Teoria wychowania
Literatura:
Mieczysław Łobocki „”Teoria wychowania” 2005
J. Górniewicz „Teoria wychowania” 1996
Pedagogika 3 tomy, B. Śliwerski – dział teoria wychowania
Wprowadzenie
Etymologia (pochodzenie) słowa „wychowanie”.
W XIX/XX jest ewolucja świadomości wychowania, pierwotnie to słowo wywodzi się od twierdzenia „chowanie” – Kunowski. Pojawienie się pojęcia wychowanie odzwierciedla ewolucję świadomości społecznej, dot. Złożoności wychowania. – relacji jaka zachodzi między dzieckiem a dorosłym.
Wiek XX związany z naukową refleksją nad teorią wychowania, pojawiło się pojęcie proces wychowania.
Dwa modele uprawiania teorii wychowania:
Można stosować różną metodologię, różne narzędzia wywierania wpływu wychowawczego. Istnieje różny poziom nieścisłości i niedyskursywności (ta wiedza jest niepodważalna) .
Modele te określane są swoistymi paradygmatami (przyjęcie określonej metodologii (procedura, sposób badań), założeń epistemologicznych (sposoby otrzymywania wiedzy), spójny system twierdzeń ) . Ten podział jest umowny.
Scjentystyczny (scjentia (łac.) – nauka, ścisłej nie podważalnej wiedzy) |
Humanistyczny (humanista (łac.) – humanitarny, ludzki) |
|---|---|
Człowiek jest integralną częścią świata przyrodniczego i podlega tym samym prawom przyczynowo-skutkowym, które rządzą w świecie przyrodniczym.
Jeśli człowiek niczym szczególnym nie wyróżnia się od innych spośród form życia przyrodniczego, to znaczy że wiedzę na temat jego osobniczych form rozwoju i dojrzewania/funkcjonowania Można zdobywać wiedzę o człowieku w taki sam sposób jak zdobywamy wiedzę na temat różnych form życia przyrodniczego.
Jeśli człowiek jest integralną częścią świata przyrodniczego, to znaczy że powinniśmy się opierać na metodologii badań przyrodniczych, czyli na badaniach empirycznych (zmysłowo – co możemy dotknąć, usłyszeć, posmakować, zobaczyć itp. ). Promują badania ilościowe-ścisłość pomiarów, statystyka. Ale też nie jesteśmy w stanie ująć specyficznych procesów/zjawisk. Prowadzone na dużych populacjach – ankiety z pytaniami zamkniętymi |
Człowiek jest wprawdzie integralną częścią świata przyrodniczego, ale jednocześnie radykalnie przekracza (transcenduje-przekraczać, wykraczać poza to co immanentne (wewnętrzne) ) prawa przyczynowo-skutkowe, które rządzą w świecie przyrodniczym. Zakłada się że to co człowieka wyróżnia ma charakter nie przyrodniczy – kultura, duchowość, społeczność, tworzy świat symboliczny. Miara ludzkiego życia wymierza się tym co nie przyrodnicze.
Jeśli człowiek wykracza w formach swojego istnienia, funkcjonowania, dojrzewania i rozwoju poza proste zależności i prawa przyczynowo-skutkowe (które rządzą w świecie przyrodniczym) to znaczy że nie można go poznać i zrozumieć tak samo jak poznajemy i rozumiemy formy życia przyrodniczego. Człowiek jest precedensem (nie ma analogii) w świecie przyrodniczym, nie można go zestawić i porównać. Człowiek jest nieustanną enigmą. Wiedza która uzyskaliśmy na temat innych form przyrodniczych nie może być podstawa do adekwatnego orzekania na temat form życia osobniczego. Wiedzę na jego temat trzeba szukać w nim samym.
Jeśli człowiek przekracza prawa przyczynowo-skutkowe rządzące w przyrodzie, jeśli nie można go poznać tak jak inne formy życia przyrodniczego to znaczy że należy wypracować swoistą –dla człowieka-inną metodologię badań, taką która będzie odniesiona tylko do niego i będzie pozwalać ujmować jego niepowtarzalność. Konsekwencją tego jest metoda badań jakościowych. Zakładają one że szukamy zrozumienia pewnego zjawiska, niekoniecznie dane statystyczne, wyniki mają charakter deskryptywny, wymagają zinterpretowania. Prowadzone są na małych populacjach. Przykład: badania etnograficzne. Wymagają większego nakładu pracy. Uzyskuje się wiedzę „zimną” (ukrytą) która nie odkryjemy obserwując zewnętrznie. Dostępna jest tylko gdy uczestniczy się w czymś. |
Humanistyczna orientacja wyraża się w refleksyjności nad możliwościami rozwojowymi człowieka. Wyraża się w dowartościowaniu ludzkiego życia. Ludzkie życie jest traktowane jako swoisty fenomen. Problematyka wychowania prowadzi do refleksji nad dramatycznością wychowania.
