METODOLOGIA BADAŃ LITERACKICH:

GRAJEWSKI
WYKŁAD 1 - 5.10.11 LITERATUROZNASTWO – nauka sporna (nie jednolita dyscyplina) wyrosła z innych nauk zajmująca się tym, w czym widzi prototyp form lit METODOLOGIA – krytyczna refleksja cech dodatnich i ujemnych (obserwacja) umożliwiająca zbudowanie pojęć HISTORIA LITERATUROZNASTWA: literaturoznawstwo powstało samoistnie wraz z literaturą, która istnieje praktycznie od zawsze np. przez język – kiedy człowiek coś opowiada używa jęz. Lit. ARYSTOTELES – lit. jest bliższa filozofii niż hist., bo to strefa możliwości / katharsis; Różne szkoły OK. 60 LAT TEMU- walka o marksistowskie literaturoznawstwo. Uznano, ze literatura to: FRYE Coś materialnego produkowanego po coś Możliwość czytania dzieła lit. wraz z analizą „ustawić się w takiej perspektywie, by wiedzieć, co ważne” Rodzi się z mitu i rytuału (przejawia się w fabule) cykliczna, jak 4 pory roku: wiosna (dytyrambu), lato (romans) , jesień, zima (tragedia) – czasem nie widać na pierwszy rzut oka np. u Schekspeara akcja Opowieści zimowej dzieje się w Sycylii Zmienna i ponadczasowa w kontekście czaso-przestrzeni – toposy są niezmienne porównał lekturę txt lit. do oglądania obrazu: z daleka nie widzimy go dobrze, zbyt blisko – też nie; dopiero w odpowiedniej odległości możemy przyjrzeć się dobrze zobaczyć co to jest musimy czytać książkę uwzględniając system literatury zaproponował dedukcyjną koncepcję: tekst staramy się umieścić w rzeczywistości,określić, czym jest lit w całości? określa cechy wspólne utworów klasycznych (np. Biblia itd.) -literatura rodzi się z mitu i rytuału; u Frye’a wszystkie te mity, rytuały dzielą się na 4 kategorie według pór roku -przekształcenie jednostki mityczno-rytualnej w rodzaj/gatunek (np.związek romancu z latem), wszystko oparte jest na archetypie; lit ma swą hist - jest zmienna – F. pamięta o tym, ale w swej koncepcji pojmuje lit ponadczasowo, synchronicznie, jako stały repertuar; HEGEL Konieczne jest następstwo tematów lit. BOWIDIEU Lit. to pole symboliczne określające społeczeństwo w różnych wymiarach HERMENEUTYKA Docieka sensu dzieła przez przeżycie go LITERATURA DAWNIEJ – świadczyła o pozycji społecznej i wykształceniu/ była elitarna i służyła do krzewienia ducha narodu SPOSOBY CZYTANIA KSIĄŻKI: Refleksyjne, krtyczne Dla przyjemności lektura Obrazowe (powierzchowne) Poetyckie Próbując umieścić w rzeczywistości Tworzenie lektury na wzór opracowań Pod kątem całości dotychczas znanej nam lit. stereotypowe
WYKŁAD 2 12.10.11 DZSKURS METY DOLOGICZNY- zbudowany na podstawie opozycji; zależny od tego, czy badają badacze tekstów, czy kontekstów EKLEKTYZM NEMOTETYZM SPORY METODOLOGICZNE: Zaczęło się od sporów lit. np. kto był lepszy Ezop, czy Homer (spór o wartości). Wniosek: są różne stosunki do lit., bo lit. są różne. Spór o poezję starożytni a nowożytni: Starożytni Nowożytni poeci byli doskonali, bo żyli w złotym wieku (ludzie byli lepsi….) tak nie jest. były formy ludzi doskonałych, ale to nie znaczy, że nie będzie lepszych Wniosek: każda epoka ma własną doskonałość (jakiś max); potem trzeba stwarzać nową epokę nie zapominając o starej. Skutkiem jest rozwój hist. I postęp. Zawsze będą tacy, co za wzór uznają starożytnych i tacy, którzy będą szukać nowych form. POZYTYWIZM: - powstaje nauka: literaturoznawstwo – kieruje się poznaniem prawidłowości i ustaleniem praw (co jest mało możliwe, bo to nauka nieprzewidywalna jeśli patrzeć z perspektywy przyszłości kultu faktu) ANTYPOZYTYWIZM Negacja pozytywizmu przy obronie naukowości skromniejszej Jak nie można ustalić praw, to opiszemy przełomy: humanistyczne przedmioty opisu (projekt hermeneutyczny); interpretacja twórców i światopoglądów FORMALIŚCI Związanie z formalizmem rosyjskim – ważny zaczyna być JĘZYK, pod kątem metodologicznym, jego funkcji uwagę na TEKST, BUDOWĘ MORFOLOGICZNĄ, TO CO JEST DOMINANTĄ, A CO PODPORZĄDKOWANIEM, MATERIAŁ, KONSTRUKCJA Ważna: kolejność fabuły; system lit., w który wpisuje się dana lit., nowe narzędzia poznawcze
WYKŁAD 3 19.10.11 KULTURA Intersubiektywna całość Intersubiektywny moment pośredniczący Pozwala pogodzić grupę z indywiduum Nie ma jej bez człowieka Pozwala odnaleźć sensy w dziełach – jako całość jest też zbudowana z sensów ŚWIATOPOGLĄD – perspektywa z której wpisują się interpretacje poszczególnych dzieł – nie ma go bez kultury; cechy: subiektywny, uporządkowany wg. Indywidualności; kategoria którą możemy rozpatrywać według relacji potrzebami a zmiennością świata i napięć indywidualnych - > zmiany światpoglądu; -moment, w którym świat kultury jest dziedziną, w której krystalizują się światopoglądy i zyskują charakter intersubiektywny; - moment wyobraźni związany z siłami kształtowania; HERMENEUTYKA: narzędzie komentowania ważnych tekstów;przejęta przez badania nad literaturą narodową; przełom antypozytywistyczny – hermeneutyka natrafia na problemy odziedziczone po pozytywizmie – docieranie do sensu kategoria kult widziana jako całości integrującej sensy do wyczytania z dzieł; ekspresji,przeżycia - (może pogodzić indywiduum z grupą, narodem) IDEA + FORMA Tendencja badań metodologicznych Odczytanie sensu przeżycia dzieła Skupia się na świecie kultury, gdzie krystalizują się myśli Łączy ideę z formą Podmiot jest tu zależny od badacza (Heideger) Niem lata 20 = Bachtin i filozofia dialogu: pkt. wyjścia to relacja ja ty; powiązanie z „innym”; dzieła „rozmawiają ze sobą” łączy się to z procesami poznawczymi np. podejrzliwość, nieufność wobec Marksa i Nitschego – zakwestionowanie pojęcia podmiotu: -„nowe myślenie filozoficzne -relacja ja-ty; bycie człowiekiem- odniesienie do „innego”jako podmiotu; człowiekniek: samotny – powiązanie z „innym” – moment antropologicznej niesamowystarczalności ; -dialog dzieł: A rozmawia z B -> dzieło A nie ma więcej do powiedzenia niż o nim może powiedzieć B -„hermeneuci nieufności” (podejrzliwości) – Marks, Nietzsche, Freud kwestionują pojęcie podmiotu (on dopiero się konstytuuje, zawsze w sytuacji krytycznej) MARKS NITSCHE FREUND sztuka interesu klasowego - podmiot a społeczeństwo polityczne klasyczny marksizm – mało hermeneutyczny (by opisać dzieło: stworzenie go ze względu na determinanty społ-ekono lub społ funkcjonowanie jako narzędzie – wpisuje się w klasowe ideologie albo je podważa w relacji do ideologii) moment w hermeneutyce – młody Marks;alienacja – dysalienacja; dzieła – zniewalające narzędzia ideologiczne; ale z drugiej strony potencjał wywrotowy – nie ideologiczne -hermeneuta staje wobec tekstu – ‘coś mu powiedziano’ – może to odczytać, pogłębiać; co ii dlaczego powiedziane? sztuka interesu klasowego (Marks też) podmiot jako zgranie wielości czynników szuka interesu klasowego „wola mocy” podmiot rysuje się w perspektywie zgrania ilości czynników Txt jawny i txt ukryty Symbolika w txtcie dynamika: sens jawny i sens ukryty Krytycyzm – interpretacja i określone działania Współcześnie: Wszystkie tematy w reakcji ja inni Postmodernizm – „ja” się traktuje jak człowieka a „ty” nie i na odwrót Konteksty hist. i kult. Zostają uwzględnione Powrót do konfliktowych relacji międzypodmiotowych HERMENEUTA – próbuje zrozumieć semiotykę (opisuje aksjologię na zasadzie opozycji) RITTER (??)- Zajmują go 3 dyskursy: forma lit (też kultura); -elementy kulturowe (konwencje, formy) w przeżywaniu czasu czas w txtach metodologicznych (różnorodne aspekty przeżywania go) -formalne wyznaczniki ujęcia czasu w utworach lit. historia (wzorcem jest powieść) - dociera do hermeneutyki przez semiotykę – lit. wypracowuje formy pozwalające doświadczyć rzeczywistości - twórczość Rittera – i ogólno humanistyczne elementy,refleksje o samej lit; czas i opowiadanie: czas-parametr; historia; powieść – komplikacja opowiadania, gdzie przed filozofią, historią – inne aspekty przeżywania czasu -znaczenie hermeneutyki dla metodologii bad lit. – pozwala uwzględnić wymiar o uniwersalnym sensie filozof -hermeneutyka –rozumienie txtu [XXw] –problem kluczowy: przebieg rozumienia ze względu na różnice kult i In. -rozumienie literatury prowadzi do filozoficznej antropologii -literatura wypracowuje formę, dzięki któ®ej możemy doświadczyć rzeczywistości; IDEAŁ POZNAWCZY - dokładny i precyzyjny W RADYKALNEJ WERSJI – przekształcony w jakiejś mierze przy spotkaniu UMIARKOWANY – łączy dwa powyższe
