OCHRONA WIERZYCIELA W RAZIE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA – 527

1. ISTOTA

   1. dotyczy to sytuacji gdy dłużnik w momencie zaciągania zobowiązania ma duży majątek a później się go wyzbywa

   2. wierzyciel jeśli są spełnione przesłanki może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczna względem niego

2. PRZESŁANKI ZASTOSOWANIA AKCJI PAULIAŃSKIEJ

   1. PRZEDMIOTOWE (OBIETYWNE) – wszystkie dowodzi wierzyciel

      1. w chwili żądania ochrony musi istnieć wierzytelność

         1. musi być to wierzytelność pieniężna –wynikająca ze zobowiązania pieniężnego sensu stricto lub zobowiązania niepieniężnego ze świadczeniem pieniężnym

         2. musi być to wierzytelność już istniejąca

            1. wyjątek: art. 530 chroni wierzytelności przyszłe (ale surowsze przesłanki)

         3. musi być to wierzytelność zaskarżalna – musi podlegać egzekucji (wynikać ze zobowiązania zupełnego)

         4. nie musi być to wierzytelność już wymagalna – AP chroni także wierzytelności, których termin spełnienia jeszcze nie nadszedł

         5. orzecznictwo: może być to także wierzytelność publicznoprawna

      2. przedmiotem zaskarżenia może być czynność prawna dokonana przez dłużnika

         1. czynność prawna a nie faktyczna

            1. np. spalenie pieniędzy nie jest chronione przez AP

         2. może być to czynność prawna dwustronna, jednostronna

         3. gdy jest kilku dłużników solidarnych - wystarczy czynność 1 z dłużników solidarnych

         4. gdy jest dłużnik główny i poręczyciel - wystarczy czynność dokonana przez poręczyciela

      3. czynność prawna musi być dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli

         1. skutkiem tej czynności musi być zmniejszenie majątku dłużnika (np. darowizna) i to zmniejszenie ma być takie, że dłużnik stał się niewypłacalny w ogóle lub w wyższym stopniu niż był dotychczas - majątek dłużnika nie starcza na zaspokojenie wierzyciela

         2. SN: czynność prawna ekwiwalentna może być dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli

            1. np. dłużnik ma tylko nieruchomość sprzedaje ją cenę przeznacza na zabezpieczenie kredytu

      4. czynność dokonana przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli musi przynieść korzyść majątkową osobie 3.

   2. PODMIOTOWE (SUBIEKTYWNE)

      1. dłużnik dokonuje tej czynności prawnej ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli

         1. przesłanka te jest spełniona nawet jeśli dłużnik nie ma intencji pokrzywdzenia wierzycieli

         2. dowód:

            1. zasada: wierzyciel

            2. wyjątek: istnieje domniemanie prawne wzruszalne, że dłużnik dokonuje darowizny ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli jeżeli

               • w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny

               • lub wskutek dokonania darowizny dłużnik stał się niewypłacalny

      2. osoba 3. która uzyskała korzyść majątkową musi wiedzieć lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli

         1. ta przesłanka nie musi być spełniona jeśli osoba 3. uzyskała korzyść majątkową nieodpłatnie

         2. dowód

            1. zasada: wierzyciel

            2. wyjątek: istnieje domniemanie prawne wzruszalne że osoba 3., która uzyskała korzyść majątkową wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli jeżeli osobą tą jest:

               • osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem

                 1. chodzi o bliskość w znaczeniu faktycznym (niekoniecznie rodzinnym)

                 2. może być to też bliskość miedzy osobami prawnymi, które są powiązane kapitałowo, osobowo

               • lub przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych

3. ART. 530 ROZCIĄGA OCHRONĘ Z AP NA WIERZYTELNOŚCI PRZYSZŁE

   1. muszą być spełnione przesłanki obiektywne

   2. + i przyszły dłużnik musiał działać w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli

      1. te przesłanki wystarczą jeżeli osoba 3. uzyskała korzyść majątkową nieodpłatnie

   3. + osoba 3. musi wiedzieć o zamiarze dłużnika

      1. ta przesłanka jest konieczna jeżeli osoba 3. uzyskała korzyść majątkową odpłatnie

4. URUCHOMIENIE OCHRONY PAULIAŃSKIEJ MOŻE NASTĄPIĆ :

   1. w formie procesowej powództwa przeciwko osobie 3., która wskutek czynności prawnej dłużnika uzyskała korzyść majątkową

      1. powództwo to forma ataku

   2. w formie procesowej zarzutu przeciwko osobie 3. która wskutek czynności prawnej dłużnika uzyskała korzyść majątkową

      1. zarzut to forma obrony przed żądaniem powoda zawartym w pozwie

• a w wypadku gdy osoba 3. rozporządziła uzyskaną korzyścią wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło jeżeli

  • osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną

  • albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne

1. Jeśli spełnione są przesłanki ochrony paulińskiej wierzyciel może żądać, aby czynność prawna dłużnika dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli była uznana za BEZSKUTECZNĄ WZGLĘDEM NIEGO (przypadek rozszerzonej skuteczności wierzytelności)

