renesansss

Kolebką Renesansu są XIV wieczne Włochy. Daty tej epoki umiejscawia się mniej więcej od wieku XIV do końca wieku XVI. Człowiek żyjący w epoce renesansu odrzuca wizję, że człowiek rodzi się z grzechem pierworodnym. To jaki jest to zawdzięcza wyłącznie swojej własnej woli. Ma także do dyspozycji rozum, i to nim się powinien kierować w swoim życiu. cechy wiersze i poematów renesansowych: * prosty i jasny język / * brak wyszukanych środków ekspresyjnych / * klasyczne i niewyszukane środki stylistyczne / * dobór gatunków z klasyczną zasada decorum.

Antropocentryzm - pogląd lub postawa podkreślające specjalną pozycję człowieka w świecie, przypisujące mu autonomię w zakresie poznawania rzeczywistości i stanowienia wartości.

Reformacja ruch religijny, kulturalny i społeczny, zapoczątkowany ogłoszeniem w Wittenberdze przez M. Lutra (1517) 95 tez dotyczących konieczności zreformowania bogacącego się i odchodzącego od zasad wiary Kościoła katolickiego. Na skutek wybuchu reformacji powstało wiele nowych odłamów religii i wyznań (anglikanizm, kalwinizm, anabaptyzm)

Horacjanizm - stworzona przez rzymskiego poetę Horacego postawa wobec życia i moralności. Była swoistym poszukiwaniem złotego środka poprzez połączenie dwóch antycznych filozofii życia: epikureizmu i stoicyzmu. Horacjanizm w poezji to zjawisko naśladowania w liryce modelu poezji stworzonego przez Horacego. Model ten obejmował: spójność utworu poetyckiego / zdolność do panowania nad emocjami czytelników / opieranie się na wzorcach poezji greckiej / wierne odtwarzanie rzeczywistości w opisach / dążenie do prostoty formy i doskonałości stylu w twórczości poetyckiej / powściągliwość w wyrażaniu uczuć i korzystaniu z dóbr doczesnych

Najbardziej znanym poetą polskim pisującym wiersze w stylu Horacego był Jan Kochanowski.

epikureizm okresu renesansu (odrodzenia) stał się podstawą rozwoju filozofii przyrody, popularyzacji zasad etycznych upowszechnianych w literaturze i sztuce.

stoicyzm - zdolność panowania nad sobą, równowaga duchowa, niczym niezmącony spokój.

Petrarkizm - tendencja literacka, polegająca na naśladowaniu twórczości renesansowego poety włoskiego Francesco Petrarki jako wzorca poezji miłosnej. Opisy urody kobiecej zawarte w wierszach włoskiego mistrza stały się niedościgłym wzorem dla wszystkich poetów miłości, a imię Laury - symbolem idealnej kochanki. Naśladowcy Petrarki przejmowali od swojego mistrza sposób prezentacji ukochanej, subtelne analizy uczuć oraz charakterystyczne dla autora sonetów do Laury środki stylistyczne, takie jak antytezy i kontrasty. Petrarkistowskie rozdarcie: niepewność, rozterki, motyw walki z samym sobą i ze światem, paradoks życia i śmierci występują w twórczości Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, zwłaszcza w erotykach. a także Kochanowski.

Poeta doctus (łac. poeta uczony) – pojęcie oznaczające osobę wszechstronnie wykształconą, erudytę znającego języki klasyczne, takie jak łacina czy greka, jak również człowieka o wszechstronnych zainteresowaniach. Jest to również człowiek obeznany z literaturą poprzednich epok, kulturą, sztuką oraz tradycją. Poeta doctus był ideałem dla pisarzy humanizmu. W Polsce za takich poetów uważano m.in. Klemensa Janickiego, Jana Kochanowskiego, Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego i Daniela Naborowskiego.

Hamletyzm, postawa wyrażająca stan psychiki nadwrażliwej jednostki, rozdartej wewnętrznymi rozterkami, zwątpieniami, poszukującej tożsamości; postawa bliska filozofii romantycznej, wpłynęła silnie na kształt literatury XIX w. Termin pochodzi od imienia głównego bohatera tragedii W. Szekspira, Hamleta.
utopia – (miejsce, którego nie ma) 1) wszelkie wyobrażenia idealnych struktur społecznych stanowiące przeciwstawienie sytuacji, w której powstawały, 2) koncepcje przebudowy społeczeństw nie uwzględniające realiów i nie wskazujące środków i sposobów ich urzeczywistnienia, 3) wszystkie całościowe obrazy przedstawiające pożądany stan rzeczy, 4) gatunek literatury obejmujący utwory (przede wszystkim powieści), których tematem było życie idealnej społeczności, np. na nie odkrytych jeszcze lądach lub w odległej przyszłości. Ukształtowany w okresie odrodzenia na wzorach traktatów polityczno-filozoficznych, które powstawały jeszcze w starożytności (m.in. Platon), uprawiany był w czasach późniejszych (np. T. More, T. Campanella, F. Bacon, I. Krasicki, H.G. Wells). Obecnie wątek utopijnego społeczeństwa pojawia się często w literaturze SF.

