Inne akademickie i nieakademickie szkoły polskie
1. Kolegium Lubrańskiego w Poznaniu (1519 r. - 1780) :
Jan Lubrański- zwolennik nowych prądów umysłowych; biskup poznański; bibliofil
Wykładano przedmioty wchodzące w skład sztuk wyzwolonych
3 katedry: gramatyki, retoryki, poezji
charakterem zbliżony do gimnazjów akademickich
uczyli prof. z Polski, z Francji i Niemiec
do końca istnienia miało charakter szkoły średniej
2. Uniwersytet w Wilnie
1578- zgoda od Stefana Batorego na utworzenie uniwersytetu
1579- bulla papieska stwierdzająca uniwersytet
początkowo 2 fakultety- teologii, sztuk wyzwolonych
1641- Władysław IV zezwala na nowe wydziały: lekarski i prawa
nie przyciągała młodzieży w stopniu w jakim się spodziewano (600 studentów tylko)
3. Akademia w Zamościu (1595 r. - 1784)
z inicjatywy Jana Zamoyskiego
połączenie zakładu humanistycznego i akademii rycerskiej
2 biblioteki (prywatna hetmańska i akademicka)
długi czas jako uczelnia jednowydziałowa z dodatkowymi katedrami: prawa, medycyny, teologii
miała służyć nauce i ojczyźnie kształcąc młodzież szlachecką w humanistycznej kulturze
4. Uniwersytet we Lwowie
1661- Jan Kazimierz powołuje akt fundacyjny, wznoszący kolegium do rangi pełnoprawnej akademii z tytułem uniwersytetu lecz nie uzyskał on poparcia Sejmu
brak poparcia władz miejskich i niechęć profesorów krakowskich do uczelni
wykładano: teologię, filozofię, retorykę, poetykę, gramatykę, prawo kanoniczne i rzymskie
1744- osobna katedra matematyki (kierownik- Faustyn Grodzicki)
olbrzymie budynki szkolne, obserwatorium astronomiczne, własna drukarnia
5. Szkolnictwo różnowiercze
walka z katolicyzmem: bracia czescy, bracia polscy, kalwini, luteranie
szkolnictwo katolickie- utrzymywane z funduszy kościelnych, miejskich i uposażeń króla
szkoły różnowiercze były tylko tam gdzie znalazł się fundator (kształciły młodzież w duchu humanistycznym)
1551 w Pińczowie- 1sza szkoła różnowiercza, z fundacji Oleśnickich
gimnazjum w Lesznie, Toruniu, Gdańsku
rozkwit szkół różnowierczych w Polsce = upadek katolickich szkół niższych
1564- sprowadzenie zakonu jezuitów (zał. Ignacy Loyola); ich cel to ochrona katolicyzmu zagrożonego ruchem reformacyjnym
program szkół jezuickich: dwa stopnie (niższy- 6-letni kurs gramatyczno-retoryczny; wyższy- 3-letni kurs filozoficzny)
1586- Kraków; własna szkoła średnia Akademii Krakowskiej (otrzymała nazwę Szkół Nowodworskich)
Komisja Edukacji Narodowej
1. Nauka w XVIII wieku
linia nauki nowożytnej- zapoczątkowana odkryciem Mikołaja Kopernika
Podstawy fizyki, mechaniki- Izaak Newton „Matematyczne zasady nowożytnej fizyki”
Optyka- praca Charlesa Huygensa
Matematyka- praca Rene Descartes'a i Gottfrieda Leibniza
Własne osiągnięcia nauki XVIII w: podstawy nowożytnej chemii, nowa dziedzina fizyki, rozwój systematyki botanicznej i zoologicznej
II połowa XVIII w- stworzenie uniwersytetu nowożytnego, uniezależniając go od wpływów Kościoła (język narodowy zamiast łacińskiego, swoboda podejmowania badań naukowych)
Przodujące: uniwerki w Padwie, Bolonii i Turynie/ niemieckie- w Halle, Getyndze i Tubingen
2. Stan nauki w Polsce I poł. XVIII w. Początki reformy szkolnictwa
XVII- krajem rządziły rywalizujące ugrupowania magnackie a masy szlacheckie nie czuły potrzeby wprowadzania reform
Gdańsk- najwcześniej miał kontakty z nauką europejską
Warszawa- ośrodek kultury umysłowej w połowie XVIII w.; organizator życia umysłowego- m.in. prekursorzy polskiego oświecenia (Załuscy); podjęto próbny zreformowania oświaty polskiej
Collegium Nobilium- szkoła dla synów zamożnej warstwy szlachty; do programu po raz pierwszy wprowadzono przedmioty matemat.- przyrodnicze, ekonomię, prawo polskie i międzynarodowe, naukę języków nowożytnych, lekturę pisarzy współczesnych; język wykładowy- język łaciński
Szkoła Rycerska (1765) stworzona przez Stanisława Augusta; cel- wprowadzenie racjonalistycznej kultury oświecenia; nie podlegała zwierzchnictwu kościelnemu ani zakonnemu; uczyli się tam - Tadeusz Kościuszko, Julian Ursyn Niemcewicz.
