Rozwój naukoznawstwa

Nauka – ma coraz większą rolę w świecie porównuje się ja do kapitału i pracy aż z biegiem czasu stała się przedmiotem badań.

Rozwój naukoznawstwa ma dwa żródła:

1. Wewnętrzny rozwój nauk, które zajmowały się niektórymi problemami zw. Z nauką np.: filozofia interesowała się istotą i teorią nauki od starożytności

2. Narastanie nowych potrzeb w obrębie różnych dyscyplin w zakresie planowania, analizy problemowej

W badaniach nad nauka możemy wyróżnić podstawowe pytania o naukę i w nauce.

Niektórzy uczeni wyróżniają pytanie zasadnicze min:

- co znaczy badać coś w sposób naukowy?

- jakie SA elementy podstawy naukowej?

- czy nauka ma charakter racjonalny?

- jakie inne formy wiedzy ludzkiej wywierają wpływ na naukę?

Przejście od niewiedzy do wiedzy dokonuje się w toku rozwiązywania wielu zadań przez uczonego, który posługuje się odpowiednimi środkami badawczymi.

Zadania badawcze to:

1. Logiczne porządkowanie zjawisk i problemów

2. Stawianie problemów i ich rozwiązywania

3. Udostępnianie tych rozwiązań

4. Stwarzanie zaistniałych innowacji

5. Zastosowanie innowacji

Środki badawcze to:

1. Zdolności

2. Umiejętności

3. Kondycja

4. Informacja

5. Aparatura

6. Pomocnicy

7. Instytucje

8. Współpraca

9. Cale społeczeństwo

Wszystkie elementy (tj. zadania i środki Bad.) są powiązane i tworzą naukę.

Nauka – to budowanie wiedzy

Uczeni – to specjaliści zajmujący się tworzeniem wiedzy

Tworzenie nauki (czyli działalność naukowa) rozkłada się na wiele bardziej szczegółowe zadania – wg. JANUSZA GOĆKOWSKIEGO zadania te polegają na:

1. Prowadzeniu poszukiwań i dociekań wiodących do uzyskania nowych i ważnych wartości poznawczych

2. Koncypowaniu i komponowaniu dzieł zaw. Takie wartości

3. Przekładanie tych dzieł kręgom ludzi zajmujących się analizą krytyczną wytworów czynności poznawczych, gwoli osądu ustalającego rangę zawartych tam wartości poznawczych

4. Uczestniczeniu w rozpatrywaniu i osądzaniu dzieł innych ludzi nauki, gwoli ustalenia rangi zaw. W nich wartości poznawczych

5. Rozważaniu wespół z innymi i wedle reguł dyskusji naukowej zagadnień poznawczych wyrosłych z sytuacji problemowej w nauce

6. Przyczynianiu się do kształcenia wychowania adeptów nauki

7. Przekazywanie środowisku naukowemu swych idei, refleksji, koncepcji, projektów dot. wiedzy poznania typu naukowego.

Najbardziej znane formy przekazywania wiedzy naukowej:

• Nauczania akademickie w uczelniach wyższych

• Publikacje naukowe w różnych formach

• Udział w dyskusjach naukowych w środowisku uczonym

• Upowszechnianie nauki jej osiągnięć przez środki komunikacji masowej

NAUKOZNAWSTWO – narodziło się ponieważ tworzenie nauki stało się współcześnie problemem i zadaniem badawczym

XIXw.

Naukę pojmowano jako zbiór, ewentualnie system wiedzy osiągniętej przez działalność naukową.

Uczonych interesowały poszczególne kwestie dot. Treści i istoty nauki, jej metodologii i sposobów jej funkcjonowania.

Interesowali się też: logiką, jej zw. Z filozofią, produkcją, warunkami społ., kulturą, sprawami organizacji nauki, typologii uczonych itd.

XXw.

Nauka zaczęła przekształcać się ze zbioru (systemu) wiedzy w bezpośrednią siłę wytwórczą społ., stała się zjawiskiem i procesem społ. O dużym znaczeniu.

Np.:

Rosjanie po Rew. Październikowej w warunkach nowego państwa zauważyli potrzebę kierowania rozwojem nauki i techniki. W kwietniu 1918r. Lenin w „szkicu planu prac naukowo – technicznych: oprócz zdań dla nauki, oprac. Duzy program parc.nauk. i tech.