Topos- (miejsce wspólne) pole znaczeniowe toposu obejmuje motyw, obraz, symbol, metaforę, alegorię, także cliché i stereotyp, schemat powszechnie funkcjonujący w kręgu kulturowym, powtarzalny odwiecznie. Wyrósł z tradycji antycznej retoryki, jest uniwersalny od antyku do współczesności, np. miłość niebiańska – miłość ziemska, ojczyzna – pamięć ziemi i grobów, wyspy szczęśliwe, arkadia dzieciństwa, miejsce rozkoszne (krajobraz pasterski wiosną) – miejsce straszliwe (łagry Sybiru).

Topos Fortuny – Fortuna to rzymska bogini kapryśnego szczęścia. Przedstawiano ją zwykle jako kobietę z zawiązanymi oczami trzymającą w dłoni róg obfitości i ślizgającą się po morzu na kole lub kuli. Mówiono, że Fortuna ma 2 twarze: dobrą (symbolizującą szczęście) i złą (przedstawiającą nieszczęście). Główną cechą Fortuny była jednak zmienność. Wedle paradoksalnej formuły, powtarzanej przez starożytnych, „Fortuna jest stała w swoich odmianach”. Topos występuje w utworach J. Kochanowskiego „Nie porzucaj nadzieje...” i „Nie wierz Fortunie...”

topos nieśmiertelnej sławy poety: bierze się z wiersza Horacego Exegi monumentum (łac. wybudowałem [sobie] pomnik [trwalszy niż ze spiżu])Horacy twierdził, że poezja, którą stworzył, jest specyficznym pomnikiem, który sobie wybudował pisząc wiersze. Twierdził, że jego utwory przetrwają kolejne pokolenia. "Nie wszystek umrę" – "Non omnis moriar", napisał w wierszu. Dzięki swym dokonaniom tak jak pomnik nie zginie w pamięci ludzi;

Ubi sunt (łac. "gdzie są") - skrót łacińskiego pytania retorycznego używany na określenie literackiego motywu przemijania, marności świata i tęsknoty za przeszłością. Zwrot ubi sunt rozpoczyna wiele średniowiecznych wierszy łacińskich

Wiersz sylabiczny – wiersz mający równą liczbę sylab, akcent stały pada na przedostatnią sylabę wersu. W wierszu sylabicznym zdanie nie zawsze kończy się w wersie, występują średniówki. Najczęściej jest pisany 13-zgłoskowcem lub 11-zgłoskowcem.

przerzutnia - przeniesienie wyrazu lub części zdania do dalszej części wersu, następnego wersu lub strofy np. w celu zaakcentowania wypowiedzi, zwiększenia dynamiki i pobudzenia wyobraźni osoby czytającej.

Sonet – kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego, która złożona jest z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach (tetrastychach), rymowanych zwykle abba abba i dwóch trójwierszach (tercynach). Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a tercyny zawierają refleksję na jego temat. Forma ta ukształtowana została we Włoszech w XIII-XIV wieku na podstawie wzorów z poezji ludowej, głównie w twórczości Dantego Alighieri i Francesco Petrarki.

Tren, lament, płacz (żałobny)utwór liryczny o charakterze żałobnym, wywodzący się ze starogreckiej poezji funeralnej, blisko spokrewniony z elegią, a także epicedium; ważny element struktury tragedii greckiej; odmiana pieśni lamentacyjnej. Utwory takie były poświęcane zmarłej osobie i wyrażały żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiały jej cnoty i zasługi. W liryce polskiej szczególnie znany jest wydany w 1580 roku cykl 19 Trenów Jana Kochanowskiego, powstałych po śmierci jego córki Urszulki. Kochanowski przeciągnął na cały cykl swoich utworów klasyczny porządek epicedium: exordium – wyjawienie przyczyny bólu / laudatio – wyliczenie zasług zmarłego / comploratio – opłakiwanie / consolatio – pocieszenie / exhortatio – moralne pouczenie, tworząc tym samym nieznaną wcześniej w tradycji gatunku formę cyklu trenologicznego.

Ironia – sposób wypowiadania się, oparty na zamierzonej niezgodności, najczęściej przeciwieństwie, dwóch poziomów wypowiedzi: dosłownego i ukrytego. jest zaliczana także do podstawowych kategorii w estetyce. W rozumieniu potocznym ironię utożsamia się z zawoalowaną kpiną, złośliwością, wyśmiewaniem, dystansem.

