2. a sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok


Literatura staropolska

Pyt. 2 ogólne.

Kultura umysłowa i literacka średniowiecza. Filozofia scholastyczna, jej nurty i podstawowe fazy rozwoju, relacje do filozofii starożytnej oraz propozycje myślowej analizy rzeczywistości. Wpływ doktryn religijno- społeczno- politycznych na kształtowanie podstaw i wzorów. Geneza średniowiecznych gatunków literackich. Dysproporcje między tematyką religijną i świecką.

Średniowiecze w następnych wiekach było uznawane za epokę barbarzyństwa i obarczano ją odpowiedzialnością za unicestwienie wielkiej tradycji antyku. A tymczasem na terenie dawnego Cesarstwa Zachodniego ukształtowała się kultura mająca znamiona wspólnoty, oparta na dwu nurtach: poantycznym i judeochrześcijańskim, na granice której z czasem uformowały się kultury poszczególnych narodów. Nieobca tej epoce była fascynacja nowo odkrytymi dziełami Platona i Arystotelesa. Można nawet mówić o odrodzeniu antyku, czyli „renesans XII w.” Antyk inspirował wielu chrześcijańskich myślicieli sprzyjając gwałtownemu rozwojowi różnych dziedzin życia umysłowego.

Historii kultury średniowiecza nie można omawiać w oderwaniu od dziejów chrześcijaństwa. Znaczący wpływ miały zakony benedyktynów (VI w), cystersi (XII), franciszkanie (XIII). U progu średniowiecza rozwinięto egzegezę biblijną (teoria interpretacji pisma św.)- św. Ambroży z Mediolanu, św. Augustyn.

DZIEJE CHRZEŚCIJAŃSKIEJ MYŚLI FILOZOFICZNEJ

  1. już w starożytności rozwinęła się myśl chrześcijańska oparta na Piśmie Św. I tradycji filozofii greckiej- nurt platoński i neoplatoński, wywodzący się od Platona.

  2. Św. Augustyn (V w.) („Wyznania”, „O Trójcy świętej”, „O państwie Bożym”); poglądy: dualizm Boga i świata, był najwyższy i największy, stworzył czasoprzestrzenny świat według idealnych prawzorów tkwiących w jego umyśle, akt stwórcy posiada naturę ciągłą, interwencja w bieg zdarzeń ziemskich, człowiek składa się z substancji materialnej (ciała), niematerialnej (dusza)- pierwsza jest zniszczalna i łączy nas z rzeczywistością, druga jest nieśmiertelna i łączy na z rzeczywistością supranaturalną poznanie ludzkie polega na poznaniu prawd wewnątrz własnego umysłu, ludzie którzy dostąpili łaski Bożej, są są dobrzy i predestynowani do zbawienia, tworzą „państwo Boże” zaś nie obdarzeni łaską stanowią „państwo ziemskie”- „augustynizm”.

  3. Mistycyzm zakłada poznanie Boga przez osobiste z nim obcowanie, uzyskiwanie w wyniku przebywania kolejny stopień zbliżenia się do stwórcy, aż po osiągnięcie ekstazy (w XII w.- św. Bernard z Chairraux- myśliciele skupieni przy paryskiej szkole św. Wiktora; XIV w.- Mistrz Eckhart niemiecki dominikanin, który na podłożu mistycyzmu rozwinął myśl ascetyczną).

  4. Św. Tomasz z Akwinu- synteza doktryn Arystotelesa z filozofią chrześcijańską- arystotelizm, który od niego przyjął nazwę „tomizm”; oddzielenie rozumu jako źródła wiedzy od objawienia jako źródła wiary, a tym samym rozdzielenie teologii od filozofii, gradualizm, fakt bycia człowieka jest całością złożoną z niematerialnej i nieśmiertelnej duszy oraz materialnego i śmiertelnego ciała, co wyróżnia gatunek ludzki spośród innych gatunków, ludzkie poznanie ma podłoże zmysłowe, dopiero w umyśle dokonuje się proces umożliwiający uchwycenie istoty przedmiotu.

Tomizm obok augustynizmu XIII w, stał się głównym kierunkiem doktrynalnym „filozofii szkolnej”, czyli scholastyki, uformowane na podłożu nauki szkolnej i dla jej potrzeb, a rozwiniętej głównie na europejskich uniwersytetach. Jej cechą było objaśnianie chrześcijańskich prawd wiary za pomocą racjonalnych metod filozoficznych. Miała charakter ponadnarodowy i uniwersalny. Wykształciła własne formy wypowiedzi- odmiana momentalna i summa (systematyczny wykład wiedzy).