Powstało dzięki temu zainteresowanie nauka, impuls do utworzenia naukoznawstwa.

I raz użyto w j. ros terminu „naukoznawstwo” (naukowiedienie) w 1924 r. – zrobił to JURIJ A. BORICZEWSKIJ (uczony z Ukrainy).

- naukę uważał jako określoną działalność i pewną całość, należy badać jej naturę, rolę społ., różnice między myśleniem naukowym i nienaukowym.

W 1926r. w 12 n czasopisma „Wiestnik Znanija” był artykuł „Naukoznawstwo jako nauka ścisła” (był ogólny przeszedł bez zauważenia).

PROBLEM ISTOTY NAUKI I JEJ ROLI W POLSCE

• 1 zjazd dot. Org. I rozwoju nauki polskiej, Warszawa 7-10 kw 1920r.

• 1-3 roczniki czasopisma „nauka Polska” z l.1919 – 1920 poświęcono ogólnym rozważaniom naukoznawczym:

Romulada Minkiewicza

Frańciszka Bujaka

Stanisława Kutrzeby

Ignacego Mościckiego

Michała Siedleckiego

Jana Czekanowskiego

• W 1923r. w artykule 4 rocznika „nauki Polskie” stwierdzono powstawanie osobnej „wiedzy o nauce” ponieważ zaistniała potrzeba badania nauki.

• W 1925r. ukazał się tu tez artykuł Floriana Znanieckiego „Przedmiot i zadania nauki o wiedzy”

STANISŁAW MICHALSKI – z jego inicjatywy powstało przy Kasie im. Mianowskiego

KOŁO NAUKOZNAWCZE

• Inauguracyjny referat dot. Poglądów Maxa Schelera wygłosił Bogdan Suchodolski

• Regularne spotkania

• Wielu polskich uczonych z różnych dyscyplin naukowych

• Sprawozdania z działalności koła ogłaszano w „nauce Polskiej: do 1939r.

• Od 1928r. do wybuchu II Ś uczestniczyli tu:

Tadeusz Kotarbiński

Władysław Tatarkiewicz

Czesław Białobrzeski

Edmund Malinowski

Tadeusz Zieliński

Franciszek Bujak

Jak Łukasiewicz,…

T. KOTARBIŃSKI – prace jego o charakterze naukoznawczym od 1915r. potem 1929 – 1933

- najwięcej o naukoznawstwie zawarł w 1919 r. „Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauki”

MARIA I STANISŁAW OSSOWSCY – działalność w Kole Naukoznawczym, zainspirowała ich do ogłoszenia 1 1935r. 20t. „Nauki Polskiej” artykuł „Nauka o nauce”.

Po II WŚ w POLSCE

Ruch naukoznawczy odżył w PL bardzo szybko.

MIECZYSŁAW CHYNOWSKI – z jego inicjatywy 20 marca 1945r. założono przy Towarzystwie Asystentów UJ Konwersatorium naukoznawcze,

• którego celem było zbliżenia nauki do społ. I społ. do nauki

• regularne spotkania , co tydzień od 18 maja 1845r.

• odczyty, dysekuje na różne tematy

• większość odczytó później opublikowano w „Życiu nauki”

• Od stycznia 1946r. zorganizowano przy Konserwatorium kursy bibliotekarskie dl członków i prac. Uczelni

• W ramach wymiany zagranicznej za „Życie Nauki” otrzymano 30 tys. Zagranicznych

Przy Uniwersytecie Poznańskim In. A. Mickiewicza powstało 23 lutego 1946r. Koło Naukowoznawcze (pod opieką Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk)

- przewodniczący: Jan Rutkowski

- w marcu 1946r. Kazimierz Ajdukiewicz – ref. Pt. „Co t jest wolność nauki”

- po śmierci przewodniczącego w 1946r. koło „zamarło”

Związek Asystentów UW – utworzył w paź. 1946r. SEKCJE NAUKOZNAWCZĄ – przewodniczącym był Stefan Ziemski.

4 maja 1948r. powołano Komisję naukoznawczą przy Komitecie Kasy im. Mianowskiego

• Przygotowano 25t. „nauki Polskiej”, który został oceniony UJEMNIE przez czynniki polityczne

• Ocenę poprał Stefan Żółkiewski (w czasopiśmie „Kuźnica” z 1948r.) co przesądziło o losach naukoznawstwa Pol. Na wiele lat

• –w 1949r. zaprzestano działań naukowo znawczych

Pomimo tego problemy naukoznawstwa pozostały, zajął się tym Kotarbiński.