Nowela– krótki utwór literacki, pisany prozą, charakteryzujący się wyraźnie zarysowaną i sprawnie skrojoną akcją główną, mocno udramatyzowaną, która zmierza do punktu kulminacyjnego. Fabuła noweli jest zazwyczaj jednowątkowa, pozbawiona epizodów, rozbudowanych opisów przyrody oraz szczegółowej charakterystyki postaci. Jest to jedna z odmian epiki. Jej treść dotyczy pewnego zdarzenia, opartego na wyrazistym motywie, z pozoru nieistotnym (np. kamizelka, sokół), ale często nabierającym znaczeń symbolicznych. W noweli akcja toczy się w określonym czasie i miejscu, a osobą opowiadającą jej przebieg, zazwyczaj w sposób „obiektywny”, jest narrator. Ukazywane przez niego wydarzenia mają swoje przyczyny i skutki.

Cykl literacki, utwory wchodzące w skład większej całości, połączone: tematyką – Trylogia H. Sienkiewicza; tytułem – W poszukiwaniu straconego czasu M. Prousta; bohaterem – Komedia ludzka H. Balzaka; motywem – Nad głębiami A. Asnyka; gatunkiem – Sonety J. Kasprowicza.

Mówiąc o klasycyzmie renesansowym mamy na myśli takie kierunki w literaturze i w sztuce, które mają charakter nawrotu do antyku, tj. zachowanie harmonii, prostoty i przejrzystości kompozycji, spokój i uporządkowanie. Renesans jest pierwszą epoką, która powróciła do źródeł antycznych.

Miłość została bowiem podzielona na kilka jakby gatunków, były to:
miłość rodzicielska; / miłość kochanków szczęśliwa bądź niespełniona z różnych względów takich jak np. nieodwzajemnienie uczucia, śmierć ukochanej osoby lub niesprzyjające warunki tj. np. pochodzenie oblubienicy z innej grupy społecznej lub zakaz rodziny na bycie kochanków razem z jeszcze innych powódek; / miłość do ojczyzny / miłość do Boga.

Kochanowski opisuje miłość żartobliwie, a z kobiety, która przecież jest jego oblubienicą delikatnie się naśmiewa, ukazując jej wady w komiczny lecz bardzo subtelny sposób. Z kolei w serii pieśni Kochanowski pisze o miłości do ojczyzny.
"pieśń XII, O cnocie" - Prawdziwa cnota miłości ojczyzny odznacza się bezinteresownością, nie boi się ludzkiej zawiści i tylko taka jest przez Boga nagradzana, bowiem droga do nieba stoi otworem dla tych, co służą ojczyźnie.
"pieśń XIX, O dobrej sławie" - Miłość ojczyzny nie sprowadza się tylko do gotowości do walki w jej obronie. Ku pożytku dobra spólnego można służyć, wykorzystując inne talenty, w które Bóg wyposażył człowieka, np. inteligencję, dowcip, dar pięknej wymowy, siłę mięśni, nieugiętość charakteru.
Kochanowski porusza też temat miłości rodzicielskiej opisując w "Trenach" swoją córkę Urszulkę- zmarłą we wczesnym dzieciństwie. Przedstawia w nich wielką rozpacz ojca po stracie ukochanego dziecka. Kochanowski napisał też pieśni poświęcone Bogu, w których daje wyraz swojej wielkiej miłości i podziwu do Niego opiewając wszystkie dobrodziejstwa, których od niego dostąpił. Humanizm nakazywał bowiem przyjmować od losu wszystko z pokorą, przedstawiał zasadę koła fortuny i Kochanowski stosując się do tego mimo wielu nieszczęść jakie go w życiu spotkały, wciąż był wdzięczny Bogu.

Wiliam Szekspir motyw miłości zamieszczał praktycznie we wszystkich swych dziełach. Była ona zwykle nieszczęśliwa, niespełniona i tragiczna. Najbardziej dosadnym przykładem na to może być znany wszystkim dramat "Romeo i Julia" w którym opisana jest wielka piękna miłość. Jest to jednak nieszczęśliwa miłość, gdyż kochankowie nie mogą być ze sobą ze względu na waśnie swych rodzin i nie mogą napawać się swym uczuciem. I właśnie smutny koniec młodych ludzi obrazuje poglądy Szekspira na temat prawdziwej miłości. W swych sonetach pisarz podkreśla bowiem, że jest to uczucie wieczne, nie mijające mimo przeciwności mimo przemijającej urody i dające zakochanym siłę na ponoszenie wielkich poświęceń w jej imię. Miłość przedstawiano w renesansowej literaturze na wiele sposobów i zawsze ten motyw budził wielkie emocje. Choć czasem przysparzała wiele cierpienia pisarze wywyższyli ją nad wszystkie inne uczucia.