3. Działalność Komisji Edukacji Narodowej
podlegała bezpośrednio Sejmowi
powołana w 15 październik 1773 pod protekcją Stanisława Augusta Poniatowskiego
8 członków: Michał Poniatowski, August Sułkowski, Ignacy Massalski, Joachim Chreptowicz (byli z ramienia senatu). Andrzej Zamojski, Antoni Poniński, Adam Czartoryski, Ignacy Potocki (reprezentowali szlachtę).
1773- 1sze posiedzenie Komisji
kierowała 2 prowincjami szkolnymi (łącznie 10 wydziałów- w każdym 1 szkoła wydziałowa i kilka podwydziałowych; zwrócono w nich uwagę na naukę moralności)
podlegały jej Uniwersytety w Krakowie i Wilnie
ujęła w jeden system całość całość organizacji szkolnej, odebrała monopol duchowieństwu
Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych- opracowywanie podręczników (Ignacy Potocki)
4. Reforma Akademii Krakowskiej
1sze próby zreformowania Akademii Krakowskiej przez Andrzeja S. Załuskiego
1765- Józef Alojzy Putanowicz- wprowadził filozofię eklektyczną, odnowił program nauk matematycznych; 4 nowe katedry (1- matematyka, algebra, geometria; 2 i 3- nauki fizyczne, 4- matematyka stosowana)
oficjalny plan reformy Akademii- Hugo Kołłątaj przedstawił takowy; powrócił z dokształcania się w Bolonii i Rzymie; zerwał z kierunkiem scholastyczno-łacińskim; projekt znosił 4 wydziały i wprowadził 5 akademii: pięknych nauk, filozofów, lekarska, prawa i teologii
Kołłątaj badał stan samej Akademii; opracował raport 1778r. na ten temat. Powierzono mu wybór prokuratora, który miał objąć zarządzanie majątkiem uczelni
1778- „ Ratio studiosorum pro Facultate Philosophica” - Kołłątaj ogłosił program wykładów z wydziału z którego usunięto filozofie scholastyczną (katedry ograniczył do liczby 10); czas trwania kursów- 1rok; od kandydatów na nauczycieli żądano ukończenia wszystkich wykładów; Kołłątaj wprowadził kontrolę frekwencji na wykładach;
Kołłątaj zreorganizował studia teologiczne
Andrzej Badurski- zmiany studiów medycznych;
Kołłątaj i Antoni Popławski- opracowali projekty struktury studiów seminarium dla nauczycieli
1780- reforma Akademii Krakowskiej przez Hugo Kołłątaja; zniesiono wszystkie wydziały; stworzono 4 kolegia:teologiczne, prawne, medyczne, fizyczne.
5. Akademia Wileńska
niski poziom wykładów (powody: przestarzały jezuicki program nauczania, wojna domowa po śmierci Augusta II, pożary w latach 1737 i 1746)
zreformowano wykłady z filozofii, wznowiono nauki prawne, założono bursę dla zamożniejszej młodzieży
Szkoła Główna Wileńska miała 2 kolegia: Fizyczne i Moralne.
Część zespołu naukowego sprowadzano z obcych krajów
Uniwersytety polskie w czasach niewoli politycznej
1. pierwsze lata porozbiorowe
rozbiory przez Rosję, Prusy i Austrię pozbawił kraj samodzielności politycznej
podczas rozbiorów nauka polska i kultura stanowiły całość
wysiłki Prus i Austrii motywują Polaków- uaktywniają rozwój życia umysłowego, mimo iż ich zamierzeniem była germanizacja narodu polskiego.