Z głębokiej religijności wypływały ideały średniowieczne, ideał władcy, rycerza (np. Przemysł I „Kronika Wielkopolska”), ideał świętego, ascety (np. św. Stanisław). Ideały te realizowały się oczywiście w literaturze, dzięki nim powstały nowe gatunki literackie. Gatunki średniowieczne to:

1) Rocznik- wywodzi się z tradycji starożytnej, był to ciąg dat rocznych układany w celu utrwalenia i przekazania potomnym informacji o szczególnie ważnych wydarzeniach („Rocznik Jordana”, „Rocznik Rychezy”)

2) hagiografia- wywodzi się z greckich wyr. Hagios (święty) i graphia (pisać) w pierwszych wiekach chrześcijaństwa kult św odbywał się spontanicznie od pierwszej kanonizacji papieskiej (993) został on usankcjonowany; są to utwory, których bohaterem jest święty wcielający w najwyższym stopniu cnoty chrześcijańskie i kultywująca je w swojej działalności (np.. Legenda o św. Aleksym”, „Wszechmogący Panie miły”

3) Kronika- dwa okresy dziejopisarstwa w średniowieczu- około VI w. i w stuleciach XI i XII; tradycja kronik wypływa z tradycji ustnego przekazywania z pokolenia na pokolenie dziejów kraju, rodu; te podania stanęły u podstaw legend etnogenetycznych utrwalanych w kronikach założeniem ideowym kroniki była koncepcja ideowa historii opierająca się na przesłankach epistemologii, zgodnie z którymi wiedze pewną i niezawodną można uzyskać jedynie w wyniku poznania bezpośredniego i poprzez widzenie przedmiotu i odpowiednio- przez uczestnictwo w zdarzeniu lub własną jego obserwację („Kronika” Galla Anonima)

4) Kazanie- nauczanie religijne uprawiane przez apostołów sprzyjało ukształtowaniu się homilii (swobodne objaśnienie wybranego fragmentu pisma św.); w XII w. za sprawą reform papieża Grzegorza VII powstał nowy typ kazania „uczonego” zwanego sermo- jego teoria była skodyfikowana w podręcznikach po IV soborze laterańskim (1215) powstały kazania popularne kierowane do ogółu wiernych, ale w uniwersytetach i szkołach katedralnych nadal dominowały sermo; praktycznymi pomocami dla kaznodziejów stały się zbiory kazań spisywanych po łacinie, a wygłaszanych w językach narodowych; kazanie miało być zbudowane z części: z wstępu a ten z tematu, protematu i modlitwy; następnie z rozwinięcia- podział materii wykładu, argumenty, objaśnienie- sens dosłowny i znaczenie duchowe; dalsze rozwinięcie- przykłady; zakończenie- podsumowanie, często cytat z pisma św. Formuła końcowa z Amen. (np. „Kazania świętokrzyskie”)

5) Hymn- na początku chrześcijaństwa wzorował się prozie psalmicznej, potem na liryce starożytnej, pieśń liryczna ku czci Boga, przeznaczona do śpiewu chóralnego (np. „Gaude, mater Polonia”)

6) Tropy- genetyczny związek z nabożeństwem mszalnym lub poza mszalnym; drobne pieśni liryczne powstałe w wyniku podkładania tekstu pod melodię śpiewu liturgicznego.

7) Sekwencje- wyodrębniona formalnie odmiana tropów liryczne pieśni liturgiczne odśpiewywane w obrębie oficjum mszalnego („Jaśnieje światło na drodze”)

8) Oficja rymowane- wypływały z dziejów hadiograficznych; cykl utworów lirycznych, przeznaczony do odśpiewania w nabożeństwach poza mszalnych; jeden temat często hadiografia.

9) Misteria- wywodzące się z tradycji widowisk liturgicznych, samej akcji ujmowanej w sposób dosłowny (naturalistyczny), kompozycyjnie zbliżały się do form epickich

- miracula- wątki hadiograficzne, apokryficzne, cuda;

- moralitety ukazywały los człowieka (Każdego) który w obliczu zagrożenia śmiercią wyzwalał się z ziemskich pokus i wkraczał na drogę cnoty- na sądzie Bożym uzyskiwał odpuszczenie win; występują także uosobienia (śmierć, sumienie, cnoty), anioły, szatany, osoby boskie.

Dysproporcje między literaturą religijną i świecką oczywiście istniały i wynikały z chrześcijańskiego charakteru epoki. Ośrodki naukowe skupione były wokół zakonów, klasztorów. Tylko osoby wykształcone, a więc przeważnie duchowni potrafili pisać i czytać. Tylko oni znali łacinę. Piśmiennictwo narodowe powstało z potrzeby życia codziennego. Zaczęto zapisywać po polsku modlitwy, wyznanie wiary, przykazania, w końcu pieśni ludowe, wiersze umoralniające i dydaktyczne. Lud miał swoje nie zapisane opowieści, podania, pieśni pogańskie. Twórczość świecka nie była piękna, brakowało jej artyzmu, ale cechowała ją ciekawa obserwacja życia, obyczajów, uczuć, sprawy religijne i społeczne. Bardzo ważne było to że zaczęto tworzyć w języku staropolskim. Rodzaje utworów: wiersze obyczajowe (słota „o zachowaniu się przy stole”), poezja umoralniająca („Rozmowa Mistrza ze śmiercią”), wiersze satyryczne („satyra na leniwych chłopów”), poezja epicka („ Pieśń o Wiklefie” Gałki z Dobczyna), liryka miłosna (listy miłosne).



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
8. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
30. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
23. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
17. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
14. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
13. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
7. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
9. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
25. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
28. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
24. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
31. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
27. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
1. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
19. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
4. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
21. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
12. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
22. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok

więcej podobnych podstron