, z punktu widzenia cech gatunku, jest nietypowa, przedstawia bowiem pracę pańszczyźnianą, buduje obraz niedoli chłopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje więc nie temat, ale sposób, w jaki zostaje przedstawiona rola pieśni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodię-pieśń opartą na motywach ludowych. Ta właśnie pieśń "uczłowiecza" srogiego ekonoma, dzięki niej sielanka Szymonowica potrafi odnaleźć pierwotną dobroć człowieka.
Szymon Zimorowic
Opracowanie semestr pierwszy seria druga Zimorowic Szymon Roksolanki.
Szymon Zimorowic na wesele brata, Józefa Bartłomieja, napisał Roksolanki, to jest ruskie panny, cykl 69 pieśni, śpiewanych na przemian przez chłopców i dziewczęta
Określenie roksolanki oznacza panny pochodzące z Roksolanii, którą to nazwą określano wówczas Ruś Czerwoną, czyli ziemie w Dorzeczu Sanu i Dniestru. Stąd też i „ruskie panny”. W utworze tym poetycka wersja krajobrazu wiejskiego zastąpiona została pejzażem miejskim, na który przeniesiono funkcję i wartości „wsi wesołej”. Roksolanki przeciwstawiają się klasycyzmowi i wzorom kultury szlachecko-rustykalnej (źródłem ich antyklasycyzmu były między innymi utwory Jana Kochanowskiego). Poeta chciał nadać mieszczańskiemu etosowi rangę idealnego wzorca, kóry mógłby stanowić przedmiot aspiracji.
Kochankowie z sielanek Zimorowica nie są przedstawieni na polach, wśród łąk czy nad rzeką. Są oni przedstawiani w podmiejskim ogrodzie oraz w domu, skąd rozciąga się widok na łąki i miasto z wieżą ozdobioną lwem (aluzja do Lwowa).
Jan Kochanowski
W temacie nie ma wspomnianego Kochanowskiego ale Zimorowic się na nim wzorował. Zaszkodzić raczej nie zaszkodzi a pomóc może. Jeśli chodzi o echa doświadczeń poezji pastoralno-sielankowej w twórczości Kochanowskiego to należy tutaj wspomnieć o „Pieśni świętojańskiej o Sobótce'. Utwór świętojański staje się pieśnią o śpiewaniu, dwanaście panien opowiada o odpoczynku po pracy, wywodzi pochwałę tańca, nawiązuje do ludowych pieśni miłosnych. Ostatnia z panien wygłasza
pochwałę życia wiejskiego:
"Wsi spokojna, wsi wesoła!/ Który głos twej chwale zdoła ?/ Kto twe wczasy, kto pożytki ?/ Może wspomnieć za raz wszytki ?"
Cykl świętojański Kochanowskiego nawiązuje więc do mitu arkadyjskiego (Arkadia - kraina wiecznej szczęśliwości) oraz staje się pochwałą kultury ludowej przechowującej nakazy moralne, pocieszającej i radującej człowieka.
2