W pełnym kręgu wiedzy
Encyklopedie ogólnie rzecz biorąc:
- są niezawodnym i poręcznym instrumentem do sprawdzania lub uzupełniania swoich wiadomości z przeróżnych dziedzin wiedzy
- umożliwiają swoim czytelnikom dotrzymanie kroku postępowi czasu
Aktualizacje:
- kiedyś encyklopedia służyła kilku pokoleniom, obecnie na jedno pokolenie przypadają trzy stale aktualizowane encyklopedie
- wg twórców najwybitniejszej brytyjskiej encyklopedii brytyjskiej (na podstawie wieloletnich doświadczeń):
75 % materiału wymaga pewnych zmian jedynie w długich okresach czasu
25 % informacji wymaga stałej rewizji
Prawidłowe zasady tworzenia encyklopedii:
- faktografia
- historycyzm
- obiektywizm
- ścisłość
- kompletność informacji
Historycznie:
- dawniej uważano, że myśl jest zwierciadłem bytu, a świat tworzy zamkniętą kulę, poza którą nie ma już nic; w starożytności koło było kształtem idealnym, a doskonałość- kulista;
- pierwszy model wiedzy encyklopedycznej (który przetrwał aż do epoki renesansu) powstał na wyobrażeniu, że całą wiedzę ludzką można objąć jakimś zamkniętym kręgiem
- w starożytnej Grecji termin Enkyklios paideia oznaczał dosłownie „tworzący całkowity krąg wykształcenia”; dzisiaj byłaby to kultura ogólna; dla starożytnych Greków była ona niezbędna do wzniesienia się na najwyższy poziom wiedzy, czyli filozofii.
- od początków XVI wieku encyklopedia zaczynała odgrywać rolę pewnego rodzaju katalogu osiągniętej już przez człowieka wiedzy o świecie; zrezygnowano z formuły zamkniętego kręgu wiedzy
- po raz pierwszy użyto słowa „encyklopedia” w Europie w 1532 roku, przetłumaczono na język francuski przez Franciszka Rabelais w jego dziele „Gargantua i Pantagruel”; przedstawione jednak w tradycyjnym znaczeniu: nie napisanego dzieła, lecz całości poznania ludzkiego
- dopiero w XVII wieku definicja encyklopedii przybrała utrwaloną na piśmie postać w swoim nowożytnym kształcie
- zaczęły się wyodrębniać różne formy i odmiany encyklopedii:
uniwersalne (powszechne)
specjalistyczne
- zróżnicowanie na dzieła encyklopedyczne o charakterze
naukowym
popularnym
- tworzono na podstawie planu tematycznego (zwłaszcza encyklopedie uniwersalne)+, który określał proporcje pomiędzy poszczególnymi grupami zagadnień i dyscyplin naukowych
- bardzo ważny stał się dobór odpowiedniego zestawu haseł
- struktura dzieła (formalnie):
układ alfabetyczny (od A do Z)- bardziej rozpowszechniony i popularny
układ metodyczny, czyli systematyczny (wg porządku zagadnień dla których przeznaczano zazwyczaj osobne tomy, składające się na pewną całość)
- długie wieki, już od starożytności zdecydowaną przewagę miała struktura systematyczna, dopiero w XVII wieku układ alfabetyczny zaczął dochodzić do głosu, a w XVIII odniósł częściowy triumf (ponieważ tak czy inaczej encyklopedie metodyczne przetrwały do dziś, choć w małym stopniu)
- tytuł:
często zdradzał strukturę encyklopedii
czasem zawierał metryczkę encyklopedii- narodowościową lub środowiska w którym powstała (brytyjska, francuska, amerykańska, oksfordzka (etc.)
nazwisko gł. autora lub wydawcy funkcjonowało jako popularnie używana nazwa dzieła encyklopedycznego („mały (duży) Larousse”, „duży Brockhaus”, „encyklopedia Diderota”, etc.)
Bliski „krewny” encyklopedii- słownik
- po staropolsku „dykcjonarz” (od łac. dictionarium)
- niekiedy pojęcia „słownik” i „encyklopedia” były używane wymiennie, a nawet utożsamiane ze sobą (np. tytuł Wielkiej Encyklopedii Francuskiej: „Encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł”)
- różnica pomiędzy encyklopedią a słownikiem:
a) charakter haseł:
hasło w encyklopedii: - nie występuje jako znak, ale sygnał pewnej zawartości treściowej
- oznacza pewne rzeczy, przedmioty, zjawiska, pojęcia
- można zastąpić różnymi innymi hasłami pokrewnymi
- występują nazwy własne
hasło w słowniku językowym: - jest ściśle określonym znakiem (desygnatem)
- nie można go zastąpić żadnym innym
- słowo, to słowo- towarzyszy mu tylko informacja o jego znaczeniu i funkcjach
- nie występują nazwy własne
- słownik języka stanowi sam w sobie pewną dziedzinę piśmiennictwa, niezwykle bogatą
- wyróżniamy słowniki:
ogólne
specjalistyczne (np. Słownik wyrazów obcych)
dwujęzyczne lub kilkunastojęzyczne
- Wolter „słownik bez przykładów jest szkieletem”
- „encyklopedia bez odsyłaczy wewnętrznych jest tylko kostnicą pełną porozrzucanych kości” (A. Rey)