Mikołaj Rej w Żywocie człowieka poczciwego reprezentuje wzór szlachcica - ziemianina. Jest on dobrym gospodarzem, razem z rodziną i służba wspólnie pracują, jest dobrym panem dla swojej czeladzi „a wszakoż nie owego, co się z nimi po polu z maczugą goni albo biczem po grzbiecie kołacze”. Zna się na rolnictwie i ogrodnictwie. Prowadzi życie zgodne z prawami i rytmem przyrody. Biesiaduje, śpiewa, tańczy, w poćciwym towarzystwie i zachowując umiar. Umie cieszyć się z tego, co posiada w danej chwili, ważna jest dla niego cnota, czyli rozwaga, roztropność - jest to opowiedzenie się za poglądami stoików. Chce służyć ojczyźnie, dzięki czemu może zyskać sławę, która zapewni mu pamięć u potomnych, wspomina mitologicznych bohaterów, którzy nie szczędzili swoich sił dla ojczyzny: Achillesa, Hektora, Ulissesa. Utwór Reja ma charakter parenetyczny, przedstawia wzór godny do naśladowania. Rej łączy moralizatorstwo (zachęta do zajmowania właściwej postawy wobec życia) z praktycznymi radami dotyczącymi uprawy roli. Życie człowieka podporządkowane jest prawom natury. Podobnie jak każda pora roku stawia przed gospodarzem inne zadania i przynosi inne pożytki, tak i życie ludzkie odbywa się w pewnym cyklu, który wyznacza mu zadania i przynosi smutki i radości. Życie jest podporządkowanie naturalnym zasadom i każdej porze roku - wiośnie, latu, jesieni, zimie odpowiada pewien etap życia, a mianowicie dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały i starość, którą Rej ukazuje jako spokojne, pogodne bytowanie. Rej znał doskonale ziemiańskie życie w najdrobniejszych szczegółach z własnego doświadczenia i obserwacji, dlatego opis jest realistyczny. Często autor odwołuje się do przyrody i przytacza wiele jej przykładów. Wskazuje i opisuje czynności, jakie należy robić w każdej z pór roku. W „Żywicie człowieka poczciwego” łatwo odczytać filozofię stoicką, ponieważ nieobca jest Rejowi zasada złotego środka. Wśród haseł Reja funkcjonują : spokój, umiar, cnotliwe życie zgodne z naturą i rozumem. W utworze zawarty jest także epikureizm.

KOCHANOWSKI

Pieśń IX. Chcemy sobie być radzi. Człowiek powinien cieszyć się biesiadując przy muzyce. Nie powinien martwić się, co spotka go jutro, ponieważ wie to tylko Bóg. Życie człowieka podlega Fortunie, która jest zmienna, raz zsyła człowiekowi smutki, a raz radości, zaś człowiek powinien znosić je w taki sam sposób. Nie należy przywiązywać się do rzeczy materialnych, które mogą w każdej chwili przeminąć. Ostoją człowieka powinien być Bóg, który nie zmienia się, człowiek powinien zarówno w radości jak i smutku modlić się do Boga. Pieśń XXIV. Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony. Podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie, jest poetą o naturze śmiertelnej i nieśmiertelnej, oznacza to, że po śmierci fizycznej nie zostanie zapomniany, ale będzie żył w pamięci potomnych dzięki swojej twórczości. Pieśń XIX. Jest kto... Tematem rozważań podmiotu lirycznego jest sława, która oznacza dobre imię i jest wartością trwałą, nieprzemijającą. Sławę można zyskać dzięki służbie ojczyźnie, szerząc dobre obyczaje, przestrzegając praw lub też walce obronnej, w której ważna jest nie tylko siła, ale męstwo i odwaga. Sława może zapewnić człowiekowi pamięć kolejnych pokoleń. Pieśń XIV. Wy, którzy pospolitą... Podmiot liryczny kieruje swoje słowa do ludzi sprawujących władzę, aby nie wykorzystywali swoich stanowisk, urzędów dla własnego dobra. Mają rządzić sprawiedliwie, gdyż odpowiadają za cały naród. Przypomina im, że będą odpowiadać przed Bogiem, który jest Najwyższym Sędzią, nie można go przekupić i będzie sądził według uczynków, nie zwracając uwagi na posiadane tytuły i urzędy. Czego chcesz od nas, Panie. Wiersz rozpoczyna się od pytania retorycznego, które podmiot liryczny kieruje do Boga. Bóg jest wszędzie i wszystko do Niego należy, stworzył niebo, gwiazdy, morze, rzeki, dzień, noc, pory roku. Jest Panem wszelkiego stworzenia. Podmiot liryczny chwali Boga, którego łaska i dobroć nigdy nie przeminą. Pieśń XX. Miło szaleć... Podmiot liryczny zachęca do wesołej zabawy, podczas której nie będą mieć znaczenia różnice stanowe. Wszystko przemija, a człowiek nie jest w stanie przewidzieć tego, co może go spotkać jutro. Należy cieszyć się obecną chwilą, nie myśleć o przyszłości, ponieważ zna ją tylko Bóg. Tren IX. Bohaterem jest poeta, humanista, myśliciel, który dokonuje rozrachunku z filozofią stoicką, określoną jako Mądrość. Poeta z goryczą stwierdza, iż filozofia stoicka okazała się nauką nierealną, głosząc zachowanie jednakowej równowagi ducha w szczęściu i nieszczęściu. Tren X. Wiersz zbudowany jest z pytań retorycznych, które oddają rozterkę duchową poety, poszukującego swojej córki w niebie chrześcijańskim, mitologicznym, a nawet w baśniowych krainach. Z rozpaczą zadaje pytanie: „Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest...”. Tren XI. W wierszu pojawia się stwierdzenie, iż życie ludzkie jest fraszką (błahostką), gdyż przed zrządzeniem losu człowieka nie jest w stanie uratować ani jego pobożność, dobroć, mądrość. Tren XIX. Do poety pogrążonego we śnie przybywa jego matka z Urszulką na rękach. Matka przekonuje syna, że jego córeczka dzięki swej śmierci uniknęła cierpień życia: trudu, łez, smutku, chorób, starości. Podkreśla przy tym, iż ważniejsze jest życie wieczne niż to cielesne. Napomina go, aby znosił wszystko to, co niesie życie z godnością i po ludzku.

