Znoszenie barier finansowych
Program jednolitego rynku europejskiego w zakresie przepływu kapitału realizowano w dwóch etapach. Pierwszy zapoczątkowany dyrektywą z 1986 r. miał na celu pogłębienie liberalizacji zasad przepływu kapitału „w zakresie niezbędnym do sprawnego funkcjonowania wspólnego rynku”. Drugi etap rozpoczął się wraz z wydaniem dyrektywy z 1988r. Dokument ten:
zobowiązywał do usunięcia wszystkich restrykcji w zakresie przepływu kapitału
całkowicie eliminował dyskryminację z uwagi na obywatelstwo lub miejsce zamieszkania inwestorów bądź lokalizację ich inwestycji
obejmował liberalizację zasad zarówno przepływy krótkoterminowego kredytu czy operacji obejmujących instrumenty rynku pieniężnego, jak i otwieranie rachunków dewizowych
Obywatelom państw członkowskich było łatwiej zakładać konta bankowe lub otrzymywać pożyczki w bankach działających na terytorium partnerów. Zrezygnowano z podziału procesu liberalizacji na etapy. Tylko niektórym państwom zezwolono na wprowadzenie okresu przejściowego, pozostałe zobowiązano do pełnej liberalizacji od 1 czerwca 1990r. Niektóre państwa wyeliminowały bariery wcześniej niż przewidywano.
Obawiając się negatywnego wpływu liberalizacji przepływu kapitału na bilans płatniczy i politykę monetarną krajów UE, wprowadzono klauzule zabezpieczające. Mają one charakter ograniczony i tymczasowy, mogą być zastosowane jedynie do transakcji niepodlegających wcześniejszej liberalizacji i stosowane nie dłużej niż przez sześć miesięcy.
Kraje członkowskie powinny dążyć do takiego samego stopnia liberalizacji zasad przepływu kapitału do i z krajów trzecich, jaki występuje między nimi w procesie ustanawiania jednolitego rynku europejskiego. Powodem rozszerzenia liberalizacji na kraje trzecie są korzyści ekonomiczne wynikające z wolnego przepływu kapitału oraz trudności w rozróżnianiu kapitału rezydentów krajów członkowskich i krajów trzecich.
Emitent papierów wartościowych ma prawo do ich dystrybucji na wszystkich giełdach UE, jeśli jego emisja została zaakceptowana przez Komisję Papierów Wartościowych jednego z krajów członkowskich. Partnerzy mogą ograniczyć prawo wzajemnego uznania poprzez wykluczenie krajów trzecich. Prospekt emisyjny musi zawierać zestaw podstawowych danych, które są ważne dla każdego inwestora:
Informację o osobach (instytucjach) odpowiedzialnych za prospekt i kontrolę rachunków
Informację o subskrypcji lub sprzedaży i liczbie oferowanych akcji
Ogólne informacje o emitencie i jego kapitale
Informację o rodzaju działalności emitenta
Informacje o jego aktywach i pasywach, pozycji finansowej oraz zyskach i stratach
Informacje o administracji, zarządzie i nadzorze
Informacje o ostatnich wynikach emitenta i możliwości jego rozwoju
Z wolnością przepływu kapitału między krajami UE ściśle wiąże się także kwestia nabywania nieruchomości i ziemi. Ponieważ prawem każdego obywatela UE jest swoboda wyboru miejsca na jej terytorium, w którym chce pracować i mieszkać, może tam kupić nieruchomość niezbędną mu do życia i wykonywania zawodu. Derogację tego przepisu w traktacie z Maastricht zyskała Dania: zabroniła obywatelom innych krajów UE kupowania na jej terytorium tzw. drugich domów (niezamieszkanych przez cały rok).
Ujednolicanie systemów podatkowych
Zniesienie różnic w systemach fiskalnych poszczególnych państw członkowskich było jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania jednolitego rynku europejskiego, czyli rzeczywistego wyeliminowania granic wewnętrznych w ramach UE. Utrzymywanie zróżnicowanych podatków groziło wypaczeniem warunków konkurencji między producentami (zakupy towarów w krajach o najniższych stopach podatkowych, import spoza unii celnej do partnerów nakładających najniższe podatki), powstaniem problemów w sferze optymalnej lokalizacji zasobów (nakłanianie do przesunięcia produkcji z miejsc o największej efektywności do krajów o najniższych podatkach), a także ograniczeniem możliwości prowadzenia efektywnej polityki fiskalnej przez państwa o większych obciążeniach podatkowych.