WYKŁAD 4 26.10.11 DERIDA DIFFERENCE Badania założeń fenomenologii Słowo – demonstracja pisma [brzmią tak samo, ale pisze się je inaczej] W powtórzeniu również kryje się róznica LITERATUROZNASTWO I INNE DYSCYPLINY Lit-znastw opiera się na kanonie lit pięknej[dzieła wazne wielkich twórców]–odrzuca nie wartościową[Wartościowanie txtów] Czytamy tekst w oderwaniu od wartościowania i czekamy widząc różnice – tak samo analizujemy reklamy, jak arcydzieło Nie da się włączyć wartości do kompetencyjnego widzenia txtu [chcąc uchwycić te wartości musimy odrzucić subiektywni] Literackość jest względna od komentatora tejże literackości Lit to to, co samo chce być lit, a nie to, co my chcemy, by nią było Jeśli txt da się określić w obiektywnych regułach; moment uznania czegoś za istotne, wartościowe, to krążą teorie, że tak może do końca nie być Txt to korelat [my go tak czytamy – mamy kompetencje do czyt go nie znając go] obiektywizujących relacji poznawczych Autor = twórca wartości Dzieło powstaje przez pracę pokoleń Przejście od opisu znaczeń do przejścia do wartości txtu wymaga kategorii hermeneutycznej Lit a dziedziny interdyscyplinarne: filozofia, hist, socjologia, językoznawstwo, antropologia, … stosować termin zwroty[nie przełomy] to wprowadzenia pewnej problematyki, która do tej pory nie była poruszana Zwroty: pewne konteksty wiedzy znajdują się w dziełach Zwrócenie uwagi na konfrontacje retoryczne i fakt, kiedy txt powstaje Zwrot związany z interpretacją txtów – szukamy takich, które maja nam cos do powiedzenia Zwrot etyczny – zajmowanie określonej, etycznej postawy wobec innego człowieka Powieść pozwala badać funkcjonowanie umysłów – analiza strukturalna. Czytelnik dociera do skonstruowanej przez autora gry umysłów (artyści posługiwali się nią intuicyjnie w XVIII w)
WYKŁAD 5 2.11.11. SKOMPLIKOWANA SYTUACJA METODOLOGICZNA: 4 aspekty: 1. lit-znasrwo jako metodologia jest instytucją 3. myśli lit – to wszystko co o literaturze powiedzieli pisarze i myśliciele 2. lit- znawstwo jest nauką 4. lit- zn. – przygodą, w której liczy się osoba literaturoznawcy, to on – przedmiotem badań Alina Brodzka, Stefan Żółkiewski Bruckner – miał zwyczaj, że jak coś czytał, to wyrywał przeczytaną kartkę i wurzucał, żeby nie przeczytać jeszcze raz – stosunek do wartości humanistycznych – do poznanych faktów nie ma sensu wracać, trzeba sięgnąc po nowe mieszkanie zbudowane z książek – Maria Janion książki, które badacz przeczytał, czyta,przeczyta łączenie badania lit. ze zwyczajami codziennego życia; AKTUALNA SYTUACJA METODOLOGICZNA LITERATUROZNAWSTWA: połowa lat 50.- terror Stalinowski zelżał – pełna swoboda badań, możliwość komunikacji z nauką światową Warszawa –Katedra Literatury – Kazimierz Budzyk zanim STRUKTURALIZM stał się ogólnoświatową dominantą, na gruncie powojennego strukturalizmu zaczęła funkcjonować ta katedra; w zespole Budzyka: J. Sławiński(międzywojenna awangarda), A. Okopień-Sławińska, M. Głowiński (modernizm); Kostkiewiczowa – Oświecenie „Zarys teorii lit” – koncepcja dobra dydaktycznie, pozwala najłatwiej nauczyć się poetyki, ale porozumiewać badaczom publikacje dotyczące socjologii lit Żółkiewskiego – wymyślił określenie przedmiotu badań – osadzenie lit. wśród instytucji,procesy komunikacyjne,publiczność lit, funkcjonowanie zawodu pisarza -> natychmiast reakcja: próba opowiedzenia problemu według własnych kategorii – kul lit – rodzaj kompetencji,rola, w którą wchodzi człowiek; daje style,konwencje, normy po ’56 – próba znalezienia metodologii przez władzę Lata ’70 – własny ogląd I połowa lat ’60 – osłabienie władzy symbolicznej Po ’68 – wzmocnienie, które nastapiło po represji polit Lata ’80 – ’90 – postmodernizm metodologiczny, problematyka feministyczna Derida – wspólny dla wielu naukowców: np. literaturoznawstwo, językoznawstwo, …

• Literaturoznawstwo to nauka o tekstach. - Nie ma czystego literaturoznawstwa, ono zawsze włącza inne dziedziny.

• Trudno zbadać słowo „metodologia”. Zakłada refleksję, w której ustalamy, czym się zajmujemy i jak mamy oceniad rezultaty.

• Narzędzie poznawcze w lit – pojęcie którego używamy do opisu zjawiska czy procesów.

• Przesądy przetwarzamy na pojęcia.

• Dzieło literackie/literatura – pojęcie ogólne dla literaturoznawcy…

• Pokazanie sensu dzieła dziełu – Hermeneutyka

• Metodologia pilnuje porządku i wiąże się z nieporządkiem, który może odkryd coś nowego.

• Na lit nakładano siatkę znacze, których była nośnikiem tak, jakby nie wnosiła nic nowego…

• Socjologia lit – znalezienie tych procesów społ, które w lit się odzwierciedlają => zewnętrznych zjawisk społecznych.

• Nawet jeśli źródło jest pełne błędów co do faktów, to i tak jest bezcenne wtedy, gdy chcemy opisad mentalnośd autora. Dowiemy się o jego życiu, osobowości.

• Interdyscyplina daje szansę porozumienia różnych dyscyplin, w momencie gdy przedmiot wykracza poza jedną dziedzinę…

PACZOWSKA
Wykład 1 – 9.11.11 CZYM JEST LITERATURA Całość piśmiennictwa wszelkiego rodzaju: Pełni różne funkcje w różnych epokach [zmienna] do XIX w to: Obraz świata relacje między sztuką a nauką sposób patrzenia na artystę typ postawy wobec kultury całość wytworów dzieł art. poznawcza- ekskluzywne źródło wiedzy XIX w. – lit => piśmiennictwo w tym: podręczniki naukowe, teksty folklorystyczne, lit. piękna => poezja (często w dziale „poezja” w syntezach XIX-wiecznych znajduje się proza!) Pod koniec XIXw. zaczyna się ograniczać pojęcie lit do pewnego typu txtów: dokumenty życia społ.; lit. użytkowa (poza lit); reportaże; autobiografie Dziś to się zmienia. R.Nycz Lit. nowoczesna. 4 dyskursy (lit nowoczesną charakteryzują 4 dyskursy, które w XIX w nie byłyby brane pod uwagę): -fikcjonalny te dyskursy wyznaczają obszar -eseistyczny lit i kierunki -autobiograficzny - dokumentalny zainteresowao lit-znawców Literatura nowoczesna – dyskursywna intuicja XIX/XX lit jest ekskluzywna i autonomiczna - jest bardziej inkluzyjna (łączy różne tradycje). Lit-znawcy zastanawiają się, którą drogą mają iśd: własnych upodoban czy kierunku wyznaczonego przez XIX wiek. Funkcje literatury (już od Arystotelesa jest o nich mowa) tworzą się poprzez: 1. Relacje między sztuką a naturą: kopiowanie, naśladowanie 2. Wymagania wobec artysty 3. Typ postawy wobec kultury: muzealna – lit. jako skarbiec (XIX w.) 4. Wymagania wobec literatury DZIŚ Mówi rożnymi dyskursami Ma f-cję eks-perymentu Instrument interpretacja i symulacja świat traci funkcję informacyjną - zajmuje się też tym, co zepchnięte na II plan. Zmienne f-cje lit łączą się z jej jęz, z przemianami. Lit definiuje się jako świat literackości –Bartoszyoski Świat tekstów i świat literackości to perspektywa dzisiejszego literaturoznawstwa. Żmud [kołtun po litewsku] - coś splątanego; co trudno oddzielić, aby się samemu nie wplątać. „Historyk lit musi wstąpić w ten żmud, musi poczuć się jego elementem” J. M. Rymkiewicz Nie można ustawid się jak