PETRARCA – SONETY DO LAURY

Sonet 132. Podmiot liryczny zastanawia się nad istotą miłości, nie potrafi jednoznacznie zdefiniować tego uczucia. Miłość raz dla niego jest słodyczą, to znów goryczą, raz cieszy się, to znów płacze, czuje się niczym żeglarz płynący po wzburzonym morzu. Sonet 134. Podmiot liryczny kiedy jest zakochany przeżywa różnorodne stany: boi się, cieszy, marznie, płonie. Wydaje mu się, że wzbija się w górę, by za chwilę nisko zgiąć się do ziemi. Porównuje miłość do więzienia, w którym przyszło mu przebywać. Problematyka -> Petrarka jest jednym z twórców sonetu. Jest to wiersz o budowie regularnej, składa się z 14 wersów, dwie pierwsze zwrotki liczą po cztery wersy i mają charakter opisowy, zaś dwie ostatnie liczą po trzy wersy i wyrażają refleksje poety. Bohaterem lirycznym jest poeta, zaś adresatem lirycznym tajemnicza ukochana o imieniu Laura. W wierszach zobrazowany jest portret kobiety, podmiot liryczny zwraca przede wszystkim uwagę na cechy zewnętrzne swojej wybranki: usta, włosy, oczy, twarz, które opisuje za pomocą epitetów np., „włosy złote”, „oczy piękne”.

Miłość ukazana w wierszach jako uczucie bardzo gorące, namiętne. Nie daje ona uspokojenia, ale niesie niepewność, stąd obecne w wypowiedzi podmiotu lirycznego liczne pytania retoryczne, np., „Jeśli to nie jest miłość - cóż ja czuję?”. Miłość została porównana do więzienia „Ona mnie trzyma w więzieniu...” uczucie to zostało też oddane za pomocą zaskakującego oksymoronu „O śmierci żywa, radosna rozpaczy”. Petrarka stworzył poetycki język mówienia o miłości.

