Zmiany krajobrazu gminy Sękowa w latach 1937-1997

Dygoń M., 2001, Zmiany krajobrazu gminy Sękowa w latach 1937-1997, [w:] German K., Balon J. (red.) Problemy Ekologii Krajobrazu, 2010, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagielońskiego tom X, Kraków, s.692-697

a) Artykuł dotyczy zmian jakie nastąpiły w krajobrazie gminy Sękowa w latach 1937-1997. Autorka podkreśla w artykule fakt, że stopień przekształcenia środowiska przez człowieka nie jest jednakowy na całym obszarze gminy oraz, że gmina Sękowa jest zróżnicowana pod względem wysokości n.p.m. i rzeźby terenu, gdyż część obszaru gminy stanowią góry średnie i niskie z podłużnymi pasmami, porozdzielane dolinami rzecznymi.

b) Cel pracy

Celem autorki było pokazanie zmian w krajobrazie gminy Sękowa w latach 1937-1997z wysiedleniem ludności łemkowskiej oraz zmianami sposobu gospodarowania na badanym terenie.

c) Przedmiot badań

Przedmiotem badań autorki była gmina Sękowa znajdująca się w południowej części powiatu gorlickiego i rozciągająca się od granicy ze Słowacją w kierunku północno zachodnim. Gmina zajmuje powierzchnię 19 475 ha a w skład gminy wchodzi 17 wsi i są to: Sękowa, Siary, Owczar, Ropica Górna, Małastów, Pętna, Krzywa, Jasionka, Wołowiec, Czarne, Radocyna, Bartne, Bodaki, Wapienne, Męcina Mała i Męcina Wielka.

d) Metody badań

Autorka w swoich badaniach wykorzystała mapę w skali 1:100 000 z roku 1937, mapy topograficzne 1:25 000 i 1:50 000 oraz zdjęcia lotnicze z roku 1997. Na podstawie tych materiałów przeanalizowała zmiany granicy rolno-leśnej, użytkowania ziemi oraz zabudowy i infrastruktury przemysłowej.

e) Uzyskane materiały

Przed II wojną światową część północna gminy Sękowa nie różniła się od południowej pod względem zaludnienia, co oznacza, że obszar ten był w miarę równomiernie zaludniony. Jednak w latach 1942-1947 przeprowadzono wysiedlanie Łemków, głównie z części południowej i w efekcie w roku 1950 liczba ludności gminy zmniejszyła się o 6453 osoby. Ta zmiana pociągnęła za sobą istotne skutki przyrodnicze które autorka udokumentowała w swoim artykule. Największym zmianom w ciągu badanego okresu, według autorki, uległa szata roślinna. Lasy zajmują obecnie 67% powierzchni gminy, natomiast w roku 1950 było to 31%. Przyczyną zwiększenia się udziału lasów było nasilenie się procesu zalesiania po wysiedleniu ludności z tego obszaru. Autorka podkreśla również, że istotne zmiany dokonały się w strukturze użytkowania ziemi, gdyż zmniejszył się udział gruntów ornych na rzecz pastwisk i nieużytków. Ma to związek z wyludnieniem obszaru, a współcześnie także z porzucaniem pól. Kolejna zmiana dotyczy zabudowy. Autorka przyjęła podział gminy na dwie części ze względu na zmiany w jej zabudowie, która jest jednym z bardziej dynamicznych elementów krajobrazu. Według autorki w części południowej nastąpiło zmniejszenie, a w niektórych wsiach (np. Radocyna) całkowity zanik zabudowy mieszkalnej na skutek wysiedlenia ludności. Opuszczone domy w większości uległy zupełnemu zniszczeniu. W północnej części gminy proces ten miał dużo mniejsze rozmiary lub nie wystąpił wcale. Autorka podkreśla, że w ostatnich latach wzrosło zainteresowanie okolicą, czego efektem jest budowa nowych domów i domków letniskowych. Do niedawna składnikiem wsi Sękowa, Siary, Ropica Górna i Męcina Wielka były szyby naftowe. Wydobycie ropy na tych terenach obecnie nie odgrywa żadnej roli gospodarczej, jednak zachowały się zabytkowe szyby i urządzenia eksploatacyjne, które stanowią dziś atrakcję turystyczną. Następną zmianą w krajobrazie gminy opisaną przez autorkę są 24 cmentarze wojenne usytuowane najczęściej na wzniesieniach. Są one pozostałością okresu I wojny światowej, kiedy to teren gminy był obszarem intensywnych walk.

f) Rezultat badań

Rezultatem badań prowadzonych przez autorkę są opisane w artykule zmiany w krajobrazie na terenie gminy Sękowa w latach 1937-1997. Największe zmiany według autorki dotyczą nasilenia się procesu zalesiania po wysiedleniu ludności. Porastający coraz niższe partie stoku las niejednokrotnie wkraczał na usytuowane w wyższych partiach stoków sady przydomowe. Granica między zbiorowiskami leśnymi i nieleśnymi jest często niewyraźna z powodu wtórnej sukcesji lasu. Zmniejszeniu uległo także rozczłonkowanie powierzchni leśnej, głównie poprzez zarastanie polan śródleśnych oraz wysuniętych w głąb lasu łąk i pastwisk. Nadaje to specyficzny charakter krajobrazowi gminy, jednocześnie utrudniając podziwianie piękna, gdyż większość punktów widokowych na szlakach turystycznych jest zalesiona. Znaczącymi zmianami według autorki są również te, które dokonały się w strukturze użytkowania ziemi. Kolejnymi zmianami będącymi rezultatem badań autorki są: zabudowa na terenie gminy, wydobycie ropy, które na tym terenie systematycznie malało, a także cmentarze wojenne, będące świadectwem historii regionu.

g) Wnioski

Zdaniem autorki przyczyną dużych zmian w krajobrazie gminy Sękowa w stosunkowo krótkim czasie była działalność człowieka. Po pierwsze wysiedlenie ludności łemkowskiej spowodowały zmianę sposobu gospodarowania lub całkowity jego zanik. Następnie skutkiem zmian ludnościowych jest znaczący wzrost powierzchni lasu, zmiana struktury użytkowania ziemi oraz wielkości i rozmieszczenia zabudowy. Autorka pokazuje, że część północna gminy znacząco różni się od południowej pod względem wielkości powierzchni leśnej, sposobu użytkowania ziemi czy rozmieszczenia zabudowy. Autorka podkreśla zauważalny wzrost zainteresowania tymi terenami, co według autorki daje podstawy do przypuszczeń, Ze być może rozpoczyna się okres intensywniejszego rozwoju gospodarczo-turystycznego gminy Sękowa.

h) Moim zdanie artykuł zredagowany został w zrozumiały dla mnie sposób. Uważam, że autorka opisała bardzo ważne zmiany w krajobrazie w ciągu 60 lat. Po przeczytaniu artykułu zauważyłam jak duży wpływ może mieć działalność człowieka na krajobraz i jakie zmiany może powodować.