P. Chmielowski – z boku. Nie zamyka się w dziele i poecie - intertekstualna JAKIE NARZĘDZIA WYBIERAM DO HISTORYCZNO – LIT. INTERPRETACJI: rozwija się w polu zainteresowań inych dziedzin ( np. filozofia, antropologia, psychoanaliza, nasiąka teorią literatury, ale ma do niej dystans. Strukturalizm Bliska praca z tekstem – retoryka, poetyka Socjologia Czujność na oczekiwania czytelnika Dekonstrukcjonizm Ciągłe pyt. Hermeneutyka Opis struktur poznawczych Historyzm Feminizm Ważne w lit są popędy erotyczne i płciowość autora Antropologia Różne sensy w zależności od kultur / uczulenie na zakazane narracje Poetyka kultury Txt lit to fakt kult / pyt o konstelacje txtów / msc lit w dyskursie władzy modele obcowania z txt-em historyczny Konfrontacja z epoką immanentny Txt lit żyje własnym życiem / txt jako produkt antropologiczny psychologiczny Obcowanie z txt-em jak z drugą osobą hermeneutyczny Odniesienie txt-u do samego siebie DZISIEJSZA HISTORIA LITERATURY jest skazana na współpracę z TL, „stanowiąc jej naturalne zaplecze i jednocześnie sprawdzian narzędzi TL”. Jest zawsze meta Świadomość ma charakter narracyjny – granica między historią a fikcją jest wymyślona POSTRUKTURALIŚCI przyglądali się dyskursom hist, zabiegom funkcjonalnym. Równanie zdarzeo ma charakter fikcjonalny. Hayden White To nie rzeczywistośd historyka, ale znaki historyka. Dyskurs historyczny nie jest przezroczysty. Bliskośd dyskursu lit. i hist. Narracja jako punkt styczności lit i hist Każdy dyskurs hist. jest dyskursem poetyckim. 4 główne typy: Romans, komedia, tragedia, satyra Kombinacja modułów ideologicznych i modułu dyskursu. Rozróżnienie i redukcja – podstawowe procedury historyczne, co sprzyja fabule. Udajemy, że to historia, a podlega poetyckości. Tezy White`a wzbudziły dyskusje - Kuźma, Markiewicz – odrzucają odkrycie W., że na narrację jesteśmy skazani i obiektywizm tekstów historycznych. Od powieści nie ma ucieczki, bo bez niej zostaje nam chrzęst struktur lub słowniki. Narracja historyczna jest formą o specjalnym statusie. Historia lit. chce porządkowad literaturę. Jest skazana na opowieści, co jest skazane na fikcjonalnośd. Są historie małe, lokalne, przemilczane, które żyją w cieniu wielkiej historii. Historia lit musi brad te mniejszości pod uwagę. Kontekst jako nadrzędna struktura Hist to nie jest oryginalne pismo, które pomimo upływu czasu pozostaje czytelne. Zmiennośd także dotyczy hist, co historyka lit. upodabnia do autora powieści. 1. Jesteśmy skazani na opowieśd, na badanie kontekstu, na dyskurs. 2. Nowoczesna hist coraz bardziej otwiera się nie na to, co powtarzalne, ale na takie fakty, które wymykają się systemom kodyfikującym, porządkującym. To, co twórcze, nowatorskie współistnieje z tym, co epigooskie, wtórne. W tych próbach uczynienia tego, co dziwaczne ujawnia się ponowoczesnośd – nie szukanie porządków linearnych czyni nas wobec temporalności podejrzliwymi. Zajmuje się bardziej tym, co powtarzalne. Dla PN perspektywą poznawczą jest wieczna teraźniejszośd. KIM JESTEM JA JAKO JA DZIŚ – HISTORYK LIT: skazany na synkretyzm; musi brać pod uwagę rózne znaczenia txt i doświadczenia z nim związane; musi mnożyć perspektywy i rozpoznać co dla jakiego czasu było konwencją główną Pole walki historyków przecenianych i niedocenianych CZY JEST MOŻLIWA HIST LIT W XXI W Porządkowanie wydaje się czymś fikcyjnym Hist lit jest hist interpretacji Nie, bo hist lit jest wielowymiarowa; wieloplanowa; wielorytmiczna; dynamiczna; … Historyk lit winien patrzyć na hist lit, jako na powieść epicką – z wolą ekspresji i wyzwania
Wykład 2. 16.11.11 EPOKA Charakteryzuje się fazami i zjawiskami, granicami chronologicznymi Typ zjawisk społ i kult pełnionych przez lit Tradycja lit 4 wyznaczniki: filozofia, poetyka, tematy i idee, obiorca Forma życia lit Ma prądy lit [zespół tendencji ideowo – art. Utrwalony w szeregou dzieł] FORMACJA Wydobywa z cienia okresy międzyepokowe Pojęcie wprowadził J. Ziomek: Wszelkie dzielenia i łączenia mają charakter umowny Hist glob to czas: biol, społ, jednostki ludzkiej Hist prądów i epok to coś innego niż hist twórców np. Miłosz 4 wielkie fale wg Ziomka Średniowiecze – tradycja stanowa Klasycyzm – skończony porządek Romantyzm do 1 wojny świat = 1 termin Awangarda = od 1 wojny świat do dziś Formacja kult wg Maciejewskiego: Pewna wspólnota humanistyczna wyodrębniona z całości Oparta na całości kultur nie tylko lit Określa ją stół dyskusyjny Bierze pod uwagę: czas, msc, społ Formacja w stosunku do epoki ma charakter trójwymiarowy []skupia się na zmianach społ Farmacje XIX w – od kongresu Wiedeń do 1wojny Efekt kryzysu i rozpadu oświecenia Naczelne wartości: postęp, linearny rozwój dziejów, wiara w cywilizację, szczęście, wolność, przyjaźń, młodość, nowość, wynalazczość, praca Formacja powiększa się geograficznie Zmiana przestrzeni społ Powstaje kult poularna i masowa Rodzi się nacjonalizm Spory - stół dyskusyjny Indywidualizm-kolektywizm Optymizm - pesymizm Wiedza - wiara Aktywizm - pasywizm Idealizm – realizm Dziś odchodzi się od epoki i pradu na korzyść formacji Zrezygnowanie z takich koncepcji, jak pisarz osobny np. Norwid, Leśmian Możliwość uchwycenia dynamiki wszystkich działań Lepiej ukazuje lit Pl w stosunku do europejskiej WIEK XX W hist lit jest problem – niewiadomo jak go podporządkować Często kojarzy się go z modernizmem – Wyka – I etap młodej pl latach 80 pojawiła się konieczność nowego definiowania Nycz Zauważa, że trzeba inaczej uporządkować wiek XX Wg niego pl formacja lit postmodernistyczna rodzi się po ‘89 Modernistyczna formacja lit: Fascynacja modernizmem: psychoanaliza; kult płci; podświadomość; … Ojcowie: - Leśmian - poezja = autonomiczna czynność; aktywność słowna - Berent – zamyka powieść realistyczną - Brzozowski – lit. jest czynem kulturowym - Irzykowski – lit powstaje w warunkach rynkowy - musi się z tym liczyć Bolecki Promuje szerokie znaczenie modernizmu Chciał ukazać strukturę i dominanty modernistyczne Symbolizm – sens jest transcendentalny wobec znaku Esencjalizm – twórcy szukają istoty zjawisk Witalizm – wszelkie koncepcje życia we wszelkich przejawach Relacjonizm -rzeczywistość jest wielogłosowa; zalezna od pkt widzenia Konwencjonalizm – sztuka, jako gra konwencjami dekadentyzm Współpraca dominant i ich dialog określa modernizm SYNTEZA Synteza historyczno-literacka to owoc paradygmatu pozytywizmu. Chmielowskiego określa zadania historii literatury - 1899r. Metodyka historii literatury polskiej. Od rozbioru utworu do całości = synteza (od kamyków do mozaiki ;)) Synteza powinna pokazad cechy zasadnicze. Pozytywizm umocnił kategorię tego gatunku, ale dziś jesteśmy świadkami odchodzenia od gatunku syntezy. Zygmunt Łępicki 1927: Synteza: hierarchizacja i wartościowanie [Kleiner]: „Dla poznania historii ważne są uporządkowania, które narzucają całośd organiczną. S. Sawicki pisali o syntezach H. Markiewicz • Od l. 70 zaczyna się refleksja, która stawia syntezie coraz więcej pyt • Autor syntezy musi brać pod uwagę perspektywę zmiany ogniskowej. • Najbardziej opasła synteza będzie i tak niewystarczająca. • Dyskurs syntezy historyczno-literackiej staje się elementem dyskusji.// Synteza – domknięcie pewnego rodzaju dyskursu. • Nieustanny kompromis – na to skazany jest historyk zajmujący się syntezą. • Synteza jest widziana jako podsumowanie wyników badan jako całość. • Na autora syntezy czekają wymagania dydaktyczn i akademickie - musi zadbać o kompletność wiedzy i jednorodność obrazu • Dziś synteza wycofuje się z przymusu pokazania wszystkiego - polega na pewnym rodzaju innowacyjności własnej opowieści.