T. KOTARBIŃSKI – wiele prac dot. problemów naukoznawstwa

• W 1950r. – publik. „Z dziejó klasyfikacji nauk”

• W 1958r. – „Myśli o nauce”

• W 1965r. – „Przegląd problemó o nauce”

• W 1969r. – „zagadnienia metodologii nauk praktycznych”

Kotarbiński do naukoznawstwa zaliczał:

• Filozofie nauki

• Logika i metodologię nauki

• Psychologię i socjologię

• Historię nauki

• Ekonomikę nauki

• Politykę nauki

• Prakseologia nauki

Ruch naukoznawczy w PL odrodził się po kilkunastu latach

Uchwalą z 16 lipca 1965r. sekretariat naukowy PAN powołał KOMISJE NAUKOZNAWSTWA (od 2967 to Komitet naukoznawstwa PAN)

• Zainicjowano wyd.swojego czasopisma jako podstawowego środka informacji o naukoznawstwie

• Powołano radę Redakcyjną

• Przewodniczący: T. Kotarbiński

• Czasopismo „Zagadnienia naukoznawstwa” red. Ignacy Malecki

• 1 zeszyt w marcu 1965r.

• Wyd. ciągłe

• Od 1968r.kwartalnik

• Około 300 osób współpracowało z różnych dziedzin

• W 20 tomach było około 520 art. (380 krajowych i 140 zagranicznych)

• Zakres tematyczny zaprezentowanego materiału:

• Podstawy naukoznawstwa

• Struktura i klasyfikacja nauk

• Terminologia i zasady rozumowania naukowego

• Szkolenia kadr naukowych

• Mikro- i makro- socjologii nauki

• Zasady organizacji zespołów naukowych

• Technikę dokumentacji i inf. Naukowej oraz wyd.naukowych

• Dynamika oraz prognozowanie nauki

• Rola nauki

• Polityka naukowa

• Ekonomikę nauki

• Metodologie działalności naukowej

• Własności nauk

• Psychologie myślenia naukowego

Dużo rozważań nad naukoznawstwem jako odrębną nauką empiryczną.

JADWIGA MAJEWSKA – na postawie analizy wydawniczej w PL bibliografii naukoznawstwa i techno znawstwa w 1984r. przedstawiła gł. tendencję rozwoju poszczególnych dziedzin i dyscyplin naukowych w PL w l.1971 – 1982r.

Najczęstszymi autorami w bibliografii byli:

Józef bańka (30 razy)

Jan Kaczmarek (51)

Jerzy Kmita (67)

Jerzy Topolski (52)

Jan Szczepański (36)

Ignacy Malecki (47) i inni.

Losy polskiego naukoznawstwa odzwierciedlają sytuację w kraju.

- Z jednej strony:

Wkład naukoznawstwa polskiego do nauki opisuje dzieło zb. Z 1982r. pod red. Bohdana Walentynowicza „Polish contribution to the science of science” – autorzy rodz.:

• Florian Znaniecki

• T. Kotarbiński

• Marian Mazur

• J. Kaczmarek

• I. malecki

• M. I S. Ossowcy I inni.

• Z drugiej strony:

W zbiorowym radzieckim opracowaniu z 1985r. poświęconym naukoznawstwie w którym udział wzięli polscy uczeni nie wspomina się naszego kraju jako kolebki tej dziedziny.

Wg T. Kuhna naukoznawstwa jeszcze nie istnieje.

W PL w 1974r. twierdzono że naukoznawstwo nie zostało dokł. Zdefiniowane przez polska naukę

- nawoływano do lepszej organizacji badań nauk. W tej dyscyplinie w ramach Komitetu Naukoznawczego PAN.

I.Malecki – uzasadnił taki stan interdyscyplinarnością naukoznawstwa, trudnościami kształcenia w 1 dziedzinie specjalistów

- nawoływał do skipienia wysiłków nad wypracowaniem b.optymalnych warunków i form pracy zespołów badawczych w naukoznawstwie.

Derek John de Solla Price (zm. 1982r.)