BOCACCIO - Dekameron: Sokół

Po Filomenie, która właśnie skończyła swą historię, przypada kolej na Fiammettę, aby zaprezentowała następną opowieść. Opowiada ona historię, którą usłyszała od szacownego obywatela Florencji - starego Coppo di Borghese Domenici. Opowieść ta ma uzmysłowić dziewczętom „jaką władzę (ich) wdzięki nad szlachetnymi sercami sprawują” i jak należy nagradzać stałość i wierność w uczuciach. We Florencji żył pewien zamożny młody szlachcic - Federigo degli Alberighi. Młodzieniec ów „swoją rycerską biegłością i polerownymi obyczajami przed wszystkimi młodzieńcami we Florencji wziął przodek”. Zakochał się w damie imieniem Monna Giovanna, która uchodziła za najpiękniejszą we Florencji białogłowę. Dla niej też wydawał wspaniałe uczty, organizował turnieje i sprawiał jej kosztowne podarunki, co doprowadziło wkrótce jego majątek do ruiny. Monna Giovanna jednak, będąc mężatką, na wszystkie jego zabiegi nie zwracała uwagi. Wkrótce zrujnowany Federigo przeniósł się do swej posiadłości za miastem, gdzie żył bardzo skromnie, oddając się polowaniom ze swym wspaniałym sokołem - ostatnim znakiem jego świetności. Tymczasem zachorował ciężko i zmarł mąż Monny Giovanny, zapisując cały swój olbrzymi majątek ich małemu synkowi, a w razie jego śmierci - swej żonie. Po jego zgonie młoda wdowa udała się wraz z synem do swej wiejskiej posiadłości (położonej niedaleko majątku Federiga), aby tam spędzić lato. Jej synek szybko zaprzyjaźnił się z Federigiem i bardzo polubił sokoła. Gdy ciężko zachorował, był pewien, że gdy otrzyma od przyjaciela upragnionego sokoła, wkrótce wyzdrowieje. Strapiona matka nie wiedziała co począć - przecież nie może poprosić Federiga o sokoła i tym samym pozbawić go ostatniej radości, skoro wcześniej stała się przyczyną jego bankructwa. W końcu jednak miłość do dziecka zwyciężyła i Monna Giovanna udała się do ubogiego domu Federiga. Ten ogromnie się ucieszył z niespodziewanych odwiedzin i prośby damy, aby ugościł ją obiadem. Jednocześnie zdał sobie sprawę ze swego ogromnego ubóstwa oraz z tego, że nie ma w domu nic, co mógłby podać na obiad. Postanowił więc zabić ukochanego sokola i z niego przyrządził potrawę dla gości. Po obiedzie Monna Giovanna wyraziła swą prośbę. Zrozpaczony Federigo wyjawił jej prawdę, straszliwie bolejąc nad tym, iż nie może uczynić zadość jej życzeniu. Monna Giovanna powróciła do domu, ale „podziwem się przejęta, zważywszy wielkość duszy (Federiga), której sroga nędza nie zdołała dotąd osłabić ani złamać”. Wkrótce umarł jej synek, co pogrążyło ją w wielkiej żałobie. Jednak niedługo potem, jako że była piękna, młoda i bogata, bracia zaczęli namawiać ją do powtórnego zamążpójścia. Ona wtedy stanowczo stwierdziła, że jej mężem może być tylko Federigo. Na zarzuty braci, że jest ubogi, odpowiadała: „wolę męża bez majątku niż majątek bez męża”. Szczęśliwy Federigo mógł nareszcie pojąć ukochaną Monnę Giovannę za żonę.

Tomasz Morus w tekście pt. "Utopia" opisuje idealny świat bez żadnych wad. Jego pomysł polegał na tym aby państwa lub miasta miały jednolity, monumentalny wygląd to znaczy: aby wszystkie domy były takie same, ludzie ubierali się jednakowo a czas pracy dla wszystkich jest taki sam. Dobrą stroną było to że wszyscy byli sobie równi, nawet w obliczu prawa. Byli bezpieczni z powodu braków oszustów i złodziei. Poznawali naturę poprzez naukę. Nie było mowy o indywidualności. Ale były też negatywne strony pomysłu. Wszyscy pracowali jak roboty bez uczuć wykonywając ciągle tą samą pracę. Monotonia życia blokowała bariery w rozwijaniu się ludzkości, a także brak rozrywki. Po okresie średniowiecza człowiek jednak zapragnął zmienić swoje życie. Nastąpiło to w renesansie gdzie na pierwszym planie stawiano człowieka i naturę a nie Boga. Ludzie rozwijali się bardzo szybko. Zaczęli budować przepiękne rezydencje i żyli także by korzystać z przyjemności. Człowiek renesansu był wszechstronny co prowadziło do zdobycia najlepszego wykształcenia.

Giovanni Pico della Mirandola „Mowa o godności człowieka” "De hominis dignitate" czyli właśnie "Mowa o godności człowieka" to najbardziej znane dzieło Mirandoli, które powszechnie uważa się za wykładnie renesansowego humanizmu. Mirandola dowodzi między innymi, że za prawdę można uznać tylko to, co da się stwierdzić racjonalnie, zbadać naukowo. Poza tym tworzy słynne pojęcie "homo faber" a mówiąc o godności, podkreśla jej związek z procesem samorozwoju jednostki. Jasno stwierdza tez, że nie każdy obdarzony jest taką samą dozą godności, zatem tytułowa godność ludzka to coś, co przynależy jedynie do elit intelektualnych, które zwłaszcza troszczą się o swój rozwój. Uważa się, że koncepcja „homo faber” dała podwaliny teorii nadczłowieka wysnutej przez Nietzschego. To właśnie z „Mowy o godności człowieka” pochodzą słynne słowa: Homo fortunae suae ipsis faber , tłumaczone jako: „Człowiek jest kowalem swojego losu”

