Rozwój klasyfikacji nauk

s. 61 - 74

W celu uporządkowania nauk oraz ich uszeregowania wg pewnych kryteriów organizowano badania naukowe, nauczanie szkolne różnych stopni, prace bibliograficzne i biblioteczne. Doprowadziło to do stworzenia klasyfikacji nauk, która jest aktualnie częścią ogólnej metodologii nauki jako dziedziny naukowoznawczej.

Klasyfikacja wiedzy różni się od klasyfikacji dokumentów.

• Klasyfikacja wiedzy: Systematyzuje samą wiedzę, jest abstrakcyjna, logiczna próba porządkowania i szeregowania wiedzy naukowej

• Klasyfikacja dokumentów (książek, czasopism): Odzwierciedla i utrwala wiedzę w różnej formie, w różnego typu dokumentach, jest konkretem, podziałem u szeregowaniem rzeczowym

Nauka zajmuje się właściwościami rzeczywistości, która otacza człowieka. Bada je w różnorodny sposób, różnymi technikami, metodami, za pomocą różnych narzędzi i środków wspomagających. Powstają różne kierunki i specjalizacje zajmujące się fragmentami rzeczywistości.

Na rozwój dyscyplin naukowych wg Józefa Niżnika ma wpływ:

• wzrost liczby wartościowych rezultatów

• powstanie nowej specjalności

• zwiększająca się instytucjonalizacja dyscypliny

• postęp w opanowywaniu rzeczywistości

• ogólny wzrost wiedzy ludzkiej

Zwykłe dyscypliny naukowe dzieli się na:

• nauki formalne (dedukcyjne) które opierają się na aksjomatach, twierdzeniach formalnych i logicznych np. matematyka

• nauki empiryczne (indukcyjne) ich wyniki muszą być potwierdzone obserwacją, doświadczeniem eksperymentem, interpretacją. Nie są całkowicie pewne, bywają zawodne. Np. psychologia, fizyka, biologia

Naukowcy dzielą naukę na pojedyncze gałęzie wg określonych kryteriów:

• przedmiot badań fragment lub cecha rzeczywistości badana przez poszczególne nauki np. nauki humanistyczne, przyrodnicze

• metoda badań np. nauki dedukcyjne: matematyka, logika, nauki indukcyjne (empiryczne): nauki przyrodnicze i humanistyczne

• rodzaj stawianych problemów np. w naukach normatywnych próbuje ustalić się zasady działania czy postępowania człowieka i społeczeństw ludzkich

• zadanie i cel jakie poszczególne nauki stawiają np. celem i zadaniem nauk technicznych jest uzasadnianie, tłumaczenie, opisywanie i posuwanie naprzód techniki

• stopień ogólności, abstrakcji, prostoty czy złożoności danej dyscypliny naukowej np. filozofii, termodynamiki, językoznawstwa

Dodatkowymi kategoriami wg Tadeusza Kotarbińskiego są:

• wielkość i wartość nakładów oraz środków materialno - finansowych potrzebnych do uprawiania danej dyscypliny

• przydatność i użyteczność danej dyscypliny dla społeczeństwa

• celowość kierowana i niekierowana (wolne) badania kierowane mają z góry określony cel, badania wolne zapowiadają poznawczą lub praktyczną przydatność, ale nie określają jej szczegółowo

Wszystkie kryteria zazębiają się, najważniejsze jest kryterium przedmiotu badań. Wynika ono z większej specjalizacji badań, nasilenia integracji w nauce, tworzenia nowych dyscyplin naukowych z połączenia pogranicza przedmiotu, metod badawczych (np. biofizyka, biosocjologia). Ogół wiedzy naukowej stanowi hierarchiczny, wielopoziomowy system składających się z różnych jednostek strukturalnych. Nauka jest zbiorem powiązanych ze sobą dyscyplin.

Badania podstawowe (termin stworzył Charles Babage w Xix, upowszechnił go Vannevara Busch w 1945) mają za zadanie poszerzyć wiedzę, umożliwić poznanie zjawisk otaczającego nas rzeczywistego świata, ustalić wzajemne związki między zjawiskami i przebiegającymi procesami w tym świecie. Odpowiadają na pytania: co jest jakie? Dlaczego jest takie a nie inne?

Badania stosowane to inaczej prace naukowe podporządkowane jakiemuś celowi praktycznemu, służące zaspokojeniu określonych potrzeb społecznych oraz osiągnięciu wyższego poziomu technicznego wytwarzania lub eksploatacji. Badania odpowiadają na pytania: jakie coś ma być?, jak to zrobić?, do czego coś może służyć?

HISTORIA KLASYFIKACJI

W starożytnej Grecji Demokryt (460 - 370 p.n.e.) twórca filozoficznej teorii materializmu atomistycznego, podzielił cała wiedzę ludzką wg kryterium:

1. Przedmiotu poznania i działania

• Kosmos, czyli całość otaczającej człowieka przyrody

• Człowiek jako istota rozumna

• Myślenie jako najwyższy przejaw rozumu ludzkiego

Dodatkowo wyróżnił: Metodologię - działanie człowieka zmierzające do poznania świata i podporządkowania go sobie

Platon (427 - 347 p.n.e.) twórca filozofii idealistycznej: tłumaczy w niej etapy kształtowania się świata od idei przez przyrodę do człowieka. Podzielił wiedzę wg właściwości i możliwości ducha. Powstała triada:

• dialektyka, czyli wiedza o pojęciach, poznaniu świata idei za pomocą świata rozumnego,

• fizyka, bada zmysłowe poznanie otaczającej nas przyrody

• etyka, wyjaśnia działanie woli i potrzeb człowieka, czyli wiedza o działalności człowieka.