Dramatyczność postrzegania skutków wychowawczych – chcą dobrze, wychodzi źle. Na ostateczne skutki wchodzi mnóstwo zmiennych których nie można zmienić. Błędy raz popełnione rodzą swoje skutki przez wiele lat, pozostawiają ślad.
Człowiek jest istotą niedookreśloną – wiemy jaki jest teraz, ale nie wiemy jaki będzie jutro.
Sposoby rozumienia wychowania
Przedmiotem zainteresowania teorii wychowania są wszelkie świadome akty wychowania ich uwarunkowania, przebieg i skutki.
Definicja ta zakłada że przedmiotem zainteresowania są wszelkie świadome akty wychowania – podejmowane w sposób celowy/zamierzony z pewnym świadomie uskutecznianym metodycznie zamysłem co do sensowności oczekiwanych skutków wychowania.
Teoria wychowania pyta o warunki i okoliczności w których mamy do czynienia z projektowaniem oddziaływań wychowawczych. Mogą one wzmagać lub osłabiać.
Przebieg : bierzemy pod uwagę w jaki sposób adresat reaguje na oddziaływania – procesjonalność wychowania.
Skutki: wychowanie jako oddziaływanie celowe na wstępie projektowania./kształtowania pewnych działań/celów pyta jakie mogą one zrodzić skutki. Mamy do czynienia z antycypowaniem. Staramy się przewidzieć pewne skutki, lub oczekiwane efekty.
Różne sposoby definiowania celów, funkcji i zadań wychowania
John Dewey
„Wychowanie jest procesem wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku i posiada dwie strony : psychologiczną i socjologiczną. „
Janusz Korczak
„Istotą teorii wychowania jest teoria życia. U podstaw której leży doświadczenie osobiste i samodzielne myślenie.”
Człowiek wychowuje człowieka samym sobą. Wychowuje lepiej wtedy kiedy jest tego nieświadomy, niż jak jest świadomy. Sam kontakt z drugim człowiekiem jest procesem sensotwórczym.
Rudolf Steiner
„Każde dziecko jest boską zagadką, a zadaniem wychowania jest jej rozwikłanie.”
Autor zakłada że natura człowieka jest czymś nieprzeniknionym, dotąd nie poznanym. Wychowanie i reprezentanci muszą z uwagą i empatią pochylać się nad tym nierozpoznanym światem.
Erich Fromm
„Kształcenie i wychowanie oznacza zapoznawanie młodego pokolenia z najlepszym dziedzictwem rasy ludzkiej. Większość dziedzictwa sformułowana jest w słowach, stąd kształcenie i wychowanie jest skuteczne tylko wtedy gdy słowa te stają się rzeczywistością w osobie nauczyciela/wychowawcy.”
Zakłada że wychowanie przekazuje dziedzictwo ale w sposób wybiórczy, selektywny. To co złe zostawia dla siebie, a to co dobre przekazuje. Chce dać to co najlepsze, wypróbowane.
To dziedzictwo ma charakter symboliczny – w słowach. Człowiek jest istota w której komunikacja werbalna odgrywa fundamentalną rolę. Która przez mowę przyswaja sobie otaczający świat. Przez słowa wyjaśniana jest rzeczywistość.
Ci którzy wychowują nauczają są nosicielami idei które przekazują w procesie wychowania i edukacji. Muszą być jednobrzmiący z tymi ideami.
Florian Znaniecki
„Wychowanie jest działalnością dążącą do wywarcia wpływu na postępowanie ludzkie i jest czynnością społeczną.”
Podkreśla się fakt wywierania wpływu. Wychowanie – presja o charakterze społecznym. Wychowanie pełni funkcje społeczne.
Helena Radlińska
„Najistotniejszą cechą wychowania stanowi wartościowanie i uczenie wyboru.”
Najważniejsze jest wartościowanie, Świat ludzi jest światem rozstrzygnięć aksjologicznych.
Skrajne pojęcia :
Normatywno filozoficzne – bardzo bliskie paradygmatu humanistycznego. Coś postulujemy, norma. Mówimy o tych rzeczach z dużą refleksją filozoficzną. Mówimy o pewnych ideałach, zakładamy pewną celowość wychowania. Pedagogika filozoficzna.
Empiryczno-indukcyjne – należy powiązać z paradygmatem scjentystycznego. Koncentrujemy się na empirii – dostrzeganie zmysłami, trzymamy się faktów. Rozbieramy na czynniki pierwsze. Od szczegółu do ogółu. Faktograficzne. Stwierdzamy procesy rozwojowe. Pedagogika empiryczna.
| Pedagogika filozoficzna – paradygmat humanistyczny | Pedagogika empiryczna – paradygmat scjentystyczny |
|---|---|
| Twierdzenia założenia | Opiera na badaniach empirycznych, paktograficzne podejście do rzeczywistości pedagogicznej |
3 podstawowe działy w teorii wychowania :
Antropologia pedagogiczna
Antropos – grec. Człowiek, dział wiedzy który zajmuje się wiedzą o człowieku, refleksją nad człowiekiem. Sięga do antropologii filozoficznej i stamtąd czerpie punkty podparcia.