• Odegrał dużą rolę w badaniach nauko metrycznych I rozwoju naukoznawstwa

• Am. Historyk nauki i naukoznawstwa

• Uważał że koncepcje istoty naukoznawstwa nie są dokładnie określone

• Ale cele są wyraźne – teoretyczna analiza struktur i zachowań

Istnieją dwie koncepcje przedmiotu i zasięgu badawczego:

1. Koncepcja analityczna – zakłada badanie wszelkich faktów i zjawisk w nauce i w badaniach nad nauka i technika, faktów i zjawisk niekoniecznie wzajemnie powiązanych. Naukoznawstwo – jako pewnego nie dokładnie określonego zbioru nauk o nauce.

2. Koncepcja syntetyczna - wg niej naukoznawstwo – jako określona wiedza o nauce i technice, uzyskiwano w wyniku zastosowania badań systemowych, traktujących naukę jako pewien określony system społeczny, jednolity w swoistych cechach. T koncepcja ma duże uznanie współczesngo naukoznawstwa, bo przedmiot tej dyscypliny ma charakter jednolity.

M. i S. Ossowscy, w 1935r:

- powiedzieli że ośrodkiem zainteresowań jest nauka (obojętnie czy nauka jako wytwór czy zespół czynności) wszelkie przedmioty, które wchodzą w zakres badań nad nauka pozostają w pewnym stosunku do niej i ze wzgl. na ten stosunek są przedmiotem badań

- gł. Zdania naukoznawstwa:

• Lepsze poznanie nauki jako zjawiska społecznego, czyli swoistej działalności społecznej i wyników jej działalności

• Sprzyjanie, pobudzanie i intensyfikowanie działalności naukowej, zwiększanie jej sprawności i efektywności metodologicznej, profilaktycznej oraz polepszanie i poprawianie jej warunków działania i istnienia w określonym społ.

- wg. Ossowskich badacza nauki może ona interesować z 2 pkt widzenia:

1) jako sposób poznania świata

2) jako określona sfera szeroko pojętej kultury

- wg Ossowskich uczony interesujący się problemami nauki powinien zająć się:

• Filozofii nauki, która próbuje wyjaśnić pojęcia związane z nauką, sklasyfikować nauki orazz podejmuje problemy ogólnej metodologii nauk

• Psychologia nauki – tzn. twórczością naukową, czynnościami badawczymi poszczególnych uczonych oraz stopniem świadomości uczonych w procesie badawczym

• Socjologia nauki, ustalającą zw. Nauki z życiem i praktyka ekonomiczną oraz życiem społ. , kulturowym i innymi sferami dział.społ.

• Zagadnieniami praktyczno – org. Zw. Z powstaniem, istnienia org. Ist. Nauk.; zw. Nauki z praktyką

• Historia nauki – oceniającą umieszczającą problemy nauki i kek rozwój w czasie i przestrzeni

W 1939r. w ks. „Społeczna funkcja nauki” John D. Bernal określa przedmiot nauki o nauce:

• Organizacja nauki i pracownie naukowo – badawcze

• - środki finansowania nauki

• - efektywność badań nauk w różnych dziadzinach życia

• Ocena i analiza społ. Fuksji nauki

• Analiz powiązań nauki i jej rozwoju z innymi procesami społ.

GENNADIJ M. DOBROW – w dziale „Wstęp do naukoznawstwa” def. Naukoznawstwa

Naukoznawstwo – to kompleksowe badanie działań syst. naukowych w celu opracowania metod zw. potencjału nauki i zwiększania efektywności procesu naukowego droga oddziaływania organizacyjnego.

A.M. RUMIANCEW , w 1969r:

Gł. Zad. Naukoznawstwa – podwyższenie efektywności pracy naukowo badawczej w warunkach rewolucji naukowo – technicznej, to ważne zadanie bo dużo finansów idzie na naukę, a kadra naukowa się szybko zwiększa.

• autor def. Naukoznawstwo z „Wielkiej Encykopedii Powszechnej PWN” z 1966r:

Naukoznawstwo – zespół różnych nauk o nauce, należą tu: teoria i historia nauk, metodologia nauk, psychologia i socjologii nauk, planowanie, kształtowanie, finansowanie…

• def. Naukoznawstwa w pracy ”Wybrane problemy ekonomiki nauki” z 1980r:

naukoznawstwo – w szerokim ujęciu stanowi grupę nauk obejmująca wszystkie dyscypliny dla których obiektem badań jest nauka.