SZEKSPIR - MAKBET
Akcja tragedii rozgrywa się w średniowiecznej Szkocji. Makbet, jeden ze znakomitych wodzów wojsk króla Duncana, jadąc przez wrzosowisko wraz ze swoim przyjacielem, Bankiem, spotyka trzy wiedźmy. Przepowiadają mu one, że zostanie królem, a Banko będzie ojcem królów. Makbet nie wierzy w przepowiednię, ale kiedy zaczyna się ona realizować - awansuje, zostaje tanem Kawdoru (a ten tytuł przepowiedziały mu między innymi wiedźmy), bohater coraz poważniej myśli o objęciu tronu. Zwierza się swojej żonie, a Lady Makbet namawia go do popełnienia zbrodni na prawowitym władcy. Jest to tym łatwiejsze, że po wygranej bitwie, Duncan gości w zamku Makbeta - Inverness. Tam król ginie z ręki Makbeta, który przygotowuje zbrodnię wraz z żoną. Potem, po ucieczce królewskich synów za granicę w obawie o życie, Makbet podejmuje władzę. Wkracza na drogę zbrodni - musi zabić Banka w obawie, by nie rozeszła się wieść o ich spotkaniu z czarownicami i przepowiedni. Na jego polecenie ginie też Lady Makduf i jej synek, bo w ten sposób Makbet chce się zemścić na zwolenniku prawowitego następcy tronu, Makdufie. Makbet jeszcze raz odwiedza czarownice, by upewnić się, że jego władzy nic nie zagraża. Wciąż odczuwa wyrzuty sumienia, nie może zaznać spokoju. Podobnie Lady Makbet, która popada w obłęd i popełnia samobójstwo. Po pokrętnej wróżbie czarownic Makbet wraca do swojej królewskiej siedziby w zamku Dunzynan. Sprzymierzone przeciw tyranowi wojska już otaczają zamek. Bohater ginie w pojedynku z Makdufem.

SZEKSPIR – HAMLET

Na zamku w Elsynorze, na dworze duńskiego króla, pojawia się duch dawnego władcy, starego króla-Hamleta. Nowy władca Danii, Klaudiusz, to brat zmarłego, który poślubił wdowę, królową Gertrudę. Młodego Hamleta nie przekonuje wiadomość o ukąszeniu króla-ojca przez węża. Poza tym ma żal do matki, że zbyt szybko wyszła ponownie za mąż. Kiedy duch wyjawia Hamletowi prawdę o śmierci jego ojca, Hamlet postanawia się zemścić na stryju. Okazuje się, że stary Hamlet został otruty przez brata, który podczas snu wlał mu truciznę do ucha. W tym czasie Ofelia, ukochana Hamleta, przestaje przyjmować jego listy i wizyty. Hamlet wie o podstępnym działaniu Klaudiusza i Poloniusza, ojca Ofelii, którzy manipulują dziewczyną. Podobnie zresztą król i szambelan wpływają na zachowania matki Hamleta. Hamlet zaczyna zachowywać się jak obłąkany. Jego przygnębienie wyraża się w dziwnych pozach bohatera, graniu dwuznacznymi słówkami, braku logiki w wypowiedziach. Klaudiusz coraz bardziej obawia się bratanka. Do zamku przybywają dawni koledzy uniwersyteccy Hamleta, Rosencrantz i Guildenstern. Z polecenia króla mają wybadać, dlaczego Hamlet tak dziwnie się zachowuje. Oni to ściągają do Elsynoru trupę teatralną, którą Hamlet lubił, kiedy był w stolicy. Bohater szykuje przedstawienie Zamordowanie Gonzagi, które obrazuje właśnie bratobójstwo przez otrucie króla i uwiedzenie jego żony. Klaudiusz opuszcza salę przed końcem przedstawienia. Hamlet ma już wystarczający dowód winy stryja przeciw ojcu. Gertruda jest oszołomiona zachowaniem Hamleta, zdaje się nie rozumieć zarzutów syna. Podczas rozmowy z matką Hamlet zabija Poloniusza, ukrywającego się za kotarą. Śmierć Poloniusza przyspiesza wyjazd Hamleta do Anglii. Klaudiusz dostaje list, że Hamlet zawraca ze statku. W tym czasie przybył już do zamku Laertes, który chce za wszelką cenę pomścić śmierć ojca, Poloniusza. Ofelia jest obłąkana, śpiewa dziwne piosenki, rozdaje kwiatki. Nagle dziewczyna umiera po tym, jak wpada do rzeki. Hamlet i Horacy, jego wierny przyjaciel, spotykają się na cmentarzu. Odbywa się akurat pogrzeb Ofelii. Młody królewicz wpada w rozpacz, mocuje się na grobie z Laertesem. Król Klaudiusz urządza zakład i dochodzi do pojedynku Hamleta z bratem Ofelii. Podczas pojedynku królowa Gertruda wypija wino, przeznaczone dla Hamleta i ginie otruta. Umierający Laertes wyznaje, że pojedynek jest spiskiem, a jego broń ma zatrute ostrze. Hamlet przebija szpadą Klaudiusza – zdrajcę i winowajcę śmierci ojca i matki Hamleta, a także pośrednio Laertesa i Poloniusza. Hamlet umiera, draśnięty wcześniej zatrutą szpadą. Prosi Horacego o pamięć historii życia duńskiego królewicza i ujawnienie wszystkim prawdy. Do zamku wchodzi książę Norwegii, Fortynbras. Oddaje hołd Hamletowi i zapowiada swoje praworządne i sprawiedliwe panowanie w Danii i Norwegii.