Jest np. : antropologia społeczna, kulturowa
Podejmuje problemy, które odnoszą się do sposobu przybliżenia tematu „człowiek”. Czyni człowieka swoim tematem w różnych okresach życia (np.: antropologia dzieciństwa)
Pytania antropologii pedagogicznej:
kim on (człowiek) jest?
czym on się różni od innych stworzeń?
jakie są możliwości rozwojowe człowieka? Czy są jakieś limity?
jaka jest natura człowieka?
Jakie są zagrożenia dla rozwoju człowieka?
Modele antropologiczne:
homoludens – człowiek bawiący się
homolaborans – człowiek pracujący; procesy internalizacja – przyswajanie, eksternalizacja – uzewnętrznianie siebie, swoich zdolności, umiejętności
homocreator – człowiek twórczy, kreatywny, człowiek jest kimś kto się rozwija przez akty twórcze
homoestheticus – człowiek wrażliwy na piękno, estetyczny
Aksjologia pedagogiczna
Akcjos – grec. cenny wartościowy, nauka o wartościach. Refleksja wiedzy wartości obecnych w wychowaniu.
Pyta o to czy wartości ściśle powiązane z aktem wychowania?
Nagradzanie i karanie – proces aksjologiczny
Teleologia pedagogiczna
Teseos – grec. celowe zamierzenie wymierzone w cel. Nakierowane na efekty naszych działań. Nauka o celowym działaniu. Podejmuje problemy celu – hierarchizowanie.
Problem celów wychowania
Temporalne (od tempa – czas) orientacje teleologiczne wychowania – odnoszące się do czasu
Orientacje wychowania dotyczące celów wychowania wyodrębnione ze względu na sposób przeżywania i wartościowania czasu. Wychowanie określone jest w czasie. Wyodrębniamy trzy wymiary czasu : przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Ludzki rozum wychodzi zawsze od tego co zna, czyli od przeszłości i dzięki temu wyznacza dalsza drogę działania
Orientacja retrospektywna
Retro – cofanie się w przeszłość; zakłada się, że jest duże przywiązanie do przeszłości, przy czym reprezentują ja np. tradycja, która jest idealizowana. To co przeszłe uważa jest za wzorowe. Duży współczynnik samozachowawczości i niechęci do zmian. Zmiany jako zło konieczne. Pasywność i niska motywacja do działania. Ucieczka od możliwości jakie daje teraźniejszość i przyszłość. Są to perspektywy niedokreślone. Wyrażana jest przez konserwatyzm i wychowanie rygorystyczne
Orientacja presentystyczna
Presens – teraźniejszość; koncentracja na tym co rozgrywa się tu i teraz, w chwili obecnej. Idealizacja tego co jest przedmiotem bezpośrednim naszego doświadczenia. Niekorzystne możliwości w chwili obecnej nigdy się już nie powtórzą. Duży współczynnik przychylności do zmian i ich wspierania. Duże poczucie satysfakcji indywidualnej własnego życia i przyszłości. To co przeszłe jest już nieefektywne, a to co przeszłe jest zagadkowe, niepewne.
Orientacja futurystyczna
Future – przyszłość; nakierowanie n przyszłość i jej idealizacje i wszystko co najlepsze jest dopiero przed człowiekiem; człowiek – istotą progresywną; silna motywacja do działania i podejmowania wyzwań; ucieczka od przeszłości i teraźniejszości; przeszłość jako pewne dziedzictwo, ale jest tylko pewnym punktem podparcia ; teraźniejszość – aby jutro odnieść sukces. Dzisiaj trzeba coś poświęcić (marginalizacja); odzwierciedla liberalizm i transgresję.
To co przeszłe jest podstawowym wymiarem.
2)
a) cele ogólne
globalne, dalekosiężne; określające pewną perspektywę dążeń; mają walor strategiczny (temporalne orientacje teleologiczne)
b)cele naczelne
Określają nasze podstawowe wartości i dążenia
c)cele etapowe
odniesione są do jakiegoś etapu rozwoju człowieka, ludzkie życie odbywa się pewnymi cyklami (okresami) którym przypisuje się pewne zagrożenie i szanse.
d)cele operacyjne
te które mają wywołać jakieś zamierzone zmiany; dostrzegane są w praktyce wychowawczej i edukacyjnej; pełnią największą rolę w procesie edukacji i wychowaniu; np.:
cele kreatywne – mają za zadanie coś wywołać lub ukształtować, jakies nowe jakości, które do tej pory nie określają zachowania wychowanka
cele optymalizujące – celem jest coś zwiększyć lub wzmóc
cele minimalizujące – zminimalizowanie (ograniczenie) czegoś co uznajemy za szkodliwe, rozpraszające, przeszkadzające, zagrażające.