   1. jeśli tak się stanie wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z majątku osoby 3. z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi osoby 3., ale tylko z tych przedmiotów majątkowych które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły (np. dłużnik odrzucił spadek)

   2. orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny

   3. wierzyciel musi mieć tytuł wykonawczy wydany przeciw dłużnikowi

   4. jest to bezskuteczność względna – czynność prawna jest skuteczna między stronami i wobec wszelkich innych osób a jest bezskuteczna tylko względem wierzyciela

2. OSOBA 3. MOŻE ZWOLNIĆ SIĘ OD OBOWIĄZKU ZADOŚĆUCZYNIENIA ROSZCZENIU WIERZYCIELA żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli

   1. zaspokoi tego wierzyciela

      1. bo np. zależy jej na danym przedmiocie

   2. albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika

3. Uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie 5 LAT OD DNIA JEJ DOKONANIA (TERMIN ZAWITY)

4. SZCZEGÓLNA REGULACJA AP

   1. umowa dożywocia

      1. osoba, względem której ciąży na dożywotniku ustawowy obowiązek alimentacyjny

      2. może żądać uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną w stosunku do niej

      3. jeżeli wskutek tej umowy dożywotnik stał się niewypłacalny

      4. bez względu na to, czy dożywotnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (zatem 2 przesłanka subiektywna też odpada)

      5. i bez względu na czas zawarcia umowy

         1. uprawnienie wygasa to po 5 latach od dnia zawarcia umowy dożywocia

   2. odrzucenie spadku

      1. KC

         1. jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli

         2. każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku

         3. może żądać, żeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego

         4. wg przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika

            1. uprawnienie to wygasa

               • po 6 miesiącach od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku

               • ale nie później niż z upływem 3 lat od odrzucenia spadku

      2. przesłanki

         1. PRZEDMIOTOWE (OBIETYWNE)

            1. w chwili żądania ochrony musi istnieć wierzytelność

            2. przedmiotem zaskarżenia może być odrzucenie spadku przez dłużnika

            3. odrzucenie spadku musi być dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli

               • można o tym mówić tylko wtedy gdy spadkobierca był niewypłacalny już w chwili otwarcia spadku

            4. czynność dokonana przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli musi przynieść korzyść majątkową osobie 3.

         2. doktryna stoi na stanowisku, że PRZESŁANKI PODMIOTOWE NIE MUSZĄ BYĆ SPEŁNIONE

            1. dłużnik odrzuca spadek ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli

            2. spadkobierca ,któremu spadek ostatecznie przypadł musi wiedzieć lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli

      3. jeśli spełnione są przesłanki ochrony paulińskiej wierzyciel może żądać, aby odrzucenie spadku przez dłużnika dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli było uznane za BEZSKUTECZNE WZGLĘDEM NIEGO (przypadek rozszerzonej skuteczności wierzytelności)

         1. jeśli tak się stanie wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z majątku spadkowego tak jak gdyby ten spadek został przyjęty przez spadkobiercę będącego dłużnikiem i z pierwszeństwem przed wierzycielami spadkobierców którym spadek ostatecznie przypadł

5. CHARAKTER PRAWNY OCHRONY PAULIAŃSKIEJ

   1. teorie które nie uznają istnienia zobowiązania

      1. teoria egzekucyjna

         1. przepisy o AP są szczególnym przypadkiem środka egzekucyjnego - rozszerzają możliwość prowadzenia egzekucji na majątek osoby 3.

         2. osobie 3. nie można przypisać obowiązków obligacyjnych

      2. teorie rzeczowe

         1. wierzyciel uzyskuje uprawnienia o charakterze rzeczowym do przedmiotów majątkowych np. jak zastawnik, wierzyciel hipoteczny

         2. ma prawo rzeczowe skuteczne erga omnes, więc także względem osoby 3.

         3. krytyka: jest numerus clausus praw rzeczowych

   2. teorie uznające istnienie zobowiązania – osobie 3. można przypisać obowiązki obligacyjne

      1. teoria deliktowa

         1. między osobą 3. a dłużnikiem popełniono delikt na niekorzyść wierzyciela – osoba 3. jest zobowiązana względem wierzyciela z tytułu tego deliktu

         2. krytyka: osoba 3. nie musi wcale uczestniczyć w spisku czy zmowie przeciwko wierzycielowi

      2. teoria bezpodstawnego wzbogacenia

         1. brak podstawy prawnej

         2. krytyka: podstawy prawnej poszukujemy w stosunku między dłużnikiem a osobą 3. a nie wierzycielem i osobą 3.

      3. teoria zobowiązania powstającego z mocy ustawy (Pajor – najlepsza)

         1. z chwilą uprawomocnienia się wyroku o bezskuteczności czynności prawnej względem wierzyciela z mocy ustawy powstaje zobowiązanie osoby 3. do znoszenia egzekucji prowadzonej przez wierzyciela