Wykład 3. 23.11.11 Zainteresowania dyskursem syntezy zaowocowały typami syntez: 1. Epos (synteza epopeiczna) 2. Sylwa(powieśd sylwiczna) 3. Encyklopedyczna pokazuje się świat lit jako część świata hist. [Hist lit toczy się w rytm wydarzeń hist.] Autorytatywny opowiadacz – autor syntezy epopeicznej, przezroczyste medium dla własnej syntezy. Przejrzysty początek i koniec. Chutnikiewicz dążąc do odcięcia granic ucina to, co w modernizmie najlepsze: Pałubę, 622 upadki Bunga. Jest bardzo linearna Synteza – całość o wyraźnych dominantach z dyskursami. z łac. silva rerum – las rzeczy. Notuje się wydarzenia w porządku jednostkowym. Sylwa – forma różnych dyskursów literatury XX wieku. Posługuje się różnymi jęz, formami, gatunkami, rodzajami, cytatami, posługuje się elementami fikcjonalizującymi. Synteza Przybylskiego – często mamy do czynienia z syntezami przemieszanymi: trochę Sylwy, trochę eposu. Sylwom nie zależy na wyrazistych knocach początkach, ale układ palimpsestowy – nakładających się wydarzeo. – porządkowanie w formie hasłowej. Dziś to popularne. Można wyszukać hasło: nie trzeba odnosić się do całości. Np.Rymkiewicz Leśmian. Encyklopedia Synteza Ignacego Chrzanowskiego 1906r. – „Historia literatury MP”. Bardzo ważny okres dla psychologii społ. 1908 – 1918(II wydanie) – traktuje się pracę jak robotę polityczną… Lit pl jako twór autonomiczny. Bohaterem tej syntezy jest relacja: lit = dzieje narodu; Cel: zidentyfikowanie, co jest główną cechą lit pl polskości. Twór ważniejszy niż autor. Duch chrześcijaosko-patriotyczny - Wierna służba obywatelska - Literatura jako narodowa mistrzyni - Zdarzenia, które budują narodowa mitologię. Polska literatura zawsze obroni ducha polskości. - Jest to synteza epopeiczna WIELKIE SYNTEZE LITERATURY POLSKIEJ Usiłuje się odejśd od kategorii narodowych na rzecz genealogicznych. Wszystko zaczyna się od tła historycznego + nadbudowa ideologiczna. Widad skłonnośd do ujęcia wszystkiego: rozdziały poświęcone innym naukom humanistycznym. Koszty syntezy całościowej: Markiewicz Borkowska przez kat. genealogiczne stracił osobowości twórcze. wybiera klucz osobowy. Dla niej synteza to zbiór osobowości twórczych. Indywidualne przygody pisarzy są kluczem opowieści nie słychać chrzęstu struktur. szuka dominant formacji XIX-wiecznej. Cechą dominującą jest samoograniczania, które ograniczają indywidualnośd twórczą na rzecz osobowości. rezygnuje z –izmów, co jest sygnałem tego, że to próba opowieści o ludziach. poświęca Sienkiewiczowi 40 stron, Borkowska 1.5 strony, umieszczając w rozdziale „Wielkie czytadła pozytywizmu”. Głos twórców synteza XX wieku Brak chrzęstu struktur R. Przybylski Klasycyzm. Prawdziwy koniec Królestwa Polskiego 1984 rok. – synteza sylwiczna. 1795-1815 - okres badawczy, niewoli, czyli słabo rozpoznany. Zajmuje się pauzą. Opisał 20 pogardzanych lat hist lit. określa siebie jako podmiot mówiący –moralista, profeta, kaznodzieja, chce rozświetlid kondycję hist lit pl. (Patronuje mu Berent). Ratownik kultury polskiej w okresie zaborów. Emanuje wiarą. Wielogatunkowośd (esej, polemika, hipotezy, sceny fikcyjne, mowa pozornie zależna, kontynuacja myśli autorów, o których mówi.) Działania klasyków wyrastają z kultury europejskiej. Rozpaczliwy wybór porządku wobec chaosu. Wybiera tylko 7 dzieł, które szczegółowo interpretuje, bo zależy mu na tym, abyśmy czytali  to trudne zwarcie różnowartościowych elementów. Autor =bohater własnej książki. Podejmuje dyskusję, czym jest hist lit. Interesuje go dyskurs nau Henryk Markiewicz nie spodobała mu się zmiana czytania lektury. Ostra krytyka styl hist.lit. lektury Lalki. Zarzucał, że nowy styl oddala pyt, które zawsze zadawano lekturze „Jaki rodzaj realizmu?” itd. W tym artykule zawierają się wszystkie zasady badania historii literatury. Oberwało się prof. Ihnatowicz za jej książkę. [w syntezie prof. Ihnatowicz świetnie opracowano poezję (parnasizm, pokazuje aspekt osobowościowy, porównuje różne pokolenia).] Nie jest opowieścią, raczej pokazuje literaturę XX-wieczną jako palimpsest. Pojawiają się błędy merytoryczne – zły tytuł :/ zarzuca brak chronologii, ponieważ prof. Ihnatowicz poddała się koncepcji przedstawiania autorów i dzieł zgodnie z tym jak trwały. KOBIECA HISTORIA LITERATURY Historia – his story : her story Oczyszczamy literaturę kobiecą z męskiego nacechowania. E. Showalter Córki dekadencji – autorka wielu książek poświęconych feministkom. Periodyzacja epoki literatury kobiecej: 1. FEMINILE – 1840-1880 – kobiety naśladują tradycję męską [j.Austen] 2. FEMINIST – 1880-1920 – lata walki kobiet o autonomię w świecie mężczyzn [V.Wolf] 3. FEMALE – 1920-… okres żeoski, uzyskanie przez kobiety poczucia swojej odrębności. V. Woolf Własny pokój – teksty uznawane za fundamentalne w kategorię pyt estetycznych. Nie dla wszystkich ten podział jest do przyjęcia. Nie pokazuje dynamiki. Polskie pisarki od średniowiecza do współczesności Gdaosk 2000r. Jest to słownik, ale też próba periodyzacji. DLACZEGO KOBIETY PISZĄ POWIEŚĆ Bo jest łatwiej – to dosyć młoda, mało rozwinięta dziedzina Zawsze można do niej wrócić Pozwala obserwować świat; rodzi pyt., ; pozwala badać świat pisarki DYSKURS FEMINISTYCZNY Pyt o reguły, które rządzą hist lit i o to, co zapomniane Okazał się kłopotliwy dla hist lit bo wiąże się z silną ideologią Skłonność do absolutyzacji swojego jęz Czasem autor jest zagłuszany przez idee np. Komornicka
WYKŁAD 4 30.11.11 LITERATURA KOBIECA W POLSCE C.D. I POŁOWA XIX w - początek; fundamentalna zmiana postrzegania kobiety – pisarki (jest się w stanie utrzymać) PIERWSZĄ JEST ŻMICHOWSKA POGANKA Twierdzi, że powieść jest wskazana dla kobiet - Forma ją jednak irytuje – zarzuca się jej duże przeskoki Zwraca uwagę na różnicę między powieścią (sens wybitny) a biografią (sens ukryty) POWIEŚĆ – całościowe dzieło skończone zbudowane z fragmentów; rozwiązuje się dola lub niedolą; zabiera kategorię życia POZYTYWISTKI – Konopnicka i Orzeszkowa popierają wnioski późnej Żmichowskiej / pierwsze reportaże Konopnickiej MODERNIZM – czerpie ze Żmichowskiej / reportaże Zapolskiej XX LECIE MIĘDZY WOJ. forma związana z doświadczen. Żyć.: wyznania, osobiste dokumenty, … - tematy macierzyństwa i rodziny; powieść psycholo reportaż – jeden z głównych nurtów lit kobiecej; Melcer, Boguszewska, Kuncewiczowa PO WOJNIE – Nałkowska i Krall nawiązują do reportażu PRZERWA NA KILKADZIESIĄT LAT To, co kob. jest uważane za gorsze, słabsze - Nałkowska, Dąbrowska, Kuncewiczo piszą, ale nie eksponują doświadczeń kob w PRL uważa się, że tylko mężczyźni powinni pisać LATA ‘70 Wojna z perspektywy kobiety np. Melcer [w listach Zapolskiej nie jest uważana za ciekawą, bo jest o życiu] Nowe zjawiska są odrzucane PO ROKU ‘89 Powrót perspektywy kobiecej – ma charakterystyczny kierunek: FEMINISTYCZNY – importowany z fr. Ang. Niem. PIERWSZE DZIEDZICTWO – odcięcie się od lit pl. – np. autorki bruLionu Nacisk na lirykę – poezja kobieca i poezja pisana przez kobiety - Modele: Androgeniczny – Szymborska, Lipska – egzystencja, filozofia Esencjalistyczny – Świerszczyńska – seksualizm, macierzyństwo KATEGORIA CZYTELNIKA A HISTORIA LITERATURY Jałs – lata ’60 niem – stwarza horyzont oczekiwań odbiorcy / wykorzystując badania Bachtina i Ingardena Czytelnik to niezbędny element procesu lit. Lit. to pewien typ relacji, gdzie zachodzi komunikacja JAK BADAĆ ŚWIAT CZYTELNIKA? Sławiński Style odbioru Zależy od tego, jaki to typ odbiorcy. Trzeba zadać pytania: kto? Co? Jak? Kiedy? Po co? Czyta Zależy od funkcji literatury; cenzury Kostecki prowadzi zakład badań nad czytelnikiem PROJEKT HISTORII ODBIORU Obiegi lit (niski, wysoki, przekształcenia, zmiany, przyczyny) Instytucje – dostępność i zasięg txtu Zróżnicowanie i wykształcenie odbiorców Systemy opiniotwórcze ważne Nie samo dzieło ale fakt lit – zespół wzorów zachowań pisarskich i czytelniczych i środków służących do komunikacji Bad za pomocą: ankiet, katalogów w czytelni, umiejscowienia czytelnika w txt (zrozumiałość, oczekiwania odbiorcy, odbiorca wirtualny zapisany w txt) WIRTUALNY ODBIORCA OBIEGI LITERACKIE Instytucje regulujące dostęp (instytucje cenzury). Pisarze nie doczekiwali wydao swoich dzieł poza cenzurą… Odbiorca skomponowany w tekście: czytelnik wirtualny jest to zaplanowany, stworzony przez autora czytelnik. To trzeba zderzyd z czytelnikiem realnym. Historyk literatury musi zbadad zarówno dzieła przemilczane, jak i zakrzyczane LITERATURA POPULARNA Tworzy ją czytelnik i jego oczekiwania XIII XIX Rozwija się pierwsze powieści o bohat z rzeczywistości np. powi kryminalna, Scherlock Holms, rozwój lit. pornografic Lit międzywojenna= rozwój romansów Po II wojnie światowej = przerwa tak, jak z lit kobiecą – popularną uważa się za gorszą, bo służy rozrywce, a nie rozwoju PRL Lata ’70 = wielki powrót sensacyjnej i kryminalnej Po ’89 Pojawia się wielki rynek bestsellerów - lit nie zajmuje wysokiego miejsca – to element ekspresji – służy rozrywce Wchodzi cała lit, od której Pl była odcięta Rozwój lit zależy od mediów – jak żegluga po nizinie bez zmian F-cje lektury – pyt dlaczego to a nie inne dzieło jest bestsellerem (nie przystają tu prądy i gatunki) bo jest kształtowana przez aktualne tendencje i stereotypy, powtarzalne wątki, motywy, tematy = historia kliszy i stereotypów LITERATURA PONOWOCZESNA Teren gry pomiędzy wysoką a popularną = kulturowa hist lit KULTUROWA HIST LIT XIX i XX w Nowa perspektywa badawcza Chęć połączenia hist lit a osoby artysty Lit to wytwór różnych procesów i czynników: rasa, moment hist, środowisko, … Apel do hist lit o wyznaczenie nowego przedmiotu badań; postulat naukowości i czynnik ludzki DILTAY Twórca antropologii – proponuje wyzwolenie nauk humanistycznych – chce kategorii życia Lit to wg niego organ rozumienia zycia, a pisarz to wizjoner dostrzegający tajny sens życia KONCEPCJE MIĘDZYWOJ Hist lit, jako hist o problemach ludzkich – jak ujmują różne problemy różne epoki Kategoria pokolenia lit (odwołanie do Bergsona) ucieleśnienie zmieniającego się i płynnego życia Hist lit trzeba związać z hist odbioru POSTSTRUKTURALIZM Różne stanowiska badawcze (-izmy) co do lit Dyskursy powstają w osoczu kultury Prócz txt bada się kontekst Przejście od systemu do systemów lokalnych Badanie różnych praktyk dyskursywnych w sieci Antropologizacja Nowy język związany z doświadczeniem kult Nie ma wyraźnie skrystalizowanego projektu, ale zmiana jest widoczna
WYKŁAD 5 7.12.11 KULTUROWA HISTORIA LITERATURY Odbiór sztuki/doświadczenie lekturowe – akt spontaniczny. Nigdy nie stajemy przed dziełem samym w sobie, zawsze lektura ukazuje się nam z szeregiem kontekstów. Każdy przedmiot literacki dochodzi do nas z instrukcją obsługi. Nasze poznanie, także historyczno-literackie ma charakter kulturowy – Kulturowa natura poznania Ryszard Nycz. Otwarcie na perspektywę kulturową – zadanie na teraz dla historyków literatury Hipolit Taine – (mentor Chmielowskiego i Świętochowskiego) Wystąpił z 3 kategoriami, za pomocą których należy badad dzieło literackie: 1. Rasa ---------2. Moment historii - kształtują obraz dzieła----------------------3. środowisko „Prawdziwa historia powstaje wtedy, gdy dziejopisarz poprzez rozłogi losu zaczyna dostrzegad człowieka.” Naocznośd badanego przedmiotu – apel do badaczy historii. napięcie między metodą analizy hist, a skupianiu się na szczegółach; wpatrywaniu się w czynnik ludzki. [do dziś, napięcie między ogółem a indywidualne] Antropologia literatury pokazuje, że jej kategorie lepiej się ujawniają w interpretacji. Nurt Diltheyowski – walka z pozytywistycznym nurtem nauk, monometodą w obrębie humanistyki, przeciwstawiał kategorię życia – doświadczenie konkretnego istnienia wraz z jego złożonością. Kategoria życia określała przedmiot badania. Literatura jest organem rozumienia życia. Poeta, pisarz – wizjoner dostrzegający ukryty sens. U progu XX wieku ta koncepcja zyska uznanie. Okres międzywojenny – próba pogodzenia dynamicznej struktury życia z uporządkowaną historią literatury. Unger = Historia literatury jako kategoria problemu [Problemy – elementarne kwestie wynikające z istoty bytu (np.religia)] pozwala poznad specyfikę literacką, a nawet syntezę. KATEGORIA POKOLENIA LITERACKIEGO uchwytuje zmienność i indywidualność - Odwołuje się do Bergsona – uchwycenia dynamiki twórczej. Stworzyła schemat porządkowania. Tą kategorią posługiwał się Wyka, ale używana jest do dziś. Badania nad odbiorem, recepcją. Pomysł historii lit. na czynnik odbiorczy. Hermeneutyka spod znaku Gadamera – absolutyzacja perspektywy opisu. Zwrot kulturowy w ciągu ostatnich 15 lat: - nurt kojarzony z poststrukturalizmem - feminizm - nowy historyzm - antropologia literatury System lit nie jest samowystarczalny- różnicuje się od wielu czynników. Poststrukturalizm podsumowując, podsuwa własne narzędzia i pomysły, negując jednodniowe wydarzenia, interpretacje literackie. KATEGORIA DOŚWIADCZENIA Coś co nas dotyka, ogarnia, wstrząsa nami i nas przemienia Case study – studium przypadków NARRACJA ANTROPOLOGICZNA Nieoczywistość oczywistości KATEGORIA AUTORA Tendencje strukturalistyczne – wyklęcie biografizmu, psychoanalizy i badania dzieła przez pryzmat autora Lata ’80 powrót autora Autor jako byt tekstowy i chwyt kulturowy Ma na to wpływ krytyka feministyczna i antropologiczna,; psychoanaliza; współczesna kult „podglądania cudzego życia”, językoznawstwo, kognitywizm MONOGRAFIA Wyczerpujące opracowanie jednej osoby lub jednego dzieła Narodziny XVIII w – wczesniej znana jako portrety lit Twórca Pl A.Bałecki – napisał monografię Słowackiego Monografia XIX w Chęć pokazania przez poetę ducha narodu; dzieła Przyczynił się rozwój: psychologii, psychoanalizy,… Młoda Pl Górski, Moonsalwat – monografia duchowa A. Mickiewicza o Momotach kryzysu Cel: rekonstrukcja dojrzewania A.M. i przejście przez życie A.M. Po młodej pl monografie traca na znaczeniu KŁOPOTY Z MONOGRAFIĄ XXI W Zalewski Cudza biografia często staje się lustrem własnej samowiedzy pisarza Historyk lit musi wiedzieć po co ją pisze i zabezpieczyć swoją własną drogę Monografia to powieść zamknięta Współcześnie szukamy form otwartych Używają zatem kategorii innego Jak opisać inność? Wybrane monografie - Czerpią z psychoanalizy, uzyskanych relacji, … Biografie, gdzie Auror nie odszedł od twórcy [złe] Filipiak o Konopnickiej Obszary odmienności. Rzecz o Marii Konopnickiej ETYKA INTERPRETACJI Eco wyróżnia Interpretację Nadinterpretację Użycie – monografii do własnych celów np. Filipiak Nie traktować tego co mamy jako gotowej maszynki z narzędziami Zwracać uwagę na autonomie txt lit Krytyka etyczna Wraca do wartościowania Każe pytać o sposób uprawiania hist lit NOWOHISTORYCYZM – szczególnie ważna inspiracja. Odrzuca formułowanie praw ogólnych odkrywanych w dziejach. 1. Każdy akt ekspresji należy uznad za włączony w sied praktyk materialnych. 2. Teksty literackie są ze sobą powiązane siecią zależności tekstowych

KASPERSKI