Cele korekcyjne – zadanie: by coś przekształcić lub zmienić, dokonywanie pewnych, nieznacznych zmian.
Wykład 19.03.2010
Typologia celów:
Proste – są łatwe do wdrożenia, ich zakres i treść są wąskie, nie wymagają dużych nakładów i czasu do realizacji, oraz rozlicznych kontekstów które miałyby decydować o skuteczności ich realizacji.
Złożone – zakładamy że ich realizacja wymaga rozciągłości w czasie, uwzględniania kilku etapów ich realizacji. Mogą odnosić się jednocześnie do różnych aspektów ludzkiego życia. Ich realizacja opiera się na innych kompetencjach które człowiek już osiągnął. Mogą oznaczać że na sposób ich realizacji wpływa szereg różnych zmiennych i procesów które należałoby uwzględnić.
Konkretne – w bardzo prosty sposób odnoszą się do określonych zadań, nie pozostawiają pola na niejasność tego czego się oczekuje. Są jednorazowe. Adresat do którego są skierowane te zadania nie ma wątpliwości co do tego czego się od niego wymaga. Cele te można porównywać z celami prostymi
Abstrakcyjne – zakładają pewną dozę uogólnienia i nakreślania tylko kierunku. Na realizację tych celów składa się pewna ilość celów szczegółowych.
Formalne – odnoszą się do pewnej neutralnej postawy zachowań i postaw, do pewnych dyspozycji kompetencji, które z natury są neutralne. Kompetencja krytycznego myślenia – myślimy o nabyciu samej kompetencji.
Materialne – dotyczą pewnej treści. Materia. Wypełnienie tej formy. Cele materialne związane są z pewnym ładunkiem dodatnim lub ujemnym emocjonalnym przez pryzmat który postrzegamy te cele. Zawsze podlegają pewnym rozstrzygnięciom – na lepsze i gorsze, wartościowe lub nie wartościowe. Będą związane z formacją społeczną. Np. postawy: patriotyczne.
Rozpatrujemy zmiany jakie one wywołują:
Poznawczo – instrumentalne - odnosimy się do nabywania informacji o otaczającym nas świecie. Mówimy o poznawaniu wartości obecnych w przestrzeni życia społecznego. Poznawanie pewnych zależności, procesów, zjawisk.
Motywacyjno – emocjonalne – mają za zadanie wywołać w nas pewne odczuwa względem określonych obiektów. Zaszczepiają w nas pewne ustosunkowanie do tej rzeczywistości. Nakazują nam je preferować lub ignorować.
Rodzaj w stopień współzależności poszczególnych celów:
Cele instrumentalne - to takie którymi się posługujemy po to aby zrealizować inne, nadrzędne cele. Nie są wartością samą w sobie, nie koncentrujemy się na nich.
Cele kontrabutywne – są realizowane samoistnie, przy okazji wytyczania i wdrażania innych celów.
Cele właściwe/ autoteliczne - Nie wymagają żadnych dodatkowych uzasadnień. Ich wartość wychowawcza tkwi w nich samych.
Cechy atrybutywne aktów wychowania
Atrybutywne – uznajemy za konieczne, nie można ich pominąć w opisie pewnego zjawiska.
Cechy atrybutywne :
Złożoność wychowania – wyodrębnianie dwóch grup uwarunkowań zmiennych na które wpływają :
Zmienne wewnętrzne – zmienne które są w bardzo subiektywny sposób doświadczane przez wychowanka. Dotyczą emocjonalności, osobistych odniesień do rzeczy, zdarzeń i ludzi. Związane są również z funkcjonowanie organizmu.
Zmienne zewnętrzne - czynniki : środowisko, proces socjalizacji, sytuacyjne – odbijają się na dynamice rozwoju i na sposobach odnoszenia się do otaczającej rzeczywistości.
Ukazują nam złożoność tego co nazywamy wychowaniem
Introwertyk – ma małą odporność na bodźce zewnętrzne
Ekstrawertyk – ma dużą odporność na bodźce zewnętrzne
Określa problem przystosowania społecznego
Adaptacja społeczna
Asymilacja – presja jaką środowisko społeczno-kulturowe wywiera na jednostkę
Akomodacja – jednostka zaczyna wywierać presję na środowisko
Interakcyjność wychowania –
Intencjonalność wychowania – działania są zamierzone, odzwierciedlają intencjonalny zamysł, nie są chaotyczne, wskazuje na pewną intencję, plan i świadomość. Wskazuje również na to że cele które są formułowane mają spełniać określone oczekiwania/zadania, konstruktywne i prorozwojowe z perspektywy wychowanka. Zakłada zwiększanie przestrzeni świadomości wychowanka. Wyjaśnianie i tłumaczenie wagi lub potrzeby wdrażania pewnych rzeczy. Jednym z elementów budujących motywację jest to że on rozumie dlaczego tak należy robić. Wskazuje na czynnik odpowiedzialności, świadomego podejmowania decyzji dot własnego rozwoju. Jest podstawowym elementem życia człowieka. Pozwala być człowiekowi w sferze wolitywnej sprawny. Podejmować efektywne decyzje. Sprawczość wolitywna wyraża się że człowiek potrafi sobie uporządkować cele i wartości które są dla niego ważne.