Arystoteles (384 - 322 p.n.e.) wprowadził jako pierwszy podział wg dwóch czynników:

1. Cele poznania

• poznanie teoretyczne dotyczące istoty badanych rzeczy i zjawisk

• poznanie praktyczne dotyczy działania ludzkiego w otaczającym człowieka świecie

• poznanie wytwórcze, którego wynikiem są rzeczy piękne lub użyteczne

2. Przedmiot badań

• filozofia (nauka - cała wiedza ogólna)

• filozofia teoretyczna przedmiotem badań jest istniejący, obiektywny byt, czyli istota czegoś co istnieje (fizyka, biologia, matematyka, metafizyka)

• filozofia praktyczna bada działalność człowieka i jej wyniki (etyka, ekonomika, polityka)

• filozofia twórcza przedmiotem badań jest sztuka i działalność artystyczna (poetyka, retoryka, sztuka, technologia, rzemiosło)

Logika nie stanowiła oddzielnej nauki była instrumentem filozofii, metodą ułatwiającą badania naukowe.

Stoicy na czele z Epikurem (341 - 270 p.n.e.) uznali, że logika to jedna z nauk samodzielnych. Stoicy stworzyli długo naśladowaną triadę:

• nauki przyrodnicze

• nauki o społeczeństwie

• nauki o myśleniu

Uczony arabski Abu Ali Ibn Sina, zwany Awicenną (980 - 1037) Wszystkie nauki tworzą hierarchiczne szeregi. Podzielił nauki następująco:

1. nauki teoretyczne badają rzeczy i zjawiska niezależne od działalności ludzkiej.

• nauki czyste badają samą istotę rzeczy (fizyka, matematyka, arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka)

• nauki rozwojowe niektóre działy fizyki tj. medycyna, astrologia, nauki o snach i talizmanach

1. nauki praktyczne skupiają się na właściwej działalności pojedynczego człowieka lub grupy. Celem badań jest dobro i pomyślność ludzi, jakie z tej działalności wynikają.

W okresie średniowiecza przejęto tradycje antyczne, dzielono nauki na:

• samą naukę (filozofia)

• sztukę (umiejętności artystyczne)

• rzemiosło (umiejętności praktyczne)

Wraz z kontaktem z nauką arabska ok. XII w. prace nad klasyfikacją rozwijały się najlepiej.

Dla celów szkolnych wyróżniono układ tzw. siedmiu sztuk wyzwolonych (septem artes liberale) Wyobrażaną ją jako „wieżę nauki”.

1. Teologia

2. Metafizyka

3. Fizyka


Quadrivium:

4. Muzyka

5. Astronomia

6. Geometria Kultura matematyczno - przyrodnicza

7. Arytmetyka


Trivium:

8. Dialektyka

9. Retoryka Kultura językowa, humanistyczna

10. Gramatyka

W XII w. Roger Bacon (ok. 1214 - 1292) opierając się na triadzie nauk, za kryterium klasyfikacji uznał przedmiot badania i wyróżnił:

1. logikę jako naukę o myśleniu i racjonalnym rozumowaniu

2. fizykę jako naukę o przyrodzie - najważniejsza kategoria, posiada największy zakres badań i znaczenie

• matematyka

• optyka

• alchemia

• rolnictwo

• medycyna

• technika

3. etykę jako naukę o postępowaniu człowieka

Klasyfikacja naukowa w okresie średniowiecza była zgodna z istniejącymi na uniwersytetach fakultetami. Całość nauki dzielono głównie na:

• teologiczne

• prawne

• medyczne

• sztuki, czyli gramatykę, retorykę, dialektykę, arytmetykę, muzykę, geometrię, astronomię - siedem sztuk wyzwolonych jako podstawa nauki.

Francis Bacon (1561 - 1621) w XVI w. uważał, że nauka ma duże znaczenie, jest narzędziem człowieka w opanowaniu przyrody. Podstawą wiedzy jest doświadczenie, zadaniem uczonego jest uogólnianie wyników doświadczeń na zasadzie indukcji. Triada:

1. Historia czyli produkt, wynik działania pamięci ludzkiej

• H. naturalna

• H. objaśniająca fakty przyrodnicze

• H. społeczna, która ujmuje fakty działalności ludzkiej

2. Poezja stanowi produkt wyobraźni ludzkiej, nie zawsze jest podporządkowana rozumowi

• Sztuka

• Literatura

1. Filozofia to nauka będąca produktem myślenia roumowego, czyli rozumu

• Filozofia przyrody: nauka o nauce

• Teologia

• Nauki przyrodnicze: fizyka, chemia, matematyka

• Filozofia człowieka

Klasyfikacja F. Bacona miała wpływ na twórczość encyklopedystów: J. d'Alemberta,
D. Diderota, M. Dewey.

W wieku XVII anglik Thomas Hobbes (1588 - 1679) uznał, że postawą poznania są zmysły (czucia), klasyfikację oparł na przedmiocie badań. Triada:

1. nauka o ciałach, czyli filozofia przyrody

2. nauka o człowieku, czyli filozofia moralna

3. nauka o obywatelu, czyli filozofia społeczna

Rene Descartes (1596 - 1650) stworzył filozofię w której traktował świat jako układ dwóch zasadniczych substancji: duchowej (Bóg) i materialnej (świat). Triada:

1. metafizyka, zajmująca się tym co duchowe, myślowe

2. fizyka, czyli nauka o ciałach

3. praktyka, czyli wiedza powstała w wyniku praktycznej działalności człowieka

---