WYKŁAD 1 14.12.11 CZYM JEST METODOLOGIA BAAŃ LIT? Zajmuje się systematyzacją nauk, ale najważniejsza jest metoda Zajmuje się hist, opisem metod Zawiera aspekt normatywny i krytyczny Może być ogólna lub szczegółowa Każda dziedzina chce mieć swoją METODOLOGIA LITERATUROZNAWCZA Historyczno - genetyczna pokoleniowa [biograficzno - biol] hermeneutyczna fenomenologia [eibatyczna] funkcjonalna METODA Od gr. Metodos (-odos znaczy droga) rozumiana jako droga do celu STAROŻYTNOŚĆ To postawa życiowa, zdobywanie wiedzy – ma być tym, co chroni przed błądzeniem Właściwy sposób badania i stawiania pytań Dyskusje czy jest jedna, czy jest ich wiele Pyt o istotę metody – w jaki sposób postępować? W powiązaniu z matematyką to zbiór reguł Cel: uzyskanie i potwierdzenie prawdy = metoda poznawcza Starożytny podział na metody: wg dziedziny wiedzy np. matma, sztuka, …. Zwolennikiem była Arystoteles NOWOŻYTNOŚĆ Zaczęto się zastanawiać nad metodą uniwersalną służącą zdobywaniu wiedzy Naturalizm metodologiczny Empiryzm (miał już miejsce w starożytności, ale tutaj jest kluczowy) Talles z Milletu ŚREDNIOWIECZE - Obserwacja i eksperyment dla wyjaśnienia zjawisk przyrodniczych droga do nowożytnego przyrodoznastwa WIEK XVII Kartezjusz Rozprawa o metodzie = przełom w refleksji metodologicznej 4 zasady metodologiczne Kartezjusza! NIGDY NIE PRZYJMUJ ZA PRAWDZIWĄ RZECZY PÓKI NIE ZOSTANIE ROZPOZNANA ZA PRAWDZIWĄ Trzeba poddawać daną rzecz tak długo wątpieniu aż będziemy pewni, że jest prawdziwa Najważniejszy jest rozum, który wątpi EWIDENCJA TEORII PRAWDY (racjonalizm) – przeciwna do Korespondencji teorii prawdy (empiryzmu) ABY POZNAĆ DANE ZJAWISKO NALEŻY W NIM WYRÓZNIĆ TYLE CZĘŚCI SKŁADOWYCH ILE TYLKO TRZEBA Postępowanie praktyczne i analityczne – nie selektywne WTEDY, KIEDY ANALIZUJEMY DANE ZJAWISKO NALEŻY PROWADZIĆ MYŚL LOGICZNIE – zero chaosu Od najprostszego do najtrudniejszego WTEDY, KIEDY WYODRĘBNIAMY W ZJAWISKU CZĘŚCI SKŁADNIOWE TRZEBA W SWEJ WYPOWIEDZI DOKONAĆ WYLICZEŃ I PRZEGLĄDÓW Poznanie wyczerpujące nie masło maślane Kartezjusz zakłada, że wszystkim ma rządzić logika i rozum ludzki – metod jest wiele, a jego jest jedną z nich MONOMETODOLOGIA HEGEL POZYTYWIŚCI Dialektyczna – wszystko, co istnieje podlega jej: teza antyteza synteza Jedność metody i bytu Wyjaśnianie przyczynowo- skutkowe Próba wyjaśnienia lit metodą zewnątrz lit np. za pomocą biologii FORMALIŚCI I STRUKTURALIŚCI – metoda wew lit = lit można tłumaczyć tylko lit XIX W – odrzucenie monometodologii ANTYPOZYTYWIZM Badacz a badane zjawisko są podobni, bo należą do tego samego świata Wielka kariera hermeneutyki, bo obowiązuje interpretacja
Wykład 2. 21.12.11 3 METODY KOMPARATYSTYCZNE: METODA FILOZOFICZNA Metoda dialektyczna (elementy u Platona, Heraklita). Heraklit = harmonia polega na równowadze. Modelem dialektycznym dla niego był łuk. Napinająca ręka i cięciwa są siłami działającymi w przeciwnym kierunku. W każdej sferze zjawisk jest teza i antyteza, które tworzą rozpadającą się ponownie syntezę (Hegel). Metoda Koła Hermeneutycznego – aby zrozumieć jakąś część trzeba mieć pojecie o całości. by znad cały utwór, trzeba znad wszystkie jego elementy => 2 kierunki: od całości do szczegółu i od szczegółu do całości. Metody: transcendentalna ------zawierzenia--------- ideacji--------- systemowa------------inearna Metody filozoficzne często maja charakter ogólny Metoda dialektyczna uzasadnia nam poznanie hermeneutyczna – teksty metoda zwierzeniowa – analiza treści poznania METODA SPECJALISTYCZNA - interpretacyjno-aksjomatyczna => obserwacja - symulacyjna => imitowanie rzeczywistości METODA NAUKOWA (więcej o niej na następnym wykładzie) Klasyfikacja nauk – jedno z zadao metodologii. Wyróżniamy: Nauki przyrodnicze Nauki Humanistyczne Nauki stosowane Dążenie do wyodrębnienia literaturoznawstwa jako języka nauki. • Naturalizm metodologiczny – nauka jako taka, zajmuje się tym, co da się zrozumied (rozum + doświadczenie). • Nat. antologiczny – w ogóle nie istnieją naturalne czynniki i cały kosmos składa się z wewnętrznych tworzących go praw. • Scjentyzm ( pogląd filozoficzny) – prawdziwej wiedzy o rzeczywistości dostarcza nauka i tylko nauka – II poł. XIX wieku. • Matafizyka – stara się wyjaśnić byt zazwyczaj jedną aprioryczną zasadą filozoficzną. Światem rządzi rozum! Środkiem do uzyskania wiedzy o rzeczywistości są różnego rodzaju metody naukowe. Nauki szczegółowe = nauki empiryczne Zmiana nauki w rodzaj wiary. Naturalizm metodologiczny 3 FALE POZYTYWIZMU XVIII wiek – początki (Dawid Hume, 1711-1776) Dane zmysłowe – impresje => idee Hume stworzył podstawy postmodernizmu. Sądy o wartości płyną z naszych uczud. 2 fala pozytywizmu Neopozytywizm – stworzono ścisłą regułę w dziedzinie metodologii Ludwig Wittgenstein – wybitny przedstawiciel neopozytywizmu „Z bytu nie wynika powinnośd” Hume: Zasada przyczynowości „Post hoc non Est Procter hoc” - to, że coś następuje po czymś, nie znaczy, że jest tego następstwem (wynikiem). metoda porównawcza [porównanie to elementarna czynność, którą posługujemy się by ustalić stosunek] wyróżniamy 1. Stosunek podobieostwa ( można porównywad tylko rzeczy podobne) 2. Stosunek tożsamości 3. Stosunek czasu i przestrzeni 4. Stosunki liczbowe 5. Stosunek stopniowania 6. Konstatowania stosunku przeciwności 7. Stosunek przyczyny i skutków Immanuel Kant 1. Obraz świata, który kształtujemy w swojej świadomości, nie jest kalką rzeczywistości. Mówimy realizm jest błędny, bo każdy obraz świata, który tworzymy jest konstrukcją naszego umysłu. przeciwnik Hume`a -podkreślił rolę podmiotowych czynników poznania; twórca konstrukcjonizmu epistemologicznego przewrót Kopernikowski w dziedzinie epistemologii 2. Nie sposób dowieźd negatywnych sądów egzystencjalnych, np. Mickiewicz nie napisał drugiego „Pana Tadeusza”. Giambattista Vico każda historia przechodzi przez 3 cykle: Epokę bogów (religia) Epokę bohaterów (surowe obyczaje) Epokę ludzi (samowiedza) Źródłem poezji jest wyobraźnia, która posiada zdolność poznawczą Vico zwalczał Kartezjusza i jego „rozum i doświadczenie: ;-) METODOLOGIA uczy, w jaki sposób czytad teksty naukowe. Jest to nauka o sposobie czytania tekstu. Lektura tekstu naukowego = analiza metodologiczna Arystoteles jako pierwszy rozwinął metodologię. R. Llull (1232-1315) Franciszkanin, autor księgi Ars magna - formułowała zasady badan naukowych. próbował konstruować maszynę logiczną tak, by zawsze otrzymywać zdania prawdziwe. F. Bacon (1561-1626) ang filozof, pisarz, mąż stanu, prawnik. Przyczynił się w „Novum organum” do kształtowaniu myśli metodologicznej – nowożytnej metodologii. Odrzucił scholastykę jako sposób dochodzenia do prawdy. Postulował empiryzm. Opracował metodę empiryczną, zwana metodą INDUKCYJNĄ. Kartezjusz: Dispute de la méthode – narzędziem ludzkiego rozumowania jest ROZUM! racjonalista i zwolennik dedukcji [Bacon i Kartezjusz są bardzo mocno kojarzeni z metodologią] 4 PODSTAWOWE ZASADY UNIWERSALNEJ METODOLOGII WG KARTEZJUSZA: 1. nie przyjmować za prawdziwą rzeczy, która wcześniej nie została uznana za oczywistą. Nie opierać się na autorytetach. Nic nie jest bezwzględnie prawdziwe. 2. „Dubito ergo sum” – wątpię, więc jestem. Podstawa myślenia kartezjańskiego [pochodzi od św. Augustyna]. Każdy sąd należy podawac krytycznemu wątpieniu. Wątpienie ma za zadanie poddanie sądu próbie prawdy. Jeśli sąd przejdzie próbę pomyślnie, uważamy go za słuszny. 3. Kryterium prawdy – ewidencyjna [oczywistość] teoria prawdy. Nie przyjmujemy żadnego twierdzenia za prawdziwe dopóki w naszym umyśle nie stanie się oczywistym => pełna oczywistośc. Oczywistośc to sytuacja, w której nie mamy powodu do zwątpienia. Kryterium to poddawane było później krytyce. 4. Kiedy mamy do czynienia z zagadnieniem, dzielimy je na tyle cząstek, by pozwoliło to na najlepsze rozwiązanie sprawy. 2 REGUŁY LOGICZNE: 1. Byt podziałem rozłącznym – to, co wyodrębniamy w części pierwszej, nie powtarza się w żadnej z innych części danego zagadnienia. 2. Podział musi byc wyczerpujący: mamy tyle cząstek, by temat wyczerpac i do wszystkiego się ustosunkowac. „ANI MNIEJ NIŻ TRZEBA, ANI WIĘCEJ NIŻ TRZEBA!”