Relatywność wychowania – względny, pozbawiony stałości. Skutki, efekty wychowania nie do końca są przewidywalne, sposoby wywierania oddziaływań wychowawczych nie zawsze są skuteczne. Na ostateczny rezultat składa się szereg różnych zmiennych uwarunkowań, które są nie do końca przewidywalne. Nie zawsze wychowanie polega na tym samym, mimo tej rozpiętości pozostaje rdzeń, który określa tożsamość tych oddziaływań. Wychowanie jest zawsze interakcją między podmiotem doznania i działania. Wychowani, które pełni konstruktywne i prorozwojowe funkcje, wyraża się w schemacie zgodnie z którym jest wrażliwy na komunikaty, które świadomie lub nieświadomie komunikuje wychowanek. Doznawanie rozbudza jego własną aktywność. Struktura relacji wychowania podlega zjawisku rozszczepiania się podmiotów. Wyraża się w tym, że podmiot działający pojawia się podmiot pośredni i bezpośredni i to samo wobec podmiotu doznającego. Bezpośrednie podmioty to takie które są bezpośrednio zaangażowane w wychowanie, np. nauczyciel – uczeń. Stykają się bezpośrednio. Pośrednie – w sposób bezpośredni nie uczestniczą w procesie wychowawczym np. dyrektor |kurator oświaty – działający, rodzic - doznający.
Możemy mieć do czynienia z różnymi uczestnikami wychowania.
Długotrwałość – W kategoriach pozytywnych i negatywnych. Pozytywne – człowiek ma tyle możliwości uruchomienia mechanizmów rozwojowych. Dziecko uzależnione jest od dorosłych. Wpływy wychowania nawarstwiają się i kumulują. Efekty ujawniają się po wielu latach. Po wielu latach uświadamia sobie pewne rzeczy. Wychowanie ma charakter ciągły, człowiek nie nabędzie od razu wszystkich potrzebnych elementów do funkcjonowania. Potrzeba czasu. Teleologicznym horyzontem sensowności wychowania jest samowychowanie. Wychowanie musi rozbudzić samowychowanie.
Są to pewne charakterystyki które trudno pominąć w rozważaniu teorii i praktyki wychowania.
23.04.2010r.
Pajdocentryzm łączy się z racjonalnością emancypacyjną
Pochodzi od pajdos (dziecko, chłopiec) koncentrują się na dziecku, które jest w centrum. Świat dorosłych nagina się na świat dziecka.
Nadrzędnym celem oddziaływać pedagogicznych jest inicjowanie swobodnego rozwoju dziecka
Źródło rozwoju dziecka tkwi w nim samym (dziecko to nie tabula rasa)
Odpowiedzialność dorosłych jest przede wszystkim sprowadzona do inicjowania, motywacji, rozbudzania wychowanka.
Towarzyszy ograniczenie interwencjonizmu wychowawczego – oddziaływania wychowawcze są ograniczone, wychowawca nie interweniuje zbyt szybko
Ważne jest kształtowanie pozytywnego klimatu społecznego i atmosfery
Kształtuje się tożsamość postkonwencjonalna – zwrócenie uwagi na samokształcenie, samokontroli, na to wszystko co pochodzi wyłącznie od samego człowieka.
DIDASKALOCENTRYZM
Oddziaływania wychowawcze i edukacyjne. Pełnią funkcje społeczne (interes życia grupowego). Społeczeństwo wychowuje sobie jednostkę aby się zabezpieczyć. Wychowanie pełni funkcję transmisji społeczno – kulturowej (medium łączące pokolenia). Pojawia się konflikt między pokoleniowy. Dorośli są przekazicielami treści. Oddziaływania wychowawcze i edukacyjne wyrażają się w nacisku, związane są z nakazami.
Tożsamość konwencjonalna – tworzy się wokół pełnionych społecznie ról. Określa dynamikę przystosowania społecznego, każda z ról ma swój scenariusz, wymagane jest jego respektowanie, wartości jednostki, jednostki zawsze jest na miarę środowiska, w którym funkcjonuje.
ŚWIATOPOGLĄD LIBERALNY
Wspieranie jednostki w jej rozwoju. Jak największy obszar autonomii. Nie narzuca się jakichś rozwiązań. Człowiek z natury jest dobry a nie zły. Wspieranie ale nie przeszkadzanie. Przestrzeń kontroli społecznej.