Proces ujednolicania systemu fiskalnego rozpoczęto od podatków pośrednich. Państwa utrzymywały znaczne różnice w poziomie stawek i podmiotowym zakresie stosowania podatków. Wysokie były różnice między krajami WE w wysokości podatku konsumpcyjnego, tzw. akcyzy. Harmonizację systemu podatku konsumpcyjnego komplikowała swoboda jego stosowania – w niektórych krajach członkowskich na określone towary nakładano bowiem akcyzę, podczas gdy na rynkach innych krajów te same towary były z niej zwolnione.
W wymianie międzynarodowej stosuje się dwie metody pobierania podatków pośrednich – według zasady „kraju przeznaczenia” (towar, który przekracza granicę, jest zwolniony od podatku i podlega opodatkowaniu w kraju importującym) albo według opodatkowania w kraju pochodzenia (podatek nakłada kraj eksportera i towar jest zwolniony od opodatkowania w kraju importera). W handlu między państwami WE zastosowano zasadę „kraju przeznaczenia”, co oznaczało, że państwo eksportujące zwracało eksporterowi pobrany podatek, który państwo importujące ponownie pobierało, ale już według własnej stopy opodatkowania. System ten zakładał więc utrzymanie administracji celnej na granicach wewnętrznych WE.
Stosowanie zasady „kraju przeznaczenia” sprzyjało efektywności w dziedzinie konsumpcji (towary zbywane na danym rynku krajowym podlegały tej samej stawce opodatkowania), jednak ze szkodą dla efektywności produkcji (produkty danego wytwórcy były różnie opodatkowane na poszczególnych rynkach).
W 1970r. zaproponowano wprowadzenie w krajach członkowskich dwóch stawek podatku – podstawowej (w granicach 12-18%) i zredukowanej (5,5-7,5%), a w roku 1978 ustalono, że różnice w wysokości stawek podatku między partnerami nie mogą przekraczać 3%, co miało doprowadzić do całkowitego wyrównywania stawek w przyszłości.
Skuteczną realizację programu harmonizacji systemu fiskalnego zapewniły wytyczne Rady WE opracowane w grudniu 1991 roku i obowiązujące od 1 stycznia 1993 roku. Dla podatków od wartości dodanej wprowadzono wówczas metodę naliczania, którą oparto jedynie na dwóch różnych poziomach stawek opodatkowania – stawce podstawowej i stawce zredukowanej.
Stawkę podstawową VAT zastosowano w odniesieniu do większości towarów i usług. Stawki te są wykorzystywane w blisko 70% opodatkowanych transakcji realizowanych w krajach członkowskich UE.
Stawkę zredukowaną VAT zastosowano do podstawowych artykułów konsumpcyjnych, obejmując nią:
Artykuły spożywcze (z wyjątkiem napoi alkoholowych)
Energię do ogrzewania i oświetlenia
Dostawy wody
Lekarstwa
Książki, gazety i czasopisma
Transport pasażerski
Ustalono również poszerzoną listę towarów i usług podstawowych, wobec których można stosować stawkę zredukowaną. Zaliczono tutaj:
Artykuły spożywcze dla ludzi i zwierząt (z wyjątkiem napoi alkoholowych)
Środki farmaceutyczne
Sprzęt medyczny dla osób niepełnosprawnych
Transport pasażerski
Książki, gazety i czasopisma
Bilety na pokazy kinowe, przedstawienia teatralne i cyrkowe, na targi, koncerty, wystawy w muzeach itd.
Wszystkie dzieła chronione prawem autorskim
Socjalne budownictwo mieszkaniowe
Dostawy dla rolników
Noclegi w hotelach
Wynajem miejsc kempingowych
Korzystanie z obiektów sportowych
Działalność charytatywną i socjalną
Pogrzeby i kremacje
Państwom członkowskim pozostawiono prawo nieobłożenia zredukowaną stawkę podatkową określonych towarów oraz zastosowania – ze względu na prowadzoną politykę społeczną – jednej lub dwóch obniżonych stawek. Jednocześnie zniesiono zarówno stawkę zerową, jak i stawkę podwyższoną w stosunku do stawki standardowej.
W październiku 1992r. Rada UE ustaliła stawkę podstawową na minimalnym poziomie 15%, a także zezwoliła krajom członkowskim na stosowanie jednej lub dwóch stawek zredukowanych, wynoszących minimalnie 5%. Tym samym zobowiązano partnerów do stopniowej harmonizacji poziomu stawek podatkowych, zalecając zmniejszenie istniejących rozpiętości do 5%.