STANISŁAW KAMIŃSKI – prof. KUL-u

- naukoznawstwo w literaturze jest nazywane:

• metanuka

• epistemologia

• filozofia nauk

• metodologia nauki

• scjentologią i inne…

- na całość nauki i nauce składa się:

1. Historia nauki – obejmująca głównie rozwój myśli naukowej w czasie i przestrzeni

2. Filozofia nauki – ustala teorie nauki jej istote istnienie i właściwości

3. Logika nauki – przedstawiająca system nauki od strony formalnej

4. Metodologia nauki – analizująca procesy badawcze w nauce

5. Psychologii nauki – zajmująca się twórczością naukową uczonych

6. Socjologia nauki - - badająca i ustalająca współzależności między rozwojem nauki a rozwojem społeczeństwa

7. – ekonomika nauki – badająca uwarunkowania gospodarcze i finansowe nauk

8. Polityka nauki – umożliwiająca praktyczne wprowadzenie nauki do działalności społ. (przez prognozowanie, planowanie i kierowanie działalnością)

Ostatnio naukoznawstwo uznawane jest jako odrębna dyscyplina.

SREGIUSZ R. MIKUINSKI

w 1975r:

Naukoznawstwo – samodzielna i kompleksowa dyscyplina naukowa, której przedmiot stanowi nauka.

W 1983r:

• Naukoznawstwo nauka o ogólnych prawidłowościach

• Rozwój nauki jako instytucji społecznej i inst. społecznych doskonalenia jej funkcji w interesach społ.

• Przedmiotem naukoznawstwa jest działalność naukowa

• Struktura naukoznawstwa może się zmieniać w zależności od warunków społ. – gospodarczo też w wyniku rozwoju nauki jako zjawisko społ.

Uczony wyróżnił 5 gł. kierunków badań w naukoznawstwie (stanowią one dyscypliny naukoznawcze) :

1. Naukoznawstwo ogólne – zajmuje się opracowaniem ogólnej teorii rozwoju nauki , teoret. I metoedol. Postaw sterowania rozw. Nauki

2. Socjologia nauki – Bada stosunek naukoznawstwa jako składnika systemy społ. Do całego syst. Społ. Oraz stosunki międzyludzki w sferze nauki

3. Psychologi nauki – analizuje psychologię twórczości naukowej, społeczno – psychol., problemy w zespołach naukowych i nauce

4. Ekonomik nauki – zajmuje się badaniem 3 podstawowych grup zagadnień:

- powiązania między nauką a gospodarką, stosowane osiągnięć naukowych w gospodarce bądź zwięszanie efektywnośći społ. – ekonomicznej nauki

- finansowanie oraz materialno – techniczne i kadrowe problemy nauki

- ekonomiczne i racjonalne wykorzystanie zasobów społ. Na rozwój nauki

5. Organizacja działalności naukowej – badane i tworzenie konkretnych form i metod organizacji i planowana pracy badawczej i sterowania nią w zespole naukowym.

W dziele radzieckim „Podstawy naukoznawstwa” z 1985r. w sumie to powtórzy ł to co mówił Mikuliński.

W ostatnich latach kierunki badań naukowo znawczych rozszerzały się o zagadnienia etyczne w nauce (odpowiedzialność uczonych przed moralnością, zespołem ; jego obowiązków etycznych …) tym właśnie miałby się zająć nowa specjalizacja naukoznawstwa - ETYKA NAUKI

Pojawiły się plany wprowadzenia specjalizacji zajmującej się zadnieniami prawnymi, osobna teologicznymi – autorem tej koncepcji jest ksiądz Józef Życiński – Teologi anauli łączyłaby rzeczywiste i obiektywne wartości nauki z religią.

Reasumując:

Naukoznawstwo – to samodzielna dyscyplina naukowa, której przedmiotem badania jest nauka jako specyficzna, samoistna działalność człowieka oraz wyniki tej działalności tworząc pewną całość, całość złożóną z elementów sptzeżonych takich jak: ludzie, rzeczy,procesy tam zachodzące. Możemy powiedzieć, że nauka to określony system i tylko jako system może podlegać racjonalnemu badaniu.