Pedagogika liberalna, pedagogika humanistyczna – wiara w możliwości ludzkiego rozwoju, wiara w jego rozumność. Człowiek ma naturalne tęsknoty i pragnienia do tego co go rozwija. Wykraczanie poza swoje możliwości, ale potrzebne jest wsparcie. Odwołuje się do pewnych instynktów znajdujących się w człowieku. Przykłada wagę do przyszłości.
ŚWIATOPOGLĄD KONSERWATYWNY
Przywiązany jest do tradycji. Natura ludzka rozumiana jest pesymistycznie; człowiek jest z natury bardziej zły niż dobry. Ludzka natura jest niepewna, dlatego niezbędna jest kontrola. Każdy ma swoje miejsce społeczne, swoje obowiązki, prawa. Odwoływanie się do kar, sankcji (rygor.). Świat jest jasno poukładany. Ważna jest tradycja, obyczaj, które są źródłem ciągłości jednostki. Dorosły to ten, który posiada władzę, a dziecko jest jemu podporządkowane. Nie ma miejsca do negocjacji. Jasno widoczny autorytet dorosłych. Ważna jest religia, sposób edukowania dzieci ( encyklopedyzm)
Pedagogika behawioralna – dorosły jest arbitrem rozwoju dziecka. Dorosły decyduje o rozwoju dziecka. Dziecko nie ma nic do powiedzenia. Bodziec – reakcja. Wzmocnienia pozytywne i negatywne (nagroda i kara) – manipulacja wychowankiem. Nie wnika się w przeżycia, odczucia.
WSPÓŁZALEŻNOŚĆ PROCESÓW: WYCHOWANIA, CZYNNOŚCI OPIEKUŃCZYCH, SOCJALIZACYJNYCH I INKULTURACYJNYCH (wzrastanie w kulturę)
Wychowanie ma swoje konteksty, czynniki warunkujące. Czynniki opiekuńcze są integralną częścią wychowania, trudno sobie wyobrazić wychowanie bez opieki, kontroli.
Socjalizacja
Przyswajanie zachowań zgodnych z postawami i reprezentacjami środowisk, w których znajduje się człowiek
Proces wzrastania w społeczną świadomość i proces identyfikacji.
Wiąże się z integracją i adaptacją społeczną
Dzięki niej człowiek nabywa podstawowe umiejętności społeczne np. kompetencje językowe, interpersonalne czy kulturowe.
Ma charakter nieintencjonalny, niecelowy, niezamierzony
Wszystko to z czym człowiek się spotyka na co dzień
Może być pierwotna albo wtórna; pierwotna – rodzina, najbliższe środowisko, kilka osób. Krąg socjalizacyjny. Wtórna – wykraczanie poza środowisko rodzinne (szkoła, piaskownica)
30.04.2010r.
Fazy socjalizacji:
Stadium resocjalizacji – najwcześniejszy okres socjalizacji, najbliższy krąg – rodzina (rodzice, brat, osoby opiekuńcze) – osoby socjalizująco znacząca
Stadium socjalizacji właściwej – środowisko rówieśnicze, dziecko styka się z wieloma obszarami tabu, z którymi nie zapoznał się w stadium resocjalizacji
Socjalizacja szkolna – okres szkolny, tam człowiek uczy się pewnych wzorców, uczy się wiedzy niejawnej
Stadium socjalizacji wielu środowisk – różne środowiska, w których jednostka funkcjonuje, mogą być one antagonistyczne i mogą budzić w człowieku dysonans poznawczy (które środowisko jest ważniejsze?) . Zmusza człowieka aby wypracował mechanizm selekcji. Stadium to można połączyć np. z subkulturą po czym pojawia się konflikt.
INKULTURACJA – proces który współtowarzyszy procesom wychowania; wzrastanie w kulturę; procesy te mogą zachodzić w sposób mimowolny; oswojenie się z dziedzictwem poprzednich pokoleń; uczenie się kultury zastanej; odnosi się do kultury materialnej i duchowej; człowiek staje się nosicielem pewnego kodu kulturowego, może być w pełni tego świadomy, ale niekoniecznie (może to być spowodowane presją). Język jest sposobem inkulturacji (oswaja z otaczającą rzeczywistością) wskazanie na dwa procesy:
Internalizacja wartości – ruch do wewnątrz, człowiek przyswaja ją sobie to co go otacza (jest jak gąbka)
Eksternalizacja wartości - człowiek wnosi coś do życia (świata) zewnętrznego
Dużą rolę odgrywają osoby modelująco – znaczące, tzw. modele. Są to reprezentanci kultury, kształtują kierunki kultury. Występują także napięcia między tym co znane a tym co nowe, nieznane. Może być rozwiązywane poprzez porządkowanie się człowieka, odrzucenie lub przez porozumienie.