Zachowanie niewielkiego zróżnicowania podatków pośrednich nie ma negatywnego wpływu na wymianę handlową – nie wypacza warunków konkurencji ani nie prowadzi do spekulacyjnych zakupów w krajach lub prowincjach nakładających niższe podatki.
Między krajami UE nie udało się osiągnąć zalecanego ograniczenia rozpiętości podatku VAT, Komisja UE zezwoliła na rozszerzenie skali stawki podstawowej VAT na 15-25%. Luksemburg, Niemcy, Hiszpania, Portugalia, Holandia i Wielka Brytania znalazły się w gronie partnerów o najniższej stopie podatku VAT, kraje skandynawskie zaś oraz Francja, Austria, Włochy i Grecja weszły do grup państw stosujących wyższe stawki.
Wyższe stawki VAT są zwykle nakładane w tych krajach, których gospodarki cechuje większy rozmiar sektora publicznego. Dla uzyskania odpowiednich wpływów podatkowych wyższe stawki VAT mogą również towarzyszyć niższemu poziomowi dochodu i konsumpcji.
Zniesienie kontroli granicznej w obrocie między państwami członkowskimi wiąże się z koniecznością zmiany systemu opodatkowania towarów według zasady „kraju przeznaczenia” na rzecz zasady „kraju pochodzenia”, co oznacza przesunięcie dochodów podatkowych z krajów konsumpcji towarów do krajów jego produkcji.
KE zaproponowała ustanowienie instytucji clearingowej, której zadaniem byłby transfer dochodów z kraju produkcji towaru do kraju jego konsumpcji. Komisja zdecydowała się wprowadzić system przejściowy, który zakładał utrzymanie opodatkowania według zasady „kraju przeznaczenia” wyłącznie w obrocie między podatnikami VAT z różnych państw, inne zaś podatki i towary niepodlegające wymianie międzynarodowej byłyby opłacane według zasady „kraju pochodzenia”. W nowym systemie podmiot nabywający towar w innym państwie partnerskim płaci podatek VAT urzędowi skarbowemu we własnym kraju, a podmiot eksportujący dany towar nalicza podatek według stawki VAT. Funkcjonowanie tego systemu umożliwiło zniesienie kontroli granicznej wewnątrz UE.
Docelowo planuje się cały obrót handlowy wewnątrz UE objąć opodatkowaniem na zasadzie „kraju pochodzenia”.
Dla sprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego niezbędna jest również harmonizacja podatku konsumpcyjnego. Pierwszym krokiem było wprowadzenie zakazu podwyższania akcyz (klauzula standstill). KE podzieliła akcyzy na:
Akcyzy przeznaczone do uchylenia
Akcyzy przeznaczone do włączenia do podatku od wartości dodanej
Akcyzy podlegające harmonizacji
Harmonizację akcyzy przeprowadzono jednocześnie z ujednoliceniem podatku od wartości dodanej (w niektórych krajach niskie akcyzy łączyły się z wysokim podatkiem VAT).
Osoby fizyczne opłacającej podatek w kraju zakupu towaru, a w razie jego wywozu do innego państwa członkowskiego są zwolnione od podatku od wartości dodanej. Otwarcie granic przynosi korzyści konsumentom, mogą oni kupować w krajach partnerskich różne produkty, płacąc podatek VAT taki, jaki płacą konsumenci krajowi.
Odnoście do papierosów i alkoholu kraje członkowskie zarezerwowały sobie prawo do sprawdzania, czy nabyte produkty są przeznaczone na sprzedaż, czy też do użytku osobistego.
Z obowiązku nakładania podatku VAT i akcyz zwolniono kilka niewielkich terytorium w krajach członkowskich UE: m.in. wyspę Helgoland i rejon Busingen w Niemczech, Wyspy Kanaryjskie oraz rejony Ceuta i Melilla w Hiszpanii, obszary zamorskie Francji (Gwadelupa, Martynika, Reunion, Gujana), Gibraltar w Wielkiej Brytanii, Wyspy Alandzie w Finlandii.
Zniesienie stref bezcłowych wyeliminowało jedną z najważniejszych przyczyn wypaczenia wolnej konkurencji na jednolitym rynku europejskim i zbliżyło warunki konkurowania w ramach UE do rynku amerykańskiego, na którym nie ma sklepów bezcłowych mimo różnic podatkowych między poszczególnymi stanami.