1800- Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie- stowarzyszenie ludzi nauki i miłośników nauki; twórca- Stanisław Sołtyk; miało być organizacją uczonych i pisarzy oraz ośrodkiem myśli naukowej w zakresie nauk humanistycznych; odegrało dużą rolę w utrzymaniu łączności między uczonymi i polskimi instytucjami naukowymi
Pokonanie Prus przez Napoleona- nowy okres w porozbiorowej Polsce; stworzenie Księstw Warszawskiego; konstytucja dyktowana przez Napoleona narzuciła ustrój z silną władzą królewską
1807- władzę nad szkolnictwem otrzymała Izba Edukacyjna; 1812- przekształcona w Dyrekcję Edukacyjną
1807- Feliks Łubieński utworzył w Warszawie kursy prawnicze, które przekształciły się w Szkołę Prawa
1809- klęska Austrii, Księstwo Warszawskie powiększa się o część ziem zabranych przez Austrię
1809- Kołłątaj opracowuje „Urządzenie Szkoły Głownej Krakowskiej”- zapewniał jej szeroką autonomię, władze w rękach Rady Szkoły Głównej, ograniczył kometencje rektora
1812- katastrofa napoleońska powoduje upadek Księstwa Warszawskiego
2. Uniwersytet Wileński
1802- Aleksander I powołał ministerstwo oświaty; imperium podzielono na okręgi naukowe
dzielił się na 4 wydziały: fizyczno-matematyczny, lekarski, nauk moralnych i politycznych oraz literatury i sztuk pięknych
istniała możliwość tworzenia nowych dyscyplin
do grona naukowego należeli: profesorowie, wice profesorowie, emeryci i adiunkci
dużo osób chętnych z zagranicy do objęcia stanowiska w Akademii- dobre warunki finansowe, pokrycie kosztów podróży
XIXw.- nie można było wykładać w języku polskim (gdyż grono profesorów było wielonarodościowe)
Studentami mogli być absolwenci gimnazjum; studenci mieszkali w bursach uniwersyteckich podzielonych wg zawodów
1817-1823- powstaje z inicjatywy studentów Towarzystwo Filomatów
1 maja 1832- Mikołaj I polecił zamknąć Uniwersytet Wileński
3. Pierwszy uniwersytet w Warszawie
1815- stworzono Wydział Oświecenia , potem Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego; opracowałą „Główne zasady edukacji w Królestwie Polskim”;
19 maj 1818- inauguracja uniwersytetu, który otrzymuje nazwę Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego
Obejmował on 5 wydziałów: teologiczny, prawa i administracji, lekarski, filozoficzny, nauk i sztuk pięknych.
Istniał 13 lat i wydał w tym czasie 1133 dyplomy
Klęska powstania listopadowego- utrata samodzielności Królestwa Polskiego, zamknięcie ośrodków rozwoju polskiej myśli naukowej
1831- nakazano zamknięcie Uniwersytety; zamknięto Towarzystwo Przyjaciół Nauk
dużą rolę odegrał Stanisław Staszic- współorganizator i czynny członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego
4. Uniwersytet Jagielloński w latach 1815-1852
1815- utworzył Towarzystwo Naukowe Krakowskie mające ożywić życie naukowe uczelni
1814- „Urządzenia wewnętrzne” jako podstawa statutu uczelni
organ zwierzchni uczelni to Wielka Rada Uniwersytetu
1846- reorganizacja uczelni, ujednolicenie z resztą uniwersytetów austriackich; odebrano mu charakter polski przez wprowadzenie wykładów w j. niemieckim i w j. łacińskim
1848- wybuch Wiosny Ludów, Uniwersytet zrzuca „skorupę” niemiecką
1848/1849- wzrost aktywności Senatu Uniwersyteckiego; rektor- Józef Majer
1849- tymczasowa ustawa o organizacji władz akademickich
5. Uniwersytet Lwowski do połowy XIX w.
powstało „Collegium Medicum”
1776- zreformowano i otwarto studia teologiczne
język wykładowy- j. łaciński
aż do 1852 nie powołano na uniwersytecie katedry j. niemieckiego
studenci pochodzili z drobnej szlachty i księży ruskich