CZYNNOŚCI OPIEKUŃCZE – integralnie powiązane z czynnościami wychowawczymi. Opiekować się, nie znaczy wychowywać. Może to być opieka doraźna (interwencyjna) ale też długofalowa. Sfera moralno – społecznej opieki – ochrona przed zdemoralizowaniem. Sfera higieniczno – zdrowotna – dbałość, wymuszanie pewnych standardów higienicznych, wiąże się to z wyrobieniem nawyków. Skutki właściwej opieki dają znać o sobie po pewnym czasie. Sfera psychiczno – emocjonalna – poczucie bezpieczeństwa, właściwa atmosfera, która daje poczucie stabilności. Zagrożenia SA wszechobecne.
Podział ze względu na stan zagrożenia:
Opieka profilaktyczna – uprzedzenie pewnych niebezpieczeństw, które mogą w każdej chwili się ujawnić (zapobieganie). Mogą mieć różny charakter : aktywizowanie do jakiejś aktywności.
Opieka interwencyjna – coś już się dzieje negatywnego, niepokojącego i potrzebna jest interwencja ze strony dorosłych, aby wyeliminować lub skorygować to działanie
Czynności kompensacyjne – opieka „po fakcie” nie pojawiła się opieka profilaktyczna i interwencyjna, ma na celu złagodzenie skutków odnosi się do skutków i konsekwencji.
Procesy socjalizacji, inkulturacji i opieki są ze sobą powiązane. Jakościowe wymiany oddziaływań wychowawczych są pochodną tych procesów.
PODMIOTOWOŚĆ W WYCHOWANIU
Może być odniesiona do różnych sfer życia. Podmiot to ktoś kto jest źródłem i inicjatorem działania. Człowiek jest podmiotem sprawczym. Podmiotowość jest pojęciem abstrakcyjny.
Cztery podstawowe wskaźniki poczucia podmiotowości:
Poczucie wolności wyboru – wychowanek ma poczucie że coś od niego zależy, ma możliwość wyboru to on może o czymś zdecydować. Ma ważne znaczenie dla motywacji.
Poczucie sprawczości – wychowanek jest „kowalem własnego losu”, coś od niego zależy. Każda przyczyna rodzi swój skutek, nic nie dzieje się bez przyczyny.
Poczucie odpowiedzialności – podejmując działania wychowanek wie, że skutki tego działania będą wpływać na ocenę jego sprawczości; przewidywanie konsekwencji, skutków. Człowiek się uczy odpowiedzialności poprzez kontaktowanie z innymi ludźmi. Wiąże się także z wyobraźnią.
Poczucie partnerskich kontaktów, relacji – tworzenie pewnego klimatu, pewne umowy, w której określa się pewne obowiązki, dorosły poświęca uwagę dziecku, gotowy jest do tego aby pomagać dziecku, nagradza je,…
WYCHOWANIE W OPTYCE BYCIA – sposób mówienia o podmiotowości wychowania dorosły wspiera i wspomaga, jest pozytywnych modelem; autorytet przypisany do pełnionej funkcji
CZŁOWIEK WEWNĄTRZSTEROWANY – człowiek sprawczy; określa własne cele życiowe, ma ambicje, jego życie jest jednością, wie czego chce ma motywację do działania (nadzieja)
AKTY TRANSGRESJI – przekraczanie pewnych granic
CZŁOWIEK ZEWNĄTRZSTEROWANY – człowiek nie jest podmiotem sprawczym, ktoś nim kieruje z zewnątrz; jest bierny motywowany jest działaniami ochronnymi (obawa, strach)
Wykład 7 maja
Psychospołeczne warunki skuteczności oddziaływań pedagogicznych
Psychospołeczne – odnoszące się do pewnych uwarunkowań zbiorowego – te które wynikają zarówno z mechanizmów wewnętrznej regulacji zarówno z form życia społecznego
Warunki
Podmiotowe traktowanie wychowanka
Problematyka podmiotowości jest reakcja na autorytaryzm relacji. Jest względne. Ma swoje warunki, które muszą być spełniane.
Demokratyczny styl kierowania wychowawczego
Polega na egalitaryzacji (wyrównanie szans) kontaktów interpersonalnych. Opiera się na tworzeniu przejrzystych kryteriów współistnienia, współpracy, współdziałania. Przywileje jakimi cieszą się dorośli udzielają się też wychowankom.
Etos pedagoga
Etos – Postawa, nastawienie, podejście do życia wychowanka. Pedagog powinien być socjalizująco znaczącą, powinien mieć w sobie tendencje i motywację do samokształcenia i pracy nad sobą.
Zrozumienie i poznanie wychowanka
Empatyczność, wczucie się w sytuację wychowanka, z drugiej strony świadomość złożoności ludzkiego wychowania. Ta umiejętność może być powiązana ze specyficznymi reakcjami na bodźce zewnętrzne.