„BYTÓW NIE NALEŻY MNOŻYD” „ELIMINUJEMY WSZYSTKO, CO ZBĘDNE” Trzeba prowadzic swe myśli w pewnym porządku: od dostępnych, prostych zagadnień ku złożonym. Postępowanie odwrotne jest metodologicznie błędne. Jeżeli dzielimy dane zagadnienia na części składniowe (Lévi-Strauss) musimy być pewni, że nie pomijamy i nie umieszczamy tam rzeczy zbędnych. Temat dzielimy na części składowe, sprawdzamy ich nierozłączność i to, czy ten podział jest wyczerpujący. Weryfikujemy to, czy niczego nie dodaliśmy. podstawa poznania jest ludzki rozum - świat posiada taki porządek, by rozum ludzki potrafił go objąć. Zgodnie z klasyczną tradycją z klasyki Arystotelesa przyjmował jako podstawową regułę: 1 rzecz = 1 prawda Reguła metodologicznej ekonomiczności, jeśli coś się wie o rzeczy, to tyle, ile można i tyle, ile powinno się wiedzieć. badanie to stosowaniem reguł w określonym porządku. Postępowanie metodologiczne uporządkowane. Rozum stosujący poprawne rozumowanie prowadzi do niezawodnej prawdy, ale jest pewna pułapka – rozumowanie jest jednostkowe. K. jednak zakładał, że rozum jest taki sam dla wszystkich Kant (1724-1804) pojęcie rozumu transcendentalnego – wspólnego dla wszystkich, powszechnego [każdy z nas może sprawdzić twierdzenia, które do nas dochodzą] Prawdziwe jest to, co jawi się jako oczywiste – RACJONALIZM Tomasz z Akwinu Autor prawdopodobnie Klasyczna teoria prawdy – (od Arystotelesa) prawdziwość jest równoważnością rzeczy i myśl - sięga poza myśli. Kartezjusz wyróżniał 2 rodzaje rzeczy w klasycznej teorii prawdy: Res cogitans – rzecz myśląca, np. człowiek Res extensa – rzecz rozciągająca rzeczywistość. Na podstawie (czegoś, czego nie mogę rozczytać) Kartezjusz stwierdził, że jedyną stałą dla niego wartością jest rozciągłość. W METODOLOGII OGÓLNEJ WYRÓŻNIAMY 3 ZASADY: 1. UNIWERSALIZM - dąży się do formułowania zasad, które dotyczą wszystkich nauk „ars magna”, „ars uniwersalis”. - „ars” z łac sztuka wskazująca, że w metodologii znajduje się pierwiastek inwencyjny wynalezienie nowych metod warunkiem wynalezienia nowych nauk 2. KONSTRUKTYWIZM – metodologia jest wynalazkiem ludzkim, konstrukcją. 3. INSTRUMENTALIZM – każde rozwiązanie metodologiczne jest instrumentem, nie jest wynikiem, służy: - uzyskiwaniu nowej wiedzy - korygowaniu wiedzy istniejącej Integrowaniu wiedzy z „wczoraj” i „dziś” CZYM MOŻNA UZASADNID POTRZEBĘ METODOLOGII? Bacon stwierdził, że świat, w którym żyjemy jest dla wszystkich rodzajem labiryntu. Figura labiryntu stałą się punktem wyjścia dla metodologii. Jeśli kosmos jest labiryntem to metodologia dostarcza narzędzi do wyboru właściwej drogi - Klasy metodologiczne: Filozoficzna; Specjalistyczna; Metody w badaniu naukowym
WYKŁAD 3 4.1.12 MYŚLICIELE METODOLOGICZNI POZYTYWIZM I fala = David Hume II fala - empiriokrytycyzm Scjentyzm – nauka, jako dobre narzędzie poznania świata NEOPOZYTYWIZM XXw 3 fala pozytywizmu = pozytywiści logiczni L. Lipnestein Idea weryfikalności teorii - coś jest prawdziwe, jeśli nie jest fałszywe - coś jest prawdziwe, jeśli ma potwierdzenie w faktach Logiczna zasada budowania teorii Teorie oddziałały na Ingardena i szkołę Lwowsko - warszawską KARL POPPER = teoria falsyfikalności Wiedeńczyk 1902-1994 Twórca i przedstawiciel racjonalizmu krytycznego – przez krótki czas zainteresowany marksizmem; zafascynowany Eisteinem Logika odkrycia dzieła naukowego 1934 Idea społeczna (społeczeństwo otwarte) – w tej koncepcji Popper nawiązywał do Locke`a i Milla. Odrzuca pojęcie weryfikacji (z pozytywizmu logicznego) Żadna teoria naukowa nie może być bezwzględnie prawdziwa - Zawsze znajdzie się 1 fakt zaprzeczający tej teorii. TEORIA FALSYFIKOWALNOŚCI Wynika z negacji teori weryfikacji – żadna teoria nie ma 100% pewności i jest hipotetyczna Postulat, by sformułować zasadę obalenia danej teorii Może być tak, że podważenie danej teorii nie nastąpi szybko, ale z biegiem czasu nigdy nie jesteśmy w stanie dowieź prawdziwości danej teorii. Teorie są przejściowe, teorie trwają dopóki znajdą się obalające je fakty. Warto zajmować się tylko takimi teoriami, które uwzględniają testowanie, sprawdzanie. Teoria, która uchyla Si falsyfikalności jest pseudoteorią np. psychoanaliza, religia, historia, … (psychika i wyobraźnia jest plastyczna i można w nią dużo rzeczy wmówic i nagiąć fakty) Czynienie przepowiedni – przepowiadanie zjawisk pomaga przy weryfikowaniu prawdziwości teorii. Nędza historyzmu – zanegowanie marksizmu prowadzącego do totalitaryzmu Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie Nieustanne poszukiwania – przestroga przed idealnym społeczeństwem, którego tak naprawdę nigdy nie będzie bez względu na system polityczny THOMAS KUHN = niewspółmierność Amerykanin 1922-1996 - Interesował się fizyką, historią Główne dzieło Struktura rewolucji naukowej Wprowadził dwa kluczowe pojęcia: paradygmat i niewspółmierność! Zanegował tradycyjne, kumulacyjne myślenie – nauka dodaje nowe prawdy do tych już znanych stopniowo korygując błędy [nauką rządzi postęp] Rozwój nauki nie jest taki prosty, ale polega na rozwiązywaniu zagadek [ 2 typy]: 1 – kumulacyjny 2 – rewolucje naukowe – zawodzą sera rządy i trzeba wprowadzić nowe O naszej ocenie teorii nie decyduje stosunek do faktów (przeciwnie do Poppera), ale ważny jest stosunek do matrycy naukowej obowiązującego akurat paradygmatu (w danej epoce) przez społeczeństwo [socjologizm] Idea paradygmatu – każda nauka jest nauką historyczną: posiada swoiste cechy w danej epoce, cechy historyczne. PARADYGMAT – sposób myślenia naukowego w danej epoce; wzór uprawiania nauki, jaki obowiązuje w danym wieku. wiek XIX: Paradygmat pozytywistyczny [Pojęcie faktu literackiego – podstawowe pojęcie paradygmatu pozytywistycznego. Tym, co godne badania to fakty (biograficzne, społeczno-kulturowe)] i paradygmat naturalistyczny => Podstawę paradygmatu stanowią wybitne wydarzenia w danej dziedzinie. ARYSTOTELES – wzór dla antyku i średniowiecza SYSTEM PTOLEMEUSZA ISAAC NEWTON „Principia mathematica” – nowy model świata został zaakceptowany. Paradygmaty podlegają wymianie, a zmiany te określane są mianem REWOLUCJI NAUKOWEJ. Cecha paradygmatu - określa to, co w danej epoce uchodzi za naukę. To podstawa konsensusu uczonych, co jest nauką, a co nie jest. Gdy mamy brak zgody, pojawiają się pewne zagadki, problemy, których nie można wyjaśnid => rewolucja W nauce o literaturze dominującym paradygmatem stał się strukturalizm (XX wiek). Jakobsona uważa się na standard. Paradygmat określa normę naukowości. Inspiruje poszczególne metodologie naukowe. Pojęcie paradygmatu posłużyło Kuhnowi do rozwinięcia innego pojęcia: teorii niewspółmierności! Pozytywiści logiczni uważali, że fakty obserwowane są niepodważalne. Popper tego nie podważał, ale inaczej ujmował proces dowodzenia teorii. Uważał, że ważne jest obalenie teorii, dążenie do obalania. Przez to potwierdzamy teorię, że nie potrafimy jej obalid (teoria falsyfikacji). Zakładamy, że wiemy, czym są fakty. Wg K wcale nie jest oczywiste, co jest faktem. Zakwestionował dualizm: z jednej strony teoria, z drugiej fakty – źle! Nie ma czystych faktów, w faktach są ślady teorii, dlatego dualizm to podział nieprecyzyjny. Wiarę w teorię zyskujemy nie ze względu na to, że porównujemy ją z faktami, ale gdy porównujemy z paradygmatem obowiązującym w danej epoce. Rewolucyjnym w teorii K. było podważenie faktu, podważenie tezy o klarowności faktów. Fakty NIE SĄ niezależne od teorii, zatem SĄ od niej zależne  Dana teoria co innego znaczy w zestawieniu z jednym paradygmatem, a co innego w zestawieniu z drugim - paradygmaty się zmieniają. POJĘCIE NIEEWSPÓŁMIERNOŚCI taki sam stosunek teorii do paradygmatu, ale różne w stosunku do siebie nawzajem zjawisko zachodzi wtedy, gdy dla dwóch zjawisk nie ma wspólnej miary. Niewspółmierność to nie niepowtarzalność. Ta kategoria przestrzega przed mechanicznym myśleniem komparatystycznym 3 typy: Metodologiczna – brak wspólnej miary dla różnych metod Percepcyjna – brak wspólnej miary dla poznania [rózni ludzie róznie postrzegają] Semantyczna – kategorie naukowe z róznych okresów nie są sobie równe w różnych epokach poszczególne teorie posługują się różnymi metodami, które ze względu na zmianę paradygmatów są nieporównywalne. nie zwalczał wiary w porównywalność zjawisk, ale stwierdził, że nie może byd ta wiara naiwna. Nie odrzucał samego pojęcia teorii. Uważał, że są potrzebne, ale nie mogę stanowić przedmiotu naiwnej wiary. Teoria powinna byd: 1. Dokładna 2. Spójna wewnętrznie i niesprzecznie z innymi teoriami dotyczącymi tego samego tematu. 