Eliminacja granic powoduje konieczność ujednolicenia sposobu traktowania transgranicznej sprzedaży towarów z obrotem wewnątrz kraju – jeśli podatek jest nakładany i pobierany w kraju pochodzenia dobra i usługi, rynek UE upodabnia się do rynku krajowego. System pobierania podatku w kraju pochodzenia oznacza ściślejszą integrację międzynarodową co najmniej z trzech powodów:
Wymiana handlowa między krajami członkowskimi nabiera cech wymiany wewnętrznej
Następuje usprawnienie działalności aparatu fiskalnego
Zanika jeden ze sposobów popełniania oszust podatkowych, jakim jest nadużywanie stosowania stawki zerowej wobec eksportu
UE pragnie osiągnąć porozumienie w sprawie minimalnego opodatkowania zysku przedsiębiorstw, ponieważ stawka podatków bezpośrednich w krajach członkowskich jest zróżnicowana (najniższe podatki obowiązują w Irlandii, stawka 10-procentowa).
W latach 90. Średnie obciążenie podatnika wynosiło w UE 45% i było wyższe niż w USA i Japonii. Przy tak wysokich podatkach osłabła motywacja do osiągania wysokich dochodów, co wpłynęło na spadek tempa wzrostu gospodarczego w UE. Duże obciążenia podatkowe występowały w Danii, Szwecji, Francji i Belgii, małe - we Francji i Hiszpanii.
Różnice podatkowe między krajami członkowskimi UE mogą mieć niekorzystny wpływ na migrację bardzo mobilnych przedstawicieli niektórych zawodów (np. wysoko wykfalifikowanych specjalistów i pracowników transgranicznych).
Wysokie podatki uruchamiają w gospodarce błędne koło: wpływają na podwyżki płac, zmniejszenie liczby stanowisk pracy, a w konsekwencji – na ograniczenie dochodów budżetowych i zwiększenie deficytu finansów publicznych.
W latach 90. Wyraźnie osłabło tempo wdrażania poszczególnych elementów jednolitego rynku europejskiego.
W dziedzinie telekomunikacji, własności intelektualnej i przemysłowej, transportu oraz zakupów publicznych, produktów chemicznych, wytwarzania żywności, polityki społecznej i ochrony środowiska występowały poważne opóźnienia we wdrażaniu dyrektyw programu jednolitego rynku.
Na jednolitym rynku wciąż utrzymują się bariery, które utrudniają przedsiębiorcom pełne wykorzystanie korzyści płynących z poszerzenia możliwości sprzedaży. Są to:
Dodatkowe koszty związane z dopasowaniem produktów lub usług do różnych standardów narodowych
Procedury certyfikacji, testów i uznania
Pomoc państwowa
Różnice w systemie naliczania VAT
Wyłączne porozumienia o sprzedaży
Dyskryminacyjne praktyki urzędników instytucji narodowych
Dyskryminacyjne praktyki przy zakupach publicznych
Licencje lokalnych konkurentów ograniczających wejście na rynek
Koszty związane z transakcjami transgranicznymi
Brak ubezpieczenia transakcji transgranicznych
Duże przedsiębiorstwa w większym stopniu dostrzegają korzystne oddziaływanie programu rynku wewnętrznego niż firmy małe i średnie, a aprobata dla tej formy wymiany handlowej w ramach UE jest większa wśród przedsiębiorstw przemysłowych niż w sektorze usług. Większym przedsiębiorstwom łatwiej dostrzec pozytywne efekty ustanowienia jednolitego rynku europejskiego. Małe i średnie przedsiębiorstwa angażują się głównie w działalność na rynkach krajowych i lokalnych. Duże przedsiębiorstwa odnotowują największe korzyści w dziedzinie produkcji sprzętu telekomunikacyjnego, konstrukcji elektrycznych, artykułów chemicznych i włókienniczych, a także produktów farmaceutycznych, samochodów, maszyn i narzędzi, natomiast małe i średnie ponoszą większy jednostkowy koszt dostosowania się do nowych warunków zewnętrznych. Mimo to dostrzegają pozytywne efekty funkcjonowania jednolitego rynku, jeśli chodzi o wzrost eksportu kosmetyków, detergentów i urządzeń budowalnych oraz łatwiejszy dostęp do rynku europejskiego.
Zdaniem KE w najbliższej przyszłości należy dokonać istotnych zmian w dziedzinach:
Jednolity rynek dla obywateli UE
Promowanie bardziej efektywnego rynku dla producentów
Dalsza liberalizacja sektora energetycznego i telekomunikacji
Przygotowanie modelu społeczeństwa informacyjnego
Rozwój transeuropejskich połączeń komunikacyjnych