Unowocześnianie metod wychowawczych i dydaktycznych
Środki dydaktyczne muszą być na miarę czasu.
Błędy w wychowaniu i problem pseudowychowania
T. Gordon – „wychowanie bez porażek”, wskazuje na pewne mity wychowawcze. Demistyfikuje potoczne przeświadczenia jak dorośli powinni zachowywać się wobec dzieci.
Zasada posiadania problemu
Błąd podwójnego standardu w relacjach interpersonalnych
Są dwie formuły komunikacyjne:
„Mówić do”
„rozmawiać z”
Technika konfrontacji – dorośli konfrontują się z wychowankiem, poszukiwanie winnego, moralizator,
Janusz Tarnowski – „jak wychowywać”- uprzedmiatawiające wychowanie wychowanka
Tresura
Administrowanie – rodzice definiują swoją rolę jako funkcjonariusze porządku
Trening – stymulowanie rozwoju wychowanka
Moralizowanie
Wykład 14 maja
Jacek Filek – pseudowychowanie
Rozpoznanie każdego pozytywnego stanu rzeczy musi towarzyszyć rozpoznanie jego opozycji – negatywnego stanu rzeczy.
Struktura wychowania kieruje się redukowalnymi i nieredukowalnymi (które można pominąć) elementami. Ta struktura ma charakter międzypodmiotowy. Te podmioty są inaczej definiowane, czym innym wyraża się ich aktywność.
| Podmiot działający | Podmiot doznający |
|---|---|
|
|
Jan wychowuje Adama (podmiot bezpośredni)
Janem wychowuje Adama
Jan wychowuje Adama.
Podmiot działający i podmiot doznający dzielą się na podmioty bezpośrednie (które są bezpośrednio uwikłane w kontakt wychowawczy.)Podlegają one zjawisku rozszczepianiu podmiotów
Piotr Janem wychowuje Adama. (rozszczepienie podmiotów)
Piotr wychowuje Adama Pawłowi (Adam i Paweł to są podmioty doznające) – rozszczepienie
Piotr Janem wychowuje Adama Pawłowi
Formy pseudowychowania
Każda z nich przedstawia jakiś sposób zaburzenia najbardziej konstruktywnej struktury wychowania
Wychowanie nieadekwatne - to takie które nie uwzględnia specyficznych kontekstów. Może to wiązać się z tym że nasze wychowanie nie jest związane/dostosowane do wychowanka.
Wychowanie fikcyjne – odwołuje się do takiej dysfunkcji gdzie w pierwszym rzędzie obserwujemy działanie doznawania. Wyraża się w zakłóceniu działania doznawania. Brak obecności wychowawcy. Mamy do czynienia z różnymi konfiguracjami zaburzenia. Działanie powinno rodzić doznawanie. Działanie nie może być bezbarwne. Wychowanie nie może działać jednostronnie.
Wychowanie wyobcowane – zjawisko alienacji, wyróżnione jest ze względu na rozbieżność między zakładanymi celami działań wychowawczych a skutkami, do jakich te działania doprowadzają.
Wychowanie zawładającego – ubezwłasnowolnienie człowieka; narzucić mu własne myśli, aspiracje. Dysponować nim. Może przybierać różne postacie : siła robocza, wykorzystywanie seksualne itp. Dorosły wykorzystuje swoją przewagę.
Konstruktywna i prorozwojowa funkcja aktu wychowania wyraża się że wychowanie dąży do samo zniesienia się wychowania. Celowościowym horyzontem sensu wychowania jest samo zniesienie wychowania na rzecz wychowania. Wychowanie powinno rozbudzać samowychowanie.
Metody wychowania
Jest to bliski praktyki teorii wychowania. W problematyce metod wychowania kumulują się wszystkie problemy wychowania. Są praktycznym zoperacjonalizowaniem teorii wychowania.
Wyróżniamy dwie grupy : indywidualne i grupowe.
Indywidualne:
Metoda modelowania – wyraża się w tym że człowiek wywiera wpływ całym sobą, swoim sposobem bycia, działania; człowiek jest traktowany jako model, ktoś kogo wychowanek obserwuje. Odwołuje się do podstawowego mechanizmu prawidłowości – dzieci naśladują zachowania za dorosłymi. Dorośli są traktowani jak modele. Komunikatami które są odczytywane przez dziecko są to komunikaty poza werbalne. Nie zwraca uwagi na to co dorośli mówią, a na to co robią. Ma charakter bezwiedny, samoistny, odruchowy.
Postawy i zachowania prospołeczne
Postawy i zachowania antyspołeczne
Dziecko obserwujące te postawy najszybciej je powiela.
Metoda zadaniowa
Metoda perswazyjna
Metoda wzmocnień pozytywnych
Metoda wzmocnień negatywnych