3. Powinna wyjaśniad te wszystkie zjawiska, które mieszczą się w jej zakresie. 4. Prostota – nie mogą pojawid się zbędne wyjaśniania 5. Płodnośd Niewspółmiernośd obserwacyjna – pozytywiści wierzyli, ze obserwacja miała byd neutralnym sędzią, może rozstrzygać spory. wg Kuhna obserwacja nie jest neutralna, bo wpływają na nią nasze przeżycia i doświadczenia. Kiedy 2 osoby obserwują zjawisko, to mogą widzieć różne rzeczy. Nasze widzenie faktów jest uwarunkowane społecznie, kulturowo, naszą wiedzą. Nie ma uniwersalnej metody obserwacji . Żyjemy w jednym środowisku, ale widzimy w nim różne światy. Konstruktywizm – nasza wiedza nie odtwarza rzeczywistości, ale nasz obraz świata jest odzwierciedleniem naszego umysłu Niewspółmiernośd językowo-semantyczna – nasze teorie są zależne od języka, są konstrukcjami językowymi, ale nie ma dwóch takich samych języków. Dlatego też poszczególne teorie nie mogą byd do siebie porównywane. Holizm –Poszczególne teorie tworzą całość, a w jej obrębie są powiązane: zmiana jednego elementu powoduje zmianę innych elementów. Poszczególne teorie nie mogą byd więc porównywalne. Różnią się pod względem znaczeniowym. PAUL FAYERABEND = anarchizm metodologiczny Szwajcaria 1924 - 1994 Myśliciel radykalny – przedstawiciel Racjonalizm logiczny i anarchizmu metodologicznego [kontr indywidualizm] - zawarł w Against method 1975. Podważa zasadność wszystkich dotychczasowych koncepcji nauki. Reprezentuje nihilizm metodologiczny. Przeciwko metodzie Przerobił niewspółmierność Kuhna na niewspółmierność …(?) 5 płaszczyzn niewspółmierności: Językowa Kiedy przechodzimy od jednej teorii do drugiej Poszczególne języki wyróżniają różne metodologie na gruncie danego języka Natura jez jest szczególna bo prócz opisu świata słowa są performatywami Jęz , którego jedna strona uzywa drugiej może wydawać się absurdalny Kwestionuje wierne przekłady z jednego jez na drugi Ontologiczna Empiryczna Obserwacyjna metodologiczna idea tego, że WSZYSTKO UCHODZI: nie ważne jaką drogą dojdziemy do celu, ale ważne, że dojdziemy nawet niedorzeczny pomysł może być metodą to, co irracjonalne tez może przynieść rozwiązanie twierdzenia świat to złożona całość jest wiele róznych sposobów porządkowania świata rozumowanie bez doświadczenia jest mało skuteczne zawodne jest przełożenie problemu na jęz logiki jęz potoczny w odniesieniu do nauki jest bardzie j skuteczny niż naukowy, filozoficzny nie ma jednego, uniwersalnego rozsądku, który wyjaśnia rzeczywistość nie ma porządku bez chaosu nie ma postępu bez krytyki rozumu nauka nie jest systemem ale kolażem nauka nie jest jedynym sposobem poznawania rzeczywistości jest wiele rodzajów nauki wywodzących się z róznych tradycji społ i kult nauka zachodnia jest w dobie kryzysu nauka w wolnym społ – krytyka Zach racjonalizmu pożegnanie z rozumem- europejska kult nie jest najwyższą WNIOSKI: 1. 2 podstawowe aksjomaty, artykuły wiary naukowej, metodologicznej pojawiającej się w sposób naiwny u badaczy. 2. Pojęcie weryfikacji i falsyfikalnościi są oparte na fakcie. ale przez paradygmat i niewspomiernośd podważają podstawowe artykuły wiary metodologicznej 3. Współczesna metodologia jest krytyczna. szuka rozwiązań tych trudności, które wyłoniła XX-wieczna krytyka poglądów naukowych, autorstwa Poppera, Kuhna, Feyerabenda. 4. Komparatystyka należy do nauk humanistycznych. Ma do czynienia przede wszystkim z metodami stosowanymi w naukach humanistycznych. metody: • Metody statystyczne – mają do czynienia z dużą ilością liczb, zjawisk • Metody eksperymentalne • Metody typologiczne – wyodrębnienie pewnych klas zjawisk, np. typologią posługujemy się przy wyszczególnianiu epok; typologia miłości: 6 typów miłości :D 1. Eros – miłośd erotyczna, charakter fizyczny, zmysłowy, zachwyt i akceptacja estetyczna 2. Ludus – zabawa i gra w postaci podrywania 3. Storge - miłośd rodzinna, rozwija się z przyjaźni (rodzice i dzieci), typ więzi przyjacielskiej 4. Pragma – miłośd rozsądna, płynąc a z głowy, nie z serca, miłośd z rozsądku 5. Mania – miłośd przelotna wyrażająca się w obsesji i fascynacji drugą osobą, wynika z małej wiary w siebie 6. Agape – miłośd cnotliwa, altruistyczna, bezinteresowna, macierzyoska miłośd. • Case study – badania przypadku, przeciwieństwo bad statystycznego: przedmiotem bad jest jedno jedyne zjawisko. ogromne zastosowanie w bad lit • Typ metody komparatystycznej – pośrednia między statystyczną a case study: bad idiograficzne – skupione na tym, co pojedyncze, niepowtarzalne ≠nomotetyczne
WYKŁAD 4 11.1.12 TEORIE METODOLOGICZNE W POLSCE pragmatyzm (metoda to sposób działania) 2 przedstawiciele: …. [?] metodologia deklarowana – zazwyczaj w teorii metodologia realizowana - praktyczna antymetodologizm – Benedetto Krocze: metodologia przeszkadza w poznawaniu lit / aktywna postawa Indeferentyzm – postawa bierna, zainteresowanie wyłącznie faktami Dogmatyzm (fetyszyzm) metodologiczny – przekonanie o jednej, słusznej metodzie Eklektyzm metodologiczny – beztroskie łączenie ze sobą metod Polimetodologizm – dopuszcza wszystkie metodologie, ale nie miesza ich jak eklektyzm Porównanie: Właściwości Struktuuje [?] dane zjawisko na podstawie porównania go z innym Tworzy kontekst dla danego zjawiska Dokonuje się w obrębie konkretnego paradygmatu- ramy Jako takie to interpretacja i Tworzy ocenę Zakłada współmierność zjawisk W komparatystyce w celach poznawczych Trzeba zadać 3 pyt: Co z czym porównujemy? Pod jakim kątem? Jaki jest cel? Cele: wykrycie podobieństw i różnic/ konstruowanie typu / wykrycie pokrewieństw Operacja porównania – wyróżniamy: Comparatum – przedmiot porównania Comparants – to, z czym porównujemy Tercium / principium comparationis – zasada porównania Metoda komparatystyczna – charakter synchroniczny TÖTÖSY DE ZEPETNEK (nasz Pan się z nim nie zgadza ) Amerykański komparatysta Literatura porównawcza. Teoria, metoda, zastosowanie Zamiast terminu komparatystyka autor stosuje termin lit porównawcza. Umieszca tu wiedzę o…, iluzję „innego” Do istoty komparatystyki należy zainteresowanie pomijanymi zjawiskami 10 zasad komparatystycznych: Pytanie jak? a nie co? Komparatystyka ze swej natury interesuje się dialogiem kultur Kompa. Zaczyna się wtedy i tylko wtedy, gdy badacz dysponuje znajomością kilku jęz lub kilku nauk naraz Lit porównawcza interesuje się innymi formami art. Komp powinna się szczególnie interesować jęz ang Kluczowy kontekst komp to kontekst kulturowy Podstawą lit porównawczej jest zasada inkluzji innego Ważna jest interdyscyplinarność: Intradyscyplinarność – w obrębie 1 dziedziny Multidyscyplinarność – w obrębie kilku dziedzin Pluridyscyplinarność - zespół specjalistów z różnych dziedzin prowadzących badania Komparatysta interesuje się globalizacją, lokalizacją, regionalizmem Bycie komparatystą to misja