STAFF – PRZEDŚPIEW

Utwór pochodzi z tomu "Gałąź kwitnąca". To liryka bezpośrednia, liryka wyznania- podmiot liryczny mówi o swoich doświadczeniach. Utwór ma charakter autobiograficzny. Nawiązania do pełnej optymizmu filozofii renesansowej i humanizmu ( odwołanie do fraszki "Do gór i do lasów" Jana Kochanowskiego), a także do mysli Terencjusza "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce", również odwołanie do antycznego umiłowania mądrości i chrześcijaństwa. Podmiot liryczny czuje się spadkobiercą całej tradycji. Ideały horacjańskie ("złoty środek"), filozofia stoicka, kontekst pieśni Kochanowskiego, frańciszkańska pokora i pogoda ducha pojawiajaca się na zakończenie utworu. Podmiot liryczny to mędrzec, człowiek, który odgadł tajemnicę życia, odnalazł odpowiedzi na jego zagadki. Stąd spokój i harmonia wiersza, który jest przedśpiewem, a więc wstępem, preludium. podmiot liryczny to wielbiciel ideałów klasycznych: mądrości, piękna, nauki, harmonii, sztuki. Głosi chwałę życia, akceptuje świat, mimo iż doznał troski, cierpienia, tęsknoty, rozpaczy.

HERBERT – TREN FORTYNBRASA

Dramat Szekspira pojawia się w utworze poprzez postać Hamleta i przywołanie niektórych jego sformułowań przez parafrazę, np. „Dania jest więzieniem”, „Reszta jest milczeniem”. Fortynbras pojawia się w sztuce Szekspira, kiedy przejmie tron Danii. Jest żołnierzem. Wraca jako zwycięzca, by upomnieć się o władzę po zmarłym królu. Hamletyzm to postawa nacechowana niezdecydowaniem, brakiem zdolności do działania, skupiona na rozważaniu. Podmiotem mówiącym w wierszu jest Fortynbras. Dokonuje on podsumowania życia Hamleta, jego niezdecydowania. Zapowiada przebieg swych przyszłych rządów w państwie duńskim. Jest zwolennikiem aktywnego działania, zdecydowanych posunięć. Adresat wypowiedzi nie żyje. Wiersz ma formę monologu lirycznego. „Ja” liryczne nie oczekuje odpowiedzi. Fortynbras wytyka Hamletowi jego niezdecydowanie. Stwierdza, że nie był on „zdolny do życia”. Było to wynikiem nieumiejętności trzeźwej oceny rzeczywistości. Hołdował wielkim hasłom i górnolotnym pojęciom, a zapomniał o tym, co przyziemne. Fortynbras zarzuca także byłemu władcy Danii jego nieumiejętność rządzenie i zbytnią pobłażliwość. Nie może pojąć takiego nieprzystosowania do życia. Fortynbras wypowiada się na temat swoich planów dotyczących rządzenia państwem. Zamierzenia te mają charakter konkretny, rzeczowy. Znać, że jest człowiekiem zdecydowanym, zdeterminowanym, konkretnym w działaniu. Wiersz prezentuje dwie postawy wobec życia. Można być marzycielem, idealista skupionym na świecie wewnętrznych przeżyć, mrzonkach. Fortynbras opłakuje śmierć tego, który nie potrafił żyć. Uzna jednak jego prawo do wielkości. W świecie jest miejsce i na idealizm, i na realizm. To one istnieją na wspólnych prawach.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Renesans w polsce 3
Słowniki renesansowe i późniejsze, Polonistyka, Leksykografia
Kochanowski Satyr, polski, lektura+notatki, Renesans, Notatki
Prezentacja - Barok i renesans - dwie epoki, mAtUrA
Renesans na zachodzie Europy, Pomoce do matury, wypracowania z jpolskiego
Renesans inf, Szkoła, WOK
Przedstaw główne prądy renesansu, Język polski
8. sredniowiecze, LEKTURY, ZAGADNIENIA Średniowiecze, renesans, barok
03 renesans, polski epoki
ROCZNIKIi, Polonistyka, staropolka, lektury - opracowania, Średniowiecze, renesans
Troska o losy ojczyzny w literaturze polskiego renesansu i b, wypracowania
ARCHITEKTURA RENESANSU
Renesans!
Renesans
pojęcia renesans
1 Renesansowa Europaid?76
28 A 1500 r 1530 r renesans, manieryzm
Renesans (Seru), Język polski

więcej podobnych podstron